خوێندنەوە بۆ سێ بەرگی ئنیسکلۆپیدیای کوردو کوردستان.. سەلاح جەلال

ئنیسکلۆپیدیای کوردو کوردستان لەسێ بەرگدا بەهەوڵ و تەقەلای کۆمەڵێک دڵسۆز بڵاوبوەوە، بۆشاییەکی گەورەی لەمێژووی کلتورو خوێندراوەی کوریدا پڕکردەوە. گرنگی ئەم بابەتە بەوتارو کاری سەرپێیی تەواو نابێت بەڵکو بۆتە پرۆژەیەکی گرنگی مەعریفی، پێویستە لەهەموو بوارەکانەوە کاریان لەسەر بکرێت. لەکاتێکدا بەرەو ئەوە دەچێت مێژووی کوردو کوردستان بەهەموو بوارو گۆڕانکارییەکانییەوە لە میمۆریەکدا کۆبکاتەوە، واتای فەرهەنگی وشەکەیش بوارەکانی مەعریفە دەگرێتەوە.
ئنیسکلۆپیدیا لەبنەڕەتدا وشەیەکی یۆنانییە، واتای بازنەکان یان سیستەمێکی تەواو بۆ مەعریفە بۆ چەند بابەتێکی سەرەکی، یان واتای کۆمەڵێک زانست و هونەر، لەزمانی عەرەبیشدا بە واتای فەرهەنگ یان دائیرەتولمەعاریف دێت، دوایی پەرەی سەند بۆ فەرهەنگێکی گشتی بۆ زانست و رەوانبێژی و پیتەکان.
بەر لەپرۆژەی ئنیسکلۆپیدیا مەعریفە گشتییەکان بەناوی ئەدەبی و فەرهەنگەوە دەردەچوون. لەبەر ئەوەی بازنەکانی مەعریفە جیاوازە لە فەرهەنگ، ئەم پێناسەیەکی کورتی وشەو مادەیەو ئەو فراوان دەبێتەوە بۆ بەیان کردن و واتا ئیستلاحییەکان لەم زانستەو لەوی تردا، لەگەڵ مێژووی فیکرەکەو بەشەکانی و ئەو بابەتانەی بە فیکرەکە دەگەن لەشیکردنەوەو داواکارییەکانیاندا.
بەم شێوەیەیش گرنگی و بایەخی ئەم پرۆژەیە دەردەکەوێت بۆ هەموو میللەتێک و بیر و داهێنانی ئەم زاراوەیە زۆر کۆنە و مێژووی دەگەڕێتەوە بۆ(سیوسبیوس)ی یۆنانی قوتابی (ئیفلاتون) ئنیسکلۆبیدیایەکی کۆکردۆتەوەو فەوتاوە، دوای ئەو (ستوبینۆس) و (سیوداس) و (کابلا) گرنگترین فەرهەنگیان لەمێژوودا بەرهەمهێناوە. دوای ئەوەیش میللەتانی تر هەوڵیان بۆ داوە، ئێمەیش وەک نەتەوەیەک لێی بێ بەش بووین، کاتێکیش ئەم سێ بەرگەی ئنیسکلۆپیدیام بەکوردی بینی و خوێندمەوە بەراستی وەک خەوێکە کۆمەڵێک نوسەری دڵسۆز بەخۆبەخشی بۆ میللەتی کورد کردویانە. لەبەر ئەوەی ئەم پرۆژەیە نەک بۆ ئێمە بۆ گەلانی تریش زۆر ئەستەمە، ئەوان لەسەر ئاستی زانکۆکان هەوڵیان بۆ داوە بە توانای مادی بێ سنوورەوە، لەسەدەی دوانزەدا ئەوروبییەکان لە زانکۆی ئۆکسفۆر ساڵانی 1200. هەوڵیان بۆ داوەو دوایی زانکۆی کمردج دوایی دائیرەی مەعاریفی بەریتانی1768 تەنها بەرگی یەکەمی دەرکرد، کاتێک زانکۆی فەرەنسی ساڵی 1959 مجەلەدی یەکەمی بەسەرپەرشتی(دنیس دیدرۆ)دەرکردو دوایی بەهاوبەشى کۆمەڵە فەیلەسوفێکی وەک(ڤۆلتێر)و (رۆسۆ)و (دالمبرت)و چەندانی تر پێشکەوت، ئەمەیش ئەوە دەردەخات دوو سەدەو چەند دەیەیەکی خایاندووە، لەکاتێکدا بەکارتێکەری سەرەکی لەسەر رۆشنبیری گشتی و هەڵگیرساندن و سەرکەوتنی شۆڕشی فەرەنسا دادەندرێت.
