دیدارێک لەگەڵ شێرزاد حەسەن …. سازدانی: شاخەوان سدیق
لە ستایشی ئەدەبدا …
ساڵانێكی زۆرە هەمووان مەستی خوێندنەوەی بەرهەمە ئەدەبیەكانی ئەوین، ئەوێك كە دەمانباتەوە ناو ناخی خۆمان و دەمانخاتە بەردەم پرسیارە شەرمنەكانی خودەوە، ڕۆژێك بەدەم چاخواردنەوە، لە یەكێك لە كافێكان لەگەڵ (شێرزاد حەسەن) كەوتینە گفتوگۆی ئەدەبی كە سەرەنجام ئەم دیدارەی لێكەوتەوە
* مامۆستا با سەرەتا بپرسین پەیوەندی ئەدەب بە ژیانەوە چییە؟ بەتایبەت ئەدەبیاتی تۆ، یان ئیشکردنی تۆ لەنێو ئەدەبدا لە ڕوانگەی مرۆڤپەروەرییەوە چۆنچۆنی هەڵیدەسەنگێنێت ؟
_شێرزاد حەسەن: ئەدەب و ژیان دووانەی یەک سکن، بە شێوەیەکی ئۆرگانیکی پەیوەستن بە یەکەوە، من ناتوانم مەزەندەی زیندەگی خۆم بکەم لە دەرەوەی دونیای هونەر و ئەدەبدا، رێک وەک ئەوە وایە بە من بڵێیت کە وەک تەنێکی ئادەمییانە پەیوەندی نێوان گؤشت و ئێسقانەکانم چیییە؟ کە دیارە بۆ من وەها ئاوێتەن کە من بۆم لێکدی جیا ناکرێنەوە، گەر وا نەبێت..ئیدی من نابم و نیم. بۆ من نەنکم یەکەمین سەرچاوە یەکە حەز بە داستان و ئەفسانە و هەقایەتی کۆن بکەم، لە پاڵ سەرسامیم بە “رادیۆی کرماشان” کە تاکە دەروازەیەک بوو بۆ من کە شەوانە بە زنجیرە چیرۆکەکانی ئاشنا دەبووم کە خەیاڵی منی ئاگر دەدا، دیارە لەتەک دەنگی زوڵاڵی “شوکرڵلای بابان” کە شیعری کلاسیک و نیوکلاسیک و تازەی دەخوێندەوە، دەکرێت بڵیم وەک سێ سەرچاوە سادە بوون، بەلام بۆ من بوون بە هۆی گەشەکردنی چێژی ئەدەبی، بەڵام گؤڕانکاری سەرەکی لە ژیانی مندا ئە کاتە بوو كە لە پێچێکی ژیانمدا و لە تەمەنی دە سالیدا دایكم دەمبات بۆ مزگەوتێك و لای “مەلا حەسەن” ناوێک، لە گەڕەكی (كوران/هەولێر) بۆ ئەوەی لە ئایندەدا پیاوێكی چاكەكار و جوامێرم لێدەربچێت، دایکم دەیخواست لە باوكم نەچم کە پۆلیسێكی قومارچی و بێباک بوو وەک باوک و مێرد، دیارە بۆ ماوی سی (٣٠) ساڵ سەرگەرمی قومار بوو. دوا جار من توانیم لە ماوەی دوو ساڵدا قورئان “خەتم” بکەم کە ئیدی زمانی عەرەبی دەبێتە سەرچاوەیەک کە من دوای چوار سالێک بایی ئەوەندە کتێبی دینی و غەیرە دینیش بخوێنمەوە، ئیدی بتوانم خۆم لە قەرەی هەندێک کتێبی فیکر و ئاییناسی و بگرە ئەدەبیات: رۆمان و چیرۆک و شانۆگەری و شیعریش بخوێنمەوە، دیارە سینەماش بۆ من هەمدیس سەرچاوەیەکی سەنگین بوو بۆ تێگەیشتنم لە جیهانێک کە هەموو شتێکی بۆ منی کەودەن نوێ بوو. سەرەتا بە نامیلکەی سادە دەستم پێکرد و دوای ساڵانێک توانیم پەرە بە تواناکانی خۆم بدەم، لە دوا ساڵی قۆناغی ئامادەییدا ئاشنا دەبم بە سۆفی و عاریف و فەیلەسووفە ئیسلامییەکان، بە تایبەتی (فارابی و کندی و غەزالی و ئیبن حەزم و رازی) و لە هەموویان کاریگەرتر “ئیبن روشد” کە راشناڵ/ عەقڵانی بوو، من بەختم هەبوو کە عاریفە گەورەکانی ناو فیکری ئیسلامی هاوڕێ لە تەک فەیلەسووفەکانی ئیسلامیم ناسی کە دەمبەنەوە سەر فیکر و خوێندنەوەی ژمارەیەک لە فەیلەسووفانی “یۆنان”ی، هاوکات ئاشنا دەبم بە فەیلەسووفانی رۆژئاواش، ئەوەش بووە سەرچاوەیەک بۆ بیركردنەوە و تێڕامان. واتا كە قورئان دەخوێنم بایی ئەوەندە فێری عەرەبی دەبم کە پێی بخوێنمەوە، ئەوەش وای کرد دوورەپەرێز بم کە لە غەیری قوتابخانە و دەرس و دەور و موتاڵای فیکر و ئەدەبیات خۆم بە هیچ شتێکی دیکەوە سەرقاڵ نەکەم، دیارە لەو سەردەمەدا خوێندن لە قۆناغی سەرەتایی بە کوردی بووە، بەڵام لە قۆناغی ناوەندی و ئامادەییدا هەر هەموو وانەکان بە عەرەبی دەوترانەوە، كە دیارە لە سەرەتای سەدەی بیستەوە ئینگلیز سیستمی پەروەردەی تازە دەیهێنێت كە بە بڕوای من كۆكتێلێكە لە رۆح و رەوشتی دەرەبەگی و میلیتاری/ سەربازی پێکەوە، بۆ من لە تەک “حوجرە”دا، قوتابخانەش سەرچاوەیەکی دیکە بۆ هۆشیاری و زانست و زانیاری سەبارەت بە ناسینی خۆم و مرۆڤ و ژینگەی دەوروبەر. من مێژووی فتوحات و غەزەواتی عەرەبی و ئیسلامیم لە وانەی مێژوودا دەخوێندەوە کە ئەوسا بڕوام وابوو کە جەنگاوەرانی بیانان-نشین بە ناوی خوداوە ئایینێکی تازەیان بۆ ئێمە هیناوە کە رزگاری کردووین لە ئاگرپەرستی، زۆریش ئاسوودە بووم، بەڵام لە قۆناغی زانکۆدا کە دەبمە خوێندکاری کۆلێژ لە بەشی “زمان و ئەدەبی ئینگلیزی’ وەردەگیرێم، ئیدی دەستەڵآتم بەسەر دوو زماندا دەشکێت، سەرباری زمانی دایک، کە پتر خوو دەدەمە فیکر و فەلسەفەی رۆژئاوایی کە فێری گومان و پرسیارم دەکەن، لە دوا ساڵی زانکۆدا دەگەمە ئەو بڕاویەی کە ئێمەی کورد لەلایەن عەرەبەوە، بەڵام بە ناوی یەزدانەوە داگیر کراوین وەكو (خاك و خەڵك).
یەكێك لەو شتانەی كە من لەو كاتەدا دەمخوێندەوە بە سۆزێکی گەرمەوە فیکری مارکسی لەتەک فەلەسەفەی “بونگەرایی” لە رێگەی خودی “ژان پۆل سارتەر”ەوە کە گومان و پرسیاری سەرەخۆرەم دەبێت، دیارە لەتەک “مارکس” منیان کرد بە خانەی گومان و پرسیاری قورستر. كەواتە دەمەوێت بڵێم: ڕامان و بە دواداچوونم بۆ كۆمەڵیك فەیلەسوفی رۆژهەڵاتی و رۆژئاوا منیان تووشی پرسیارگەلێک کرد کە ئایین و کارمەندکانی لە منیان قەدەغە كردبوو، هەر خودی ئەو گومان و پرسیارانە هانم دەدەن بە قووڵی حەزم بە شیکاری و تەتەڵەکردن و دۆزینەوەی ماناکانی ئەو میراتە بێت کە پتر لە سێزدە سەدە بوو من و نەتەوەکەمی گەمارۆ دابوو کە مەبەستم کۆی میراتی فیکری ئیسلامییە، کە دیارە بڕواشم بەوە هێنا وەک “مارکس” واتەنی: هەموو رەخنەیەک بەتاڵە، گەر لە رەخنەکردنی ئایینەوە دەست پێنەکات. ئەگەر باس لە ئەدەبیات بكەین کە لە سەردەمە دێرینەکاندا و بگرە بەر لە مێژوو زارەكی بووە نەک تۆماركراو. ڕەنگە تەمەنی ئەو زارەكییە من نەیزانم، بەڵام لەو كاتەوەی مرۆڤ فامی كردۆتەوە و زمانی پژاوە و فێری قسە بووە، حەزی بە داستانبێژیی بووە. واتا ئەدەبیات بەشە زۆرەكەی نادیارە كە فریا نەكەوتووین تۆماری بكەین. ئەدەبیات بەر لە هەرشتێك ئەفسانە و بەیت و بالۆرە و داستان و شیعری زارەكیی بووە.
کەواتە بێجگە لە كتێبی قوتابخانە، یەكەمین كتێب، كە دەیگرمە باوەشم قورئان بووە کە دوچاری تێڕامان و بیرکردنەوەم دەکات، لە پاڵ گومان و پرسیاری خنکاو لە مێشکی تازە گەییوی مندا، وەک سەرەتا من پتر كەوتمە ژێر كاریگەریی زمانی عەرەبی، چونكە زمانی قورئان بوو کە پیرۆزی بەسەردا دەبڕیت مادامەكی لە ئاسمانەوە هاتووە، کە دواتر من دەگەمە ئەو بڕوایەی کە مێژووکردەیە. سەرەتای ئەزموونی نووسینی دەقە ئەدەبییەکانم بە زمانی عەرەبی بوون کە بیرمە تەمەنم لە دوازدە یان سیازدە ساڵان سەرووتر نەبووە کە بە ڕێكەوت لە ماڵی مەلایەكی نیمچە ماركسی، کە دراوسێ بووین و ناوی (مەلا هەمزە) بوو کە ئەوسا هەزار و یەك شەوەی دەخوێندەوە، ڕۆمانێكی (ئەمیل زۆلا) دەدۆزمەوە، بەرگەكەی سەرنجم ڕادەكێشێت کە كچێكی ملوانكە لە مل بەرگەکەی نەخشین کردبوو، نوسرابوو (الفریسە/ واتا: نێچیر).
دیارە هەر “مەلا هەمزە” وایكرد من ئاشنا بم بە (هەزار و یەك شەوە) کە دواتر نوقمم دەکات لە فانتازیا و خەیاڵی زێدە ئازاد. دواتر لە رێگەی ئاشنابوونم بە نووسەرانی کێشوەرەکانی دیکە کە کاریگەری “هەزار و یەک شەوە” بەسەر زۆربەی نووسەرانی ئاوروپا-ەوە هەست پێدەکرێت: نموونەی “لویس بۆرخس”.
بۆیە من لەپاڵ قورئان-دا، كە زمان و هێز و دەسەڵاتم بەسەر عەرەبی -دا دەشكێت. پەیتا پەیتا فێری خوێندنەوە دەبم، رێکەوتێک بووەتە هۆکار کە من دواتر ببم بە مۆرانەی کتێبان، ئیدی وای لێدێت کە من لە قۆناغێکی درەنگتردا کە دەبم بە مامۆستا چەند کۆرسێک سەبارەت بە سایکۆلۆژیا دەخوێنم کە کۆمەکم دەکات من پتر بایەخم بۆ ناسینی خۆم و خەڵکی دەوروبەرم هەبێت.. زیاتر گڕم دەدات خۆم و دونیا و ژینگەی دەوری خۆم بناسم کە دەبێت بە سەرچاوەیەک بۆ دەوڵەمەندکردنی ئەدەبیاتی من کە رەهەندێکی رەوانی و دەروونی تێدەکەوێت.
