خواستی نه‌ته‌وایه‌تی و وویستی ئۆلیگارشی…3 …
به‌شی سێیه‌م / هه‌شت به‌ش
به‌شی سێیه‌م
دەوڵەتی نیشتمانی و خۆش باوەڕی ووردە بۆرژوازی :
دەوڵەت بە پێی پێناسەی سیاسی و جیۆسیاسی , پێكدێت , لە چوارچێوەیەكی دیاریكراوی زەوی , یان جوگرافیایەك , كە گەلێك یان كۆمەڵێك كەس , لە ژێر سایەی سیستەمێكی سیاسیدا , تێدا دەژین . جا دەوڵەت ناوی دەوڵەتی نیشتمانی , نەتەوەیی , لیبراڵی , یان هەر ناوێكی تری هەبێت , كۆمەڵێك لە دەسەڵاتدان , كۆمەڵێكی زۆری كۆمەڵگا دەخاتە ژێر كاریگەری بیر و بڕوا و سیاسەت و ئامانجەكانی خۆیەوە , دەسەڵات و بەرژەوەندییەكانی ئەسەپێنێت بەسەریدا و جیاوازی چینایەتی , ئابووری , سیاسی , كۆمەڵایەتی بەرجەستە دەبێت ، دوو چینی دژ بە یەك و جیاواز دروست ده‌بێت .
جۆرێكی تر ژیانی ڕكابەری و دژایەتی دروست دەبێت لە نێوان تاكەكانی كۆمەڵدا , دەسەڵات لە ڕێگەی دەزگای پۆلیس و هێزی سەربازی و هەواڵگرییەوە , جەبەروتی دەسەڵاتی خۆی دەسەپێنێت و بەرگری لە بەرژەوەندییەكانیان دەكەن و به‌م هۆیه‌وه ناعەدالەتی بەرجەستە دەبێت .
دەوڵەتی سەرمایەداری , كرێكاری یان نیشتمانی , نەتەوەیی و بە هەموو جۆرەكانیەوە , زاڵكردنی دەسەڵاتی كۆمەڵێكە بەسەر كۆمەڵێكی تردا , چه‌وسانه‌وه‌ی کۆمه‌ڵێکه له‌لایه‌ن کۆمه‌ڵێکی تره‌وه بەڵام لە دەوڵەتی كرێكاریدا , هه‌وڵی لە پێناوی فەوتان و لەناوبردنی خۆی وچینه‌کانی تردا دەسەڵات بە دەستەوە دەگرێت ، له‌به‌ر ئه‌وه جیاوازییەكی گەورە و بنەڕەتی هەیە لەگەڵ جۆرەكانی تردا . سەرەتای دەركەوتنی دەوڵەت , دەگەرێتەوە بۆ سەرەتای دروستبوونی دوو چینی جیاواز و دژ به یەكتری , واتە “دەوڵەت بەرهەمی ململانێیەكی ئاڵۆزی چینایەتی یە” (11)
ململانێكان لە مێژوودا , بە پێی كات و سەردەمەكەی و فۆرمی دەسەڵاتەكەی دەگۆڕێت و توندوتیژی زیاتر یان كەمتر ئەو ڕاستیە ناشارێتەوە كە ململانێ لە نێوان چینەكاندا هەیە .” دەوڵەت بەرهەم و دەركەوتەی جیاوازی چینایەتی ئاڵۆزە , دەوڵەت بابەتیانە دروست دەبێت , بە پێی ڕێژە و مقداری جیاوازی چینایەتی , لە حاڵەتێكدا كە رێكەوتن لە نێوانیاندا ئیمكانی نییە , وە بە پێچەوانەوە , بوونی دەوڵەت , بەڵگەی ئەوەیە كە جیاوازی چینایەتی ڕێكەوتن دروست نابێت لە نێوانیاندا” (12)
ڕوودانی ئەمەش پەیوەندی بە هەموو ئەو جیاوازییەوە هەیە كە لە نێوان باڵادەستی و ژێر دەستەیی سیستەمەكاندا دروست دەبێت . كاتێك ده‌وڵه‌ت له کۆنه‌وه پشتگیری خاوەن سەرمایە و زەوییەكانی لە بەرامبەر كرێكارەكان یان جووتیارەكان , یان كۆیلەكان دەكات , ئه‌گه‌ر هه‌ر به‌رده‌وام بێت جیاوازییەكە فراوانتر و دژایەتیەكانی توندتر دەبێت و ده‌کات .
دوای ئەوەی سیستەمی كۆمۆنی سەرەتایی ووردە ووردە دەگۆڕێت بۆ کۆبوونه‌وه‌و دروست بوونی هاوخوێنی و په‌یوه‌ندی عه‌شایه‌ری، کۆمه‌ڵگا ده‌گۆڕێت لە هاوبەشییەوە بۆ ئیشكەر و بەرخۆر, بۆ دەسەڵاتدار و سەیركەر, بۆ خاوەن مەڕ و ماڵات و بەخێوكەری وه‌ک شوان و گاوان , بۆ شه‌ڕکه‌ر و به‌رده‌سته‌کان ، ئه‌مانه‌ش سه‌ره‌تای دروست بوون و به‌رجه‌سته کردنی کۆیلایه‌تی و کۆیله‌داریه له کۆمه‌ڵگا سه‌ره‌تاییه‌کاندا، ئه‌مه‌ش سەرەتایی گۆڕانی كۆمەڵایەتی و پەیوەندییەكانی کۆمه‌ڵی سه‌ره‌تاییه , ئه‌مانه‌ش بوونه سه‌ره‌تای دروست بوونی سیستەمی سیاسی و دەوڵەتی لێوە پێكهات.
