مەیەڵن بمرم،من بناغەی سەرمایەکانتانم،بێ ڤاکسینم مەکەن!.. عبدالرحمن محمد (مەلا ڕەحمان ئاوارەکان)

ئێمەی خەڵکانی ووڵاتانی تازەپێگەیشتوو، ئەگەر لە بەرەوو پێشچوونی زانستدا بەشدار نەبووینە، نموونەی ؛زانستی ئابووری و کشتووکاڵ و کارەبا و ئەستێرەناسی(ئەمەش دەتوانین بە وەرنەگرتنی هیچ یەک لە خەڵاتە جیهانیەکان بسەلمێنین،وەک خەڵاتی نۆبڵ) ، بەڵام لە دروست کردن و گەرم کردنی بازاڕدا بۆ شت و مەکی دروستکراوی وڵاتە پێشکەوتوو و پیشەسازیەکان سەرقافڵەین! بە تایبەتی ووڵاتە بە ناو ئیسلامیەکان، کە تایبەتمەندن لە عیبادەت و خواناسیندا، ئەم ژیانەیان بە لاووە شتێکی کاتی و بە سەرچووە، بۆیە خۆیان بە زانست و پیشەسازیەووە خەریک ناکەن! لە بەرامبەر ئەمەدا، سروشت کۆمەڵێک کانزا و سەروەتی ژێرزەمینی پێیان بەخشیووە، کە بریتین لە چەند چاڵە بیرێک لە نەوت و گاز، کە تا ئێستاش رەواج وبازاڕی گەرمە وڕەوڕەوەی پەرەپێدانی گەشەی پیشەسازی ڕۆژئاوایی پێ دەچێتە پێشەووە، بەڵام وا کۆمەڵێک شێوازی تر لە ووزە، لە چەشنی ووزەیی خۆر و ووزەیی با و ووزەیی ئەتۆم خەریکە جێگەی دەگرێتەووە.
بۆ ئێمەی ئابووریناس جێگەی پرسیارە دواڕۆژی ئەو کۆمەڵگا بێ زانستانە، کە تەنها وەک گیاندارێکی کێوووی لە سەر سروشت دەلەوەڕێن، دەبێت دواڕۆژی نەوەکانی داهاتوویان چۆن بێت!؟ بەڵام کۆمەڵگا خۆیان دەڵێن(خودا دەلیل و پشتیوانی خەڵکی داماوە و بە برسێتی نامانهێڵێتەووە!؟) ، کەواتە دەتوانم بڵێم ٪١٠٠ بازاڕین بۆ ساغ کردنەووەی کاڵاکان، وە تا ئێستاش هیچ تروسکاییەک نیە، کە ڤاکسینێکی یا پێکووتەیەکی دژە ڤایرۆس لە دواڕۆژدا، لە بەغدا و ڕیاز و تاران و مەقادیشۆ و کابولەوە دروست بکرێت بۆ مرۆڤایەتی.
ڤاکسین یا پێکووتە، بۆ ماوەی چەند مانگێکە لە وڵاتانی پێشکەوتوو بە کار دەهێنرێت و هەندێکیشیان بۆ دووەم جار و سێهەم جار وەری دەگرن! تا ئێستا دەنگێک نیە لە کوتانی خەڵکانی کۆمەڵگا تازەپێگەیشتووەکان !؟ ئایا ئەم هاوکێشە، لە کۆتاییدا کارەساتبار نابێت؟ ئایا جیهانی بوون ناکەوێتە مەترسیەووە؟ ئایا ڕاوەستانی ژیان لە کۆمەڵگا دواکەووتووەکان یا تازە پێگەیشتووەکان، چ کاریگەریەک لە سەر ڕەوڕەووەی ئابووری و پیشەسازی، وڵاتە پێشکەوتووەکان دادەنێت؟ ئایا کەڵەکەی سەرمایە لە جەمسەرێکی زەوی، نەبەستراوەتەوە بە جەمسەرە هەژارەکەی تر؟ ئایا لۆجیکە، نیووەمان بمرین لە بێ ڤاکسینی، نیووەکەی تر خۆیان بتوانن ، نان و جلو بەرگ بۆ خۆیان دابین بکەن؟ سەدان پرسیاری تری وورووژێنەر!؟