* زۆرجار قورئان یان دەقە پیرۆزەكان كەسی دۆگما بەرهەم دەهێنن بۆچی لای تۆ بووە هۆی ئەوەی كە گومان و پرسیار بكەیت؟ بۆچی كەسێكی دۆگمایی نیت؟
_ شێرزاد حەسەن: لەو ڕۆژگارەی كە من باڵق دەبم، سەرەتای شەستەکان، چەپگەرایی لە كوردستاندا باوی بوو کە ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکی هاوسۆزی ئەو تەوژمە بوون، لەسەر ئاستی چینایەتی خەڵکانی بەشمەینەت ئەو بزاف و رەوتەتیان بە فریادرەسی خۆیان دەزانی، هەتا گەر بە شێوەیەکی رێکخراوەیش نەبووبێت کە لە دەوری “حیزنی شیوعی” کۆ دەبوونەوە، ئەدەبیاتی مارکسی و بگرە وێژە و بەرهەمی ئەدەبی هەر دوو قۆناغی “رووسی” و “سۆڤییەتی” زێدە بەربڵاوبوو کە بە نرخێکی هەرزان دەست دەکەوتن، من سەر بە خانەوادەیەکی هەژار بووم کە نەمدەتوانی کتێبان بکڕم. گەڕەکەکەی ئێمەش بێجگە لە کتێبی ناو مزگەوتەکان کتێبی دیکەی تێدا نەبوو، گەر هەشبووبێت دیوانی شیعری کلاسیکی و نامیلکەکانی وەک خورشید و خاوەر، شیرین و فەرهاد، ئەمیر ئەرسەلان، شێخی سەنعان) هەبوون، دیارە “مەلا هەمزە” تاکە کەسێک بوو کە من ئاشنای بم و ئەدەبیاتی مارکسی بخوێنێتەوە. بۆیە بەلامەوە سەیر نەبوو کە “مەلا هەمزە” (ئەمیل زۆلا) بناسێت؟ چونكە چەپلەرەکان و شیوعییەکان عاشقی ئەو ڕۆماننووسە بوون، بگرە ژمارەیەکیان ناوی كچەكانیان ناو دەنێن (نینا) کە ناوی یەکێک لە رۆمانەکانییەتی. من لە تەمەنێکی زۆرکاڵدا لە دەفتەرێکدا خەیاڵ و ختوورەی خۆم دەنووسییەوە، هەندێکجار خولیام ئەوە بوو کە شەڕەکانی دایک و باوکم بنووسمەوە کە گۆبەندەکەی پەیوەست بوو بە قومارکردن و دۆڕاندن. ئەو كاتە كەس نەبوو گوێم لێبگرێت و قسەی بۆ بكەم، كەس نەبوو قەهری خۆمی لەلا هەڵبڕێژم، ئەوەی راستی بێت کە من بۆ خۆم ناچار بووم کە ئیدی وەک نۆبەرەی ماڵ، لە پاڵ خوێندنی مەکتەب بیر لە پەیداکردنی پارە بکەمەوە بۆ راستکردنەوەی باری ناهەمواری خۆم و خانەوادەکەم کە دیارە ئەوەیان ئەزموونێکی دەوڵەمەندتری پێبەخشیم.
بە واتا من بووم بە سۆزداری چەپلەرەکان کە کەوتمە ناو تۆڕێک لە رەنجدەر و خەڵکانی ماندوو بەدەست زیندەگی قورسەوە، هاوکات قووڵبوونەوەم لە دونیای فیکر و فەلسەفە و ئەدەبیات: رۆمان و چیرۆک و شانۆگەری و شیعر و سایکۆلۆژیا…هتد. بەڵام لەو ڕۆژگارە (ژان پۆل سارتەر)، لەوكاتەدا سێبەرێك بوو بەسەر سەری هەموومانەوە، “مارکس”یش لەولاوە. ئیدی من کەوتمە نێوان دوو بەرداشەوە: ئایین بە قۆرغکردنی هەقیقەت بۆ خۆی، جێگیربوون لە ناو یەقینگەرایی و بانگەشکردنی بۆ چەشنێک لە یوتۆپیا کە بە کورتی من بۆ چەندین ساڵ سەرم هەڵدەبڕی بۆ ئاسمان و رۆحی “ئایدیالیزم” منی دوور خستبۆوە، کە سەیری بەر پییەکانی خۆم بکەم و ژیان بە دیوە رۆشن و هەم تاریکەکەی ببینم، هەڵبەتە دەکرێت قەرزارباری خۆم بۆ هەموو ئەو میرات فیکرییە بگێڕمەوە کە منیان خستە سەر رێگای هەموو ئەو بیریار و دانا و زانایانەی کە “ماتریالیزم”یان پێناساندم کە ئیدی سەدەها دەرگایان بۆ من کردەوە بۆ ئەوەی بپرسم و نەترسم، گومان بکەم و نەسرەوەم، کە زانکۆم تەواو کرد من ببووم بە خاوەن هێزێکی عەقڵی کە بۆ هەمیشە خۆم لە خورافاتی ئایین و سیاسەت رزگار بکەم، چونکە هەر ئەو کات هەستێکم لە لا دروست بوو کە دوو کایە هەن دۆگما بەرهەم دێن کە سەرەتا بۆ من ئایین بوو، کەمێک درەنگتر سیاسەت بوو، بە تایبەتی کە بە دزییەوە و بە قاچاغ لە تەک ژمارەیەک لە دۆستان بە دزییەوە ئەو کتێبانەمان دەخوێندەوە کە درۆی یوتۆپیا لە یەکێتی شۆرەوەی بۆ ئێمە بسەلمێنێت، جۆرێک بوو لە یەقینگەرایی دینی، دیارە ئەوەش وایکرد کە میراتی فیکری خودی مارکس قووڵتر دەور بکەینەوە کە ئاخۆ شکستی شۆرشی ئۆکتۆبەر دەکەوێتە ئەستۆی مارکس یان ئەوانەی کە خۆیان بە خەونهێنی کۆمۆنیزم دەزانی، بۆ من خۆشی لەوەدابوو کە هەموو ژیانم بوو بە پرسیار و گومانکردن لە هەر هەموو ئایدیۆلۆژیای سەرزەمینی و هەم ئاسمانی، بە راستی پتر لە هەر سەرچاوەیەک بۆ من کە منی گۆڕی خودی ئەدەبیات بوو، کە بڕوای بە پیرۆزی و یوتۆپیا و رەهاگەری و تاک-هەقیقەتی نەبوو، هیچ گومانی تێدا نییە کە “ژان پۆل سارتەر” و هاوژینەکەی “سیمۆن دی بۆڤوار” دوو سەرچاوە بوون کە وایان کرد رێز لە خودگەرایی خۆمان بگرین و نەچینە ناو مێگەلگەرایی بە مانای ئەوەی رێز لە سەربەستی و هەڵبژاردنەکانی خۆمان بگرین، بە واتا تاکگەرایی ئاوازێکی خۆش بوو بۆ ئێمەی گەنج کە کەڵکەڵەی یاخیگەری سەرمەستی کردبووین. “سیمۆن دی بۆڤوار” پتر منی ئاشنا کرد بە چەوساندنەوەی رەگەزی مێینە بە درێژایی مێژوو، بەڵکو بۆ من شتێکی تازە بوو کە بزانم یەکەمین چەوساندنەوەی چینایەتی و بگرە توخمگەرایی دەرهەق بە ژنان بووە لە مێژوودا.
کەواتە وجوودییەت یان بوونگەرایی بۆ خۆی كڕینەوەی “زات / خودگەرایی” ئێمە بوو. من نەمدەزانی لە ناو دۆخێکی مێگەلگەرایی دەژیم، هەر ئەوسا کەوتینە گومانکردن لە پیرۆزی خانەوادە وەک دەزگایەکی چەوسێنەر بەرامبەر بە نەوەی تازە. دیارە مرۆڤایەتی هەم لە رۆژئاوا و هەم لە رۆژهەڵات بە درێژایی هەزارەها ساڵ بە قۆناغی مێگەلگەرایی تێپەڕیوە، من گومانم هەیە تا هەنووکە (فەردانییەت / تاكڕەویی یان تاکگەرایی) لای ئێمە چەکەرەی کردبێت. هەر هەمان ترس و گومان لەوەی من نەبم بە گیاندارێکی ملکەچ دەنێو ئەو رۆحی ئەو “گاڕانیزم”ە، ئامادە نەبووم ببم بە ئەندام لە هیچ حیزبێکدا کە لای من ئالتەرناتیڤی باوکێکە کە کاری خەساندنی نەوەکانی خۆیەتی، باوکێک لە فۆرمی دەزگایەکی زەبەللاحدا کە وامان لێدەکات بێهێزی خۆمان بشارینەوە لەژێر چەتری هێزێکدا کە ناوی حیزبە یان بگرە ئایین و مەزهەبە. دەبوو من عەقڵێكی نەسرەوتم هەبێت، ئەوەش بێ کۆشش و رەنجی زۆر و خوێندنەوەی کتێبە هارەکان ئاسان نەبوو. ئیدی من گەیشتمە دۆخێک کە میتافیزیك تەڵاق بدەم بەو مانایەی کە نەدەکرا عەقڵی خۆم دابخەم و سەر بە گروپ و رۆحی دەستەجەمعی ببم. ئیدی چیتر سەر هەڵنەبڕم بۆ ئاسمان و هەر هەموو گرفت و كێشەكانم لە سەرزەمین فەرامۆش بکەم. لە نێوان هەر دوو بەرداشی “ئایدیالیزم” و “ماتریالیزم” لە دۆخێکی ناجێگیر بووم تا ماوەی دوازدە ساڵان، لەو كاتەدا من ڕێك لەو دۆخە سەیرەدا بووم کە سەرم لەناو دەمی شێرێکدا بێت، هەر دوو لاقیشم لەناو دەمی پڵنگێک، هەردووكیان لە نێوان خۆیاندا ڕامبكێشن بیانەوێت بمخۆن. بەڵام من تەقەلام دەدا هیچیان نەمخۆن. كاتێكیش گومان لە میتافیزیك دەكەم و بە ئاشکرا گوزارشتی لێدەکەم، لە لایەن دۆست و ئاشنا و رۆشناوە بەر نەفرەتێكی گەورە دەكەوم. تائێستاش ئەو نەفرەتە هەر بە دوامەوەیە و بەردەوامە. هاوکاتیش من لە رێگەی چەوساندننەوەی نووسەرانی سۆڤییەتەوە تێگەێستم کە “دۆگما”ی ئایین و سیاسەت کە دەگەن بە بنبەست دووانەی یەک سکن، بە تایبەتی لەو قۆناغەی کە “ستالین” وەک دکتاتۆرێک دەکەوێتە ناو پاکتاوکردنی نەیارەکانی کە ژمارەیەکی زۆر لە نووسەران و هونەرمەندانی گرتەوە.
سیاسەت و ئایین لەم كۆمەڵگایەی ئێمەدا بەردەوام وەڵامی ئامادەی هەیە بۆ هەموو پرسیارێك. بە پێچەوانەوەی ئەدەبەوە کە بە هیچ وەڵامێك قایل و ئاسوودە نییە، ئەدەبیات دژی پیرۆزی و رەهاگەری و یۆتۆپیایە. ئەوە ئەدەب بوو کە منی ساغ کردەوە کە مکوڕ و رژدبم لەسەر داماڵینی پیرۆزی لە هەموو شتێک کە ببێت بە بیانووی تەڵاقدانی ئاوەز و عەقڵ. بە واتا من زانیم ڕێگای دۆزەخ بەرەو كوێ دەمبات، من خەونی گەیشتنم نییە بە بەهەشت: نە لەسەر زەمین و نە لە ئاسمان، بەڵكو پرسیاری من لەوەدا چڕ بۆتەوە کە ئەو دۆزەخە بۆچی هەیە؟
*ئەوكاتەی كە تۆ دەچیتە ناو دنیای ئەدەبیات و دەست بە نووسین دەكەیت، ئەدەبیاتی كوردی بەتایبەت نووسین لەو سەردەمەدا دابەش دەبێت بەسەر دووجۆری سەرەكی لە بیركردنەوە، جۆرێكیان باسكردنە لە چینی دەرەبەگ و جووتیار جۆرێكیتریان باسكردنە لە شۆڕش و خەبات لە ناو ئەم هەموو هەنگامەیەدا تۆ ئەو هەموو شتانە بە جێدەهێڵیت و ئاوڕ لە کەسە فەرامۆشکراوەکان دەدەیتەوە، دەگەڕێیتەوە بۆ خودگەرایی و سەر شتە بچۆلەكان. چی وای لێكردیت بگەڕێیتەوە سەر مرۆڤ؟
_شێرزاد حەسەن: من بە ختم هەبوو كە هەر لە سەرەتاوە بە ئەدەبیاتی رۆژئاوا ئاشنا دەبم کە ئەدەبێکی سەنگینە بە خودگەرایی و ئاوڕدانەوە لە کەسە تەنیا و نامۆکان، بە تایبەتی چیرۆکی کورت، من زۆر هاوڕام لەگەڵ ئەو دیدگایەی “میلان کودێرا” کە دەڵێت، “ئەدەبی داستانئامێز ستایشکردنی بەزینە.” بەو مانایەی کە بۆ هەمیشە مرۆڤ گیرۆدەیە و شکست و نوچدان چاوەڕوانی دەکات. ئەو كاتەی كە (بۆرس باسترناك) شاربەدەر دەکرێت کە هەموو تاوانەکەی ئەوە بووە رێزی لە خودگەرایی و تاکگەرایی دەگرت، دیارە هەر هەمان چارەنووسی “سۆلجنستین” و سەدەها نووسەری دیکەشی گیرۆدە کرد. ئەوكاتەی من وەک گەنجێک خولیای ئەدەبیات بووم “شۆڕشی قوتابیان” وەک بەرجەستەی خودگەرایی و یاخیگەری لە جۆش و خرۆشدابوو کە تیایدا نووسەران و شاعیران و هونەرمەندان رۆلیان هەبوو لە گڕدانی ئەوە بزاف و جمبوشەدا، کە کاریگەری لەسەر من و نەوەی من هەبوو، بە تایبەتی ئەوانەی بە ئەدەبیات و فەرهەنگی رۆژئاوایی ئاشنا بوون.