“یەكەم هەوڵی دامەزراندنی دەوڵەت , بە تێكشكانی پەیوەندی خێلەكی (عەشائیری) دەست پێدەكات , ئەویش بە دابەشبوونی ئەندامانی هەموو خێلێك بۆ ئەندامی باش و خراپ ( جیاواز لە ڕووی دەور و كاریگەریان بەسەر پەیوەندی خێڵەكانیانەوە) و بەم دابەشبوونە , بەپێ ی ڕۆڵا و كاریگەریان , بە پێ ی جۆری كارەكانیان بۆ دوو چین دابەش دەبن , ئەمەش پاڵ بە هەندێكیانەوە دەنێت , كە دژایەتی كۆمەڵێكی تریان بكات”(13)
سەرچاوەی دروستبوونی دەوڵەت , دژایەتی و لێك جیاوازی چینایەتی یە , لە كۆنەوە هەتا ئێستا , دژایەتیی و جیاوازییەكانی , فۆرمی حیاوازییان وەرگرتووە , بەڵام لە ناوەڕۆكدا كێشە و ململانێی دەسەڵاتدار و رەعیەت بووە . ئیتر دەوڵەت لە له‌ڕابردوو ئێستادا نیشتمانی بێت یان لیبراڵی , لیبراڵ دیموكرات , سۆشیال دیموكراتی , مەسیحی , ئیسلامی , جوو و یان نەتەوەیی ، هەمان پێكهاتی سیاسیان هەیە و , چەوسانەوە و بێ مافیش سیمای حكومڕانیەكانیانە .
دەوڵەتی نیشتمانی , جیاوازی ئەوتۆی لەگەڵ جۆرەكانی تردا نییە , بەڵام دەوڵەتێك كە ئابووری و سەربازی و سیاسی باڵادەستە بەسەر دەوڵەتەكانی تردا , بێجگە لەوەی كە دەوڵەتە بچووكەكان دەكەونە ژێر هەژموونی سیاسی و ئابوورییەكەوە , مامەڵەی خاوەندار و ڕەعیەت لەگەڵیاندا دەكەن , ئەمەش قورسایی لەسەر شان و ڕەنجی چینێكی پان وبەرین لە كۆمەڵگای ئەو دەوڵەتانەدا دادەنێت , وەنەبێت ئەم قورسایی یە نه‌كەوتووبێتە سەر شانی چینی كرێكار لە ووڵاتەكانی خۆیاندا . لە نیزامی سەرمایەداریدا ده‌وڵه‌ت لەهەر شكڵ و شێوەیه‌کدا بێت , خزمەت بە چینی باڵادەست و خاوەن سەرمایە دەكات .
ئەگەر مەسەلەكە كێشانی سنووری دەوڵەت بێت , ئەوا ئەمە خواست و ویستی چینی سەرمایەدارییە, جیاوازیش لە نێوان نەتەوەكاندا كە دروست دەكرێت ئەمەشیان هەر لەبەرژەوەندی ئەوان و خواستی سیاسی و ئابووریانی لەسەرە . كێشەش لەسەر لابردنی و چارەسەری مۆنۆپۆڵاتی ووڵاتانی گەورە ئیمپریالیستی بێت لەسەر سەرمایەی نیشتمانی بۆررژوازی , له ووڵاتەدواكەوتووەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست ودونیادا , ئەوا دەوڵەتی نیشتمانی و بۆرژوازی نیشتمانی لە دەسەڵاتدا ناتوانێت كەمێك لە ئازارو مەینەتیەكانی كرێكاران و زەحمەتكێشانی ئەو ووڵاتانە كەمبكاتەوە .
