کورتەیەک لە ژیانی ڕابەری کرێکاری ئەلبێرت گۆدوینگ -(جنجر) لە کەنەدا

( ڕوو لە ئاسمان مەکەو مەپاڕێرەوە، وەرەو بەڕیزی ناڕەزایەتێکانمانەوە پەیوەست بە.)
ئەلبێرت گۆدوینگ(جنجڕ)

ئامادەکردنی: گۆران عەبدوڵڵا..

لە یەکێک لە ڕۆژەکانی بەهاری ١٨٨٧،منداڵێکی قژ سوور لە باکوری وڵاتی ئینگلیز هاتە دونیاوە و ناوی نرا ئەلبرت گۆدوینگ، بەڵام خێزانەکەی و هاوڕێکانی ناویان لێنابوو جنجڕ.

لەو سەردەمەدا خەڵوز گرنگییەکی زۆری هەبوو، بەکار دەهات بۆ سوتاندن و بەگەڕخستنی شەمەندەفەر و کەشتییە بوخارێکان. ئەلبێرت (جنجڕ) هەر لە تەمەنی ١٥ ساڵییەوە بوو بە کرێکار لە کانە خەڵوزەکانی بەریتانیا لەگەڵ باوک و براکانی. لە ١٩٠٦ ڕوویکرد کەنەدا و لە ١٩١٠ لە هەرێمی برتش کۆڵۆمبیا گیرسایەوە، چوونکە هەرێمەکە لەو بوارەدا کاری زۆر هەبوو بۆیە سەرەتای کاری لە کانی ژمارە پێنجەوە بوو لە دوورگەی ڤانکوڤەر.
کارکردن لەو کانانەدا کارێکی لەبار نەبوو. تۆزی خەڵوزەکە دەبووە هۆکاری نەخۆشی کرێکاران، تەنانەت دەرچوونی گاز لە زەوێکەوە بەهەمان شێوە دەبووە هۆکاری نەخۆشی، جاری واش هەبوو کانەکە بەهۆی تەقینەوەوە دەڕوخا بەسەر کرێکارەکاندا.
جنجڕ کە گەشتە تەمەنی ٢٣ ساڵ، ٩ ساڵ بوو لە کانە خەڵوزینەکان کاری دەکرد و تا ئەو کاتەش کەسێکی تەندروست و لەش سوکەڵە بوو. لە بواری وەرزشیشدا یاری تۆپێن و مەلەوانی دەکرد.
زۆری نەبرد جنجڕ وەک سەندیکالیست و بەرگریکارێکی مافی کرێکاران و وتار بێژێکی حەماسی ناسرا.
پاش خۆپیشاندان و مانگرتنەکانی ١٩١٢- ١٩١٤ی کرێکاران لە دورگەی ڤانکوڤەر کە سەرەتای دەستپێکردنەکەی لە دەرکردن و خستنە لیستی ڕەشی هەردوو کرێکار و سەندیکالیست Oscar Mottishaw و Isasc Porterey بوو ئەوەش بە هۆکاری ئەوەی کەوا لە ڕاپۆرتێکدا بۆ لیژنەی بەدواداچوونی دزەکردنی گاز لە کانەکان ئاماژەیان بە چەند شوێنێکی کانەکە کردبوو کە گاز لێوەی دزە دەکات و ئەگەری گڕگرتنیان هەیە. شایانی باسە لە ١٨٩٠ ەوە تاوەکوو ١٩١٢ لە ئەنجامی گڕگرتن و تەقینەوەی کانەکانی ئەو ناوچەیە ٣٧٣ کرێکار گیانیان لەدەست دابوو.

مانگرتنی کرێکاری کانەکانی دورگەی ڤانکۆڤەر لە پاش مانگرتنە گشتێکەی ونیپێگ لە ساڵی ١٩١٩ بە مانگرتنێکی گەورەو شکۆدار دەناسرێت لە مێژووی بزووتنەوەی کرێکاری کەنەدا.
ئەلبێرت گۆدوینگ یەکێک بوو لە ڕابەرانی ئەو خۆپیشاندانە و بەهۆکاری وتار و هەڵسورانی لە سەندیکاکاندا لەگەڵ سەدان کرێکاری خەباتکاردا ناوی خرابووە لیستی ڕەشەوە، هەر بۆیە پاش خۆپیشاندانەکان، ئەوو چەندین ڕابەری ناسراوی تر ڕێیان پێنەدرا بگەڕێنەوە سەر کارەکانیان و تەنانەت لە هیچ کانێکی تریش بۆیان نەبوو کاربکەن.
لەوسەردەمەدا دەوڵەت ڕاشکاوانەو یەک لایەنە هێزی پۆلیسی خۆی بەکار دەهێنا بۆ پاڵپشتی لە خاوەنکاران و سەرکوتکردنی بزووتنەوەی کرێکاری، تەنانەت زۆرجار لە ڕێی دامەزراندنی کرێکارانی ترەوە کە بە خۆپیشاندان شکێن ناسرابوون جێگای کرێکارانی ناڕازییان پڕدەکردەوە. زۆربەی جار ئەو خۆپیشاندان شکێنانە لە کرێکارانی چینی و کرێکارە بەریتانییە تازە هاتووەکان بوون.