ئەوەی جێگەی سەرسوڕمان و سەرنجە ئەوەیە زانکۆکانی جیهان لەو کاتەوە بەو هەموو پێشکەوتنەی خۆیانەوە چەند سەدەیان پێچووە هەتا ئەم پرۆژەیەیان بەرهەمهێناوە.
هەروەها فەرهەنگی چینیش(کوکین سی فون لوی تسی). لەدانانی(شوهوفر) وە مێژووی سروشتی یۆنانی بەگرنگترین کتیبی ئنیسکلۆپیدیا دادەنرێت لە مێژوودا لە نوسینی (غایۆس بلینوسش)لە 23-79م.
دوای ئەویش فەرهەنگی ئەڵمانی(ارش غرویر) لەشەش بەرگدا دەرچوو، لە1796 و 1810 بەسەرپەرشتی (وختر) دوایی فەرهەنگی ئیتالی بیفاتی لە ساڵی 1884. جگە لەمانەیش هەموو گەلانی جیهان هەوڵیان بۆ ئەم پرۆژە گرنگ داوە، تەنانەت لەئیسلامیشدا مەزهەبی شیعە ئنیسکلۆپیدیای تایبەت بەخۆیان داناوە.
ئەم ئنیسکلۆپیدیایەی بەردەستمانە بەکوردی سێ بەرگەو هەر بەرگەی سێ بەشی تایبەتە بە هەموو کارکەرو بوارەکانی مەعریفە لەشاعیرو نوسەرو رۆژنامەنوس و هونەرمەندو زاناو کەسایەتی ئیرشاد و تەریقەت و شۆڕشگێران و شوێنە گرنگە گشتییەکان و پیشەو پیشەییەکان و تاد.. لێردا هەن. بەپێی ریزبەندی پیتی ئەبجەدی ریزکراون .
بەرگی یەکەم 523 لاپەڕەی قەبارە گەورەی شێوە دیزاینی گۆڤارە. لەسێ بەش پێکهاتووە.
بەشی یەکەم ژیاننامەی حەفتا کەسێتی گرنگ و کارکەرن لەبوارەکانی مەعریفەدا، هەر لە ئەحمەد ئیبراهیم و ئیبن خەلەکان و ئەحمەد ئیسماعیل رامیز ئەحمەد دینەوەری مەلا ئەحمەدی رەش و ئەحمەد گۆرانی و مەلا ئەحمەدی ئەحمەد ئاواو ئەحمەدی موفتی زادە و ئەحمەد نۆتشی و ئەحمەد عەلی فەوزی و ئەحمەد زەهاوی و ئەمین شێخ عەلائەددین و ئیبراهیم حەسەن شارەزووری و ئیدریس بەتلیسی و سمکۆی شکاک و بابا عەلی تەکیەو بابە شێخی ئەڵمانەو مەلا باقری بالک هەتا بنەماڵەی بەدرخانییەکان، دەیەها کەسایەتی پایە بەرزو رۆشنبیرو رۆژنامەنوس و دیپلۆماتکارو میرو رابەریان تیادا هەڵکەوتووەو هەمیشە هەوڵیانداوە لە کوردستان و دەوڵەتانی عەرەبی و جیهانیداو بەسەدەها کەسایەتی مەزنیان هەبووە لەهەموو سەردەمەکانداو رۆژنامەیەک یا ریکخراوێکیان داخرابێت کتو پڕ لە شارو وڵاتێکی تر دروستیان کردۆتەوە.