كێشە و ململانێكانی نێوان دەوڵەتانی ئیمپریالیست و دەوڵەتە نیمچە سەرمایەدارە دواكەوتووەكان و سەرانە سینەكان, ناتوانێت لە ڕاستیی و ڕەوایی ململانێكانی ناوخۆی وجیهانی نێوان خاوەن سەرمایە و كرێكاران وزەحمەتكێشان كەمبكاتەوە , , هەروەكو لینین لە پێشەكی یەكەم چاپی كتێبی ((دەوڵەت و شۆرش))دا بۆ ڕابردووی ئەو كاتە باسی كردووە و دەڵێت “لە كاتی ئێستادا پرسی دەوڵەت , گرنگیەكی تایبەتی بۆ خۆی بەدەست هێناوە , لە لایەنی تیۆریەوە بێت , یا كرداری سیاسیەوە , جەنگی ئیمپریالیستی (مەبەست جەنگی جیهانی یەكەمە) توندی وخێراییەكی هەتا ئەوپەری داوە بە گۆرانی سەرمایەداری مۆنۆپۆڵی بۆ سەرمایەداری دەوڵەتی مۆنۆپۆڵی , ئەو زوڵم و زۆرە ناڕەوایەی كە بە بەری جەماوەری ئیشكەرو زەحمەتكێش دەبڕێت لەلایەن دەوڵەتەوە,كە توند و توندتر تێكەڵ دەبێتەوە لەگەڵ یەكێتیە سەرمایەدارییەكانی خاوەن دەسەڵات , تا دێت زۆرداریەكە زیاتر و زیاتر دەبێت , دەوڵەتە پێشكەوتووەكان مەبەست (ئەمانەی دواییە), بە نیسبەت كرێكارانەوە دەگۆڕێت بۆ سجنێكی سەربازی لەكاری تاقەت پڕوكێن “(14).
بۆرژوازی نیشتمانی , لە ووڵاتەكانی خۆیاندا هیچ نییە بێجگە لە ناو نیشان و شاردنەوەی كۆمەڵێك مەرامی ئابووری و خۆپەرستی سەرمایەدارییانە نەبێت , ئەگینا هەر ململانێیەك كە لەگەڵ سەرمایەی جیهانی دەیكات , یا بە ناوی ئەوەی كە چەقۆی ئەوان لەسەر ملی هاووڵاتیانی ووڵاتەكەیان لادەبات , هیچ نییە جگە لە درۆیەكی باڵدار . چونكە لە ئێستادا , سیستەمی بەناو جیهانگیری , ئەو دەمامكەی ئەوانی هەڵماڵیوە و , درۆ و دەلەسەكانیان , ڕسوای ناو سیاسەتی ناوچه‌یی و جیهانی كردووە , لەبەر ئەوەی دەستیان لەگەڵ یەكتردا تێكەڵ كردووە و خزمەتی یەكتری پێدەكەن . ئەوان دەیانەوێت لە ڕێگەی بەناو جیاوازییەوە , پرسەكانی وەك پرسی نەتەوایەتی, بە ئامانجی چارەسەری لە لایەن خۆیانەوە بەیان بكەن , بەڵام ئەمە جیاوازە و لە هەلومەرجی ئێستادا , ئابووری سەرمایەداری مۆنۆپۆڵی و ئۆلیگارشی دارایی جیهانی , بۆ ووڵاتە دروستبووەكانی ڕابردو و ئێستا , مانا و دەلالەتی جیاواز لە خۆ دەگرێت .
لەسەردەمانێكدا ئەوروپا سەرچاوەی جیاوازی ئایینی و دژایەتی نەتەوایەتی بووە و , سەردەمانێك ئاریایی یان ئەوروپای بوون و سامی بوون , یان ڕۆژهەڵاتی ڕۆڵێكی گەورەی لە دژبەری بیینیوە و جیاوازییان خستووەتە نێوان خۆیان وئەوانی ترەوە . له ئێستاشدا ئەو جیاوازییە فۆرمی تری وەرگرتووە و بە سوود و قازانجی خۆیان بەكارییان هێناوە ده‌هێنن , دەوڵەتی نیشتمانی ناتوانێت یان نەیتوانیوە , كۆتایی بە پرسی نەتەوایەتی بهێنێت و مافی سیاسی و ئابووری کرێکاران دابین بکات و بەتەواوەتی بنەبڕی كێشەکان بكات , لە زۆرترین شوێن ولەكاتە جیاوازەكاندا داڵدەی ململانێیان داوە و كێشەكەیان قوڵتر كردووەتەوە لە نێوان نەتەوە جیاوازەكاندا . لە ئەوروپادا بێجگە لە ووڵاتی سویسرا كە ئەویش بە هەلومەرجێك لە ڕابروودا و لە بڕیارێكی نێو دەوڵەتی لە ساڵی 1891ز دا بووە ووڵاتێك كە بێلایەن بێت و لە كێشە نێودەوڵەتیەكان دوورخرایەوە و هیچ جەنگ و ململانێیەكی نێوان دەوڵەتەكان كاریگەری لەسەردا نەنێت . هەربۆیە لەو ووڵاتەدا كێشەی نەتەوایەتی بوونی نییە لە دواتردا زیاتر ڕوونیان دەكەینەوە . ئەگینا كێشەی نەتەوایەتی لەناوخۆی ئەو ووڵاتانەی كە نەتەوەی جیاوازی تێدایە و لەسەر ئاستی هەرێمایەتی یان لە ئاستی جیهانیشدا , ئەو كێشەیە بە شێوە و پراكتیكی جیاواز داڵده ده‌درێت و لە برەودایە . كرێكاران لە ئەوروپادا خۆی لە هاوچینە ڕەش پێست و , قژ ڕەش , و چاو ڕەشەكان , و لە كرێكارانی ئەفریقایی و ئاسیایی و ڕۆژهەڵاتی و …. به دژوو جیاواز دەبینێت .
