دهقی ئهدهبی له نیگاری كاریكاتێریدا – بهشی (1) -ههندرێن خۆشناو
كاریكاتێر وهك ئهوهی ناسراوه نیگارێكی شێوهكاری رهخنهگری گاڵتهجاڕه، به مانایهكی دیكه جۆرێكه له جۆرهكانی هونهر پشت به هێڵ و رهنگ و سێبهر دهبهستێت بۆ بونیاتنانی پهیكهربهندی خۆی و دهربڕی بیرۆكهیهكی گاڵتهجاڕه، زۆرێك له نیگاره كاریكاتێرییهكان توانجی ئهدهبی و ههندێك جار دهقی درێژیش بهكاردێنن، ئهمهش دیاردهیهكی نوێ نیه، بهڵكو له قۆناغه سهرهتاییه مێژووییهكانی هونهری كاریكاتێرهوه بوونی ههیه، له كاری هونهرمهنده دیارهكانی وهك دۆمیێ و جۆرج ودوارد و ئهوانی تریش بوونیان ههبووه، ههروهها دیاردهیهكی بڵاوه لهنێو كارهكانی هونهرمهنده كاریكاتێریستهكانی سهردهمی نوێشدا، لهوانهش كاریكاتێریسته عهرهبهكان وهكو ناجی ئهلعهلی، كه له كارهكانیدا به شێوهیهكی زۆر پشتی به دهقه ئهدهبیهكانهوه دهبهست.
ئهم دیاردهیه لای ههندێك له بایهخدهران به هونهری كاریكاتێر و بهتایبهتی لای ههندێك له كاریكاتێریستهكان جۆرێك له ناڕهحهتی و ناقایلبوونی وروژاندووه، بۆ نمونه كاریكاتێریستی سوریایی عهلی فهرزات، كه له چهند چاوپێكهوتنێكی رۆژنامهوانی جیاوازهوه ناقایلبوونی خۆی بهم دیاردهیه دهربڕیوه، به جۆرێك له گۆچانی داناوه كه كاریكاتێریست پشتی پێدهبهستێت بۆ گهیاندنی پهیامهكهی بۆ جهماوهر، جیا له كهلوپهله شێوهكارییه دهربڕهكانی تر، كانگای ئهو ناقایلبوونهش ئهو گرفتهیه له پێناسهی هونهری كاریكاتێردا، كه ناڕازیبووان به توانج و دهقی ئهدهبی، لهو واقیعهی كه هونهری كاریكاتێر هونهرێكی شێوهكارییه، و نابێت پشت به كهلوپهلی نا شێوهكاریانه ببهستێت بۆ گهیاندنی ناوهڕۆكهكهی بۆ خهڵكی، لهلایهكی ترهوه زۆرینه لاریان نیه له بهركارهێنانی دهقی ئهدهبی، پشت به پێناسه دووانهكهی هونهری كاریكاتێرهوه دهبهستن، كه كاریكاتێر هونهرێكی شێوهكاری و رۆژنامهوانیشه، بۆیه وهكو هونهرێكی رۆژنامهوانی بۆی ههیه كهلوپهلی نا شێوهكاریش بهكاربهێنێت بۆ گهیشتن به ئامانجهكانی، كاریكاتێر نیگارێكی جێبهجێكراو نیه بۆ گهیشتن به ئامانجه ئیستاتیكیهكان به تهنیا، لایهنه ئیستاتیكیهكه تاكه ئامانجی سهرهكی كاریكاتێر نیه، بهڵكو چهندین ئامانجی تری ههیه، لهوانه سیاسی و فێركاری و رهخنهیی و هی تر، بۆ گهیشتن پێیانهوه ئاساییه بهكارهێنانی ئهوهی شیاو و گونجاوه بۆ ئهو مهبهستانه.