دوای ئەمانیش لەمەلا بەهای بیارەوە دەست پێدەکاتەوە، مەڵبەندی زانین و پێگەیاندنی لاوانی کورد بووە بەزانست و زانیاری و ئیرشادی تەریقەتێکی دروست هەتا پیرەمێردی شاعیرو جابانی کوردی و جوەیرییەی هەکاری و جەلالەدین عەلی خورماڵی و حەسەنی ئامێدی و شێخ حەسەنی گڵەزەردەی بەرزنجی و حەمزەی ئیمام موسا و حەمزە موکسی و حەمەئەمینی غەفاری و حەمەمین مەحمودی دەرەی مەڕو حوسەینی مەجدی و مەولانا خالید و نالی شاعیر و خەلیل خەیاڵی موتکی و شێخ رەزای تاڵەبانی و سەعیدی پیران و سەعید نەورۆسی و شەریف پاشای خەندان و عادیلە خانم و عەبدوڕڕەحمانی زەبیحی و مەلا عەبدوڕڕەحمانی دار بەڕولەیی و ناسری سوبحانی و کەسایەتی تری دڵسۆز و زانا و سەرکردەن ئەوانەی توانیویانە لە پانتاییەکانی زانست و زانیندا کاربکەن.
بەشی دووەم: چەند شوێن و ناوچەیەکی گرنگی کوردستانە، ئەوانەی فەزای گرنگی زانست و مەعریفە بوون. وەک مزگەوت و خانەقاو تەکیە و حوجرەی مزگەوتەکان و شاخ و شارو گوندە گرنگەکانی تر.
بەشی سێیەم: چەند لایەنێک لە زمان و کلتورو ئەدەب و ئاین و ئاینزاو سیاسەت و کاری رێکخراوەیی کوردییە. لە ئەلف و بێی کوردیەوە دەست پێدەکات. (د عومەر عەبدولعەزیز)زۆر وردو ژیرانە لە دەوڵەتی مادەوە باسی دەکات، دوو سەدەو نیو کورد خاوەنی نوسین و ئەلف و بێی تایبەت بەخۆی بووە، کۆنترین بەڵگەی نوسراو دەباتەوە بۆ کتێبی ئاڤێستا، باسی هەوڵەکانی (ئەبوبەکر النبتی) دەکات و هەتا کتێبی ئەلفبای کرمانجی لەساڵی 1926 ی نوسەر(خەلیل خەیاڵی) و کتێبەکەی (تۆفیق وەهبی بەگ) و کتێبی سەرف و نەحوی کوردی نوسەر (سەعید سدقی) و کتێبی رابەرێ بۆ ئیملای کوردی نوسینی (نوری عەلی ئەمین). کتێبی زمانی یەکگرتووی کوردی نوسەر(جەمال نەبەز) و کتێبی رەوتی رێنوسی کوردی نوسەر (مستەفا نەریمان). دەربارەی گرامەری کوردیش لە رەخنەو پێشنازی (مێجەرسۆن)ەوە دەست پێدەکات هەتا هەموو هەوڵەکانی تر لەتورکیا و سوریاو عێراق بۆ بەکارهێنانی پیتی لاتینی یان عەرەبی و شیکردنەوەی تەواو بۆ هەموو ئەو لایەنانە دەکات و شتە نادیارەکان دەردەخات بە هەموو بیرو باوەڕە ناکۆکەکانەوە.
بەرگی دووەم508 لاپەڕەی قەبارە گەورەی دیزاینی گۆڤارە، لەسێ بەش پێکهاتووە.
بەشی یەکەم هەمان شێوە لە کەسایەتیەکانەوە دەست پێدەکات و لە(ئەحمەد موختار جاف) و (ئەحمەدی خانێ)وە هەتا (شاکیر فەتاح) و (عەلی مەردان) سی و شەش کەسایەتی دەگرێتەوە.
بەشی دووەم: چەند شوێن و ناوچەیەکی گرنگی کوردستانە.
بەشی سێیەم؛ چەند لایەنێک لە زمان و کلتورو ئاین و ئاینزاو شوێنەواری کوردستانە.
بەرگی سێیەم: 520 لاپەڕەی قەبارە گەورەی دیزاینی گۆڤارەو لەسێ بەش پێکهاتووە.
بەشی یەکەم: ژیاننامەی چل و دوو کەسایەتییە، لە(ئەبوبەکری موسەنییف)ەوە دەست پێدەکات هەتا (یەحیا سەعید ئەفەندی) وێنەگر.
بەشی دووەم: چەند شوێن و ناوچەیەکی گرنگی کوردستانە.