“تەنها بەپێ‌ی بەرژەوەندی دەوڵەتەكەی ئەوان نییە , لەبەر ئەوەی زۆربەی ئەوانەی كە ناو ئەبرێن بە دەوڵەتە گەورەكان, ماوەیەكی زۆرە , كۆمەڵێك لە گەلە بچووك و لاوازەكانیان كۆیلە و ژێر دەستە و وەبەرهێنانیان تیاداكردووە لە به‌رژەوەندی خۆیان . جەنگی ئیمپریالیستی جەنگێك نییە , بێجگە لە جەنگ لە پێناوی دابەشكردن و دووبارە دابەشكردنەوەی ئەو جۆرە لە تاڵانی كە دەستیان دەكەوێت . تێكۆشان لە پێناوی ڕزگاری جەماوەری هێزی كار , لە دەسەڵاتی بۆرجوازی بە شێوەیەكی گشتی و بۆرژوازی ئیمپریالیستی بە شێوەیەكی تایبەت , مەحاڵە بە بێ تێكۆشان دژی وەهم و خۆشباوەڕی هەلپەرستەكان لە پێناوی ((دەوڵەتدا))” (15).
هەروەها چارەسەری نەتەوایەتی لای ڕابەرانی كرێكار و زەحمەتكێشان كردەیەكی تاكتیكی یەو , مانایەكی ستراتیژی ناگرێتە خۆی , بەڵام دەبێت سیاسەت و پراكتیكێك بەرجەستە بكات ,ئەگەر ڕزگاری نیشتمانیش بێت بخاتە دەستوری كارییەوە لەو ناوچانەی كە كێشەی نەتەوایەتی هەیە , بە ئاقاری چارەسەریدا ببات , و ئەنجامی ئەرێنی بۆ ئەصلی مەسەلەی چینایەتی لێبكەوێتەوە , دەبێت ئەوە بكات كە كۆتایی بە پرسەكان بهێنێت . ئەگەر داگیركاریش نەبێت لە لایەن وولاتانی ترەوە و هەروەها لە ناوخۆشدا دەبێت كۆتایی بە بیرو بۆچوونی هەوادارانی بۆرژوازی نیشتمانی بهێنرێت , لە لایەكی تریشەوە , نابێت ڕێگری لە بۆرژوازی ناوخۆ بكرێت , ئەگەر هەوڵی چارەسەری پرسەكەیان دا . لەگەڵ ئەوەشدا لەم كاتانەدا ئه‌وان بە باری بەرژەوەندی خۆیان كێشەكە یەكلایی دەكەنەوە , لەبەر ئەوە دەیانەوێت لە چوارچێوەی جوگرافیایەكی دیاریكراودا , لە ڕێگەی تاڵان و بڕۆی سەرمایەی ووڵاتەوە, پارێزگاری لە سەرمایەكەیان بكەن و لە هاڕین و لەناوچوون خۆیان ده‌رباز بكەن . زۆر جار ئەم بۆچوونانە كرێكارانی پێهەڵئەخەڵەتێنرێ و هانیان ئەده‌ن له چوارچێوه‌و لە پێناوی جێبەجێ كردنی میتۆدۆلۆژیەكی بۆرژوازیدا بیر بكەنەوە . ئەمەش لە ڕێگەی ئەو بڕواوبۆچونانەی كە ووردە بۆرژوازی فەلسەفاندنی لەسەر دەكات , گوایە هەتا نیشتمانەكەی لە چنگی كۆڵۆنیالچییەكان ڕزگار نەبێت , بەها بۆ جووڵانەوەی چینایەتی پرۆلیتاریا دروست نابێت , و مانایەكی دیفاكتۆی نابێت . لەگەڵ ئەوەی ووردە بۆرژوازی بە قازانجی سەرمایەداران, دەستی داوەتە خەڵەتاندنی ئەندامانی كۆمەڵ لە ووڵاتەكانیاندا , ناتوانن چارەسەری كێشەی ئابووری و سیاسی و ڕزگاری لە وابەستە ییان بە سەرمایەداری جیهانییەوە بكەن , لە ژێر هەژموونی كۆمپانیا فرە ڕەگەزییە گەورەكانی جیهان و مۆنۆپۆلی سەرمایەی ووڵاتانی ئیمپریالیستی بێنە دەرەوە . چونكە ئه‌و ووڵاتانه‌ی که کێشه‌ی نیشتمانی و نه‌ته‌وه‌ییان هه‌یه زۆرترینیان ئەو ووڵاتانەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستن , ئابووریه‌کانیان دواكەوتوون و ناتوانن سەربەخۆ لە ئابووری جیهانی ئەرك و فرمانی خۆیان جێبەجی بكەن . لەبەر ئەوە دەوڵەتی نیشتمانی ناتوانێت وەڵامدەرەوەی ته‌واو و بنجبڕی پرسەكان بێت كە بەرۆكی كۆمەڵگاكەیانی گرتووە ، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا دروست بوونی هه‌ر جۆرێک له ده‌وڵه‌تی نیشتمانی له ووڵاتانێک که کێشه‌ی نه‌ته‌وایه‌تیان هه‌یه ، ئه‌بێته هۆی چوونه پێشه‌وه‌ی هه‌نگاوێک ، ئیتر هێز و ئینرێژی خه‌باتی سیاسی و فکری چینی کرێکارانی بۆ خه‌رج ناکرێت .
