شێخ ڕەزای تالەبانی و حافزی شیرازی.. دکتۆر: مەولود ئیبراهیم حەسەن

ئەوەی ئەوڕۆ دەمەوێ باسی بکەم ، بە هۆی ئەو بەرنامەیە بووبە کە ناوی ( چرپەی ئاگر)ە ، کە لە (تەلەفزێنی ڕووداو ) مامۆستای بەڕێز ( سیروان ڕەحیمی) بە هاوکاری زۆر بەڕێزی تر ئامادەی کردبوو. هه ر بەڕاستی بەرنامەیەکی چاک بوو کە دەتوانم بڵێم ، چەندین ساڵە بەرنامەی ئەدەبی ئاوام لە بارەی ژیان و شێعری شاعیرەکانمان نەدیوە ، بەتایبەت شاعێرە کلاسیکەکانمان . ئەوەی کە پێش بڵاو بوونەوەی بەرنامە کە ئاگاداری کردمەوە برای بەڕێزم (پڕۆفیسۆر دکتۆر مارف عومەرگوڵ ) ی شاعیر بوو ، کە پێویستە سوپاسی بکەم ، کە خۆشی یەکێک بوو لەو بەڕێزانەی لە بەرنامەکەدا قسەی کرد ، ئەو بەڕێزانەی هاوبەشی بەرنامەکەبوون ..دەستە گوڵێکی هه ڵبژاردەی شارەزا لە شێخ ڕەزو ژیان و شێعرەکانی ، بریتی بوون لە ژن و پیاوو کوردو بیانی و سنووری جوگرافیایەکی فراوانیان گرتبووەوە ، کە من پێموایە هه ر یەک لەو بەڕێزانە ، بۆ ئەوە چاکن بە زیاتر لە بەرنامەیەک قسە لە بارەی ژیانی شێخ ڕەزاو شێعرەکانیەوە بکەن .
ئێستا دەگەڕێمەوە خزمەت پڕۆفیسۆر دکتۆر عابد سەڕاجەینی مامۆستام و ئەوەی لە بارەی شاعیری مەزنی کورد شێخ ڕەزاو شێعرێکی شاعیری ناوداری فارس حافزی شیرازیەوە لە کاتی وانە وتنەوەی ئەدەبی فارسی دا ساڵی خوێندنی( ١٩٨١ – ١٩٨٢) لە زانکۆی بەغداو کۆلیجی ئاداب و بەشی زمان و ئەدەبی فارسی بۆی باسکردین .
دکتۆر عابد سەڕاجەدین (١)،(٢) فەرمووی : وەختی خۆی لە تاران (مجلس شعرای ایران – ئەنجومەنی شاعیرانی ئێران ) هه بوو لە تاران ، شیخ ڕەزای شاعیری گەورەی کورد ئەندامی ئەو مەجلیسە بوو . ڕۆژێک ئەندامانی ئەو مەجلیسە قسە لە بارەی شیعرێکی حافزی شیرازیەوە دەکەن و شێدەکەنەوەو هه رچی دەکەن ، ناگەنە ..قەناعەت ! زۆر دێنن و دەبەن دڵیان ئاوناخواتەوە ! دوا جار ڕێک دەکەون کە نامەیەک بۆ شێخ ڕەزای شاعیری کورد بنوووسن و ڕای ئەو لە بارەی ئەو شێعرەوە بزانن . ئەو کاتە شێخ ڕەزا لە عیراق دەبێت ، ئەو شێعرەی حافزی شیرازی کە شاعیرانی مەجلیسی شوعەرای ئیران دەیانەوێ شێبکەنەوەو تێیبگەن و ناگەنە قەناعەت ، ئەم شێعرە ناودارەی خوارەوەیە .