بەشی سێەم: زمان و کلتورو ئەدەب و ئاین و ئاینزاو شوێنەواری کوردستانە.
ئەوەی لەئەنجامی خوێندنەوەی ئەم سێ بەرگەی ئنیسکلۆپیدیایەدا دەردەکەوێت، چەند قۆناغێکی جیا جیایە، سەرەتا لە مزگەوت و خانەقا و تەکییەکانەوە لەلایەن زانا گەورەکانی ئاینی ئیسلام و شێخی ئیرشاد زانستیان بڵاو کردۆتەوەو دواییش هەر هەرەس و توانەوەی ئەم کەسایەتیانە بووە بۆ ناو شارەکان و گۆڤارو رۆژنامەو بڵاوکراوەیان بەزمانەکانی کوردی و عەرەبی و فارسی و تورکی و زۆریشیان گەیشتونەتە هەندەران و بەزمانەکانی روسی و فەرەنسی و ئەڵمانی و ئینگلیزی و سیودی و زمانی تر هەوڵی نەبڕاوەیان داوە بۆ دەرکردنی رۆژنامەو گۆڤارو بڵاوکراوەی تر و هەوڵی ناساندنی کوردو کوردستان و زمان و کلتورەکەیان داوە. هەروەها سەرکردەی هەموو راپەڕین و شۆڕشەکانیان کردووە. نمونەیش ئاشکرایە لە شێخ عوبەیدولای نەهری و شێخ سەعیدی پیران و سمکۆخانی شکاک و قازی محەمەد و بەدرخانییەکان و شێخ سەلامی بارزانی و مەلامستەفای بارزانی و سەعیدی نەوڕۆسی و ئەحمەدی موفتی زادەو ناسری سوبحانی و دەیەهای تر زۆریان پەتی سێدارەیان خراوەتە مل و بەشەهادەتیان زانیووەو هەمویشیان چەندین جار خراونەتە زیندانەوە.
جگە لەوەیش بەردەوام هەوڵی جوڵانەوەی سیاسی و شۆڕشگێڕیان داوەو بۆ مافەکانی کورد خەباتیان کردووە، نمونەیش حکومەتی زەندی و ئەردەڵان و شێخ مەحمود و کۆماری مەهاباد و بابانی و شۆڕشی ئیبراهیم خانی دەلۆو میرنشینی سۆران و ئەو پارت و رێکخراوە سیاسیانەیش، دروست بوون وەک (کۆمەڵەی هیڤی) و (تەعالی و تەرەقی کوردستان) و (ژێ کاف) و (حیزبی هیواو)و( کۆمەڵی برایەتی) و (کۆمەڵەی قوتابیانی کورد لە ئەستەنبوڵ) و (کۆمەڵەی پێشکەوتنی کوردستان) و (کۆمەڵەی سەربەخۆیی کورد) و (کۆمەڵەی خوێ بوون) و(ئیتیحادی محەمەدی)و(تەشکیلاتی ئیجتیماعیە)و(تەعالی ژنانی کورد/جەمعییەت) و(تەعالی کوردستان/جەمعییەت)و(تەعاون و تەرەقی کورد)و(یەکێتی زانایانی ئلینی ئازادیخواز)و (کۆمەڵەی هاریکاری و پێشکەوتنی کورد)و(بزووتنەوەی حەقە)و (حیزبی ئیسلامی کورد)و(پارتی دیموکراتی کورد)و (پارتی دیموکراتی کوردستان)و(حیزبی دیموکراتی کوردستان)و (سازمانی خەبات) لەهەڵەبجەو دەیەها حیزب و رێکخراوو راپەڕین و شۆڕشیان بەرپا کردووە دژی داگیر کەران بۆ رزگاری کوردو کوردستان.
هەروەها ئەم پرۆژەیە دەوڵەمەندە بەئاینەکانیش زەردەشتی و یەزیدی و کاکەیی و ئیسلام و جولەکەو مەسیحی، هەمویان وەک زانستی بەراوردکاری ئاینەکان وەک سروشتی ئاینی خۆیان باسکراون.