“خەڵكانێك وا تێیدەڕوانن كە هەنگاوێكی گەورە چوونەتە پێشەوە , وە بە ئازایەتیەوە خۆیان لە بڕوابوون بە پشتاوپشتی پاشایەتی ڕزگاركردووە و بوون بە لایەنگری كۆماری دیموكراتی , بەڵام لە ڕاستیدا , دەوڵەت هیچ نییە بێجگە لە دامودەزگایی سەركوت كردنی چینێك لە لایەن چینێكی ترەوە, وە ئەمەش بۆ كۆماری دیموكراتیش ڕاستە , بەهەمان پلە كەمتر نییە , لەو ڕاستیەی كە بۆ پاشایەتی ڕاستە ..” (16).
لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا , پرسی نەتەوایەتی كورد , لەهەر شوێنێك بێت و لە هەر كات و ساتێكدا بێت , پێویستە وەڵامێك وەرگرێت و چارەسەر بكرێت. به‌ڵام زۆرترین کات ووردە بۆرژوازی و بۆرژوازی و سەرمایەداران , بە ناونیشانی دەوڵەتی نیشتمانییەوە و چارەسەرنه‌كردنی كێشەكانیان , كرێكاران لە ناوچەكە و دنیا لێك دابرێت , لەگەڵ ئەوەی دەبێت , بە كردەوە بۆ نزیك بوونەوە و , هەمەئاهەنگی نێوان نەتەوەكان و دژایەتی نەتەوەكان بگۆرێت بۆ دژایەتی چینایەتی , ببێته هۆی كۆتایهێنان بەو ئازارانەی كە سەرمایەداری خستوویەتە جەستەی كرێكارانی ووڵاتە جیاجیاكانی جیهانەوە .
لێرەدا دێینە سەر پرسیارێك , ئەبێت ئەو داواكارییە چی بێت , كە ووردە بۆرژوازی بۆ پرس وخواستی نەتەوەیی و دامەزراندنی دەوڵەتی نیشتمانی لە كوردستاندا ده‌یکات ؟!
ئایا چارەسەرەكە دامەزراندن و جێگە ورێگەی دەوڵەتی نیشتمانیە , بۆ مافی یەكسانی نەتەوەكان؟ یان ئەمە كردنەوەی گرێیەكە لە گرێ كوێرەكان ؟! بێگومان نەخێر وەڵام دەوڵەتی نیشتمانی نییە , چونكە داخوازییەكان و جێیەجێ كردنی مافەكانی كرێكاران لەم جۆره دەوڵەتانەدا جێگەی نییە .
ووردە بۆرژوازی و چه‌پی وورده‌بۆرژوازی بەم شێوەیە باس لەخواستی نەتەوەیی دەكات (وەزعیەتی ناسك و ترسناكی ئەمڕۆی كوردستانی عێراق لە پایەیترین ئاستدا بە هۆی دوو واقعیەتی بناغەییەوە , یەكەم مەسەلەی كورد وەك , مەسەلەیەكی میللی چارەسەرنەكراو نەك تەنها لە عێراقدا بەڵكو لە ناوچەكە هەموویدا , دووەم , شەڕی عێراق وئەمریكا و بە دوای ئەودا نادیار بوونی جێگەو ڕێگەی حقوقی –سیاسی وە پێناسەی دەوڵەتی (نیشتمانی) كوردستانی عێراق.) (17).
ئەم جۆرە بۆچوونە ئەوە دەگەیەنێت كە ووردە بۆرژوازی بە دوای فرسەتێكەوەیە پلاتفۆرمی دەوڵەتی نیشتمانی تێدایە بەرز بكاتەوە , هەروەكو پێشتر لێی دواوین , ووردە بۆرژوازی بتوانێت بەو هۆیەوە پارێزگاری لە پێگەی سیاسی و ئابووری و كۆمەڵایەتی خۆی بكات . لە لایەكی تر لایان وایە جێگای باسكردن لەسەر مەسەلەی نەتەوایەتی , كاتێك دەبێت كە زوورفێكی دژوار هه‌بێت بۆ ئەونەتەوەیە ، یان هه‌لوومه‌رجی سیاسی و ئابووری و کۆمه‌ڵایه‌تی ناوچه‌یی و نێوده‌وڵه‌تی دژوار و ناله‌بار له ئارادابێت . ئەمەش بە بڕوای من نابێت مەرجی باسكردن و تێكۆشان بێت لەسەر پرسەکه , ئەویش لەبەر ئەوەی نا كە نەتەوەی ژێر دەستەی ده‌سه‌ڵاتی سیاسی سه‌رمایه‌داری نەتەوەی زۆردارە , وا تێی بڕوانیت بیربکه‌یته‌وه لەبەر ئەوەی زرووفەكەی لەبارە بۆ باسكردن , ئه‌و کاته کاتی چارەسەری سیاسی كێشەی نەتەوەكەیە . بەڵكو دەبێت لەهه‌ر كاتێکی تریشدا بێت , ئەو پرسە تێروانین و بۆچۆنی زۆر زانستیانەی لەسەر بكرێت و تاكتیكی چوونە پێشەوەی خەباتی چینایەتی چینی كرێكار بێت . ئەوە ئەو مێژوویە لە دژایەتی و بێ مافی نەتەوەیەك لە لایەن نەتەوەیەكی ترەوە (( مەبەست لە دەسەڵاتدارانە)) ، بڕیار لەسەر خەبات لە پێناوی بە دەست هێنانی مافی نەتەوەكان دەدات . ئەركی سەرشانی كرێكاران و كۆمۆنیستەكانە , كە بە تێۆر وپراكتیك وەڵامی بنج بڕ بدەنەوە بە پرسەكە , بەپێ‌ی بوون و شوێن وكاتی كێشەی نەتەوایەتی , ڕێگە چارەی تەواوەتی بۆ دەدۆزرێتەوە , وە بە پێی پێویستی چارەسەرییەكەیە , دەست بۆ هەڵوەشانەوەی كێشەی نەتەوایەتی دەبرێت ، ده‌خرێته ده‌ستوری کاره‌وه .
