په‌روه‌رده و ژیان.. وریا مه‌عروف
هەموو مرۆڤێک کە لە دایک دەبێت توانایه‌كی سەرسوڕهێنەری هەیە، بۆ بره‌ودان پێی پێویستی به په‌روه‌رده‌یه‌كی باش و كواڵێتی به‌رزه كه یارمه‌تی بدات له ده‌ستگه‌یشتنی به زانیاریه به‌سوود و به‌نرخه‌كان، كه به‌هۆیه‌وه كواڵێتی ژیان به‌ره‌و باشتر و خۆشگوزه‌رانی زیاتر فه‌راهه‌م ده‌بێت، به‌ڵام گه‌ر ئه‌و توانایه به‌كار نه‌هێنرێت یان به خراپی به‌كاربهێنرێت له‌ڕێگه‌ی په‌روه‌رده‌یه‌كی خراپ و ئاست نزمه‌وه ئه‌وا تاكه‌كانی ئاراسته‌یه‌كی لاده‌رانه ده‌گرن و ژیان پڕ ده‌بێت له بێزاری و نادادی و تاریكی.
پەروەردە سیستمێکە مرۆڤ ئامادە دەکات بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی ژیان وەک مرۆڤ، وه یارمەتی دەدات بۆ گەیشتن بە هاوسەنگی و هاوئاهەنگی لە هەموو ئەو شتانەی کە دەیکات بۆ پێگەیشتنی راستەقینە. هه‌روه‌ها ئامرازێکە زانیاری و لێهاتوویی و تەکنیک بۆ مرۆڤ دابین دەکات و توانای زانینی ماف و ئەرکەکانیان بەرامبەر بە خێزانەکەیان و کۆمەڵگا و نەتەوەکان په‌ره پێدەدات، بینین و تێڕوانین فراوان دەکات بۆ بینینی جیهان، تواناکان پەرەپێدەدات بۆ به‌ره‌نگاربوونه‌وه‌ی نادادپەروەری و توندوتیژی و گەندەڵی و چەندین توخمی تری خراپ لە کۆمەڵگەدا.
له‌م نووسینه‌دا باس له كێشه‌ی په‌روه‌رده به‌گشتی ده‌كه‌ین كه وشه‌ی “په‌روه‌رده” له‌م نووسینه‌دا ئاماژه‌یه به په‌ره‌وه‌رده‌ی پێش چوونه قوتابخانه و قوتابخانه و دوای زانكۆش، كه پرۆسه‌ی په‌روره‌ده پرۆسه‌یه‌كه تا كۆتایی ته‌مه‌ن، ئامانج لێی بونیادنانی ئینسانێكی باش و چاك و گونجاو بۆ كۆمه‌ڵگه‌ی مرۆڤایه‌تی له پێناو ژیانێكی به‌ره‌و باشتر. ئامرازه‌كانی په‌روه‌رده جگه له خێزان و قوتابخانه، هه‌مه جۆره له ئێستای كۆمه‌ڵگای ئێمه‌دا (میدیا- درامای دۆبلاژكراو- فیلمی كۆمیدی ئاست نزم، تۆڕه كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان) كه ئه‌مانه ڕۆڵی كاریگه‌ر و به‌رچاویان هه‌یه له په‌روه‌رده‌كردنی تاك و به ئاشكرا ڕه‌نگدانه‌وه‌ی پێوه دیاره. سه‌رباری سووده‌كانی كاریگه‌ری و خراپی ته‌كنه‌لۆژیا و میدیا به‌جۆرێكه كه كۆمه‌ڵگا به زیانه‌كانی نازانێت و خه‌ریكه به‌ته‌واوی كاریگه‌ریه نێگه‌تیڤه‌كانی به‌ده‌رده‌كه‌ون ئاراسته‌ی خۆی گرتووه، كه ئه‌مه‌ش ده‌شێ دۆخێكی لادانی گشتی دروست بكات و ببێته نه‌ریت و ئه‌وكات به‌رگرتن لێی ئه‌سته‌م ده‌بێت. ده‌كرێ بڵێن له‌ناو واقیعێكی ئاڵۆز و بێ سه‌ر وبه‌رداین كه ڕێگای گونجاو ڕاست و سپی شاش بووه. پێویسته ئێمه به‌م زووانه مشورێكی قوڵ و دڵسۆزانه له ئینسان و كۆمه‌ڵگای خۆمان بخۆین، به‌وه‌ی كه كار له‌سه‌ر بونیادنانی ئینسانێكی باش و چاك بكه‌ین كه دواجار كۆمه‌ڵگایه‌كی باش و چاكی لێ به‌رهه‌م بێت.