ئەلبێرت گۆدوینگ(جنجڕ) پاش دەرکردنی لەسەر کارەکەی، بۆ ماوەی یەک ساڵ بە بێکار مایەوە. پاش ئەو ماوەیە لە مانگی مەی ١٩١٦ لە شارۆچکەی ترێڵ لە کورەی ئاسن تواننەوە کاری چنگ کەوت.
درێژەی بەکاری سیاسی خۆیدا و بە ئاشکرا بەرگری دەکرد لە سۆشیالیزم و خەباتی چینی کرێکار. لە ١٩١٧ هەڵبژێردرا بە بەرپرسی مالی سەندیکا، هەروەها بوو بە جێگری یەکێتی کرێکارانی برتش کۆڵۆمبیا.
لە ڕووی سیاسییەوە ئەندامی پارتی سۆشیالیستی کەنەدا بوو کە لە ١٩٠٤ دامەزرابوو. دواتریش پارتەکە پەیوەست بوون بە پارتی کۆمۆنیستی کەنەداوە.

لە ١٩١٧ کرێکارانی کورەی ئاسن بە ڕابەرایەتی ئەلبێرت گۆدوینگ(جنجڕ) دەستیان دایە مانگرتن لە پێناو ٨ سەعات کار و کرێی زیاتردا، لەو کاتە کرێی ڕۆژانەی کرێکارێک$2.75 بوو. مانگرتنەکە شکستی هێناو ١٢٠٠ لە کرێکارانی بەشداربووی خۆپیشاندانەکە لەسەر کار دەرکران.

کەنەدا یەکێک بوو لە وڵاتانی بەشدار بوو لە شەڕی یەکەمی جیهانیدا. لە ١٩١٧ دەوڵەت بڕیارێکی دەرکرد کە دەبێت ئەوانەی تەمەنیان لە نێوان ٢٠ بۆ ٣٠ ساڵییە دەبێت بەشداری شەڕبکەن.
ئەلبێرت دژایەتی کەرێکی ڕاستەو خۆی شەڕی یەکەمی جیهانی بوو. بەهۆی ناساغی تەندروستییەوە کە بەهۆکاری کارکردنی لە کانە خەڵوزێکان توشی هاتبوو بەر لێخۆشبوون کەوت لە خزمەتی سەربازی. لە شاری ترەیڵ خۆپیشاندانێکی بەڕێخست بۆ ٨ سەعات کار، پاش خۆپیشاندانەکە بە ١١ ڕۆژ بە نامەیەک ئاگادار کرایەوە جارێکی تر بانگ کرایەوە بۆ پێداچوونەوە بە ڕاپۆرتە پزیشکێکەیدا. ئەمجارەیان پێیان ڕاگەیاند کە تەندرووستی باشەو دەبێت بچێتە خزمەتی سەربازی، هەرچەندە بڕیارەکەی لیژنەی پزیشکی تەمیزکردەوە، بەڵام سودی نەبوو دەبوایە لە ١٨ی نیسانی ١٩١٨ پەیوەستبێت بە سوپاوە.

ئەلبێرت بڕیاری تەواوی خۆیدابوو کەنایەوێت بەشداری ئەوشەڕە بکات. ئەو پێیوابوو نابێت کرێکاران یەکتر بکوژن لە شەڕێکی ئابوریدا هەر بۆیە لەو مانگەدا گەڕایەوە شاری کومبرلاند و لە دەستی دەسەڵاتداران هەڵهات و پەیوەست بوو بەو هاوڕێیانەوەی کەوەک کۆمەڵێکی بچوکی دژ بە شەڕ چووبونە شاخەکانی دوورگەی ڤانکوڤەر نزیک بە دەریاچەی کۆمۆس. لەلایەن خەڵکی لادێکانی دەوروبەریانەوە یارمەتییان دەکرا لە ڕووی خواردن و خواردنەوەوە.
پۆلیس بڕیاری دەستگیرکردنی ئەلبێرتی دەرکردبوو، تەنانەت ئەفسەرێک بەناوی کامپبێڵ وتبوی: بە مردووی بێت یان بەزیندووی هەر دەبێت پەیدای بکەمەوە.

