سیاسەتی تەنیایی … نووسینی: نۆرینا ‌هێرتز.. و: ئاری زا

کەسانی تەنیا جیهان وەك شوێنێکی دوژمنکارانە ئەبینن. پۆپۆلیستی ڕاستڕەو زیرەکانە ئەم ترسەی تەنیاکان خراپ بەکارئە‌هێنن بۆ ئامانجی خۆیان!
نووسینی: Noreena Hertz
وەرگێرانی : Ari Za

دەربارەی مشك و مرۆڤ:
لێکۆڵەرەوەکان ئەوە دەرئەخەن، کە مشکەکان دوای گۆشەگیرکردنیان هێرش ئەکەنە سەر یەکتری، جا ئایا هەمان راستی بەسەر مرۆفیشدا وایە؟
ئەوەندەمان نەماوە بۆ هەڵبژاردنی سەرۆکایەتی ئەمیریکا. ئەوەی کە زۆر گرنگە لە ئێستادا، تێگەیشتنە لە پەیوندی نێوان کەسی تەنیا و سندوقی دەنگدان.
لەگەڵ نزیك بوونەوەمان بۆ شەپۆلی دووەمی COV-19، تەنیایی بەرەو زیاد بوون هەڵئەکشێت ، ئەو ڕێکارانەی کە دانراوان بۆ بەرتەسککردنەوەی چۆنێتی پەیوەندیکردن و مامەلەکردن لەگەڵ یەکتری جێبەجێ ئەکریت. ئەمە بە تەنها کاریگەری لەسەر پیرەکان دانانێت، بەڵکو ئەو لیکۆڵینەوانەی کە کراون بۆ یەکەم شەپۆلی بڵاو بوونەوەی COV-19، ئەوە دەرئەخەن کە گەورەکان لە هەر چوارکەس یەک بەریتانی هەستی بە گۆشەگیری کردوە، لەو ماوەیەی کە کۆمەڵگا داخرابوو. لە ناو گەنجانی تەمەن ١٨ بۆ ٢٩ سالانیش کە خاوەنی داهاتێکی کەمبوون، ڕێژەی گۆشەگیری لەناویانا زۆر لەسەر بوو.
Hannah Arendt لە ساڵەکانی ١٩٠٠ یەکەم کەس بوو کە لەسەر پەیوندی نێوان تەنیایی و سیاسەتی دەمارگیری نووسیوێتی. لە ساڵی ١٩٥١ کتێبێکی دەرکرد بە ناوی (بنیچینەی تۆتالیتاریزم) ” The Origins of Totalitarianism ” . کە زۆر بە فراوانی لەسەری ئەدوێ، هەر لەسەرەتای گەشەی دژە جووەوە Antisemitism و ڕۆڵی پروپاگەندە لەسەر ئەوەی چۆن راسیزم و بیرۆکراتی بڵاو بوونەوە لەژیر سایەی ئیمپریالزمدا. بەڵام لە کۆتاییدا ئەگات بە ئەنجامێك کە هۆکارێکی چاوەروانەکراوە ئەویش: تەنیاییە. نووسەر ئەنووسێت ئەو کەسانەی کە کەوتونەتە حاڵەتی ”تەنیایی و کەمی پەیوەندی کۆمەلایەتی ئاسایی… ئەبیتە هۆی ئەوەی خۆیان بدەنە دەست ئایدیۆلۆجیەکان کە مانای ژیان و ڕێزی خۆیانی تیا ببیننەوە. تەنیایی یان ” ئەزموونی ئەوەی کە تۆ سەر بەم جیهانە نیت بە هیچ جۆرێك”, Arendt ئەنووسێ ” لە جەوهەری حوکمی تۆتالیتاردا … بناغەدانەرن بۆ جەلاد و قوربانی”.