بلبلی برگ گلی خوش رنگ در منقار داشت
و اندر آن برگ و نوا خوش ناله‌های زار داشت
گفتمش در عین وصل این ناله و فریاد چیست
گفت ما را جلوه معشوق در این کار داشت
یار اگر ننشست با ما نیست جای اعتراض
پادشاهی کامران بود از گدایی عار داشت
در نمی‌گیرد نیاز و ناز ما با حسن دوست
خرم آن کز نازنینان بخت برخوردار داشت
خیز تا بر کلک آن نقاش جان افشان کنیم
کاین همه نقش عجب در گردش پرگار داشت
گر مرید راه عشقی فکر بدنامی مکن
شیخ صنعان خرقه رهن خانه خمار داشت
وقت آن شیرین قلندر خوش که در اطوار سیر
ذکر تسبیح ملک در حلقه زنار داشت
چشم حافظ زیر بام قصر آن حوری سرشت
شیوه جنات تجری تحتها الانهار داشت
فال حافظ فوری

پاش ئەوەی نامەکە دەگاتە دەست شێخ ڕەزای کورد ، شێخ زۆر بە جوانی و بە هونەرەوە لەسەر هه مان کێش و بە هه مان قافیە ی شێعرەکەی حافزی شێرازی وەڵامیان دەداتەوەو ماناو مەبەست و شیکردنەوەکەیان بۆ دەنوسێ . دەینووسێ و بۆیان دەنێرێتەوە، کە وەڵامی نامەکەیان دەگاتەوە دەست ، ئەندامانی – ئەنجومەنی شاعیران – ی ئێران لەتاران ، کۆدەبنەوەو وەڵامەکەی شێخ ڕەزا دەخوێننەوەو سەرسام دەبن و دەبینن ئەوەی کە شێخ ڕەزا لە بارەی شێعرەکەوە نووسیویەتی، ئەوان هیچیان بەلایەوە نە ڕۆیشتوون ! ئەوسا هه موویان پێکەوە دەڵێن : بەڕاستی شێخ ڕەزا شاعیرەو هه ر ئەویش بە چاکی لە حافزی شیرازی تێگەیشتووە .
ئێستا بە چەند خاڵێک شوێنی شێخ ڕەزا لەم ئەنجومەنە ڕوون دەکەمەوە :-
یەکەم: شێخ ڕەزا ئەندامی – ئەنجوومەنی شاعیرانی ئێران – بووە ، دیارە ئەو شاعیرانەش لە شاعیرەباش و هه ڵبژاردەکان بوون .
دووەم : هه ڵبژاردنی شێخ ڕەزا بۆ ئەندامیەتی ئەو ئەنجوومەنە ، بە هۆی ناوو ناوبانگ و ئاستی شاعیریەتی ئەو بووە.
سییەم: لەوەی کە شاعیرکانی ئێران شێخ ڕەزایان هه ڵبژاردووەو نامەیان بۆ ئەو نووسیوە ، دیارە لەخۆیان بە شاعیرترو شارەزاتر زانیوە .
پێنجەم : کە نامەکەیان بۆ شێخ ڕەزا ناردووەو کەسی تریان هه ڵنەبژاردووە ، هۆی ئەوەیە کەسیان هێندەی شیخ ڕەزا بە شاعیرو لێهاتوو و شارەزا نەزانیوە .
شەشەم: دیارە پێشتر بە کردەوە شێخ ڕەزا ئەوەی دەرخستووە کە ئەویش حافز ناسێکی باش و ئەدەبناسێکی گەورەیە .
حەوتەم: بەوەی کە شێخ ڕەزا بە هه مان کێش و هه مان قافیەوە مانای شیعرەکە یان بۆ دنێرێتەوە ، جاریکی تر شێخ ڕەزا شاعیریەتی خۆی و شارەزای خۆی لە جیهانی حافز بەتایبەت و ئەدەب بەگشتی بۆ ئەنجوومەن دەسەلمێنێتەوە
هه شتەم : لەوەی کە شاعیرانی ئێران و ئەندامانی ئەنجوومەن . کە وڵامەکەی شێخ ڕەزا دەبینن و دەڵین : بەڕاستی تۆ شاعیری و لە حافز گەیشتووی ، ئەوە بەلگەی ئەوەیە کە تەواوی ئەندامانی ئەنجوومەنی شاعیرانی ئێران دان بەوەدادەنێن کە شێخ ڕەزا لەوان شاعیرترەو باشتر لە حافز گەیشتووە .