بەم شێوەیەش دوای گەڕان و وردبوونەوە دەبینین رووبەڕوی تەکنەلۆژیایەکی مەعریفە بووینەتەوە، دەبێت چی بکەین و لە کوێوە دەست پێبکەین؟! چۆن بتوانین ئەم شاکارە لە کایەکانی مەعریفەدا کارپێ بکەین؟ ئەمەیش کاری ئەوانەیە دەیانەوێت کار لەبوارەکانی مەعریفەدا بکەن و کێشەیان لەگەڵ خودی خۆیان و عەقڵی خۆیاندا هەیە و ئەو کەسانەن بەبیرەکانیان ئێمەو جیهان دەگۆڕن، نەک کەسانی وڕێنەکەر، بەڵکو دەبێت شیکردنەوەی مەعریفیانە بکەن هەتا ئایندەیەکی گەشمان بۆ دروست ببێت. چونکە ئەوانەی دەیانەوێت مێژوو بسڕنەوە یان راستییەکانی ون بکەن ئەوا دەرگای مێژوو لەسەر خۆیان و نەتەوە دادەخەن.
ئەوەیشی گرنگە لە دوای هەموو ئەو پێشکەوتنانەی، لە دەیەکانی رابردودا هاتن ئێمەیان شۆک کرد، مارکسیەتمان هێنا هۆشی مێژووییمان نەبوو، بونیەویەتمان هێنا هۆشی زانستیمان نەبوو، زۆر بیری فەلسەفی و ئایدۆلۆژی و ئاینی هێنرانە کوردستان.
دیارە تائێستا ئەوەی لە مێژووی خوێندراوەی ئێمەدا زیاتر رووداوو بابەت و دەق و مرۆڤەکانمان لەمردن رزگار کردووە، نەکو راڤەو توێژینەوە، هەتا چەندە هەڵگری پرسیارە مەعریفییەکانمان؟ تاچەندە بتوانین بۆشاییەکانمان پڕ بکەینەوە؟، لە ئێستایشدا دەکەوینە بەردەم دەیەها پرسیاری سەرسوڕهێنەرەوە، چۆن بە ئەلیکترۆنی بیر بکەینەوە؟ چۆن بە ئەلیکترۆنی بنوسین؟ چۆن پێدراوو نوسینەکانمان بەئەلیکترۆنی بکەین؟ چی بکەین بۆ ئەوەی لەم پرۆژە مەزنەدا بۆشاییە بەتاڵەکانمان پڕ بکەینەوە، ئەمەیش کاری کەسەکانی فیکرو توێژەران و کەسەکانی ئەکادیمیاو کۆلیژەکانە، بتوانن بناغەیەکی مەعریفی دابنێن و بۆشاییەکانمان پڕبکەینەوە، هەموو بەشەکانی زانکۆ دەتوانن ئەم خەرمانەیەی مێژووی کورد بکەنە بناغە بۆ زمان و ئیدیۆم و رێزمان و پیت و مێژوو جوگرافیا و کۆمەڵناسی و ئاین و شارستانی و بوارەکانی ترو بەهاوکاری بەشی ئایتی هەوڵی بە ژمارەیی کردنی ئەم ئنیسکلۆپیدیایە بدرێت لەگەڵ بڵاو بوونەوەی کتێب و نوسراوی نوسەرکان و زۆر لەو بەڵگەنامانەی گرنگن هەتا ژوورێکی ئەلیکترۆنی بۆ مێژووی کوردو کوردستان دروست ببێت. جگە لەوەیش هەوڵی لەئەستۆگرتنی پرۆژەکە بخرێتە سەر خوێندنی باڵا. چونکە پێویستی بەهەماهەنگی زۆر هەیە.
