هاوپەیمانییەک کە شکستی هێنا!.. وەرگێڕانی :کاوە عومەر
دیمانەی سیما بەهاری لەگەڵ حەمید تەقوایی
بە پشتبەستن بە چاوپێکەوتنێک لەگەڵ کەناڵ جەدیدکۆکراوەتەوە
سیما بەهاری: هاوپەیمانییەک بە ناوی هاوپشتی و ڕێکخستن بۆ ئازادی ئێران چەند مانگ لەمەوبەر لە لایەن ڕەزا پەهلەوی، مەسیح عەلی نەژاد، شیرین عیبادی، نازەنین فەنادی، عەبدوڵڵا مێهتەدی و حامید ئیسماعیلیون پێکهێنرا. ئەم هاوپەیمانییە بە ڕۆیشتنی پراکتیکی ڕەزا پەهلەوی و جیابوونەوەی حامید ئیسماعیلیون و پاشان نازەنین فەنادی لەبەریەک هەڵوەشا. گەیشتە ئاستێک کە لایەنگرانی توندڕەوی ڕەزا پەهلەوی بە گاڵتەجاڕانەترین شێوە هێرش دەکەنە سەر ئەندامانی دیکەی ئەم هاوپەیمانییە. بەم شێوەیە بە کردەوە هیچ شتێک لەم هاوپەیمانییە نەماوەتەوە و پڕۆژەیەک شکستی هێناوە. پرسیاری یەکەمم ئەوەیە، هەڵسەنگاندنی ئێوە بۆ ئەم پڕۆژەیە چییە؟
حەمید تەقوایی: ئەم پڕۆژەیە هەر لەسەرەتاوە مەحکوم بوو بە شکست، نەک لەبەر ئەوەی پێکەوە کاریان نەکرد یان پێکدادان لە نێوانیاندا هەبوو، بەڵکو بەهۆی پێکهاتەی بەشداربووان و ناوەڕۆکی سیاسی ئەو جاڕنامەیەی کە بڵاویان کردەوە، و بەگشتی پێگەی شاخوازەکان لە دۆخی ئێستادا.
ئەگەر مۆڵتەم بدەن سەرەتا لە بەشداربووانەوە دەست پێ بکەم. سەیرکەن سەرچاوەی ئەم بەناو هاوپەیمانییە شازادەیەکی لەدەسەڵات کەوتووە. شۆڕشی پێشوو بنەماڵەکەی لەدەسەڵات خست و تەواوی سیستەمی شاهانەی ڕادەستی مۆزەخانەکە کرد، بەڵام ئەمڕۆ هەوڵی زیندووکردنەوەی ئەو دۆخە دەدات کە کۆمەڵگا حسابی خۆی لەگەڵیدا یەکلایی کردووەتەوە. ڕوونە کە ئەم سیاسەتە بۆ هیچ شوێنێک ناڕوات. زیاتر لە ٤٠ ساڵ بەسەر ئەو گۆڕانکارییە و کاتێک شۆڕشێکی گەورە بەقەد شۆڕشی ژن ژیان ئازادی دروست بووە و لە کۆمەڵگای ئێراندا بەردەوامە، پاشایەتیش ناتوانێت جێگەی خۆی لەم بزووتنەوەی شۆڕشگێڕانەدا هەبێت. شۆڕشەکان ناگەڕێنەوە دواوە. ناتوانیت بەڵێنی ڕابردوو وەک ئایندە بە خەڵک بدەیت و لە کۆمەڵگادا جێگات هەبێت. ئه م هاوپه یمانییه له ده وری که سێک دروست بوو که نه ک ته نها هیچ جێگه یه کی له شۆرشدا نییه ، به ڵکو هه موو ژیانی و مێژوی و بیرکردنه وه و ئایدۆلۆژیاکه ی دژی شۆڕش و لەبه رانبەر ئه م شۆڕشەدا بووه .