خودی ئەو شۆرشە گومانکردن بوو لە پیرۆزی باوکەکان، خودی خەیاڵی شاعیرانەش ببووە رابەری ئەو شۆرشەی کە بانگەشەی تازەگەری دەکرد کە دیارە شادروشمیان ئەوە بوو: (بەڵێ بۆ خۆشەویستی و نەخێر بۆ جەنگ) کە ئاماژە بوو بە دوو جەنگی یەکەم و دووەمی جیهانی و سەرتاپاگیر لە سەدەی بیستەمدا. هەڵبەتە بوونیشم لە بەشی زمان و ئەدەبیاتی ئینگلیزی بە تەواوی ئاسۆکانی روانینی منی فروانتر کرد، لە کۆلێژی ئەدەبیاتدا کۆمەڵیک مامۆستا و پرۆفیسۆری ناوداری عیراقی وایان کرد قووڵتر لە نێو ئەو زەریای فیکر و ئەدەبیاتی ئینگلیزی مەلە بکەم. مانەوەی من لە بەغدا بۆ خۆی سەرمایەیەکی گەورە بوو کە باشترین فیلم و شانۆگەری و پیشانگای هونەری شێوەکاری و جۆرەها چالاکی فەرهەنگی کە بە تەواوی جیهانی منی ئاوەدان کردبۆوە. دوا جار نووسین بۆ خۆی کردەیەکی خودگەرایە و ئاراستەی خودێکی دیکە دەکرێت، جوانی ئەدەب لەوەدایە کە بە هەموو خودگەرایی خۆیەوە دژی رۆحی نارسیزمە کە بە خۆپەرستی بگات، هاوکات رۆح و زیهنییەتێکی رەخنەگرانەمان پێدەبەخشێت. بە رای من گەڕانەوە بۆ خودگەرایی گەڕانەوەیە بۆ مرۆڤبوونی خۆت و ئەوانیدیکەش.
*حەزەكەم سەرنجی تۆ بزانم لەسەر وتەیەكی بەختیارعەلى دەڵیت : مرۆڤ، كە شکست دەهێنێت لە زۆر شتی ژیانی خۆیی ئینجا هەوڵدەدات مومارەسەی نووسین بكات، یان ڕووبكاتە نووسین. تۆ هیچ پەیوەندییەكت لەگەڵ شکست و نشوستی هەیە کە تایبەت بێت بە نووسین؟.
_شێرزاد حەسەن: بێگومان من شكستی خۆمم دەنوسییەوە، بەڵام نەمدەزانی ڕۆژێك دێت کە تۆ دیدارم لەگەڵدا ساز بكەیت. نووسین بۆ من گەمەیەكی پڕ نهێنی بوو وەک دەستپەڕ، چونكە نەمدەویست دایكم و باوكم بزانن، بە تایبەتی کە من دەمەقاڵی و شەڕەکانی ئەوانم تۆمار دەکرد، دەشمزانی ئاسان نەبوو بیزانن کە هەردووکیان نەخوێندەوار بوون، بەڵام ترسێکم لە دڵدا هەبوو، یان وەک باری دەروونی هەستم بە خیانەت و بێڕەوشتی دەکرد، کە نهێنییکانی ماڵی خۆمانم دەنووسییەوە. وتەكەی “بەختیار عەلی” لەوەدا ڕاستە کە (ئادلەر)ی دەروونناس باس لە گرێ و گواڵی مرۆڤ دەکات، جا چ جەستەیی بێت و چ دەروونی، کە وا لە مرۆڤ بکات داهێنان بکات، دەکرێت نووسین بۆ خۆی پڕکردنەوەی ئەو کەمبوودی و گرێ دەروونییانە بێت کە هەمانە، واتا كۆمپلێكستی یان بە عەرەوی “مرکب النقص”. ئەگەر بگەڕێینەوە لای “ئادلەر” وا سەیری كەسێك دەکات کە شكستێكی هەیە لە باری كۆمەڵایەتی کە مایەی نەنگی بێت، هەوڵدەدات بە جۆرەها چالاکی دیکە ئەوە نەنگییە لە خۆیدا دابتەکێنێت، خۆ دەکرێت دیوی ئەرێنی هەبێت وەک داهێنان یان بە نەرێنی و بەدکاری پڕی بكاتەوە: جا فیزیكی یان سایكۆلۆژی.
*فرۆید دەڵێت: چەپێنراوەكان دەگەڕێنەوە، بۆ نموونە شێرزاد-ی تا بیست ساڵان كۆمەڵیك چەپێنراوی زۆری هەبێت ئایا دواتر لە ناو نووسینەكانتدا ڕەنگدەداتەوە؟
_شێرزاد حەسەن: بێگومان وایە.. هەموو داهێنانێک بۆ خۆی گەڕانەوەیە بۆ منداڵی جا بە دەستی ئەنقەست بێت یان بە زۆردارەکی یان بە بەکارهێنانی هێزی عەقڵانی. “كۆڵن وڵسن”ی نووسەر ئامۆژگاری رۆماننووس دەکات و دەڵێت: “لە خۆتەوە دەست پێبكە.” بەو مانایەی کە خۆت ببیت بە سەرچاوەی داهێنانەکانت وەک ئەزموون و مەعریفەت. نووەسەرە گەنجەكان پەلاماری تێما و بابەتی گەورە و قەبە دەدەن: نموونەی ئەنفال و کیمیابارنی هەڵەبجە و شۆرشەکانی نەتەوەکەی تاوەکو خەڵکی بزانن کە خەم و خولیاکانیان چەندە مەزنن، بەڵام وا راستترە ئەم وەک نووسەرێکی گەنج ئاوڕ لە خەم و خولیاکانی خۆی و نەوەکەی بداتەوە. چونكە ئەم بۆچوونی وایە ئەگەر دەست بۆ ئەو تێما و ناوەرۆکە گەورانە ببات، ئەوسا خەڵكی پتر ستایشی دەکەن، زۆر جاران نووسەر پەنا دەباتە بەر بابەتی سێكچواڵەتی و ئیرۆتیكی شاراوە و ئابڕووبەرانە تاوەکو سەرنجی خوێنەرەکانی رابکێشێت کە خۆی وروژێنەرە، بەڵام مەرجە داهێنان بێت نەک فلیمی ڕووت و پۆڕنۆ بێت.، چونكە دیارە کە سێکس و ئیرۆتیكا بۆ هەمووان جێگەی بایەخە، یان ئەوەتا نووسەری گەنج وهەم بەتەمەن خۆیان لە قەرەی بابەتەکانی رامیاری و نیشتمانپەروەری دەدەن بۆ ئەوەی زوو ناوداربن. لە کاتێکدا وەک نووسەر زیرەکانەترە ئاوڕ لە هەموو ئەو بابەت و کەس و پانتاییە فەرامۆشکراوانە بدەینەوە کە نووەسەرەکانی دیکە بە بە بایەخێکی کەمەوە لێیان نزیک دەبنەوە.
*ئایا بابەتی شكست دەبێتە هۆی ئەوەی کە دنەت بدات باس لەو ڕۆژگارە بكەیت؟
_شێرزاد حەسەن: بە دڵنیاییەوە هەر هەموو نووسەرەکان منداڵی و قۆناغی لاوییەتی دەکەن بە گەنجینەی خۆیان، جا پڕ شکست بووبێت یان سەرکەوتن، کە بە بڕوای من شکستمان زۆرترە. نووسەر بۆ خۆی هەر چەندە خودگەرا بێت، لە ناو خۆیدا هەموو دونیای دەوروبەری خۆی هەڵگرتووە، تۆ وا دەزانیت شتێكی چکۆلەیت وەک گەردیلەیەک لەنێو ئەم گەردوونەدا خۆت دەبینیت، بەڵام هەموو دونیا وا لەناو تۆشدا ئامادەیە. من کە چیرۆکی شکستێکی دڵداری یان سۆزداری وەک “گوڵی ڕەش” دەنووسمەوە بە تەنها ئەزموونی شکستی من نییە، بەڵکو لەو سی ساڵەدا کە ئەو چیرۆکەم نووسیوە سەدەها کەس هەستیان کردووە من شکستی ئەوانم لە ئەوینداریدا بەرجەستە کردووە. لەبەر ئەوەی هەر كەسێك كەمێك ئەزمووندار بێت یان هۆشیارەكەی لە بان بێت کە باسی خۆی كرد وەكو ئەوە وایە کە باسی هەموومان بکات.
*تۆ لەو كاتەی، كە باسی ئەو هەموو كێشانەت كرد، هەم لە خێزانی خۆت و هەم لە كۆمەڵگا، تاكی كوردی تاكێك بووە کە لە ڕووی سیاسییەكەیەوە و هەم لە ڕووە چینایەتییەكەیەوە، تاكێكی شكستخوادوو بووە، بەڵام تۆش دێیت لە ئەدەبدا دیسانەوە كارەكتەری چیرۆكەكانی تۆش شكستخواردوون؟ بۆچی بیر لەوە نەكردۆتەوە تاكێك دروست بكەیت تاكێكی سەركەوتوو بێت، شكستخواردوو نەبێت و بەرەنگاری شكست بێتەوە، وەك لە زۆر فلیمدا دیومانە کە لە كۆتایدا پاڵەوانەكە سەركەوتوو دەبێت، ئایا دەبێت پاڵەوان هەر شکست بخوات؟
_شێرزاد حەسەن: نووسەر هەیە كۆی بەرهەمەكانی تراژیکە، ئەدیب هەیە ناسراوە بە كۆمیک، واتە بەزمگێڕە، هەن تێكەڵەیەکن لە نێوان تراژیدیا و كۆمیدیا، بە بۆچوونی من تراژیدیا وانەی زیاتری تێدایە، ئەوەش مانای کەم بایەخکردنی کۆمیدیا نییە، بەڵکو پەیوەستە بەوەی کە مرۆڤ بە گشتی لە سەرزەمین گیرۆدەی کارەساتی زۆر بووە، دەی خۆ ئەدەبیش رەنگدانەوەی ئەو تراژیدیایە، كە تۆ ناوی دەنێیت شكست یان دۆڕان و بەزین، من خۆم وەک نووسەر و ئادەمیزاد لە ژیانی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووری پتر نەهامەتی و شکست و کەوتنم بینیوە، من ژمارەیەکی بێ شوومارم لە خەڵکی بەشمەینەت بینیوە، عاشقانی زۆر لە چواردەوری من دەدۆڕان و بگرە لە ژیان دەتۆران، مێژووی سیاسی و شۆرشەکانی ئێمە پڕن لە نشوستی و کارەساتی جەرگبڕ، لە شكستێکەوە بۆ شكستێكیتر. وەک نەتەوە گیرۆدە و داگیرکراوین لە لایەن ناشرینترین ستەمکارانی رۆژهەڵاتی ناوەراست. هەزار و چوار سەد ساڵە کولتووری بیابان و ئیمپراتۆرییەتی لم فەرمانڕەوایە کە لە ناوەکانمانەوە تاوەکو کرۆک و ناورۆک داگیرکراوین.