پێشنیار : .
! جا ئەگەر ئێران ئەمڕۆ چەندین ساڵە ( حافظ ٍشناسي) یان دامەزراندووەو ساڵانە لەسەر ئاستێکی جیهانی یادی دەکەنەوە ! باشە بۆچی ئێمەی کوردیش ( ڕەزا ناسیی) دانەمەزرێنین و ساڵانە یادی بکەینەوەو شارەزایانی شێعری شێخ ڕەزاو ژیانی شێخ ڕەزا لە کوردو غەیرە کورد ژیان و بەرهه مە کانی بکەنە بابەتی لێکۆڵینەوەی زانستی و ئەدەبی ، ئەگەر حافزی شیرازی شیعری بە فارسی و عەرەبی نووسیبێ ؟ ! ئەوا شێخ ڕەزا بە کوردی و ترکی و عەرەبی و فارسیش نووسێویەتی ! لە شاعیریەتیش دا لە رووی داهێنانەوە بە هیچ شیوەیەک لە حافز لە خوارتر نیە! ئەگەر لەسەرەوە تر نەبێت ! هه ر بۆیە شێخ ڕەزای مەزن هه ڵدەگرێ و شایانیەتی کە گرنگیەکی جیهانیی پێبدرێ ، گرنگی پێبدرێ وچاکترو زۆرتر بناسرێ و شێعرە کانی بە زمانە جیا جیاکان چاپ بکرێن و بڵاو بکرێنەوە و بچیتە نێو کتێبخانەی ئەوزمانانەی کە شێخ داهێنانی تێدا کردوون ، دیسان ژیان و شیعرەکانی بە شێوەیەکی تەواوو شیاو بڵاو بکرێتەوە، دڵنیام کە ئەوسا شێخ ڕەزا چەند جارێکی تر لە دایک دەبێتەوەو دەرگایەکی جیهانی بە ڕووی داهێنەرانی کورد دەکاتەوە، کە جارێکی تر هیچ کەس ئەو دەرگایەی بۆ داناخرێ .
لێرە بەتایبەت ڕوو لە برا کوردەکانم دەکەم لە ڕۆژهه ڵات و ئیران و دۆستانی فارسی شارەزا بە ژیانی شیخ ڕەزاو حافزی شیرازی ، کە دیارە شیخ عابد ئەم هه واڵە گرنگەی لە سەرچاوەکانەوە خوێندووتەوە یان بیستووە ، هه وڵبدەن تا ئەم ڕووداوە بە بەڵگەی زانستی و بەردەست ئەڵقەی پەیوەندی شاعیرانی کوردو فارس بکەن بە بابەتی لێکۆڵینەوەو نامەی ماستەرو دکتۆرا، ئەو شیعرە وەڵامە پڕ داهێنانەی شێخ ڕەزا بدۆزنەوەو بیخەنە سەر خەرمانەکانی داهێنانی یاشێخ . بە دڵنیاییەوە دەڵێم ، کە لە نێوان شاعیرانی کوردو فارس بە تایبەت ، شاعیرانی کوردو عەرەب و ترک ..چیڕۆک و بەسەرهاتی گرنگی ئەدەبی و لەم جۆرە هه ن کە شیاوی نووسینەوەن و شیخ ڕەزاش لە پێشەوەی ئەو شاعیرانەیە !