“دەوڵەتێكی میللی (الشعبیە) ئازاد گۆراوە بۆ دەوڵەتێكی ئازاد , لەو حاڵەتەدا دەوڵەتی ئازاد , بە پێی مانای زمانەوانی ئەو دوو وشەیە , دەوڵەتێكی ئازادە بەرامبەر دانیشتوانەكەی , دەوڵەتێكە لە ئەنجامدا حكومەتێكی سەركوتكەری تێدا دروست دەبێت” (18).
بە پێی بۆچونەكانی ووردە بۆرژوازی بێت , بە ناوی ئینسان دۆستی , كاوێژی یاسا و ڕێساكانی مافی مرۆڤ و سیاسەت و ئامانجی لیبراڵی دەكەنەوە , ناتوانن دڕ بە سەردەمی ڕابردوو بدەن و سەردەمێكی نوێ بهێننە ئاراوە . نەتەوەی كورد , لەسەردەمەكانی ڕابردوودا و لە هەلومەرجی ئێستای ڕژێمەكانی عێراق و توركیا و سووریا و ئێراندا , ژیانێكی سروشتی مرۆڤانەیان بەسەر نەبردووە , ئەگەر لێره و لەوێ شتێكی بچووكی ممارەسەی كەلتوری و زمان و هەندێك عادات و تەقالیدیان كردبێت , ناكاتە ئه‌وه‌ی ماف و ئازادی سیاسی هەبووبێت . بە بڕوا و بۆچونی ماركسیانە , هەلومەرجی ژیانی نەتەوەكان , شایەنی ژیانی ئازادی سیاسی و پرۆسیسكردنی ئەرك و مافەكانی دەوڵەتدارییە , به‌ڵام بۆ ماوه‌و کاتێکی دوور و درێژ نا ، ئیتر هەلومەرجەكانی هەر چۆنێك بێت , دەبێت كۆمۆنیستە زانستیەكان و شۆرشگێرەكان شیعاری (دروشمی) چارەسەری کێشه‌ی نەتەوایەتی هەڵبگرن و چارەی بنەڕەتی بۆ بكەن . نەوەكو بۆرژوازی و حیزبەكانیان بەناو نەتەوەیی, ناونیشانی چارەسەری كێشەی نەتەوایەتی , بۆ مەرامی سیاسی و ئابوری خۆیان بیكەنە بنێشتە خۆشەی سەر زاریان و ڕەوتی ڕزگارییەكە بکه‌نه قوربانی چەردەیەك پارە و بازرگانی پێوە بكەن . ئەگەر كێشەی نەتەوایەتی هەبوو , پێویستی بە لابردن و چارەسەری هەیە , ئەگەر چاره‌سه‌رییه‌که هه‌تا دامەزراندنی دەوڵەتی بۆرژوازیشی لێبكەوێتەوە , چونكە ” هەموو دەوڵەتێك بریتی یه له(هێزێکی تایبه‌تی سه‌رکوت کردن) ی چینی سته‌م لێکراوه . له‌به‌ر ئه‌وه هه‌موو ده‌وڵه‌تێک نە ئازادە و نە میللی یە ” (ئەئكیدەكان هی لینینە) (19).