ئەوە کارەساتە کە ئێمەی کورد هیچ خوێندنەوەیەکی قووڵمان بۆ ئەو داگیرکردنە کولتوورییەی بێگانە نەکردووە، میللەتێك لەسەر خاكی خۆی دانیشووە و کەچی نامۆیە بە خۆی و ژیان و خاک، بۆی نییە ئاشنا بێت بە جوگرافیای خۆی، کامەیە پاڵەوانی سەرکەوتوو؟ بە رای من وەک نووسەر درۆی وام پێناکرێت. با بیرمان نەچێت کە “شێکسپیر” وەک شانۆنووس بە تراژیدیاکانی ناسراوە نەک شانۆگەرییە کۆمیدییەکانی.. ئەدەبی شكستەبار ئەدەبی بەزین نییە، من وانەیەک لە رۆمانی “دۆن کیخۆتە”ی “سێرڤانتس” فێر بووم کە ئەویش ئەوەیە بوون بە پاڵەوان وەهمێکی گەورەیە، ئەو رۆمانە گومان لە پاڵەوانبوون دەکات، باس لە گەمژەیی مرۆڤ دەكات. من دەمەوێت پێتان بڵێم کە هیچ پاڵەوانێك لەم دەوروبەرە بوونی نییە. دیارە من هیچ گلەییەكم نییە کە نووسەری واش هەبێت دونیا بکات بە بەهەشت و هەمووانیش تیایدا ئاسوودەبن، ، بەڵام من ناتوانم درۆی وا بکەم، ئیشی من پێچەوانەکەیەتی، كارەساتیشە میللەتێك بە دوای پاڵەوان و فریادڕەسدا بگەڕێت. تۆ پرسیاری کارەکتەری سەرکەوتوو دەکەی کە بۆچی دروستی ناکەم؟ بۆچی بیرت نەچوو بۆ رۆمانی “ژنێك بەسەر منارەوە” کە تیایدا خانمێکی تەنیا کە ناوی “شادی”ە لە بەرامبەر شارێکدا لە جەنگدایە، من باوەرم وایە کە لە كوردستان و لە هەنووکەدا خانمی وا ئازا و ئازاد هەن، بەڵام کەمینەن. لە چیرۆکی “زەلكاو”دا مامۆستایەکی یاخی و ئازا بە تەنیا دژی زۆرینە دەوەستێت کە لە زەلکاودا مەلە نەکەن کە دیارە رەهەندێکی رەمزی تێدایە.
*ئایا ئەدەب بۆ خودی تۆ وەک مرۆڤ و نووسەر چ بایەخێکی هەبوو؟
_شێرزاد حەسەن: ئەدەب هێزێکی فیکری بە من بەخشی کە قووڵتر بیر بکەمەوە، دیدگایەکی رەخنەگرانەی لە مندا خولقاندووە کە ناهێڵێت بسرەوم، كە من هاتمە ناو ئەدەبیات قوتابخانەی یان رێبازی ئەدەبی “ریالیزمی سۆشیالیزم” باوی بووە کە “کۆمیونیزم” یا چەپگەرایی ستایشی دەکرد بۆ هاندانی چینی کرێکاران کە گوایە یەکسانی و دادپەروەری لەگەڵ خۆیدا فەراهەم بکات، هاوکات من لە دوا ساڵی خوێندنی دانیشگاییم ئاشنا بووم بە شانۆگەری و بگرە دواتر فیکری “پووچگەرایی” کە بە راستی بەقەد هەموو فەیلەسووف و نووسەرەکانی دیکەی مرۆڤپەروەر منیان لەسەر ئەوە راهێنا کە رەخنەگربم و هەم مرۆڤدۆست، بە واتا فیکر و شانۆی پووچگەرایی منی بێدار کردەوە کە رێز لەو مرۆڤە بگرم کە گیرۆدەیە بە دەست سەدەها تەڵە و تەپکە فاقە کە هاوتوخمەکەی بۆی ناوەتەوە. ئایا ئەوان دەرگایان داخست؟ نەخێر.. ئەوان بە منیان گوت: مرۆڤ تەنیا و گیرۆدەیە لەسەر زەمین، ئەدەبی پووچگەرایی دنەی دەدام کە بیربكەمەوە، کەچی بۆ من رێبازی “ریالیزمی سۆشیالیزم” مژدەی بەهەشتێکی دەدامێ کە پتر باسی سوپەرمانی دەکرد، کە دیارە واش دەرنەچوو، بەڵگەش داتەپینی بلۆکی سۆشیالیزم بوو لە کۆتایی هەشتاکاندا. بێگومان لای من کۆمیدیایەک هەیە کە وانەی جوان و دانسقەی تێدایە کە زۆر جاران ناوی کۆمیدیای ڕەشی لێنراوە، بەڵام پرسیاری من ئەوەیە کە بپرسین: ئایا رەوایە بە ناوی ئایدۆلۆژیاكانی سەرزەمین و ئاسمانی زەریای خوێن دروست بکەین؟ ئەوە ئەو پرسیارە رەوشتپارێزەیە کە مەرجە لەخۆمانی بکەین. هەموو ئایینەكان بانگەشە دەکەن کە ئێمە هاتووین مرۆڤ ڕزگار بكەین و بیبەینەوە بۆ بەهەشت. لەولاشەوە ئایدۆلۆژیای ڕەسمی بە چەپگەرا و چ بە نەتەوەپەرستەكانیشەوە دەڵێن ئێمە هاتووین بەهەشـتێك بۆ ئێوە دروست بكەین. ئایا تۆ باوەر بەوە دەكەیت كە پاڵەوانێكت بۆ بخوڵقێنم كە هەرچوار پارچەکەی کوردستان یەكبخات؟
*ئایا یاخیبوون لە كوێی ئەم شكست و سەركەوتنانەدایە؟
_ شێرزاد حەسەن: بە بڕوای من ئەگەر كەسێكی هۆشمەند شكست بهێنێت، بێجگە لە یاخیبوون هیچ دەروازەیەكی دیکە نییە. من باوەڕم بەوە نییە كەسێك شكست بێنێت، ئیدی ئامادە نەبێت هەستێتەوە سەر پێیەکانی خۆی. بەڵام ناکرێت ئەو رۆحە غەیبانی و چارەنووسگەراییە لە ژیانی رامیاری و کۆمەڵایەتی ئێمەد تاوەکو هەنووکە لە یاد بکەین. بەڵام كەسێك هۆشمەند بێت، كە شكست دێنێت، دەبێت بە گومانكەر و خاوەنی دەیەها پرسیاری نەسرەوت. مەرج نییە شکست بەرەو بەزینمان ببات، دەکرێت بەرەو بیركردنەوەمان ببات؟ کارەکتەرەکانی ناو هەر دوو کایەی رامیاری و ئایین زۆر نارسیست و عاشق بە خۆیانن دیارە حەشاماتیش رۆڵی هەیە لەوەی خۆیان بە پیرۆز بزانن و بکەونە دەرەوەی هەر رەخنەیەکی شێلگیرانە، نووسەری راستەقینە دژی پیرۆزی دەوەستێتەوە، سیاسەتباز و ئاییندار خەونفرۆشن، هەردووکیان بانگەشە و مژدەی بەهەشمان بۆ رادەگەێنن، نووسەری رەسەن درۆی وا بۆ کەس ناکات.
با بگەڕێمەوە سەر کارەکتەری بەزیو و سەرکەوتوو، با نموونەی چیرۆکە ئەڤیندارییەکانت بهێنمەوە، چیرۆكە دڵدارییەكانی سەرزەمین دەنێو هەموو میللەتەکانی دونیا بە شكست كۆتایی هاتووە، یان بە مەرگ کۆتایی هاتووە یان بە لێکدابڕان، نموونەکانیش لە ژمارە نایەن “ڕۆمیۆ و جولێت، شیرین و فەرهاد، خەجێ و سیامەند، لاس و خەزاڵ…هتد.” ، چونکە وانە و پەند و راستی تیایە کە عاشقەکان ناگەن بە یەکدی، بگرە من لە ژیانی خۆمدا دوو عاشقم نەبینی بە یەکتری بگەن، لای من هۆکارەکەی دیارە کە مرۆڤ بە گشتی و بۆ ماوەی هەزارەها ساڵ و بگرە لای خۆمان تا هەنووکە دژی عیشق و خۆشەویستییە، چونکە لەسەر رق و کینە پەرورەردە کراوین پەروەردەی ئێمە وای کردووە کچەکان و کوڕەکان رقیان لە یەکتری ببێتەوە، گومان لە یەکتری بکەن و بێز لە یەکتری بکەنەوە.. ئیدی من کام دڵدار و عاشق لە چیرۆکەکانمدا بە درۆ بیانگەیەنم بە یەکدی و بە دەهۆڵ و زوڕنا کۆتایی بێت، ئەدەبی رەسەن هێزی درۆی وای نییە. لە ڕاستیدا ئەدەبی شكست ئەدەبێکی دنەدەر و هاندەرە بۆ بیرکردنەوەی زیات و گەڕان بە دوای هۆکارەکانی شکستەکان، ئەدەبێكە دژی یوتۆپیا و ئایدیۆلۆژیا و پیرۆزی و رەهاگەری و مژدە و دروشمی ساختە، ناهێڵێت خۆشخەیاڵ بیت و دونیا بڕازێنێتەوە بۆمان لە کاتێکدا ژیانی خۆمان لە ناو زیندان و شێتخانە و کوشتارگا و نەخۆشخانە بێت وەک ئێستاکێ.
کەواتە من جەخت لەسەر وتە جەرگبڕەکەی ” میلان كۆندێرا” دەکەمەوە کە دەفەرموێت، ” ستایشی داستان تەنیا لەوە دایە كە ستایشی بەزین دەکات.”. زەقترین نموونەش رۆمانی ” دۆن کیخۆتە”ی (سێرڤانتس)ە.
*کەواتە تۆ مەبەستت بووە خۆشەویستی بە شكست كۆتایی بێت؟. لە رۆمانی “ژنێك بەسەر منارەوە” ئاماژە بە کارەکتەرێک دەکەیت کە ناوی “هۆمەر”ە و شۆڕش دەینێرێت بۆ ئەوەی ژنە لەشفرۆشەكان بکوژێت، کەچی دواتر لە رێگەی عیشقی کچێکەوە کە “شادی” ناوە دەکەوێتە گومان لە خۆی و شۆرش، بگرە پەشیمان دەبێتەوە و هەڵدەگەڕێتەوە. عەشق یان ئەدەب كامیان دەتوانرێت قووڵتر مرۆڤ بگۆڕێت؟
_شێرزاد حەسەن: دیارە هەردووکیان، ئەدەب و عیشق، هەر یەکە و بە شێوەی جیاواز و زمانی تایبەت بە خۆی مرۆڤ دەگۆڕێت، هەر لەبەر ئەوەشە کە خۆشەویستی یەکێکە لە تێما و بابەت و ناوەرۆکە هەرە دیار و باو و زەقەکانی ناو جیهانی هونەر و ئەدەبیات، چونکە رۆح و کرۆکی ژیان و زیندەگییە، بەڵام لە ئەدەبدا تێما و بابەتی ئەوینداری ئەزموونێكی زۆر هەڵبژاردەیە، لە هۆشمەندییەکی باڵاترەوە دێت، پەیوەندی بە شارستانبوونی مرۆڤەوە هەیە، نموونەی وڵاتی “یۆنان” کە لە تەک فیکر و فەلسەفەدا پەرە بە شیعر و شانۆ و داستان و ئەفسانە و رەسم و پەیکەرتاشی و بگرە گشت هونەرەکان دەدات، چونکە لەوێدا رۆحی بە شارستانبوونی مرۆڤ چەکەرە دەکات، هاوکات تێمای عیشق و ئەوینداری و ئیرۆتیکا پتر گەشە دەکات و دەنێو دونیای ئەدەبیاتدا رەنگی داوەتەوە. ئەفسانەی ” ئۆدیب –ی پادشا” هەر هەبووە لە کۆندا، بەڵام ئەوە نووسەرێکی وەک “سۆفۆکلیس” دێت و دەیکات بە شانۆگەرییەکی نەمر، کە دواتر دەروونناسێکی وەک “فرۆید” بۆ خوێندنەوەی مرۆڤ و ئایین و دامەزراندنی شارستانیەت و هەم پەیدابوونی ئایینەکان و تاوانی کوشتنی باوک و ستەم و دەیەها بابەت و تێما و نهێنی خودی ژیان و بوون کەڵکی لێ دەبینێت. دواتر دەیەها دەروونناس و وئەدیب دێن و کەڵک لە ئەفسانەی ” ئۆدیب – ی پادشا وەردەگرن کە من بۆ خۆم لە ژێر کاریگەری هەمان ئەفسانەدا خەیاڵم ئاگر دەدەم کە بتوانم لە نۆڤلێتی/کورتە رۆمانی “حەسار و سەگەکانی باوکم”دا منیش باسی باوکی کوردانە بکەم، کە نوقمە لە ستەم و بێدادی، جا لە خانەوادەوە بیگرە تا ناو تەویلە و گەوڕی سیاسەتی ئێمە و درۆی شۆرش و رووبارێک لە خوێن، بگرە من گەرەکمە بڵێم ئێمە و ئازادی دووانەی هەمان سک نین، هێشتا کۆرپەی سەربەستی لە هەموو ڕەشهەڵاتی ناوەراست -دا لە دایک نەبووە.