با ئێمە، خەڵکی هەژاری کۆمەڵگا، بە تەزبیحەکەی دەستمان بێت، یا بە کۆمەڵێک بەرد و زیخ و چەو بێت، چونکە نەخوێندەوارین! با بزانین بە نەمانی ئێمە جیهان چی بەسەر دێت، یا وڵاتە پێشکەوتووەکان؛ ڕۆژانە لە سایت و پەیجە کوردیەکاندا، دەیبینین و دەیبیستین، سەدان ئۆتۆمبێل وەردەگەڕێن ، سەدان کەسی بریندار دەبرێن بۆ نەخۆشخانەکان، ئەمە تەنها لە کوردستان! کە وڵاتێکی پڕ نەوت و قیر و دەوڵەمەندە، جا دەبێت لە بەنگلادیش و فلیپین و تەنزانیا چی کارەساتێک بێت!؟ با بێینەووە سەر جادە و بانەکەی کەلار و کفری و دەربەندیخان و سلێمانی، ئەم ئۆتۆمبێلە وەرگەڕاوانە، چەند پارچەی یەدەکی دەوێت بۆ چاککردنەوە، ئەگەر بە تەواوی تێکشکابێت، ئەووە ئۆتۆمبێلێکی نوێ دێتە جێگەی! بریندارەکان، چەند خەرجیان دەبێت!؟ سندوقەکەکەی دایکم، لە لوقوم وبسکیت و شیرینیەکانی ترەووە، ئەگەر دروست کراووی دەرەوەی کوردستان نەبێت، بە دڵنیایی، پێکهاتەکەی لە شەکر و ڕۆن و ئەو تام و بۆنانەی تێیان دەکرێت لە دەرەووە هێنراون! تەقینەووەی ئەو بۆمب و مووشەکانە، کە بێجگە لە خەرجی خۆیان، ئەو وێرانکاریانە لە ژێرخانی کۆمەڵگا لە جادە و کارەبا و تەلەفۆن و ئاو و ئاوەڕۆ، لە کاتێکدا کە خۆمان ناتوانین وایەرێکی کارەبا دروست بکەین!؟ کەش و هەوای ژینگەی تاسلوجە و بازیان و لەیلان، کە هەزاران تووشبووی شێرپەنجە و نەخۆشیەکانی هەناسەی لێ دەبێتەووە، کەواتە فرۆشتنی هەزاران بگرە ملیۆنان تەن لە داودەرمان! خۆمان نووکی دەرزیەکمان بۆ ناکرێت کە شریقەت لێ دەدات! مانگاکان، کە دەسوڕێنەووە بە گەڕەکەکاندا لە سەر زبڵ و خۆڵ و خاشاک، بۆ پارویەک دەگەڕێن، تا بیخۆن! کە سەدان جۆر میکرۆب و نەخۆشی دەگوازنەووە! من کەمم باس کرد، تۆ خۆت، لای خۆتەووە، ئەووەی دەیزانیت، بیخە سەر بەڵگەکانی من. ئێمەیی کرێکار و زەحمەتکێش بە لەش ساغی و بە برینداری و بە مردوویش ژمارەین وکێرڤی قازانجەکان بەرز دەکەینەووە لە بۆرسەکانی جیهاندا!
با بێینە سەر ژمارە رەسمیەکانی ووڵاتە پێشکەوتووەکان، لەکاتێکدا ئەگەر ڤاکسین نەدرێتە ئەو ووڵاتانەی تازە پێگەیشتوو، خەڵکی چالاکی ئابووری و کۆمەڵایەتی کەم بکەنەووە و لە ماڵەووە دانیشن، بزانین ، چەند زەرەرمەند دەبن؟ لە لێکۆڵینەوەیەکدا هاتووە؛ ئابووری جیهانی زیاتر لە ٩ تریلیۆن دۆلار(١یەک تریلیۆن= ملیۆن* ملیۆن) زەرەرمەند دەبێت بە هۆی کۆرۆناووە، کە دەکاتە داهاتی یابان و ئەڵمانیا بە یەکەووە لە ساڵێکدا! ئەگەر نیوووەی وڵاتە دواکەوتوووەکان ڤاکسینەکەش بە کار بهێنن و ژیان و کەرتی ئابووری بگەڕێتەووە دۆخی جارانی، هێشتا ئابووری جیهانی، بڕی ١.٨ تریلیۆن بۆ ٣.٨ تریلیۆن زەرەرمەند دەبن، کە زۆربەی ئازارەکەی بەر ووڵاتە پێشکەوتووەکان دەکەوێت.