سەرباری ئەوەی کە دنیای ئەمرۆمان جیاوازترە لە ساڵانی١٩٣٠ ی ئەڵمانیا. ، بەڵام ئەمە ئاگاداریەکی میژووییە نابێت چاومانی لێ بنوقێنین. پێش دەرکەوتنی ئەزمەی COV-19 ، تەنهایی ڕێچکەی کردبوو کە ببێتە یەکێك لە هەستەکانی سەدەی ٢١.
بەکاربردنی ئەو دیاردانە بۆ برندنەوەی سیاسی لەلایەن سەرکردە پۆپۆلیستە ڕاستڕەوەکان و هیزە توندڕەوەوەکان لە حاشیەی دیمۆکراتیەتدا. ئەو خاڵە هاوبەشەی کە بە یەکیانەوە ئەبەسێت بۆ کرێکارێکی هێلەکانی شەمەندەفەر Terry لە ئەڵمانیا ، Eric ئەو کرێکارە گەنجەی لە نانەواخانەیکی پاریس کار ئەکات و کابرایەکی کاسب Giorgio لە میلانۆ. ئەو زانیاریانەی دەستم کەوتوون دەربارەیان و بە دواداچوونم بۆ کردون، هەرسێکیان بڕیاریانداوە بۆ هەڵبژاردنی داهاتوو دەنگ بە سەرۆکە پۆپۆلیستە راسڕەوەکان بدەن. هەرسێکیشیان تەنیان.
بەپێی ئەو پێناسە تەقلیدیەی کە کراوە بۆ کەسی تەنیایی بریتیە لە فەردیەت، بەوە ئەناسرینەوە کە مەحرومن لە ژیانی هاوبەش، خۆشەویستی و تێکەڵاوی کۆمەڵایەتی یان لە نەبوونی پشتگیری لەلایەن هاوڕێیانەوە. پێش ئەم (نەخۆشی کۆرۆنا ڤایرۆس) لێکۆڵینەوەیەك پیشانی ئەدات کە لە هەر پینچ کەس، سێ کەس لە ئەمیریکا USA خۆیان وەك کەسێکی تەنیایی ئەناسێنن. لەهەمان کاتدا دوو لە سێی ئەڵمانەکان ئەڵێن کە تەنیایی کێشەیەکی جدیە. لە بەریتانیا بارەکە زۆر قرسترە کە باسی دانانی وەزیرێك بۆ تەنیایی بکەن لە ٢٠١٨ دا, لە ساڵی ٢٠١٩ لە هەشت کەسی بەریتانی، یەك کەس هیچ هاوڕێیەکی نیە باوەڕی پێبکا، ئەمە لەکاتێکدا پێش پێنج ساڵ ڕێژەکە یەك لە دە کەسدا بوو.

زۆر ڕاشکاوانە سمارت تەلەفۆن یەکێکە لە کێشەکان. ئەمە نەك لەبەر ئەوەی بەردەوام لەسەرخەتی کراوەین و سەرنجمان پەرشوبڵاوە، بەڵکو لەبەر ئەوەی بەردەوام هەست بە تەنیایی ئەکەین، لەگەڵ ئەوەشدا بە جەستە لەگەڵ یەکێکداین, بەڵام لەبەرئەوەی بەردەوام گۆرانی ئینزار لە میدیا کۆمەڵایەتیەکانەوە واتای کاریگەریان هەیە لەسەر ڕقوقین و کۆمەنتی شەرئامێز بە تایبەت لەسەر گەنجان.
هۆکاری تریش هەن. لێشاوی کۆچ بۆ شارەکان وای کردوە کە شارنیشینان دراوسیکانیان نەناسن و هەستی ئینتمایان نەبێت، لە کاتێکدا بەردەوام زۆرێك لە ناوچە گوندنشینەکانیش هەست بە تەنیایی ئەکەن بەهۆی ئەوەی کە هیچ پاڵپشتیەك ناکرێن لەلایەن خێزان و هاوڕێکانیانەوە کە یان ئەو پەیوەندیانە هەڵوەشاونەتەوە یانیش هەر نەماون.