كاتێك دۆخێكی نائارامی و بێزاری گشتی دێته‌كایه‌وه، كه كۆمه‌ڵگا له‌ده‌ست یه‌كتر بێزاره و له‌بری ئه‌وه‌ی هاوكار و ته‌واوكه‌ری یه‌كتربن، ئه‌وا دیاره كێشه له له ئینسانی بووندا هه‌یه، پێویسته سه‌ر له‌نوێ به‌كۆمه‌ڵایه‌تی بكرێنه‌وه و دووباره كار له‌سه‌ر بونیادنانی تاكێكی باشتر بكرێ، كه ببێته هۆی ژینگه‌یه‌كی ئارام و له‌بار بۆ مرۆڤ تاكوو ژیانێكی شایسته فه‌راهه‌م بكات، لێره‌دا “ناتوانرێ کێشەکان چارەسەر بكرێ بە بەکارهێنانی هەمان جۆرە بیرکردنەوە کە کێشەکانی دروست کردووە”
قۆناغی هەرزەکاری کاتێکی گرنگی گەشەی مێشکە،كه دووه‌مین قوناغی بونیادنانه له دوای منداڵی، ده‌بێت گرنگی زۆری پێ بدرێت به تایبه‌ت له‌لایه‌ن خێزانه‌وه، كه ببنه هۆكار بۆ ئه‌وه‌ی ڕێگای خۆی بدۆزێته‌وه به‌شێوه‌یه‌كی ڕاست و باش و چاك خۆی نمایش بكات و ڕێگایه‌كی دروست بگرێته‌به‌ر.
په‌روه‌رده ته‌نیا په‌یوه‌ست نیه به قوتابخانه، به‌ڵكو قوتابخانەکان هەلێکی نایاب دەڕه‌خسێنن بۆ دروستکردنی کەسانی زیرەک كه ده‌بنه هۆی چاره‌سه‌ری كێشه‌كان و كۆمه‌ڵگاكه‌یان ده‌کەنە شوێنێکی جوان و باشتر بۆ ژیان بۆ هەموو دانیشتوانەکەی.
توانا و لێهاتووی و زیره‌كی مرۆڤ له ڕێگه‌ی په‌ره‌وه‌رده‌وه ده‌دۆزرێته‌وه و په‌ره‌ی پێده‌ده‌رێت و ده‌توانێت تواناكان و زانیاریه‌كانی زیاد بكات. په‌روه‌ره‌ده و فێربوون پرۆسه‌یه‌كی درێژ و به‌رده‌وامه تا كۆتایی ژیان، قوتابخانه و خیزان و ته‌واوی ئامرازه‌كانی تر ڕێگایه‌ك ده‌روازه‌یه‌كت نیشان ده‌ده‌ن و به‌رپرسیارێتی ژیانكردنت و گه‌یشتن به زانیاری گه‌وره و شایسته‌ی ژیانكردن له ئه‌ستۆی خۆتدایه، كه به گوێره‌ی توانا و هێزی بیركردنه‌وه‌ت و ئه‌و به‌هره‌یه و لێهاتوویه‌ی هه‌ته هه‌نگاوی بۆ ده‌نێیت و خۆت پێده‌گه‌ینی، هه‌روه‌ها پەروەردە پێکهاتەیەکی سەرەکی خۆشگوزەرانییە و لە پێوانەی گەشەی ئابووری و کوالێتی ژیانیشدا كاریگه‌ری هه‌یه، هه‌روه‌ها فاکتەرێکی سەرەکییە بۆ دیاریکردنی ئەوەی کە ئایا تۆ كه‌سێكی سه‌ركه‌وتوو گه‌شه‌سه‌ندو باشیت یان دواكه‌وتوو یان خراپ، ئه‌مه دواجار ڕه‌نگدانه‌وه‌ی له‌سه‌ر كۆمه‌ڵگا و وڵاتیشدا ده‌بێت.
پێویستە ده‌رفه‌تی ئه‌وه بڕه‌خسێنرێت ڕێگایەک دروست بكرێت بۆ ئەوەی تاك بە ئاسانی خۆی پەروەردە بكات و بگات به زانیاری نوێ له‌ڕێگای میدیا و ئه‌و ئامرازانه‌ی به ئاسانی ده‌توانن شته‌كان بگه‌ینن بۆ ئەوەی بەردەوام فێری باشترکردنی ژیانی خۆیان بن و دونیای خۆیان باشتر بکەن، نه‌ك به‌پێچه‌وانه‌وه ئه‌و ئامرازانه به‌بێ گوێدانه به‌ها باڵاكانی مرۆڤ نمایشی خراپ و لادان له به‌هاكان نمایش بكه‌ن و ببێته شتێكی ساده و ئاسایی به‌بێ سانسۆر، چونكه ئه‌مه به‌پێی كات په‌یڕه‌وی لێده‌كرێت و ده‌بێته نه‌ریت و دواجار كێشه بۆ بۆ ته‌واوی كۆمه‌ڵگا و سیسته‌م دروست ده‌كات كه‌واته “کێشەی پەروەردە سیستمییە، کاریگەری لەسەر تەواوی سیستەم ده‌بێت”.