ڕوون و ئاشکرایە کە ئابووریەکان هەموویان پێکەووە بەستراونەتەووە”، بۆیە، لە دواڕۆژدا هیچ ئابووریەک ناتوانێت چارەسەر بکرێت، ئەگەر ئابوریەکانی تر چارەسەر نەکرێن. چونکە کۆڤید١٩ نە سنور دەناسێت نە ڕەگەز و نە جیاوازی چینایەتی، وەک دەبینین تا ئێستا کاری خۆی کردووە لە هەموو جێگەیەک، لە داڕوخانی ئابووریەکانەووە بگرە تا مەرگی ملیونان کەس لە هەموو جیهاندا، هەرچەندێک زۆربەی نێچیرەکانی خەڵکانی کرێکار و زەحمەتکێش بوونە، کە کاری دەستییان لە کارگەکاندا ئەنجامداووە، بە کۆمەڵ، دەنا دەوڵەمەند و خاوەن پلە بەرزەکان، لە زۆر شوێن توانیویانە لە ماڵەوووە، لە ڕێگەی ئەنتەرنەیت و کۆمپیوتەرەووە کارەکانیان ڕاپەڕێنن و تێکەڵاوی کەسانی تر نەبن، ئەگەر زۆریش دەوڵەمەند بێت، یا لە ناو بەلەمەکەیدا ژیان دەکات، یا لە دوورگەیەکی دوورە دەست، کە کەسی تووش بوو ناتوانێت بچیتە ژوورەووە بۆ لایان.
لە ئەنجامدا، ئەگەر خەڵکانی وڵاتانی تازە پێگەیشتوو، لە ماڵەوەە بمێننەووە تا ڤایرۆسەکە بڵاو نەبێتەووە، بێکاری بڵاو دەبێتەوە و خەڵکی تووشی بێ پارەیی دەبن و لە کۆتاییدا، ناتوانن شتو مەک بکڕن، کە ئەم هاوکێشەیە، سەرچاوەی بەرهەم هێنانەکەی ئەمەریکا و ئەوروپا و کۆمەڵێک وڵاتی ڕۆژهەڵاتی کیشوەری ئاسیایە وەک چین و تایوان و یابان، کەواتە ئابووری ووڵاتە پێشکەوتووەکانیش تووشی داڕوخان دەبن. تەنها ئەو پارچە یەدەکانەی کە ساڵی پار مامەلەی پێووە کراووە لە نێوان وڵاتاندا بایی ١٨ هەژدە تریلیۆن دۆلار بووە.
دەبینین، زاناکان لە ماوەیەکی زۆر کورتدا توانیان بڕێکی تەواو لە ڤاکسین دروست بکەن ، مەزەندە دەکرێت سێ جار لە ژمارەی دانیشتوانی وڵاتەکانی خۆیان زیاتر بێت، بەڵام تا ئێستا ڕێگەی ناردنە دەرەووەی پێ نەدراووە بۆ ووڵاتە تازە پێگەیشتووەکان، ئەگەر وا بڕوات هەندێک وڵات تاساڵی ٢٠٢٤ ڤاکسینی پێ ناگات!
وڵاتەپێشکەوتووەکان، بە ملیۆنەها دۆلاریان خەرج کردووە لە پێناو ڕاگرتنی چوارچێووە ئابووریەکانیان، تا تووشی مایەپووچی نەبن، بەڵام ووڵاتانێک کە تەنها داهاتیان ئەو کانزا ومەتریالە سروشتیانەیە لە چەشنی نەوت و مس و ئاسن، بە هۆی وەستانی چالاکی کارە ناوخۆیەکانیان بە هۆی مانەوووەیان لە ماڵەووە بە هۆکاری وەستانی بڵاووبوونەووەی ڤایرۆسی کۆرۆنا و کەمی داوا لە سەر کانزاکانیان بە هۆکاری وەستانی زۆر کارگە و ڕشتەی هەمەجۆر کە پشتیان بە نەوت و گازی هاوردەی وڵاتانی تازە پێگەیشتووو بەستبوو لە لایەن کۆمەڵگا پێشکەوتووەکانەووە، تووشی حاڵەتێک بوونە، خەریکە شیرازەی بە تەواوی لە دەست دەدات و مایەپووچ دەبێت، نموونە عێراقە، کە خەریکی بەند و بەستە لە گەڵ بانقی نێوودەوڵەتی بۆ قەرز، کە ئەم قەرزەش دەزانین چ داوێکە ووڵاتە تازەپێگەیشتووەکانی تێی دەکەون و لە کۆتاییدا بە سک هەڵگوشینی میللەتەکانیان تەواو دەبێت.

azzady22@gmail.com

25/01/2021

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.