پۆلیس چەندین مانگ بەدوایدا گەڕان. ئەوە بوو لە ٢٧ی تەموزی ١٩١٨ شوێنەکەیان دۆزییەوەو تەقەیان لێکردو کوشتیان. لە ٢ی ئابی ١٩١٨ لە ڕێپێوانێکی زۆر گەورەو شکۆداردا تەرمەکەی لە کیمبرلاند بەخاک سپێردرا و بە بۆنەی مەرگی ئەلبێرت گۆدوینگ(جنجڕ) ەوەو لە هەمان ڕۆژدا و بۆ یەکەمین جار مانگرتنی سەرتاسەری لە برتش کۆڵۆمبیا ڕاگەیەندرا.

مەرگی ئەلبێرت گۆدوینگ(جنجڕ) هەتا ئێستاش وەک مەرگێکی گوماناوی سەیر دەکرێت و بەشێک لە خەڵک پێیان وایە ئەو مەرگە لە ئاکامی بڕیارێکی تاکەکەسییەوە نەبووە بەڵکوو بڕیار و هێزی گەورەتری لە پشتەوەبووە.
ئەلبێرت تەنها ٣١ ساڵ ژیا، بەڵام زۆر سەیر لەو ماوە کەمەی تەمەنیدا توانی بگاتە ئاستی ڕابەرایەتی یەکێتییە کرێکارێکان.

ئەلبێرت، بە وتارە حەمسێکانی بە ناوبانگ بوو. بانگەوازی کرێکارانی جیهانی دەکرد بۆ بەشدارینەکرن لەشەڕی ئابووری دەوڵەتە زلهێزەکان. بانگەوازی بۆ کۆمەڵگەیەکی دادپەروەر دەکرد لەڕێی گۆڕینی خاوەندارێتی ئامرازەکانی بەرهەمهێنانەوە بۆ ئامرازێک لە پێناو خزمەتکردنی گشتیدا نەوەک قازانج.
ئەلبێرت سەرباری کاری ڕێکخراوەیی و سیاسی خۆی خاوەنی چەندین وتارو لێکۆڵینەوە بوو کە لە ڕۆژنامەی وێستن کڵێریەن لە ڤانکوڤەر زمان حاڵی پارتی سۆشیالیستی کەنەدا بڵاودەکردەوە.
لەوانە:
پاژنەی ئاسنین – ١٠ی ئاب – ١٩١٢. یەکسانی سەرمایەداری ١٦ی هەمان مانگ
سۆشیالیزم و کرستیانێتی ٩ی مەی ١٩١٤. شارستانێتی کانونی دووەمی ١٩١٧.
ناسیۆنالیزم و ئینتەرناشناڵیزم حوزەیرانی ١٩١٧. ڕاپۆرتێک سەبارەت بە سەرمایەداری وەک هۆکاری بێکاری ١١ی نیسانی ١٩١٤، ئەمانە و چەندین نامە سەبارەت بە ئاسۆی سیاسی و هۆشیاری لە ناوچەکانی برتش کۆڵۆمبیا. هەروەها چەندین نامە پەیوەندن بە سیستمی سەرمایەداری و شەڕەوە لە ڕۆژنامەی فدراسیۆنی برتش کۆڵۆمبیا (ڤانکوڤەر) کە ڕۆژنامەیەکی کرێکاری بوو لە تشرینی دووەمی ١٩١٧ بڵاوبۆتەوە. وتارێکی تری لە ژێر ناونیشانی سۆشیالیزم تاکە ئومێدە لە ٢٠ی ئابی ١٩١٧ لە رۆژنامەی ڤانکوڤەر دەیلی وۆرڵد بڵاوکراوەتەوە.

——————–

سەرچاوە:
ئنسکلۆپیدیای کەنەدا، پەیجی فەرمی ئەلبێرت گۆدوینگ(جنجڕ)، یادکردنەوەکانی ساڵانەی ئەلبێرت.