لەبەر ئەوەی ئەم پرۆژەیە تا ئێستا وەک دەستکەوتێک گرنگە لەسەر زۆربەی تێبینی و کەم و کوڕی لەم سێ بەرگەدا چاک بکرێن و لەچاپی دووەمدا بەژمارەیی بکرێت، کە ئەوانەیش سانان و کار ناکەنە سەر پرۆژەکە، ئەوەیشی جێی ئاماژەیە دەستکاری نوسینی ئەو نوسەرانە بکرێت کەوەک خۆیان ئاماژەیان پێدا زیادەڕەویان تیادا کردووە، چونکە ئەم پرۆژەیە دەبێتە سامانی نەتەوەیی، فەرهەنگی (ینغ لوتاتین)ی یابانی، لەساڵی 1407 م دوو هەزارو دووسەد نوسەر بەشدار بوون لە نوسینیدا 892 مجەلەدە. لەبەر ئەوە ئەم پرۆژەیەیش پێویستی بەبەردەوامی و هاوکاری زۆر هەیە هەتا بەردەوام بێت، دیارە ئەم لیژنەی سەرپەرشتیکارە دڵسۆزن و توانیویانە ئەمانەتەکانی نوسین بپارێزێت بەبێ لەبەرچاو گرتنی هیچ ئایدیاو بیرێکی رێگر. ئەوەیشی جێگەی تێبینیە، پێویست ناکات دووبارەو چەند بارە ناوی کەسێتیەک بهێنرێتەوە، ناسێنراوەو بابەتێکی لەسەر دەنوسرێت، بۆ نمونە ( ئەحمەدی موفتی زادە) یەک جار گرنگە، ئەوانی تر لەڕێی ئامرازو راناوو شێوازە هونەریەکانەوە دەکرێت. هەلەی رێزمانی و چاپ و نارێکی رستەیش دەبینرێت.
هیوای سەرکەوتن و بەردەوامی بۆ ئازیزانی لیژنەی ئنیسکلۆپیدیا دەخوازم و دەستیان دەگوشم و لام وایە ئەم کارە تەکنەلۆژیای مەعریفەیە بۆ کورد.
سەرچاوە: ئنیسکلۆپیدیای کوردو کوردستان، ئامادەکردنی لیژنەیەک/بەرگی یەکەم/رێکخراوی زانست بۆ باس و لێکۆڵینەوە/ چاپی یەکەم 2018.
بەرگی دووەم/ رێکخراوی زانست بۆ باس و لێکۆڵینەوە/ چاپی دووەم/2021
بەرگی سێیەم/ رێکخراوی زانست بۆ باس و لێکۆڵینەوە/ چاپی یەکەم/2022

Salah Jalal

ژیاننامەی سەلاح جەلال عبدالله رەحیم یەكەم موالیدی 1963 سلێمانی شارباژێڕ. لەدایك بونی دەگەڕێتەوە بۆ رۆژی كەوتنە خوارەوەی(عبدالسلام عارف) لەتەیارە هەروەك هەمیشە دایكی جەختی لەسەر كردۆتەوە. خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی لەسلێمانی بووە. زانستی ئیسلامی لەمزگەوت و تەكیەكاندا خوێندووە. دەرچوی ئامادەیی ئاینی ئیسلامیە. لەوەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئاینی لەشاری هەولێر ساڵی 2009 - 2010 دەرچوی زانكۆی عراقییە لەبەغداد. كۆلیژی زانستە ئیسلامیەكان. بەشی بەراوردكاری ئاینەكان و مەزهەبەكان و دایەلۆژی شارستانی لەساڵی.2011-2012 لەساڵی 2014- 2015 تەواوی كردووە. بڕوانامەی ماستەری بەدەست هێناوە بەپلەی زۆر باشە لەهەمان بەش، بۆ سالی 2018=2021. ئەندامی یەكێتی نوسەرانی كوردستانە. ئەندامی یەكێتی گشتی ئەدیبان و نوسەرانی عێراقە . ئەندامی یانەی رۆژنامەنوسانی كوردستانە. ئەندامی یانەی رۆژنامەنوسانی عێراقە. ئەندامی یانەی هونەرمەندانی عێراقە. دووەم لەساڵی 1983 دەستی بەنوسین كردووە. لەساڵی 1989 یەكەم دیوانی شیعری بەناونیشانی (ئیشككر)پێشكەش كردووە بەبەڕێوەبەرێتی رۆشنبیری كورد لەبەغداد. لەلایەن پسپۆڕەكانی رژێمی عێراقەوە لەچاپدانی قەدەغە كراوە. لەهەمان ساڵدا(كفن پۆش و كەونی) بڵاوكردۆتەوە بە130 دێڕ قرتاندنەوە. بڵاوكراوەتەوە. زۆر دیوانی شیعری و رۆمان و دەقی تر و لێكۆڵینەوە وتاری بڵاوكردۆتەوە بەهەردو زمانی عەرەبی و كوردی. سێیەم ئەو بەرهەمانەی بەزمانی عەرەبی بڵاوبونەتەوە: 1-(سقوگ الكون ) دیوان شعری 2000 . 