بۆ من ئەو دۆخەی کە ئێمە تیایدا دەژین لە باری کۆمەڵایەتی و رامیارییەوە بە تەنها ستەم نییە، بەڵکو ڕۆحی رەشی ستەمە کە هەموو ژیان و زیندەگی ئێمەی گەمارۆ داوە. ئیدی بۆ دەبێت من هەر لە ختوخۆڕایی باس لە سەرکەوتن و سوپەرمان و ئاگرخۆر بکەم؟ دوا جار خودی نووسێن بەرهەم و زادەی دیدگا و جیهانبینی ئەو نووەسەرە خۆیەتی، رەنجی خوێندنەوە و ئەزموونی ژیان و تێگەیشنتنی منە. دابەشکردنی کارەکتەرەکانی ناو چیرۆک و شانۆگەری و رۆمانەکان بەسەر دوو کاتیگۆری سەرکەوتوو یان بەزیو لەمڕۆکەدا باوی نەماوە و سواوە.
*لە ئەدەبیاتی تۆدا جۆرێك لە ترس هەست پێدەكرێت. ئەو ترسەی كە “فرۆید” لە کتێبی “موسا و یەكتاپەرستی” ئاماژەی پێکردووە کە درێژبوونەوەی ترسە لە باوك کە بە دەردی (عوساب) دەگات و دواتر بە ترس لە خودا دەگاتە چڵەپۆپە. ئایا ئەو ترس و تۆقین و پەیوەندییە ناڕێکەش لەو هێزە زۆرەی باوکەوە سەرچاوە دەگرێت کە هەیەتی لە باری فیزیکی / جەستەیی و رۆحییەوە بەسەر فەرزەندەکانییەوە؟
_شێرزاد حەسەن: بە بۆچوونی من گرێی ئۆدیب هیچ نییە، بێجگە لە خولیا و کەڵکەڵەی فەرزەندەکان کە چۆن لە ستەمی باوک رزگاریان بێت، دیارە دوای کوشتنی باوکیش هەستکردن بە گوناه و تاوان رۆحی هەموویان دەهاڕێت، ناچار رۆحی باوکە پیرۆز بکەن بە دروستکردنی کۆتەڵ و پەیکەر و بتی داتاشراو یان تەوتەم وەک رەمزێک بۆ زاتی باوکە، دواتر ترس و تۆقینەکە تەشەنە دەکات و ئیدی بە خەیاڵی کوشندە و ماندووی کچەکان و کوڕەکان ناچارن بەوەی رۆحی باوکە لە ناو دار و بەرد و شاخ و رووبار و بگرە هەر هەموو رەگەزەکانی ناو سروشت پەرت و بڵاو بکەنەوە، ئیدی باوکە دوای مەرگیش هەموو دونیایان لێ داگیر دەکاتەوە، بە رای من قۆناغی بتپەرستی زادەی چەشنێک لە پەرستن و سروتی پیرۆزکردنەکانی رۆحی باوان یان خودی باوە گەورەیە کە ئامادەن ببن بە قوربانیشی کە لە چیرۆکی ” سەربڕینی ئیسماعیل –دا لە لایەن “ئیبراهیم”ی باوکییەوە دەگاتە چڵەپۆپەی هەستکردن بە گوناه و ئامادەگی بوون بە قوربانی بۆ پاکبوونەوە لە خەیاڵی کوشتنی باوکدا کە دیار دەبێت بە “تابوو” واتا حەرامی هەرە حەرامەکان، باوکیش دەبێتەوە بە “تەوتەم”، بە واتا رەمز و سونبولێکی پیرۆز بۆ رۆحی باوکە، کە دەکرێت كۆتەڵیك بێت یان درەختێك و رووبارێک کە رۆحی باوکە تیایدا جێگیر بووە.. ئیدی کۆی سروشت بە رۆحی باوکە نەخشین دەبێت، بە بۆچوونی من قۆناغی بتپەرستی و سروشتپەرستی و بووونی ئەو سەدەها خوداوەندەی کە بۆ هەزارەها ساڵ مرۆڤ کرنۆشی بۆ بردووە زادەی ترس و تاوانی کوشتنی باوکە، کە دوا جار ترس و بیمەکە وەها دەئاوسێت و گەورە دەبێت کە بەندەکانی ناو سروشت ناچار دەبن خودا لەسەر زەمینەوە بگوێزنەوە بۆ ئاسمان کە ئەمجارەیان باوکە بە تەنیا سروشتی داگیر نەکردووە، بگرە زەوی و ئاسمان و هەر هەموو گەردوون هی خۆیەتی، کەواتە ناتوانین لە هەژموونی قەبە و هێزی لە بن نەهاتووی باوك دەربچین کە بەر نەفرەتی كەوتووین و هەرگیز پاک نابینەوە، بەڵام کەڵکەڵە و خولیای کوشتنی باوک وەک کەڵەگا و ستەمکار دەنێو هەموو کولتوورەکاندا بوونی هەبووە.
با من نموونەیەکی زیندوو بێنمەوە کە ئەویش فەرمانڕەوایی نەوەی سێیەم و چوارەمی بنەماڵەی بارزانی –ییە كە من وای دەبینم گەر هێز و ناو و مێژووی مەلا مستەفای بارزانی نەبووایە، هیچیان نەیاندەتوانی تا هەنووکە لەسەر تەختی دەستەڵاتداری و سەرمایەگوزاری بەردەوام بن، دیارە بۆ من گرنگە ئەوە بدرکێنم کە بارزانی باوە گەورە بە جەستە مردووە بەڵام ئەفسوونی و هێزی خواهانەی ماوە کە نەوەکانی دوای خۆی تا هەنووکە سوودی خراپیشی لێدەبینن. دیارە بە هەمان شێوە و کەمێک کاڵتر بۆ بنەماڵەی تاڵەبانی –یش راستە، بگرە بۆ هەموو ئەو شێوە فیوداڵی و دەرەبەگییەی کە بە درێژایی مێژوو کە تا هەنووکەش ماوە و بۆتە یاسا و رێسا کە تەخت و تاجی فەرمانڕەوایی وەک میرات لە باوکەکانەوە بۆ کوڕەکانیان جێدەمێنن. دیارە رامیاری بە مانا مۆدێرنەکەی ئەو رۆحە خێڵگەرییە هەڵدەوەشێنێتەوە چیتر رێز بۆمیراتگری دانانێت بۆ بەڕێوەبردنی وڵاتێک و نەتەوەیەک، بەڵکو پەروەردەی مۆدێرن کە ئێمە نیمانە تەنها رێز لە تواناکانی تاکەکەسەکان دەگرێت بۆ هەڵبژاردنی هەر کار وئیشێک و پۆستێک، دوا جار سەرۆک بەر لە هەر شتێک بۆ خۆی هاوڵاتی/هاونیشمانییە و بەس، نابێت پێگە و پۆستەکەی جێگەی ناز و فیز و هەوا و دەبدەبەی تێدا ببێتەوە. ترسی هەرە گەورەی من ئەوەیە کە ئێمە لە ماوەی ئەو بیست و شەش ساڵەی رابردوودا نەمانتوانیوە کچان و کوڕانی نەوەی تازە وا پەروەردە بکەین کە تەییار و ئامادە بێت بۆ خۆسەرقاڵکردن بە زانست و زانیاری، ویست و ئیرادەگەری لەواندا بچێنین، ئاوەز وعەقڵێکی رەخنەگرانەی هەبێت، خۆی لە ترس و شەرم رزگارکردبێت، بەر لە خوێندن بۆ وەدەستهێنانی پیشە، بیر لەوە بکاتەوە چۆنچۆنی ببێت بە مرۆڤ، بە بۆچوونی من و ئامادەگیم لە ناو ژمارەیەکی زۆر لە قوتابخانەکاندا وەک سەرپەرشتیار هێشتا سزادان و ئەشکەنجەدانی کچەکان و کوڕەکان ماون. لە راستیدا ترسی سەرەکیم لەوەدا چڕ دەکەمەوە کە پرۆسەی خەساندندنی نەوە یەک لە دوای یەکەکان: تاکە کارێکە کە زۆر بە وەستایی و کۆششەوە ئەنجاممان داوە.
*تۆ زۆرجار باسی كۆمەڵگای نێرسالاری دەكەیت و دەڵێیت هەموو شتەكان لەم كۆمەڵگایەی ئێمەدا بۆ نێرەوزە، بگرە وێنەی باوکی ستەمکار لەسەر ئاستی خانەوادەدا کە بە ناوی پیرۆزییەوە زیندانێکی بونیاتناوە لە ئەدەبیاتی تۆدا ئامادەگی زەق و زۆرە، کەچی هەمان ئەو وێنەی کەڵەگا و دکتاتۆرە لە ژیانی رامیاری و کۆمەڵایەتی و ئابووری و کۆی پانتایی و جومگەکانی کۆمەڵگای ئێمەدا سەدبارە دەبێتەوە. ئەوەیان لە هەموو کۆڕ و کۆبوونەوەکانی تۆدا دووبارە دەبێتەوە؟ ئایا بە راست زەخمی ستەمەکە وەها کوشندەیە؟
_شێرزاد حەسەن: بەڵێ.. ئەوەی دەگوزەرێت گڕدانی دۆزەخێکە بۆ هەموومان، بەڵام هەر هەمووان خۆیان لە بینین و درکاندنی دەدزنەوە. گرێی ئۆدیب، یاسا و رێسا ئاسمانی و سەرزەمینی باوانی پیرۆز کردووە کە کەم کەس هەیە بوێرێت گومان لەو پێگە پیرۆزەی باوکە ستەمکارەکان بکات لەسەر ئاستی کۆمەڵایەتی و هەم رامیاری، دیارە لە سەرەوە ئاماژەمان پێکرد ئەو کاتەی نهێنییەکانی ئەفسانەی “ئۆدیب – ی پادشا” مان درکاند، پیرۆزییەک کە لە ئاکامی کوشتنی باوکەوە بە دەستی فەرزەندەکانی دەگاتە ترس و تۆقینێک کە بە پەرستنی باوک کۆتایی دێت، دەئاوسێ و دەپەنمێت و قەبە و گەورە دەبێت لە خوداوەندە دێرینەکاندا دەبێت بە سرووتی هەزار شێوە لە پەرستن، دواتریش لە ئایینە ئیبراهیمییەکاندا بە یەکتاخوایی دەگات و مرۆڤایەتی پێوەی پاند دەبێت و تا هەنووکەش بەردەوامە. هەڵبەتە کارەساتی پیرۆزیش دەبێت بە مایەی تەڵاقدانی هەم کوشتنی عەقڵ و ئاوەز. دەبێت ئەوەش بزانین کە هەر سێ ئایینە ئیبراهیمییەکە زادەی باوکسالارییە و هەم دووبارە بەرهەمهێنەری نێرسالارییە بە زەخم و زیادەیەکی زۆرەوە.
*هۆكاری ئەوە چییە، كە زۆرجار لەناو ئەم كۆمەڵگا نێرسالارییەدا كە تۆ زۆر دووپاتیدەكەیتەوە، ژنەكانیش هەمان نواندن و نمایشی پیاوان دووبارە دەكەنەوە؟ بۆ نموونە: ترس لە مێینە بوون و بگرە خۆ بە گوناهبارکردنێکی بەردەوامی ژنان بۆ خودی خۆیان و هەم بۆ یەکتری، هاوکات هەموو هەوڵەکانی رەگەزی مێ بۆ ئەوەیە نێرینەکان ئاسوودە بکەن هەتا گەر لەسەر حیسابی بەدبەختی خۆیشیان بێت؟
_شێرزاد حەسەن: تێگەیشتن لەوەی بۆچی ژنان کەوتوونەتە ژێر هەژموون و دەستەڵاتی پیاوەکانەوە وامان لێدەکات بگەڕێینەوە بۆ کۆی مێژووی ستەم لەسەر ئاستی مرۆڤایەتی و پاشان لەسەر ئاستی ستەمی نێرینە دەرهەق بە مێینە. ئەوەیان دەگەڕێتەوە بۆ داگیركردنی مێشكی خانمان لە لایەن پیاوەکانەوە لە رێگەی هەزارەها بەند و داو و تەپکە و تەڵە و فاقە و یاسا و رێسا ئاسمانی و هەم سەرزەمینییەکان، کە مێشک داگیرکرا، ئیدی زۆر ئاسانە کچەکان و ژنەکان بخەینە ژێر رکێفی خۆمان و جڵەوگیری ئێمەی نێرینەبن، بگرە خودی زمان تا هەنووکە زمانێکە هی نێرە و لە بەرژەوەندی نێریش خۆی دەنوێنێت، بگرە هەر لە سەرەتای ئەفسانەی خەلیقەتەوە کە یەزدان “ئادەم و حەوا” دروست دەکات، لە هەر سێ ئایینەکەدا بە ئەندازەی زۆر یان کەمەوە جەخت لەوە کراوەتەوە کە “حەوا” لە پێناو “ئادەم”دا خولقاوە، بگرە چەندین فەرموودەی باوەڕپێکراو هەیە کە جەخت لەوە دەکاتەوە کە رەزامەندی یەزدان لە ژنان پەیوەستە بە رەزامەندی مێردەکانیانەوە، دەگوترێ ئەوە “ئادەم”ە کە ناو لە شتەکانی دەوروبەری خۆی دەنێت نەک “حەوا”، هەڵبەتە بە یارمەتی یەزدان فێری ناوی شتەکانی ناو سروشت دەبێت، ئەوە “ئادەم”ە ناو لە “حەوا” دەنێت: حەوا، حەوا بۆ خۆی خامۆشە و گوێڕایەڵە.