ئینجا ئەوەی کە ئێستا هەمانەو بە بیری لیبرالی نوێ (New Libralizm) ئەیناسین: چل ساڵ سەیری خۆمان کردوە وەك ڕکابەر (منافس) لەگەڵ یەکتردا، نەك هاوکاری یەکتر، خەریکی دەستکەوت و بردن بووین، نەك بدەین. ڕق، بێ بەخشندەیی. دەرئەنجامی ئەمانە ئەبێت و جێ پەنجەی خۆی لە کۆمەڵگادا دیار ئەکات. لە تازەترین پشکنین کە لەسەر ٤٦٠٠٠ بەشداربوودا کراوە لە تەواوی دنیادا، ئەوە دەرئەخەن کە ئەوانەی لە کۆمەڵگایەکی فەردیانە دا (Individualistic ) ژیان بەسەر ئەبەن،دیاردەیی تەنیایی بە شێوەیەکی بەرچاو زۆرترە لە کۆمەڵگایەکی تێکەڵاو ( Collectivist) دا.
وەسفکردنی هەستی تەنیایی تەنها بەوەی تا چەند هەست بە پەیوەندی خۆمان بە هاورێ، دراوسێ و هاوکارەکانمان ئەکەین، خۆمان ئەخەینە ناو گێژاوێکی دژوارەوە بۆ شآردنەوەی هێزگەلێك لەسەر تەنیایی. ئەمە هیچ کێشەیەکی کەسێتی نیە، بەڵکو سیاسیە، بە هەمان ڕێژەش کۆمەڵایەتی و ئابووریشە. ئەمە پەیوەستە بەو هەستە داپچراوەوە لە هاونیشتمان و سەرکردە سیاسیەکان و کار و خاوەنکارەکان.
زۆر شت گۆڕاوە لە جیهاندا بە هۆی گلۆبالیزم ، ئەتمەتە (Automation )، تەقەشوف و ئەزمەی ڤایرۆسی کۆرۆنا و دابەزینی ئاستی ئابووری دنیا، وای کردوە کە کەسی تەنیا بێچارە بن و ئەوەندەی تر گۆشەگیر تر بن لە کۆمەڵگا، دەستیان بە هاوپشتیە کۆمەڵایەتیەکان نەگات، ئەوەندەی تر بێچارە بن، نادیاربن و دەنگیان نەبیسترێت.
تێهەڵکێشکرندن لە نێوان کەسایەتی و سیاسەتی گۆشەگیری نەك نابنە یارمەتیدەرێك بۆ ڕوونکردنەوەی ئەوەی بۆچی ئەمڕۆ ڕێژەی تەنیایی بەرزە لە جیهاندا، بەڵکو هەروەها بۆچی دیاردەی تەنیایی و سیاسەت پەیوندیەکی ڕاستەوخۆیان هەیە لەم سالانەی دواییدا.
زۆر زوو لە ساڵی ١٩٩٢ لێکۆڵەرەوان دەستنیشانی پەیوەندی گۆشەگیری کۆمەڵایتی و دەنگدان بە LePen Jean- Marie کرد کە سەر بە پارتی ڕاستی توندڕەو ”بەرەی نیشتیمانی لە فرەنسا” یە. لەلای ئەوسەری ئۆقیانووسی ئەتلەسیش (ئەمیریکا) ڕاپرسیەك لەلایەن دەزگای Center for the Study of Elections and Democracy کراوە لە ساڵی ٢٠١٦ ، ئەوە نیشان ئەدەن کە دەنگدەرانی Donald Trump زۆربەی زۆریان ئەو کەسانەن کە کەمترین هاوڕێیان هەیە، کەمترین ناسیاویان هەیە و کەمترین کات لەگەڵ هاوڕێ و خزامنیان ئەبەنە سەر لە هەفتەیەکدا، ئەمە بە بەراورد لەگەڵ هەوادارانی هەریەکە لە هیلاری کلینتن و ساندرا.