هەر لەبەر ئەوەیە پرسی ڕزگاری نیشنمانی , مەسەلەی فێڵ و تەڵەكەی بۆرژوازی نەتەوەیی ژێردەست و وابەستەی ئابووری كارتێل و ترۆستە داراییەكانی جیهانە و ناتوانێت لە سیاسەت و ئابووری ناوخۆی ووڵات دەست لە چەوسانەوەی كرێكاران هەڵبگرێت و سەرمایەگوزاری لە هێزی كارییان نەكات . له‌به‌ر ئه‌وه ناتوانێت دەست لە هەموو ئەو پەیوەندنامە كۆنەپەرستانەی كە لەگەڵ سەرمایەدارانی نەتەوەیی لەسەر دەسەڵات و ئیمپریالیزم بەربدات و دژایه‌تی سه‌رمایه‌گوزاری له هێزی کاردا بکات . لەبەر ئەوە داواكارییان لەسەر دامەزراندنی دەوڵەتی نیشتمانی , داواكاری بۆرژوازی و ووردە بۆرژوازی كۆمپرادۆری نەتەوەی ژێر دەستە ، دژی سه‌رمایه‌گوزاری بۆرژوازی له ده‌سه‌ڵاتدایه . چونكە دەوڵەتی نیشتمانی ناتوانێت تەواوی گرێی ئەو كێشە گەورەیە بكاتەوە , كە چەوسانەوەی كرێكارانی خۆ ووڵاتی له‌سه‌ر بنیات نراوه , تەنها یەك لایەنە مافەكانی بە جێدەگەیەنێت , ئەویش ڕزگاری نەتەوەیه‌كە لە ژێر دەستی دەسەلاتدارانی نەتەوەی لەسەر دەسەڵات , ئەمەش تەنها دەبێتە هەنگاوێك بۆ ئامانجێكی فراوانی تری چینایەتی .
دەوڵەتی نیشتمانی , كە جەنابانی ڕیفۆرمیستەكانی پرسی نەتەوایەتی ، ووردە بۆرژوازی كۆمپرادۆر و چینی ئۆلیگارشی و حیزبەكانیان داوای دەكەن , ناتوانێت بۆ تەنها ساتێك دەستی زوڵم و زۆری دەسەلاتداران لە رێگەی “سووپا و پۆلیس كە دوو دار دەستی سەرەكین بۆ هێز و دەسەڵاتی دەوڵەت” (20). لەسەر خەڵك و بە تایبەتی لەسەر كرێكاران لاببەن.
ناوەڕۆكی دەوڵەت گۆرانی بەسەردانایەت , چونكە دەستی دەوڵەت كۆتا ناكرێت لەسەر ژیانی ئابووری و سیاسی , كۆمەڵایەتی ئه‌و نەتەوانه‌ی كە دەوڵەتیان پێكهێناوە . ناوەڕۆكی دەوڵەتی نه‌ته‌وه‌یی كە یەك نەتەوەی یان زیاتری تیادا ده‌ژێت , لەگەڵ ناوەڕۆكی دەوڵەتێكی تری نیشتمانی كە چەند نەتەوەیەكی تێدایە , جیاوازییەكی ئەوتۆ دروست ناكەن , ئه‌گه‌ر مافی نه‌ته‌وه‌کان و که‌مایه‌تیه‌کانی تری ئایینی و مه‌زهه‌بی تیادا پارێزراو نه‌بێت . بۆرژوازی نیشتمانی , یان بۆرژوازی بێگانە یەك ئامانج و بڕوای ئابووری سیاسییان هەیە .
“لە لایەن هەموو فەیلەسوفەكانی مافی دەوڵەت , بۆچوونەكانیان لە بنیاتنانی دەوڵەت سەرچاوە دەگرێت لە غەریزەوە – بۆ نموونە , ئاوات , خۆشگوزەرانی , یان تەنانەت لە عەقڵەوە , بەڵام لە عەقڵی كۆمەڵایەتیەوە نا , بەڵكو لە عەقڵی تاكەكەسەوە . بەڵام فەلسەفەی نوێ , كە پەیوەستە بە بۆچوونی تیۆری زیاتر نموونەیی و قوڵتر , ئەوا بنیاتنانی دەوڵەت لە بیری گشت (الكل) سەرچاوە دەگرێت . كە لایان دەوڵەت بریتی یە لە ئەندامێتیەكی مەزن , كە پێویستە ئازادی ماف و ئەخلاق و سیاسەتی تێدا بێتە دی . بۆ زانیین ئەو هاووڵاتیەی ملكەچ دەبێت بۆ یاساكانی دەوڵەت , ملكەچی یاسا سروشتیەكان دەبێت , بە تایبەتی یاساكانی عەقڵی خۆی , یاساكانی عەقڵی مرۆڤایەتی. ” (21).