خاڵی دواتر تەوەری ئەم هاوپەیمانییە. ئەگەر ئاماژە بەوجاڕنامەیە بکەیت کە لە کۆبوونەوەی جۆرج تاون ڕایانگەیاندبوو، بۆت دەردەکەوێت کە پەیوەندی بە خواستی خەڵکەوە نییە. بانگەشە بۆ پابەندبوون بە کۆمەڵێک پەیماننامە و ڕێککەوتننامەی نێودەوڵەتی سەبارەت بە مافەکانی مرۆڤ و پەیوەندی نێوان حکومەتەکان و هتد دەکات، کە هیچ پەیوەندییەکیان بە شۆڕشی ژن ژیان ئازادی و داواکاری و دروشم و خواستەکانی ئەم شۆڕشەوە نییە. ئەمە زیاتر جاڕنامەی دیپلۆماسییە بۆ ڕێکخستنی پەیوەندییەکان لەگەڵ حکومەتەکان نەک جاڕنامەی شۆڕش. تەنانەت کاتێک دەیەوێت لێدوانێکی دیاریکراویش بدات، جەخت لەسەر یەکپارچەیی خاک و ئەرکی سوپا بۆ پاراستنی یەکپارچەیی خاک دەکاتەوە، یان باس لە تێکەڵکردنی “پسپۆرەکانی” سوپای پاسداران دەکات بۆ ناو سوپا. مانای پراکتیکی ئەم جەختکردنەوانە ئەوەیە کە ئەگەر کەسێک یان هێزێکی سیاسی بوێری قسەکردن لەسەر لابردنی ستەمی نەتەوەیی و دژی هەڵاواردنی نەتەوەیی بکات، ئێمە لەگەڵ سوپادا بەدوایدا دەڕۆین. واتە وەک چۆن حکومەتە ناوەندەکان تا ئێستا، لە سەد ساڵی ڕابردوودا هەڵسوکەوتیان کردووە. لەمەودوا ڕایدەگەیەنن کە ئێمە پەنجە دەکەین بەچاوی جیاخوازەکاندا ، و لێدەدەین و دادەخەین و ڕێگەی پێنادەین. ئەمە ناوەڕۆکی ئەم بەناو جاڕنامەیە. نەهیچ ڕوونکردنەوەیەک بۆ دروشمی ژن ژیان ئازادی داوە بەدەستەوە ، نە باسێکی لە دژی هەژاری و نەهامەتی هەیە، نە چی بکرێت بەرامبەر بە دیکتاتۆریەتی ستەم و زیندان و ئەشکەنجە. بەکورتی هەر لە سەرەتاوە ناوەڕۆکی ئەم جاڕنامەیە تا پێکهاتەی بەشداربووانی دەریخست کە ئەم هاوپەیمانییە هیچ جێگایەکی لە شۆڕشدا نییە و هەر بۆیەش هەڵدەوەشیتەوە و ڕێک ئەوەش ڕوویدا.