2-(سدرە الحسین) دیوان شعری 2012 . 3- سور النور. شعر وشهادات. 2024 • چوارەم ئەو بەرهەمانەی بەزمانی كوردی بڵاوی كردونەتەوە. 1- كەوتنە خوارەوەی گەردون. شارای شیعری. كۆ بەرهەم 1989.2012. 2- كۆجیتۆی جەلال تاڵەبانی. بەرگی1 و2 چ 1 . 2021. 3- ئۆقیانوسی مەرگەسات) شانۆنامە.2003 4- چیای ئاو. شانۆنامە .2003. 5- سیمیا لەشانۆدا.2009 لێكۆڵینەوەی شانۆ. 6- كچانی بەفر (لادۆن سیلا). سیناریۆ. چاپی یەكەم 2021. 7- پێڵاوەكانم و نێرەموكانی فیفا. سیناریۆ. چاپی یەكەم 2022 8- درەختی مەرگ. شانۆنامە. چاپی یەكەم. 2023. سلێمانی. 9- (ئاوێنەی بوركانی ژەنەڕاڵ) رۆمان.1992-2012 بەرگی یەكەم. 10- ئاوێنەی بوركانی ژەنەڕاڵ.رۆمان.بەرگی یەك و دو.چاپی یەكەم.2019 چاپی دووەم 2021. 11- (مۆسیقای مەرگی ناوەختە) رومان.1997-2020 12- (نەفخ و وێنەی با) رۆمان 2020 چاپی یەكەم. 13- ریشاڵی تیۆری رۆمانی كوردی. چاپی یەكەم. 2023. ئەو بەرهەمانەی ئامادەی چاپن بەزمانی كوردی . 1- كەوتنە خوارەوەی گەردون. شارای شیعریم. كۆی بەرهەمەكانی تا ئێستا ئامادەی چاپە. 2- كرێكارانی مەعریفەو شۆڕشی سپی. وتارو لێكۆڵینەوە. 3- فۆتۆیەك بۆ دۆزەخ. بیرەوەری. 4- بونەوەری فەزایی. رۆمان. 5- سەركردە فەتاح ئاغاو رەمزەكانی شۆڕش. • شەشەم ئەو بەرهەمانەی ئامادەی چاپن بەزمانی عەرەبی . 1.لاشخصیە اللغە . مقالات ودراسات. 2. فنون قتالیە فی كردستان. مقالات 3. الشعریە تعنی الرۆیا التی لاتستقر. مقابلات. 4. صلاح جلال كهربە الژات الشاعرە. مقالات ودراسات مكتوب علی دواوینە. • حەوتەم ئەو بەرهەمانەی لەزمانی عەرەبیەوە وەریگێڕاونەتە سەر زمانی كوردی ئامادەی چاپن : 1.سەرلەنوێ نوسینەوەی كوژاوەكان. چیرۆكی نوسەرو روناكبیری عەرەب عباس عبدالجاسم. ئامادەی چاپە. 2.(احلام مبللە)دیوان شعری للشاعر(جابر محمد جابر). ئامادەی چاپە. • هەشتەم - لەساڵی 1996ەوە دەستی بەكاری رۆژنامە نوسی كردووە، یەكەم بەرهەمی لەرۆژنامەی . المۆتمر العراقی بووە. - لەرۆژنامەی الادیب الپقافیە لەسالی 2003 تائێستا بەسیفەتی نێرەری رۆژنامەنوسی كاری كردووە دوایی بووە بەدەستەی نوسەران لەرۆژنامەكەدا . - لەرۆژنامەی المۆتمر العراقی ماوەیەكی زەمەنی كاری كردووە. لەرۆژنامەی القاصد ماوەیەكی زەمەنی كاری كردووە - بەرهەمەكانی بەهەردو زمانی كوردی وعەربی بڵاوكردۆتەوە . - لەفیستیڤاڵەكاندا بەشداری كردووە لەوانە جەواهیری و مەربەد و هی تر.