ژیانی ئه‌مڕۆ به‌ڕاده‌یه‌ك ئاڵۆز و پڕ له كێشمه كێشه به‌هۆی کاریگەری جیهانگیری كه له‌ڕێگه‌ی ته‌كنه‌لۆژیاوه به ئاسانی ده‌گات و ده‌بێته هۆی گۆڕانی كۆمه‌ڵایه‌تی، ئه‌مه‌ش دوو لایه‌نی هه‌یه: سوود، زیان، پێویسته به‌جۆرێك پلانی بۆ دابڕێژرێت و كۆنترۆل بكرێت دۆخێكی لادان له پێوه‌ره‌كان و بێ سه‌روبه‌ری دروست نه‌كات. په‌روه‌رده ئامانجی ئه‌وه‌یه نه‌هێڵێت تاكه‌كانی بكه‌ونه ژێر كاریگه‌ریه خراپ و زیانه‌كانی، به‌ڵكو هاوسه‌نگیش بپارێزێت له نێوان مرۆڤ و ژیان و واقیع، تاوه‌كوو مرۆڤێكی ئارام دروست بكات، دامه‌زراوه و ئامرازه‌كانی په‌روره‌ده پێویسته ئاماده‌یی ئه‌وه‌یان تێدا هه‌بێت له‌گه‌ل به‌ره‌وپێشچوونی جیهان و مێشكی مرۆڤ ئه‌وانیش پێشڕه‌وی بكه‌ن و له‌گه‌ل دۆزینه‌وه نوێیه‌كان و بیروباوه‌ڕ و گۆڕانكاریه نوێیه‌كان خۆیان بگونجێنن و هاوسه‌نگی دروست بكه‌ن به ئاراسته‌ی بونیادنانی تاك و كۆمه‌ڵگایه‌كی مرۆڤایه‌تی.
پێویسته هه‌موو ئامرازه‌كانی په‌روه‌رده به ستراتیژیه‌تێكی نیشتمانی ڕێكبخرێنه‌وه كه له خه‌می ئینسان داببێت و مشورێكی قوڵی لێ بخورێت كه له پێناو به‌ها باڵاكانی مرۆڤدا ئاراسته بكرێت، بۆ ئه‌وه‌ی ژیانێكی باشتر و گونجاوتر بۆ تاكه‌كانی كۆمه‌ڵگا دابین بكرێت كه له‌گه‌ڵ سه‌رده‌م و مرۆڤایه‌تی بێته‌وه. هه‌روه‌ها گرنگیدان به ئاستی دادپەروەری کۆمەڵایەتی پێویستیەكی گرنگ و سه‌ره‌كیه بۆ گەیشتن بە چاکسازییەکی پەروەردەیی سەرکەوتوو بۆ ئه‌وه‌ی كۆمه‌ڵگا خێراتر په‌یڕه‌وی لێبكات و هه‌ست به دڵنیایی بكات كه به‌رژه‌وه‌ندی گشتی له‌به‌رچاو گیراوه، ئه‌ویش له‌رێگای دادپه‌روه‌ره‌یه‌وه ئه‌م باوه‌ڕه دروست ده‌بێت.
گۆڕان زۆر گرنگە! ئێستا کە ھەموو شتێک لە بارەی مرۆڤەوە گۆڕاوە، بێگومان دەبێت پەروەردە بگۆڕدرێت، بەڵام دەبێت دۆسەیەک ھەبێت، خشتەیەک، و لە سەرووی ھەموو شتێکەوە، لۆژیکێک بێت، بە ستراتیژیەتێک لەخزمەتی مرۆڤدابێت. فەلسەفەیەکی پەروەردەیی پێویستە بەپێی گۆڕانی هەلومەرجی جیهان و تێڕوانینی كوردستان بۆ داهاتوو. ڕێگای ئەم کارە لە ڕێگەی گرتنەبەری تێگەیشتنێکی فره‌چه‌شنه لە پەروەردەوە. بەرپرسیارێتی پەروەردە نابێت تەنها بۆ دەوڵەت بەجێ بهێڵرێت، ده‌بێت هەموو لایەنە پەیوەندیدارەکانی پەروەردە ئەم بەرپرسیارێتیە لەئەستۆ بگرن، چونكه خراپی له بونیادنانی تاكه‌كان زیانی گشتی لێده‌كه‌وێته‌وه ده‌بێته مه‌ترسی بۆ سه‌ر ته‌واوی كۆمه‌ڵگا. پێویستە کە ئێمە ئەولەویەتی خۆمان بگۆڕین بۆ پەروەردەکردنی منداڵەکانمان بە شێوەیەکی گونجاو. ئەمە پێویستی بە چاکسازی تەواوی پەروەردە هەیە لە دەرەوەی پێداچوونەوەی پرۆگرامی خوێندن.
وریا مه‌عروف