بهم شێوهیهش دهردهكهوێت كه كانگای جیاوازییهكه له پێناسه و ئینتیمای هونهری كاریكاتێره، بۆ دیاریكردنی ههڵوێستێك سهبارهت بهم دیاردهیه، پێویست به گهڕانه بهدوای پێناسهی كاریكاتێرهوه، ههموو پێناسهكانی هونهری كاریكاتێر له ئینسكلۆپیدیا و فهرههنگهكاندا جهخت لهوه دهكهنهوه، كه كاریكاتێر هونهرێكی شێوهكارییه، زێدهڕۆیی و گهورهكردن بهكاردێنێت بۆ بهدهستهێنانی دژه كاردانهوهیهكی كۆمیدیایی، بۆیه كاریكاتێر به پله یهك هونهرێكی شێوهكارییه، كهسیش لهسهر ئهمه ناكۆك نیه، بهڵام ئایا پێناسهكان بهتهنیا بهسن بۆ بڕیارێكی كۆتا سهبارهت به ئینتیمای كاریكاتێر؟ به دڵنیاییهوه نهخێر.
كاریكاتێر بێجگه لهوهی كه هونهرێكی شێوهكارییه، چهندین سیفاتی تری دیكهی ههیه كه وایلێدهكهن پهیوهست نهبێت تهنیا بهم پێناسانه، شوێنی بنهڕهتی بهیهكگهیشتنی هونهری كاریكاتێر به بینهرانهوه رۆژنامهگهرییه به ههموو جۆرهكانیهوه، تهنانهت ئهگهر پێشانگاكانیش شوێنێك بن بۆ ئهو بهیهكگهیشتنه، زۆرجاران ئهو نیگاره كاریكاتێرییه نمایشكراوانه پێشتر له رۆژنامهكاندا بڵاوكراونهتهوه، ئهگهر بڵاویش نهكرابنهوه، له ڕێی ئهم پێشانگایانهوه رێگای خۆیان دهبیننهوه بۆ بڵاوكردنهوه له لاپهڕهكانی رۆژنامهیهكدا، ئهگهر سهرژمێریهكیش بكهین بۆ ژمارهی ئهو كاریكاتێرانهی كه نمایشكراون له پێشانگاكاندا، و ژمارهی ئهوانهی له رۆژنامهكاندا بڵاوكراونهتهوه، دهبینین كهوا ژمارهیان له رۆژنامهكاندا به پلهیهكی زۆر زیاتره لهوانهی پێشانگاكان، زۆرجاریش ئهو پێشانگایانه پێكدێن له گوڵبژێرێك له نیگارهكانی هونهرمهندانی كاریكاتێر، و جێگای ههموو بهرههمهكانیان نابێتهوه، بهم شێوهیهش هیچ بوارێك نامێنێتهوه بۆ پرسیاركردن له ئینتیمای كاریكاتێر بۆ رۆژنامهگهریی، ههروهك ئینتیمای بۆ هونهری شێوهكاریشهوه، دهتوانین دڵنیابین لهوهی كه كاریكاتێر پێناسهیهكی دووانهی ههیه ئهویش شێوهكاری و رۆژنامهگهرییه، و دژ بهیهكیش نین.
رۆژنامهگهری خۆی له خۆیدا مهیدانێكه بۆ چالاكی زۆرێك له هونهرهكان، له نێویشیاندا زۆرێك له هونهره شێوهكاریهكان وهكو پۆستهر و وێنه و كاریكاتێر و جۆرهكانی تر، دهتوانین بڵێین كه رۆژنامهگهریی له چالاكیهكانیدا پشت به دوو جهمسهر دهبهستێت، ئهوانیش ئامرازی دهربڕینی شێوهكاری و ئامرازی دهربڕینی ئهدهبین، لێره ئهوهیان سهردهكهوێت و لهولاش ئهوهكهی تر. ئهگهر ئامرازه ئهدهبیهكه بنهڕهتی بێت له رۆژنامهگهریدا لهوهتهی پهیدابوونیهوه، ئامرازه شێوهكاریهكه له ههندێك رۆژنامهدا له سهردهمی ئێستاماندا سهركهوتووه بهسهر ئامرازه ئهدهبیهكهدا، بۆ نمونه رۆژنامهگهری منداڵان، ئامرازی شێوهكاریی زاڵه بهسهر ئامرازی ئهدهبیدا، بۆیه ههروهك باسمان كرد ئینتیمای كاریكاتێر بۆ رۆژنامهگهریی بهریهكناكهوێت لهگهڵ ئینتیمای بۆ هونهری شێوهكاری، دهتوانرێت ناوی بنرێت به (هونهری شێوهكاری رۆژنامهگهری).