**
حافزی شێرازی
دکتۆر عابد سیراجەدین نەقشەبندی
**

**
(١) دکتۆر عابد سیراجەدین نەقشبندی وەک خۆی باسی کرد ، (٢٥) ساڵ مامۆستای زمان و ئەدەبی فارسی بووە لە زانکۆی تاران و شیراز ، هه ر خۆی باسی کرد دیوانی شێعری کوردی و فارسی هه بوو. مامۆستایەکی زۆر شارەزابوو ، ڕؤژێک لە تەکیا چووینەدەرەو ، لە ڕیگا لێم پرسی دکتۆر : بە هۆی ئەوەی کە ئەو ماوە دوورو درێژە لە زانکۆکانی ئێران کارت کردووەو شارەزاییەکی باشت هه یە لە زمانی کوردی و فارسی ، هه تا چەند وشەی زمانی فارسی هاتووە تە نێو زمانی کوردی ؟ ڕاوەستاو بە کەمێک سەر سوڕمانەوە ڕووی تێکردم و بەنەرمی گوتی : ڕۆڵە بڵی تا چەند وشەی زمانی کوردی چووەتە ناو زمانی فارسی ! (٢) ژیانی دکتۆر عابد سیڕاجەدین نەقشبندی
لەساڵی 1923 لە ئاوایی دوڕۆی هەورامان لە دایك بووە، لە تەمەنی 6 ساڵیدا رێی قوتابخانەی ئایینی گرتووەتە بەرو بەردەوام بووە لە خوێندن، زمانی عەرەبی و فارسی زۆر بە باشی زانیوە، تا گەیشتوەتە ئەو ئاستەی بڕوانامەی دکتۆرا بهێنێت لە بواری یەکتاپەرستیدا. هەر لە سەرەتای ژیانیەوە رێگەی مەعریفە و ئەدەبی هەڵبژارد و بەردەوام بوو لە پەیداکردنی مەعریفە و زانست لە شێخانی نەقشبەندییەوەو کاریگەری زۆری شێخ ئەمین و شێخ عوسمانی سیراجەدین و بنەماڵەکەی لەسەر بووە، لەگەڵ ئەوەش کەسایەتییەکی زۆر کۆمەڵایەتی بووەو بەرهەمێکی زۆری شیعر و ئەدەبیاتی هەبووە، کە شێوەیەکی زۆر تایبەتی ئەدەبیات و شیعرەو پێکهاتەیەکی تایبەتە لە شیعرو قەسیدە بە شیوەزاری سۆرانی و گۆران و جگە لەوە بەرهەمێکی زۆری کە بە هەناسەی فۆلکلۆر نوسیوویەتی، بەڵام بەشێوەیەکی وەستاکارانەی شاعیرانە و زۆربەی ئەو کارانە کراونەتە گۆرانی بە تایبەت لای هونەرمەندان گەورەی کورد مامۆستا مەزهەری خالقی و هەندێک کاریشی لای هونەرمەندی كۆچكردو حەسەن زیرەک کراوەتە گۆرانی. شیعرەکانی فرە بابەتن و شیعری نیشتمانی و کۆمەڵایەتی و عیرفانی و غەزەلی نوسیووەو یەکێک لە جوانترین قەسیدەکانی (سەرگوزەشتەی من و زوانی کورد)ەو شیعری هەر بە شیعر کۆمەڵێک شاعیرانی فارسیشی وەرگێڕاوەتە سەر زمانی کوردی. لە کۆتایی ژیانیدا کۆچ دەکات بەرەو حیجاز بەدوای خوێندن و زوهدی خۆیداو هەر لەوێ ساڵی 1995 ئەستێرەیەك لە ئاسمانی ئەدەبی كوردی بەرەو دنیای نەبوون كشا، چرای ژینی شاعیر كوژایەوە. دكتۆر عابدی غەریب لە شاری ریازی پایتەختی سعودیە لە دونیا كۆچی دواییكردووە و هەر لەوێش بەخاك سپێردراا
*

• دەتوانن بۆ زانیاری زیاترلە بارەی ژیانی دکتۆر عابد سەیری ئەم بەرنامەیەی قەلەندەر خانەی( تیڤی ٢٤) بکەن .
  https://www.youtube.com/watch?v=JcVAkuGr3HA*
  .

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.