بیرمان نەچیت کە گوناهی یەکەم خراوەتە ئەستۆی “حەوا” کە لە پای دەمبردنە بۆ میوەی قەدەغەکراو و فریودانی ئادەم بۆ تامکردنی میوەی حەرامکراو، پاشانیش تڕۆکردنمان لە بەهەشت، ژنان کەم عەقڵ و کەم دین هەژمار دەکرێن لە لایەن پیاوانەوە کە بۆ خۆی وای لێدێت کە ئەندازەسازی رەوشتپارێزی و مۆڕال لە لایەن پیاوانەوە بۆ ژنان دابمەزرێنن، یەکەمین گومانی لە میراتی ئەو کولتوورەی نێرینە بۆ خۆی نەخشەی کێشاوە لە زمانەوە دەستی پێکرد، چونکە هیچ فکرێکی سپی و رەش لە دەرەوەی زمان بوونی نییە، زمانێک کە لە “ئادەم” ەوە تا هەنووکە هی پیاوەکانە و کۆی یاسا و رێساکانی بە قازانج و سوودی رەگەزی نێرینە نووسراوەتەوە، بەڵام بۆ تا هەنووکە نەگۆڕاوە؟ چونکە پیاوان و ژنان پێکەوە هیچ گومانێکیان لەم زبڵ و زارە نییە کا بە پیرۆز ناسراوە، سەرباری ئەوەش هۆشیارییەکی زۆر و زاحڵ دەوێت پیاوان بێنە پای ئەوەی شەرم لە خۆیان بکەن و ئەو یاسا و رێسایانە هەڵبوەشێننەوە کە ستەم و بێدادی تێدایە دەرهەق بە ژنان. بگرە “حەوا” و کچەکانی کە دایکان و خوشکان و کچان و هاوژینەکانی من و ئێوەیە کراون بە هاوڕێی شەیتان، گوایە ئەوە شەیتانە کە هانی “حەوا” دەدات لە سێوە حەرامەکە بخوات. ژنان بۆ هەمیشە لە لایەن نێرینەکانەوە هەم ڕامکراون و هەم ڕاوکراون. ژنان بۆ خۆیان بڕوایان وایە شایستەی جۆرەها سزان کە بەر نەفرەتی یەزدان کەوتوون، بگرە من دەیەها جار لە ژنان و کچانم بیستووە کە وتوویانە، ” خوشکی خۆم.. ئێمە لە پەراسووی خوار و خێچی ئادەم خولقاوین و تازە هەرگیز راست نابینەوە.” لە راستیشدا ئەم روانینە زادەی زمانی خوار وخیچی نێرگەلێکی خۆ بە زلزانە، من گومانم لەوەدا نییە کە ژنان دوای تێکشکانی دایکسالاری لە بەرامبەر باوکسالاریدا بە تەواوی لە ناو مێژوودا جێلەق دەبن و وەدەر دەندرێن، چونکە پیاو بە تەنیا خۆی دەکات بە خاوەن مێژوو. فەرموو سەیری ناو هەر هەموو کایەکانی ژیان بکە، نە لە ناو کایەی ئاییندا و نە لەنا دونیای رامیاری و نە لە بازاڕ و سەرمەیگوزاریدا ژنان ئامادە نین، نەک خۆیان حەز بەوە بکەن.. نەخێر، بەڵکو پێگەی خانمان لە هەر سێ کایەکە نزمە و ریگا پێدراو نیە ژنان کێبڕکێ و ململانی دەگەڵ پیاواندا بکەن..کاری نەکردەیە. گوێ لەم فەرموودەیە بگرە سەبارەت بە خانمان، “من لە دوای خۆم هیچ فیتنەیەكم بەجێنەهێشتووە لە ژنان زیانبەخشتر بەرامبەر بە پیاوان.
*ئەدەب چۆن دەتوانێت هەموو ئەم تێڕوانینانە بگۆڕێت؟
_ شێرزاد حەسەن: سەرەتا گوتم کە ئەدەب وەک سیاسەتباز ورابەری ئایینی خاوەنی ئایدۆلۆژیا نییە، کە نیازی بێت من و تۆ وا پەروەدە بکات کە کۆی پەیامەکانی بە پیرۆز بزانین و پەیرەوی لێبکەین، ئەدەب تەنها ئەو هێز و هۆشیارییە زاڵ و زۆرەمان دەداتێ کە هەمیشە بپرسین و گومان بکەین، دیدگایەکی رەخنەگرانەت پێدەبخشێت، گۆڕانکاری لە مرۆڤدا و پەیداکردنی تێڕوانین و جیهانبینی تازە کارێکی ئاسان نییە کە لە میانەی چەند ساڵیکی کەمدا بێنە دی، ئەوەیان کار و ئەرکی پەروەردەی مۆدێرنە کە منداڵێکی تازەمان بۆ ئامادە بکات بە مەرجی گومانکردن لە بڕێکی زۆری ئەو میراتە فیکری و فەرهەنگی و یاسا و رێسا و نۆرمە کۆمەڵایتییەکان ببێت بە سەرمەشقی نەخشە و پلان و ستراتیژی درێژخایەن، ئەو گۆڕانکاریییە رادیکالەی ئێمە دیخوازین کار و پرۆسەیەکی مێژووییە و عەقڵی گەورە و ویست و خەونی گەرەکە کە بە داخەوە دەستەڵاتداران و پەروەردەکارانی ئێمە لەو بیست و شەش ساڵەی رابردوودا خەوتبوون. ئەو گؤرانکارییە زادەی کەڵەکەبوونی زانست و زانیاری و ماریفەتێکی پڕ و دەوڵەمەندە، دیارە من هیچ ئومدێکم نییە کە خانەوادەی کوردان بتوانن منداڵەکانیان لەسەر خۆشەویستی فیکر و ئەدەب و هونەر پەروەردە بکەن، هەموومان دەزانین قوتابخانەکانیش کاولەئاشن و بگرە کچەکان و کوڕەکانمان لە کتێب و زانست و زانیاری دەتۆرێنن، سیستمی پەروەردە و فێرکردنی ئێرە نەوەیەکی تازەی دروست نەکرد کە هێزی بیرکردنەوە و شیکاری و لێکۆڵینەوە و خوخوێندنەوە و دونیاناسینی هەبێت.. بۆیە دونیای ئێمە لە تووتیستان و کیڵگەی داهۆڵەکان دەچیت.
لە هەموو دونیای پێشکەوتوتر لە ئێمە كچەکان و کوڕەکان هەر لە سەرەتاوە فێری ئەوە دەکرێن بەدەر لە بابەت و پرۆگرامەکانی خوێندن، عاشقی خوێندنەوە ببن و بگەڕێن و ببینن و ببیستن بۆ ئەوەی بتوانن بیر و بۆچوون و شیکاری و لێکدانەوەی خۆیان هەبێت لەسر ئەو ئەزموون و زانست و زانیاریانەی کە دەخڕیتە بەردەست و چاوانیان.ئەرکی پەروەردەی تازەیە کە خەون بە دامەزرندنی جیهانێکی تازەوە ببینێت، ئێمە تا هەنووکە نەمانکردووە، کەواتە سەیر نییە لە شکستێکەوە بۆ شکستێکی دیکە درێژە بە ژیانێکی سست و بێ داهێنان و خەون و خەیاڵ دەدەین. پەروەردەی مرۆڤدۆست و عەقڵزەدە پرۆژە و خەونی ئەوەی هەیە کە فێری هونەری ژیان و خۆشەویستیمان بکات کە نەیکردووە. ئەوەندەی من ئاگادار بم وڵاتانی ئاوروپا لە دوای دوو جەنگی وێرانکار توانیان کەم و زۆر بەخۆبکەون و روو لە بەرپاکردنی رۆحی ئاشتیەوانی بکەن کە ئەوەش بێ پەروەردەی مرۆڤدۆستانە نەدەهاتە کایەوە، ڕەشهەڵاتی ناوەراست تا هەنووکە، بە کوردستانیشەو، خەونێکی وای نییە ئومێدمان بە داهاتوو هەبێت. دیارە لە دوا راپۆرتی یەکێتی ئاوروپا کە بۆ سەدەی بیست و یەک و هەزارەی سێیەم ئامادە کرابوو، تیایدا بە ئاشکرا دیارە کە گومانیان لە پەروەردەی خۆیان هەیە کە ئەگەر تەییار و ئامادە نەبن ئەگەری دووبارەبونەوەی مەترسییەکانی سەدەی بیست ئەگەرێکی دوور نییە، بە تایبەتی لە بواری توندوتیژی و رەگەزپەرستی و نایەکسانی و بێدادی و پێگەی نزمى خانمان بە بەروارد دەگەڵ پیاوان، پیسبوونی ژینگە کە ئاو و هەوا و خاک گەنیوتر بوون لە جاران..سەرباری ترسیان لە کوژانەوەی ئەم ئەستێرەیەی کە ئێمە لەسەری دەژین لە ئایندەیەکی نزیک یان دووردا.
*زۆر جاران ئەدەبیات دەستكاری كۆمەڵگا دەكات، كۆمەڵگا ئاسوودە نییە بەو نووسەرەی كە باسی جۆرێك لە تایبەتمەندییەكانی كۆمەڵگا دەكات، بگرە ڕەتی دەكاتەوە، مەبەستم ئەوەیە ئەدەب تا چ رادەیەک بە مافی خۆی دەزانێت کە پەردە هەڵماڵێت لەسەر نەنگی و کەموکوڕی و داڕزانی کۆمەڵگا؟
_شێرزادحەسەن: بە بۆچوونی من، ئەدەبێك ئابڕووبەرە نەبێت و پەردە هەڵنەداتەوە لەسەر رووداوە سەیر و سەمەرەکان و گۆبەندەکان و ئەو ژیانە تراژیدی و هەم کۆمیدییەی مرۆڤ.. کەواتە هیچی نەکردووە، گەر نەچێتە ناو چڵپاو و زەلکاوە شاراوەکانی ناو شار و گەڕەکە دۆزەخییەکانی ئێمە و شۆڕ نەبێتەوە بۆ ئەو ئەشکەوت و بەشە تاریکەی وا لە ناو ناخی هەمووماندایە، رەسمی ئەو بڕە زۆرەی توندوتیژییە نەکات، کە ژیانی ئێمەی خوێناوی و غەمگین کردووە.. ستەمی نەبڕاوە دژی منداڵان و ژنان، قسەیەکی نەبێت سەبارەت بەو مۆتەکە و کابووسەی ناومان ناوە مێژوو کە درۆیە و نیمانە، یان شۆڕشی چەواشە، یان بە داهۆڵ- بوونی ئەو هەموو پیاوە بەتاڵانە.. هەموو ئەو شتانەی كە مرۆڤ شەرمی لێدەكات و لێشی دەترسێت، گەر وا نەکات.. دەکرێت هەر ناوێکی دیکەی لێ بنێیت، بەڵام ئەدەب و هونەر و داهێنان نییە. ڕەنگە چەند خوێنەرێكی تەوەزەلی هەبێت کە دڵی نووسەرەکە خۆش بکات، بەڵام ناتوانێت خوێنەرێكی زیرەك پەیدا بكات. گەر سەیری مێژووی ئەدەبیات بکەین تێدەگەین کە بۆچی لە هەموو سەردەمەکاندا سانسۆر و چاودێری دەستەڵاتداران و کەسانی کۆنەپارێز هەبوون بۆ خنکاندنی دەنگی ئازاد و دلێری نووسەران، بگرە بە بیانووی سنووربەزاندن و شکاندنی حەرامەکان و قەدەغشکێنی ژمارەیەکی کەم و زۆر لە نووسەران لە جوگرافیای جیاواز و سەردەمە دێرینەکان و هەم لە هەنووکەدا سزا دراون بە توندکردنیان لە زیندان و ئەشکەنجەدان و شاربەدەرکردن و تڕۆکردن و کوشتن، جا چ بە ناوی ئایدیۆلۆژیان ئاسمانی بووبێت یان سەرزەمینی کە هەردووکیان پیرۆزیان بۆ خۆیان قۆرغ کردووە.