چارەسەری كێشەی نەتەوایەتی , بەهرەمەندبوونی كرێكارانی نەتەوەكانە ,لە سیستەمی سوسیالیستی زانستی , لەبەر ئەوەی ئه‌و سیسته‌مه وەڵام بە هەموو لایەنەكانی ژیانی كرێكاران دەداتەوە , یەكسانی و بەهەرەمەندبوون لە توانای ئابووری و بەدەست هاتووەکانی وهاومافی و دادپەروەری , پێشخستنی ژیان لە هەموو ڕوویەكییەوەیه . چونكە ئەگەر دەوڵەتیش بۆ نەتەوەكانی ژێر دەست دروست بێت , كە كارێكی خراپ نییە, هێشتا پرسی نەتەوایەتی و ملمڵانێی ناوچەیی و جیهانی نەتەوەكان , بەهۆی سیستەمی سەرمایەدارییەوە كۆتایی نایەت . چونکه بەهۆی دروستكردنی سەرچاوە و بەرژەوەندی ئابووری جیاوازی جوگرافیا جیاوازەكانی ئابووری سەرمایەداری , جیاوازی نه‌ته‌وایه‌تی هۆکارو به‌ڵگه‌ی مانه‌وه‌ی سیسته‌می سه‌رمایه‌دارییه . واتە دەوڵەتی نیشتمانی دەوڵەتی خۆشباوەڕی ووردە بۆرژوازییە , لەبەردەم ڕێگە چارەی نەتەوایەتیدا , لەگەڵ ئەوەی هەوڵێكە بۆ چوونە پێشەوەی هەنگاوێك لە كۆی داخوازییەكانی كرێكارانی نەتەوەیەكی ژێر دەستە بە ئاڕاستەی جارێكی تر بیر نەكردنەوە لە كێشە و ململانێی نەتەوەیی له خه‌بات لە ناوخۆی ووڵاتەكەیاندا , بەهۆی ئەوەی “جارێكی تر دەگەڕێینەوە بۆ ئه‌و شوێنەی كە دەستمان پێكرد , بنەڕەتی دەوڵەت بریتی یە لە ناوەندێتی, لەگەل ئەوەشدا بە شێوەیەكی حەتمی پەیوەستە بە دیسپلینی ناوەندەوە , ناچاریدەكات , دەوڵەت لە چوار چێوەكەی خۆی دەربچێت , خۆی ئەچەسپێنێت بە شێوەی گشتی و باڵا و كۆتا . خۆی وا دەردەخات كە ڕاستە , ئەم هەلومەرجەش تەنها تایبەتە بە مێژووەوە . وەكو دەخوازرێت دەوڵەت ئازادی ڕەها بەدی نا هێنێت ، لەم حاڵەتەدا . ئەو دیالێكتیكەی كە پێشتر ئاماژەی پێكراوە , بۆتێگەیشتنی دەوڵەت كرداری نییە , دەوڵەت تەنها ئازادییەكی بابەتییە , ئازادی ڕاستەقینەی , خود ,كە هاوتای ئازادی ڕەهایە , لە پێناوی جێبەجێكردنیندا پێویستی بە شێوازێكی تر هەیە بێجگە لە دەوڵەت” (22).
…………………………………….
سه‌رچاوه‌کان :
11 : لینین، ألدولةوألثورة، دارألتقدم ، موسکو ، طبع في ألاتحادألسوفیتي ، ص6 .
12 : هه‌مان سه‌رچاوه‌ی پێشوو، ل 8 .
13 : مارکس – أنجلس ،مختارات في أربعة أجزاء(ألجزءالثالث)،{ أصل العائلةوالملکیةالخاصة والدولة} ، دارألتقدم ، موسکو ، 1970 ، ص322 .
14 : لینین، ألدولةوألثورة، دارألتقدم ، موسکو ، طبع في ألاتحادألسوفیتي، ص3 .
15 : هه‌مان سه‌رچاوه‌ی پێشوو، ل4 .
16 : مارکس ، ألحرب آلاهلیة في فرنسا ،(مقدمة من قبل أنجلس ، عام 1891 ) ، دارألتقدم ، فرع طسقند ، طبع في ألاتحادألسوفیتي ، ص19 .
17 : مه‌نصوری حکمه‌ت ، له‌به‌رگری کردندا له داخوازی سه‌ربه‌خۆیی کوردستان ، گۆفاری بۆپێشه‌وه ، ژماره(21) ، 27 ی ئابی 1995 ، ل5 .
18 : مارکس- أنجلس ، رسائل مختارة ( 1844 – 1895 ) ، { رسالة من أنجلس إلى بیبل ، 18 – 28 آزار 1875 } ، دارألتقدم ، موسکو ، طبع في ألاتحادألسوفیتي، 1982 ، ص215 .
19 : لینین، ألدولةوألثورة، دارألتقدم ، موسکو ، طبع في ألاتحادألسوفیتي، ص24 .
20 : هه‌مان سه‌رچاوه‌ی پێشوو، ص12 .
21 : مارکس – أنجلس ، بصدد ألدولة ،[ {من أفتتاحیة (kOLNISCH E ZEITUNG ؛ ألعدد 179 ) } ،کتب بین 29 حزیران ( یونیو) و 4 تموز (یولیو) 1842 .] ، ترجمة آلیاس شاهین ، ألاعداد و ألترجمة و ألفهارس – دار ألتقدم ، طبع في ألاتحاد ألسوفیتي ، 1986 ، ص28 .
22 : مارکس – أنجلس ، بصدد ألدولة ،[ من مقالة ، { ألمرکزة و ألحریة } ، کتب في النصف ألاول من أیلول (سبتمر ) ، 1842 ] ، ترجمة آلیاس شاهین ، ألاعداد و ألترجمة و ألفهارس – دار ألتقدم ، طبع في ألاتحاد ألسوفیتي ، 1986 ، ص33 .