لە ووتویژەکانمدا لەگەڵ دەنگدەرانی ڕاستی توندڕەو لە هەموو دنیادا، گۆشەگیری بابەتی دووبارە بووە. Eric ئەو کرێکارەی کە لە نانەواخانەیەکی پاریس کار ئەکات، ئەیگێڕایەوە بۆم کە ژیانی شار جەند تەنیاییە، و چەند دڵخۆشە بە بەژداریکردنی لە کۆبونەوەکانی Rassemblement National (RN کە پێشتر بەرەی نیشتمانی لە فرنسا بوون) لە ڕۆژانی چوارشەممە. چۆن پێکەوە ئەچنە دەرەوە بۆ نۆش کردنی پەرداخێك بیرە و دوای ئەوە خەریکی بڵاو کردنەوەی بەیاننامە و هەڵواسینی پلاکاتن پێکەوە. بە ڕێکردن بەرەو لای Le Pen هەندێك پارتی سیاسی تری ناسیوە، لەوانە پۆپۆلیستی چەپ، بەلام ئەو جێ و شوینی خۆی لە ناو RN دا دیتەوە، کە پێشوازیەکی تایبەتیان لێ کردوە.
هەروەها بیر لەو میتینگی هەڵبژاردنە بکەنەوە لە ٢٠١٦ کە دۆنالد ترمپ کردی، چەند سەرکەوتوبوو، و ئێوە تێئەگەن کە بۆچی ئەو زۆر پەرۆشێتی جاریکی تر ئەوانە بەرێتەوە بۆ کەمپینی هەڵبژاردنی ٢٠٢٠. دەریایەك لە خەڵکی پۆشاك سوور بە کلێتەی سوورەوە، باج و کراسی قۆڵ کورت (T-shirt) کە لەسەری نووسراوە ”Make America Great Again”، ئەو ئاهەنگە هاوبەشانە وا لەو خەلکانە ئەکات کە هەست بکەن ئەوان بەشێك بن لە شتێکی گەورە. ئەمەش وایان لێ ئەکات کە هەست بە شوناسی خۆیان بکەن، کە زۆرێك لە دەنگدەرانی بە زەحمەت ئەو هاوخزمایەتیە ئەبیننەوە لە شوێنێکی تردا.
بەڵام ئەمە هەر ئەوندە نیە کە پۆپۆلیستە ڕاستڕەوەکان توانیابێتیان نیمچە عەشیرەتێکیان درووستکرد بێت، کە ببێتە هۆی بوونی ئاوا دەنگدانەوەیەکی گەورە لە نێو ئەو کەسانەدا کە پەیوەندیە ئاسایی و تەقلیدیەکانیان بە جێکار و دامەزراوە ئایینی و کۆمەڵگا بە گشتیەکەی بچراوە.
سەرکەوتنەکە لەوێدایە: ئەوان هەڵئەستن بە گرتنی هەستی دابران و تەهیمیش کە لەم ساڵانەی دوایدا زۆرێك لە هاووڵاتیان ئەزمونیان کردوە، هەستێك کە لە بیرکرابن، هەتا لەلایەن دەسەڵاتدارانی سیاسی و ئابوریەوە وازیان لێهێناون (بە جێیانهێشتون).
”ئەم سیستەمە ئابووریە نادادیە”، ئەمە قسەی Eric کە کرێکارێکە لە پاریس. ”ئیتر تۆ سەخت کار بکەیت بەس نیە، ئەبێ تاقەت پڕوکێن بە سەختی کار بکەیت. ئیتر تەنها ئەوە بەس نیە زیرەك بیت، ئەبێت سوپەرزیرەك بیت و ئەو مرۆڤە ڕاستەقینیە بە دەست بێنیت(ببیتە پیاو) – ئەگینا زۆر زەحمەتە بتوانی ئەوەت دەستکەوێت کە بەشی ژیانت بکات ”.