رۆماننووسی ئایرلەندی “جێمس جۆیس” دارکاری کرا لە سۆنگەی بڵاوبوونەوەی کۆمەڵە چیرۆکی” خەڵکانی دەبلن” گوایە ئاماژەی بە چەند کارەکتەرێکی ناو شاری “دەبلن” کردووە کە دەناسرانەوە، گوایە ئابڕووبەرە بووە، هەر خودی ئەو نووسەرە وتەیەکی تووڕەی هەیە کە گوتوویەتی، ” من ناتوانم بنووسم بە بێ بریندارکردنی هەستی ئەوانیدیکە! “نەجیب مەحفوز”یش لەسەر بڵاوبوونەوەی رۆمانی ” منداڵانی گەڕەکەکەمان” لە لایەن ئیسلامییە توندڕۆکان بەر چەقۆ درا. دوو نووسەری ئینگلیز کە کوڕ و باوک بوون: کە لە دوو قۆناغی جیاواز دەژیان و هەم ئەزموونیشیان لە یەکدی نەدەچوو، پتر سەرگەرمی نووسینی رۆمان بوون، مارتن – ی کوڕی دەیگوت گەر باوکم رۆمانێک سەبارەت بە خانەوادەی خۆمان بنووسێت، هەموو وردەکارییەکان باس دەکات، بەڵام توخنی ژووری نووستنی خۆی و دایکم ناکەوێت، بەڵام جیاوازی من لەتەک باوکمدا کە سەر بە نەوەیەکی تازەم ئەوەیە گەر منیش رۆمانێک سەبارەت بە خانەوادەی خۆمان بنووسم .. بەر لە هەر شتێک دەرگای ژووری خەوتنی دایک و باوکم دەکەمەوە. هەڵبەتە مەبەستی مارتن ئاشکرا و روونە.
زۆرینەی مرۆڤەکان حەزیان نییە ئاوێنەیەکیان بدەینێ و داوایان لێبکەین سەیری خۆیان بکەن گەر هەست بکەن پیس و چڵکن و ناشیرینن. مەرجە رێز لە فیکشن یان ئەدەبی داستان –ئامێز بگرین کە بڕوای بەوە نییە کەسانێک هەن فریشتە و کەسانێکیش شەیتانن.. نەخێر، بەلکو لە ئەدەبی گێڕانەوەدا کە بە فیکشن ناسراوە ئاماژە بە راستییەک دەکات کە نووسەران سەرگەرمی باس و خواسی ژیان و زیندەگییەکن کە هەمووو شتێکی تێدایە، واتا فیکش تۆماری باباتگەلێکە لە ژیانەوە قەرز کراو یان وەک ژیان وایە بە هەردوو دیوی جوان و ناشیرینی، بەڵام بێ داداگاییکردن و لە قەفەزنان، کەس سووک سەیری کارەکتەری “سۆنیا” ناکات لە رۆمانی ” تاوان و سزا”ی رۆماننوسی روسی ‘ دۆستیۆڤسکی”، کە ناچارە قوربانی بە لەشی خۆی بدات تاوەکو بتوانێت خوشک و براکانی بەخێو بکات، دەتوانین ئاماژە بە سەدەها کارەکتەری بەدکار و شەڕانگێز بکەین کە لە بری رق هەڵگرتن ئێمە هاوسۆزیانین.لە فیکشندا ژیان بە هەموو رەنگە جیاوازەکانەوە خۆی دەنوێنێت.
*تا چەند لەگەڵ ئەدەبی ڕووتبوونەوەدایت، كە داماڵینە لە هەموو شتێكی رووکەشانە؟
_شێرزاد حەسەن: ئەرکی ئەدەبە کە دەمامکەکان داماڵیت و مرۆڤ وەک خۆی دەربکەوێت، بە تایبەتی لە باری رۆحی و رەوانییەوە، واتا ناسینی دیوە شاراوەکەی، ئەدەب پەلاماری نادیار دەدات بەر لەوەی خۆی لە قەرەی ئەو بەشە بدات کە هەموومان پێی ئاشناین. ئەرکی ئەدەبە کە نائاسایی بکات بە ئاسایی و پێچەوانەکەشی راستە. بروا ناکەم تۆ مەبەستت “پۆڕنؤ” بێت سەبارەت بە ئەدەبی رووتبوونەوە، بەڵام هەموومان دەزانین کە ئەدەبی “ئیرۆتیکا” کە دیوە سۆزداری و عیشقییەکەی مرۆڤە پانتاییەکی گەورەی لە ئەدەبیاتی جیهانی داگیر کردووە. بە بڕوای من مرۆڤی ئەم سەردەمە تووشی سەرەتان / شێرپەنجەی رۆحی بووە کە مەرجە نووسەران ئاوڕی لێ بدەنەوە نەک وەک پزیشکی دەروونی و بەس، بەڵکو وەک ئەو نووسەرەی کە چاوی چۆلەکەی هەیە و هەر چواردەوری خۆی دەبینێت و دەپشکنێت. من بۆ خۆم نووسەر وەک بیرلێدەر دەبینم کە ناچارە چەندین چینی زەوی و خاک هەڵبکؤڵیت تاوەکو دەگاتە ئاوی پاک هەڵقوڵاو، مەرجە نووسەریش بە هەزار فانۆسەوە سەردانی ئەو ئەشکەوتە تاریکەی ناو ناخی مرۆڤ بکات، دەکرێت من و تۆ و ئەوانیدیکە دۆزەخێک لە ناو بوونی ئێمەدا هەبێت، نووسەری ئازا ئەوەیە کە بوێرێت سەر بەسەر زارکی ئەو جەهەننەمەدا شۆڕ بکاتەوە و بگرە پیاسەی بە ناودآ بکات، بە واتا من گەر وەک دۆزەخییەکان نەسووتێم: ئاخۆ چۆن بتوانم باسی سووتان بکەم؟
*هەموو ئەو نائومێدییەی لە ئەدەبیاتی تۆدا هەیە، پەیوەندی بەوەوە هەیە كە مرۆڤ دەمرێت و بوونەوەرێكی نەمر نییە، گەر وەكو گلگامێش بەدوای نەمرییەوە بگەڕایە، گریمان نەمری دەستبكەوتایە. ئایا تۆ هەر وا نائومێد دەبوویت یان ئەگەری ڕزگاربوون زیاتر دەبوو؟
_ شێرزاد حەسەن: بە بۆچوونی “ئەلبێر کامۆ” خودی مەرگ زاڵترین خولیا و بیرۆکەیە کە مرۆڤی داگیر کردووە. ئەگەر مرۆڤ نەمریش بووایە بێ گرفت و کێشە نەدەبوو، گەرچی هەندێک بیریار و دانا و سۆفی مەرگ بە کۆتایی نازانن، بەڵکو بە درێژکراوەی ژیانی دەزانن. حەسرەتی نووسەرێکی وەک “گابریل گارسیا مارکیز” ئەوە بوو کە ئەزموونی مەرگ لای نەبۆتە نووسین، یان شاعیرێکی وەک “ئەدۆنیس” بڕوای وایە ئەو خودی مەرگە وایکردوو مرۆڤ خودایەک و قیامەتێک بخوازێت. مەرگ بۆ خۆی وەک چەمک و مانا تێمایەکی سەرەکی ناو دونیای ئەدەبیاتە. ئەوەی کە بۆ من مایەی بایەخ و تێڕامانە ئەوەیە کە خەڵکی ئێمە مەرگدۆستە نەک ژیاندۆست، غەریزەی مەرگ و ژیان کە لە ململانێدان، پارسەنگی مەرگ قورسترە لە هی ژیان، بەڵام نائومیدی من هیچ پەیوەندی بە ترسەوە نییە لە مەرگ، بەڵکو هاوارێکە بۆ ژیاندۆستی، بەڵام من ناچارم وەک نووسەر باسی ئەو مەرگپەرستییە بکەم کە رۆحی خەڵکی ئێمەی تاریک کردووە. من لە هەوڵی ئەوەدام گومان لە مرۆڤ بکەم، بە تایبەتی پیاو کە لەوەتەی هێز و توانای پەیدا کردووە، سەرگەرمی جەنگ و ڕاووشکارییە. مێژووی مرۆڤایەتی مێژووی جەنگە هەمیشەییەکانە.
*كە ژیان ئەوەندە ڕەش و ناخۆشە بۆچی مەرگ هەڵنەبژێرین پێش ئەوەی خۆی بێت؟
_شێرزاد حەسەن: هەڵبەتە هەندێك كەس لە نێوەندی نووسەران و هونەرمەندان و فەیلەسووفان بە خوایشتی خۆیان مەرگیان هەڵبژاردووە، ناوی گەورە و درەوشاوەش بوون. من لە تەمەنی لاوییەتیمدا بیرم لێدەکردەوە کە کۆتایی بە خۆم بێنم، چونکە زیندەگیم زێدە تاڵ بوو، وەلی چوار هۆکار نەیانهێشت دەستم بچێتە خۆم: تەنیایی و خەمی ناقۆڵای دایکم کە لە دوای من دە منداڵی ببوو، ستەمدیدە بوو بە دەست باوکێکی قومارچی و دەستوەشین و هەم جنێفرۆش، دووەمیان مۆسیقا بوو، نەک وەک ژەنیار، بەڵکو من گوێگرێکی هەمیشەیی مۆسیقا بووم، سێیەمیان کە دواتر هەموو ژیان ئاوەدان دەکاتەوە: ئەدەبیات بوو، چ وەک خوێندنەوە و چ وەک نووسین. چوارەمیان شاگەشکەبوونی من بە سینەما کە بۆ من دۆزینەوەی جیهانێکی هاوتەریب بوو لەتەک ئەدەبدا.راستی من هاوسۆزی فەیلەسوفی یۆنان-یم کە “ئیپیکورس”ە کە بڕوای وابووە کە” ئەم ناچار نییە بیر لە مەرگ بکاتەوە تا ئەو رۆژەی دەژی، چونکە کە دەمرێت هیچ بوارێکی نەماوە بیر لە ژیان بکاتەوە”، وتەکەی ئەو فەیلەسووفە زێدە پەندئامێزە. هاوکات من بڕوام وایە کە سەگێکی زیندوو، گەر بەڕەڵلا و تۆڕیش بێت جوانترە لە شێرێکی مردوو کە پادشای دارستانە. ئەم رستانە بۆنی ژیاندۆستی لێدێت، بەڵام كابرای دیندار قیامەت دێنێتە بەر ماڵەوە و پەلەیەتی بگاتە حۆرییەکانی ناو بەهەشت. ئەوەی کە لە خۆرهەڵاتی ناوەراست دەگوزەرێت مەرگدۆستییە تا ئەوپەڕی شێتبوون.
*ئایین ڕۆڵیی هەیە لەوەی كە مەرگ جوان بكات؟
_ شێرزاد حەسەن: بێگومان.. زۆریش بە داخەوە، بە تایبەتی مەرگ بۆ کەسانێک کە لەسەر زەمین گیرۆدەن. لە راستیشدا مرۆڤ تاکە ئاژەڵێکە کە نازانێت بژی. زۆربەی بیریار و دانا و زانا و فەیلەسووفەکانی کۆن و نوێ بەدبینن بەرامبەر توخمی مرۆڤ، لە هەنووکەدا ئاو و هەوا و خاک پیس و بۆگەن بوون، خەریکە ئەم ئەستێرەیەی ئێمە دەکوژێتەوە، دەی باشە.. بێجگە لە مرۆڤ کام گیاندار ئەو کارەی کردووە؟ گوایە مرۆڤ خەلیفەی خودایە لەسەر زەمین، دەی ئەگەر مرۆڤ دڕندەی خودا بووایە: چۆن شەڕانگێز و بەربادێکی لێدەردەچوو؟ ئایین رؤڵیکی گەورەی هەبووە لە رازاندنەوەی مەرگ، بگرە مەرگی کردووە بە فریادرەس و هەم گەیشتن بە فیردەوسی پڕ لە حۆری و غیلمان، بە تایبەتی ئایینی ئیسلام، مەگەر هەمووتان گوێتان لە تەلقینی سەر مردووەکانی خۆمان گرتووە کە مەلا دەژنەوێت، ” لقد خرجت من دار الغرور.. و دخلت الی دار السرور. لقد خرجت من دار الفناء.. و دخلت الی دار البقاء” کە مانا کوردییەکەی سووک و پووچکردنی ژیان و دونیایە و ئەو دونیاش هەواری خۆشی و نەمرییە.
فتوحات و غەزەواتی ئیسلامییەکان بە درێژایی مێژوو مژدەی داوە بە جەنگاوەرەکانی کە گەر شەهادەت وەدەست بێنن، بە جلی خوێناوییەوە لە ناو بەهەشتدا دەرحاڵ زیندوو دەبنەوە. بگرە سوپای عوسمانلییەکان کە بەرەو هەر شوێنێک ئەسپیان تاو دەدات مژدەی ئەتک کردنی ژنان و کچانی غەیرە دینیان بە جەنگاوەرەکان دەدا، سەرباری تاڵانی و داگیرکردنی خەڵک و خاک پێکەوە. کەسێک بە قەد چۆلەکەیەک دەماغی هەبێت ئەو مێژووە خوێناوییە بخوێنێتەوە تێدەگات مۆتیڤی سێکس و هەوەس کە لە بەهەشت چنگ دەکەوێت بۆ شەهیدەکان شاخەونی خەونەکان بووە، هەمیشە مەرگ و سێکس دووانەی یەک سک بوون دەنێو ئەو کولتوور و میراتە شەرمهێنە. کەسێک سورەتی ” ئەنفال” بخوێنێتەوە دەزانێت چی دەڵێم کە هاندانە بۆ تاڵانی و ئەتک کردن، ئەی چۆن عەرەبی بیانان-نشین توانی بگاتە چین و هیندوستان و کوردستان و ئیسپانیا؟ بە چەپکە گوڵەوە چوون یان بە زەبری شمشێر داگیریان کرد؟
*لەناو ئەو هەموو كێشە و گرفتانەی ژیاندا، هەر لە نەفرینی نێرسالاری کە بۆ تۆ بووەتە کانگای ستەم، بیگرە هەتا ونبوونی مرۆڤ خۆی. ئایا ئەرکی ئەدەب هەمان پەیامی ئایین و سیاسەتی هەیە کە بانگەشەی بەخشینی ژیانێکی خۆش و شکۆمەندی و بگرە رازاندنەوەی بەهەشتێکە لەسەر زەمین یان لە ئاسمان؟ سەرباری ئەوەش دەنێو هەر دوو کایەی ئایین و رامیاریدا مرۆڤ بووەتە چەقی بیرکردنەوە و هەم نیازیانە بیکەن بە خودان ژیان و سروشت و بگرە هەموو گەردوون. ئایا وایە؟ ئەی ئەدەب نیازی بە چییە بە بەراورد لەتەک ئەو دوو بانگەشەیە کە تۆ خۆت گومانت لەوەدا چڕ بۆتەوە کە هەردووکیان زەریای خوێنیان بەرپا کرددوە؟
_شێرزاد حەسەن: ئەدەب هیچ ئایدۆلۆژیایەكی فەرمی نییە و بانگەشە و مژدەی هیچ بەهەشتێکی پێ نییە، هاوکات سوپەرمارکێتی نییە کە وەک هەر دوو کایەی سیاسەت و ئاییین بە تەن خەون و هیوا و ئاوات بفرۆشێت. ئەدەب دژی ئایدیۆلۆژیایەکە کە فریوی مرۆڤ بدات بۆ مەرگێکی هەرزان، ئەدەب پێناسەی بۆ دۆزەخ و بەهەشت تەواو جیاوازە، بگرە گومانی لە هەردووکیان هەیە بەو شێوە رەهاگەرییەی کە ئایین و سیاسەت قۆڵ لە قۆڵدا باسی دەکەن. ئەدەب دژی هەر چەشنە “یوتۆپیا”یەکە کە دەکرێت ناوی بنێین شاری خەونەکان، بەڵكو ئەدەب ژیان وەكو خۆی وێنا دەکات کە هەموو رەنگەکان لە خۆی دەگرێت، بە قووڵیش ئەو توێكارییە بۆ زیندەگی تاڵی هەموومان دەكات. ئەدەب هیچ دروشمێكی زێرێن و خەونهێنی نییە تاوەکو خەڵکێک لە دەوری خۆی کۆ بکاتەوە، بەڵام ئایدۆلۆژیا ئاسمانی و سەرزەمینییەکان خەڵکیان گڕداوە بە ناوی پیرۆزی و ڕەهاگەری و قۆرغکردنی هەر هەموو هەقیقەتەکان و جەخدتکردنەوە لەسەر یەقینگەرایی و فرۆشتنی مژدە و مزگێنی بە نرخی خوێن و فرمێسک و ئارەقە، کە دیارە ئەدەبیات ئامادە نییە حیساب بۆ هیچیان بکات. لە هەمووی گرنگتر ئایین و سیاسەت بە بێ “دۆگما” و “یوتۆپیا” ناژین کە ئەدەب هەردووکیانی تەڵاقداوە، بەڵکو کارکردەی ئەدەب بۆ خۆی گوماکردنە لە پیرۆزی و دۆگما و یۆتۆپیا. من هاوسۆزی وتەیەکی گەوهەرداری “ئەلبێر کامۆ”م کە دەفەرموێت، “ئایینی تازەی من خودی ئەدەبە.” کە دیارە ئەم وتەیە بۆ خۆی گومانکردنە لە ئایین بە مانا هەرە باو و ترادسیۆنەکەی.
*كەواتە ناتوانین وەک فریادرەس تەماشای ئەدەب بکەین؟
_ شێرزاد حەسەن: نەخێر و هەرگیز.. کۆی پرۆژەی ئەدەب و پەیامەکەی گومانکردنە لە هاتنی فریادرەس کە ئایین و سیاسەت کردوویانە بە پایە و بناغە و چەتری خۆیان، ئەدەب بە شێوەیەکی ناراستەوخۆ خەونی هاتنی فریادرەس و پاڵەوانی رزگارکەر هەڵدەوەشێنێتەوە. هەر بە راستیش کارەساتە لە تاو هەموو گرفت و کێشە و تەڵزگە کۆمەڵایەتی و رامیاری و ئابوورییەکان لەسەر زەمین نەتەوەیەک چاوەڕانی فریادرەسی دێوبەزێن بێت وەک لە ئەفسانەکاندا هاتووە کە پاڵەوانێکی دێوبەزێن دێت خێر و خۆشی لەگەڵ خۆی دێنێت، گرفتی ئێمە ئەوەیە کە بەردەوام سەرمان بۆ ئاسمان هەڵبڕیوە و نزا دەکەین فریادرەسێکمان بۆ دابەزێت. دوا رۆمانی من “دوا شەوی دابەزینی عیسا” گومانی منە لە خۆمان وەک کورد کە لە پەراوێزی مێژووش نزیک نەبووینەتەوە، چونکە چاوەڕوانی فریادرەسین کە ئەوەش بۆ خۆی رەگێکی قووڵی ئایینی لە خۆیدا هەڵگرتووە کە بە تەنیا ئێمە گیرۆدەی نەبووین، بەڵکو بە درێژایی مێژوو لە سەردەم و قۆناغ و جوگرافیای جیاوازدا هەر هەموو خەڵکانی سەر ئەم ئەستێرەیە گیرۆدەی بوون، دیارە هەندێک نەتەوە رزگاریان بووە لەو خۆشخەیاڵییە، بە دیدگای من لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا ئەو وەهمە لە ترۆپکدایە.
*کەواتە ئەدەب هۆشیاری بەرهەم دێنێت و تێڕامان و بیركردنەوەی مەردومگەل زیاد دەكات؟
_شێرزاد حەسەن: هەڵبەتە ئەدەب بەو ناسراوە کە بۆتەیەکە زۆرێک لە کۆی زانیاری و ماریفەتی مەردمگەلی لە خۆیدا کۆ کردۆتەوە، سەرباری ئەزموونی پڕ و دەوڵەمەندی جوگرافیا جیاوازەکان، ئەدەب بۆ خۆی خوانی خۆشەویستی و کۆکردنەوەی هەموومانە لەسەر هەمان سفرەی داهێنان و جوانی، ئەدەب خاوەنی هەزاەها ئەندازیارە کە پردی درێژ و بتەو و تۆکمە لە نێوان خەڵکانی هەر حەوت کێشوەرەکە دروست دەکەن کە مەحاڵە بڕوخێت. ئەدەب کەڵەکەبوونی کۆی هۆشیاری و زانیاری عەقڵە گەورەکانی سەرجەم مرۆڤایەتییە، هەر ئەوەشە وایکردووە خوێنەری هەمیشەیی ئەدەبیات بۆ خۆی دەبێت بە رەخنەگرێکی ویژدان زیندوو، ئەدەب هێزی سازاندنی دیالۆگ و فەراهەمکردنی رۆحی ئاشتیەوانی هەیە کە ناهێڵێت پەرت و بلاو ببینەوە، رێک پێچەوانەی هەر دوو کایەی ئایین و سیاسەتە، بە تایبەتی لای خۆمان، کە بۆ هەمیشە وایکردووە خۆمان بە پیرۆز بزانین و ئەواندیکە گڵاو و چەپەڵ، هاوکات دەمانکەن بە دۆژمنی یەکتری بە ناوی جیاوازی بیر و بۆچوون و فەلسەفەی سیاسی جیاواز و خودای جیاواز و دڕدۆنگ و مۆن و کینەباز و شمشێروەشێن.
بڕوای تەواوم بەوە هەیە کە دوورکەوتنەوە لە ئەەدبیات و هونەر کەسانی ساغڵەم و ئاوەزدار و عەقڵزەدە دروست ناکات. من لە دوای تەواوکردنی زانکۆ پتر ئاشنا بووم بە سایکۆلۆژیا و سۆسیۆلۆژیا کە سەر بە زانستە مرۆییەکانن، بەڵام چونکە لە تەمەنی چواردە ساڵییەوە بە ئەدەبیات ئاشنا ببووم، هەستم کرد خوێندنەوەم بۆ ئەدەبیاتی نەتەوەکانی دیکە رێگای بۆ کورت کردوومەتەوە کە ئاسانتر لە سایکۆلۆژیا و سۆسیۆلۆژیا کەڵک ببینم و قووڵتر خۆم و خەڵکی بناسم، دواتر بۆم دەرکەوت کە زانستە مرۆییەکانیش سوودێکی زۆریان لە ئەدەبیات وەرگرتووە، هەر لەبەر ئەوەش بووە کە من زانیم نووسەرێکی وەک “دۆستؤیڤسکی” هەمان هێز توانای ” فرۆید”ی هەبووە لە ناسینی مرۆڤ بە هەموو ئەو نهێنی و گرێ و ترس و درمە رۆحییەکانی کە کەم و زۆر لە ناو هەمووماندا ڕەگی داکوتاوە. بۆ من ئەدەب نازەنیترین یارە کە هەموو رۆژێک بە رۆحێکی تازەوە پێشوازیم لێدەکات، ئەفسوونی ئەدەب لەوەدایە کە ماریفەت و فیکر و زانیاری و ئەزموونی هەموو دونیا دەخاتە بەر دەمی من، بەڵام بە خۆشی و چێژ و غەمێکی سەنگین و مرۆڤپەروەرانە کە هەموو رۆژێک دەمکاتەوە بەو منداڵەی بۆ هەمیشە سەرسام بم و بپرسم و گومان بکەم.. بەڵام هاوکات نەهێڵێت عاشقی خۆم بم بە دیوە نارسیستی و خۆپەرستییەکەی.. بەڵکو بۆ هەمیشە گومانم لە خۆم هەبێت کە زۆرم ماوە ببم بە نووەسەر و ئینجا مرۆڤ… تائهوو.. هێشتا زۆرم ماوە کە منی پێڕەوگە بە گاگۆڵکێ بۆی دەخشم. دەی.. گوایە من کرێکار و شاگردی ناو دونیای ئەدەبیاتم.. دوا نیازی خۆم بۆ ئێوە دەدرکێنم کە لەوەدا چڕی دەکەمەوە: گەر ئەدەبیات سوود و کەڵکی بۆ هیچ کەسانێک نەبووبێت، ئەوجا منیش وەک ئاغزە نووسەر سوود و مانایەکم بۆ هیچ کەس نەبووبێت.. وەلی ئەوەندەم بەسە کە دوای دەیەها ساڵ لە کایەکردنی من دەنێو ئەدەبدا هێز و توانایەکی بە من بەخشیوە کە بۆ هەتاهەتایە لە خورافاتی “ئایین” و “سیاسەت” و مزگێنی و مژدە فاڵسۆکانی رزگارم ببێت و نەشترسم کە تاوەکو ناو جەرگەی جەهەننەم رێبکەم و باکم بە هیچ نەبێت..! دەی لەوە جوانتر گەرەکە ئەدەب چیدیکەم پێببەخشێت؟!