Terry کە کرێکاری خەتی شەمەندەفەرە، هەست ئەکات بۆتە شتێکی تێکشکاو. باوکی هەشت مندالە و لە ڕۆژهەڵاتی – Tennessee، بیست ساڵ لە هێڵی شەمەندەفەر خزمەتی هەیە، و ژیانی لەسەر ”لەم مووچە بۆ ئەو مووچەیە” لە جیاتی ئەوەی کە ”ژیانێکی زۆر باش” کە پێشتر هەیبوو. وەك هەموو ئەو کرێکاری هێلی شەمندەفەرانەی گوێم لێ گرتون، ئەویش باوەڕی وایە کە Tremp گوێ ئەگرێ و ئەیەوێت ” چاوی لە خەڵکەکەی خۆی بێت”، بەڵام سەرکردە سیاسیەکانی پێش ئەو بە باوەڕی ئەو چاویان پۆشیوە لە داخوازیەکانی خەڵك.
کەواتە تووشی سەرسورمان نەبین کاتێك لێکۆڵەرەوان هەڵدەستن بە لیکۆڵینەوە لە مۆڵگەی ڕاستڕەوە توندرەوەکان لە فرنسا و ئەڵمانیادا، ئەوەیان دۆزیوەتەوە کە ” بەجێهێشتن” ئەو بابەتە زۆر دووبارەیەیە. لەوێدا چەندەها پارتی چەپی مامناوەند چەوت دەرچوون، ئیتر لە دیدگای زۆرێكیاندا ئەوانە وا سەیرناکرێن کە بیر لە بەرژەوەندی ”لەبیرکراو” و ” بەجێهێشتراو” ەکان بکەنەوە. ئەمە بە تایبەتی بۆ کۆمەڵگای چینی کرێکار راستە، و زۆربەی جار لە کۆمەڵگای زۆرینەی سپی پیستدا.

تەنیایی شتێکی تریش ئەکات….
ئاسۆی بینینیان ئەگۆڕێت بۆ جیهان و دەوروبەر. لە لیکۆڵینەوەیەکدا کە لە کۆلیژی King لە لەندەن ساڵی ٢٠١٩ کراوە، داوا لە ٢٠٠٠ خویندکاری ١٨ سالان کراوە، کە ڕوونکردنەوەیەك بنووسن لەسەر دراوسێکانیان و تا چەند هاوڕێیانن. هەمان پرسیار لە خوشك وبرای ئەو بەشداربوانە کرا، کە لە هەمان ناونیشاندا ئەژیان. بە کورتی، ئەو خوشك و برایانەی کە زۆرتر تەنیان، تێڕوانینیان بۆ دراوسێکانیان کەمتر هاوڕێیانە بوو، و کەمترین پەیوەندیان پێوە هەبوون، و کەمتر باوەڕیان بەو خوشك و برایانە هەبووە کە کەمتر هەستی تەنیایان هەبووە.
کەسە تەنیاکان ئاوا سەیری جیهان ئەکەن کە شوێنێکە دوژمنکارن و ترسێنەرن. پۆپۆلیستی ڕاستڕەو زۆر زیرەکانە ئەم ترسەی تەنیاکان ئیسغلال ئەکەن. لە پاڵ ئەوەی کە فۆکوس لەسەر ئینتمایە، هەمووکاتێکیش نامەیەکی ڕوون و ئاشکرایان هەیە لەسەر ئەوەی کە کێ بانگ ناکرێت. بۆ نموونە بیر لەو هەزاران دەنگەی هاواریان ئەکرد ”دیوارەکە درووستکەن” لە کۆبوونەوەی هەڵبژاردنەکەی Tremp . یان چۆن هەوادارانی Alternative für Deutschland (AfD) لە کاتی خۆپیشاندانەکاندا هاواریان ئەکرد ” ئێمە خەڵکین”، وەك بەفری سپی دیارە کە کێن خەڵك، کێش خەڵك نیە.
ئا لێرەدایە یاریکردنی پۆپۆلیستەکان لەسەر تەنیایی و گۆشەگیری دەگرنەدەست بە شێوەیەکی زۆر ناشرینانە و جیاکاریانە. لە ڕێگەی بە‌هێزکردنی هەستی هەوادارانی ”بەجیهێشتراون” و ”لەبیرکراوان” و دانانیان لەبەرمبەر ئەوانەی بە ئاشکرا سیاسەتی ئاواتەخوازی خەلکانێکن کە لەوان ناچن- کەسانی کۆچبەر و هەندێك جار کەسانێك کە ئایینی تر یان رەگنی پێستی تریان هەیە – دەست ئەکەن بە هەڵکردنی ئاگری پروپاگەندەی ترسی پۆپۆلیستیانە لەژێرناوی هەست، دڵەڕاوکێ و نادڵنیایی و یاریکردن بە جیاوازیەکانی ئەتنیکی و ئایینی بۆئەوەی گوێڕایەڵی و پشتیوانی بە دەستبێنن.
لە توێژینەوەیەکی نوێدا کە لە سەر ٣٠،٠٠٠ مرۆڤی خۆبەخش کراوە بۆ لیکۆلینەوەی European Social Survey (پرسیارنامەیەکە کە لە لایەن کۆمەڵناسەکانەوە بەکار دەهێنرێت)، ئەوەیان دیتەوە، ئەوانەی کە زۆرتر دەربڕی دژی کۆچبەرانن، نەك هەر لە رووی دیمۆگرافیەوە خۆیان جیاکردۆتەوە- لە رووی تەمەن، ڕەچەڵەك و پیشە- بەڵکو لە دوای نەمانی دڵنیابوونی ئابووریەوە، دابەزینی ئاستی باوەڕ لە لایەن هاووڵاتیان و دەسەڵاتدار و لە هەموویان گرنگتر، گۆشەگیری.
لە ساڵی ٢٠١٦ ترەمپ وای لە تەنیاکان کرد کە هەست بەوەبکەن ئەبینرێن و ئەبیسترێن. ئەو ڕاستەوخۆ بۆ ترس و بەجێهێشتنی ئەوان ئەدوا، لە هەمان کاتدا ئەو وا خۆی پیشان ئەدان کە ئەو تەنها کەسە لێیان ئەگات و گرنگیان پێ ئەدات. لە کەمپینی هەلبژاردنی ساڵی ٢٠٢٠ دا توانای خۆی دووهەندەی تر ئەکات لە سەر ئەم ستراتیژیە: ”ئێمە خێزانێکی نیشتیمانین” کە لە کۆنگرەی نیشتیمانی پارتی کۆماریدا لە ئۆگۆست ڕایگەیاند.” ئێمە هەردەم پارێزگاری خۆشەویستی و ئاگاداری یەکتر بین”.ئەو ئاگادارمان ئەکاتەوە لەوەی کە” هەموو ئەوانەی بە دەستمان هێناوە، ئێستا لە خەتەردایە” – هەڕەشە لەلایەن نەناسراو (غەریب)، لەلایەن تاوانکاران، لەلایەن هەواڵە درۆکان. ئەمە ئەو ستراتیژەیەیەکە بۆ مشکە تەنهاکە درووستکراوە بۆ ئەوەی خۆی بدا بەدەستەوە (تەسلیم). ئەگەر Joe Biden نەتوانێت ڕووبەڕووی ئەوگووتارە بێتەوە و نەتوانێت پەیوندی بکات بەو ئەمەریکیە تەنیایانەوە – بە تایبەتی بەشی ناوەڕاستی ئەمەریکا، لەوێدا تەنهاکان ئەو کەسانەن کە تاجی هەڵبژارندن ئەبەنەوە.

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.