سیما بەهاری: با کەمێک باسی پەیوەندییە ناوخۆییەکانی ئەم پڕۆژەیە بکەین. کاتێک حامید ئیسماعیلیون ئەم هاوپەیمانییەی بەجێهێشت، ڕەخنەکانی لە بنەڕەتدا ئەوە بوو کە پەیوەندییە ناوخۆییەکان باش نین و ڕەزا پەهلەوی دەیەوێت بۆچوونەکانی خۆی بسەپێنێت. هەڵسەنگاندنی ئێوە چییە؟
حەمید تەقوایی: هەروەک ڕوونم کردەوە، مەسەلەکە زۆر لەوە زیاترە، بەڵام ئەوەی کە ڕەزا پەهلەوی دەیەوێت بۆچوونەکانی خۆی بسەپێنێت، پشتڕاستکردنەوەی ئەوەیە کە دامەزراوەی دەسەڵاتی پاشایەتی هیچ پەیوەندییەکی بە ئازادی و دیموکراسیەوە نییە. بەپێی پێناسە شازادەیی پێگەیەکی بۆماوەیی و خوێنییە و دەرئەنجامی دیموکراسی و دەنگی خەڵک نییە. هەڵوێستی سیاسی ڕەزا پەهلەوی، ئەو هەڵوێستەی کە بۆ خۆی یان لایەنگرانی پێناسەی دەکات، لەگەڵ سەرەتاییترین پێوەرەکانی دیموکراسی و تەنانەت لیبڕیاڵیدا ناگونجێت. بڕیارە ئەو پاشا بێت و پاشاش بڕیار نییە دەسەڵاتی خۆی لەگەڵ کەسدا دابەش بکات. تەنانەت لە ئۆپۆزسیۆنیشدا قسەکانی بەناو قسەی شاهانە و بە بۆچوونی هەوادارەکانیشی نابێ بە هیچ شێوەیەک پرسیاری لێ بکرێت و نە ڕەخنەی لێ بگیرێت. زۆرێک لە نەیارانی کۆبوونەوەی جۆرج تاون کە لە ڕیزی شاهانەی ئەو دوو توندڕەو بوون، باسیان لەوە دەکرد کە بۆچی شازادە لە تەنیشت کەسانی ئاسایی وەک حامید ئیسماعیلیون و مەسیح عەلی نەژاد و نازەنین فەنادی دانراوە. ئەگەر لەبیرتان بێت، دوای کۆبوونەوەی جۆرج تاون، کاتێک خاتووعەلی نەژاد وتارێکی پێشکەش دەکرد، شاهانەییەکان هاواریان دەکرد بڵێن جاڤید شا. یەکێک لە تاوانەکانی خاتوو عەلی نەژاد ئەوە بوو کە ئەم دروشمەی نەگوت. باشە بژی شا و بژی ئاڵای ئیمپراتۆری و بنەماڵەی پەهلەوی و هتد، پێکهاتەی شوناس و پایەی سیاسی پاشایەتین. بە واتایەکی تر ئەو بۆچوونەی کە پەیوەندییە ناوخۆییەکان دیموکراسی نەبوون و نەدەکرا لە پێگەیەکی یەکسانەوە قسە بکرێت و هتد، پەیوەندییەکی کەمی بە تاک و ئەخلاق و ئەخلاقی کەسییەوە هەیە، بەڵکو تایبەتمەندییەکی شوناس-سیاسیی خانەدانەکەیە .
ئەمڕۆ لە ئێراندا شۆڕشێک بەڕێوەیە، کە دەیەوێت کۆمەڵگا لە هەر جۆرە دیکتاتۆریەت و هەژموون و تاکگەرایی ڕزگار بکات. لەم نێوەندەدا کەسێک کە پێگەی خۆی لە سیاسەتدا لەسەر بنەمای خوێن و پەیوەندییە بۆماوەییەکان دیاری بکات و لەبری داهاتوو بەڵێنی ڕابردوو بە خەڵک بدات، بەشێکە لە کێشەی خەڵک نەک چارەسەری خەڵک.
بەڕای من مەسەلەکە تەنها شکستی پڕۆژەی هاوپەیمانی نییە، بەڵکو تەواوی پڕۆژەی پاشایەتی گەیشتووەتە کۆتایی خەتەکە.
سیما بەهاری: سەبارەت بە پرسی شاخوازەکان و هەڵوێستیان، بە دڵنیاییەوە دێمەوە و پرسیارێک دەوروژێنم، بەڵام با سەبارەت بە ئاڕاستەی بۆچوونی خاتوو مەسیح عەلی نەژاد قسەبکەین کە دەڵێت فشاری دەرەکی ڕۆڵی هەبووە لە شکستی ئەم پڕۆژەیەدا. لەم بارەیەوە چی دەڵێی؟
حەمید تەقوایی: ئەم فشارە دەرەکییە مانای چییە؟ ڕوونە کە مەبەستیان لە شاخوازە تونڕەوەکانە.ئەو شاخوازە شێلگیرانە کە پشتیوانی ڕەزا پەهلەوی دەکەن، دژی ئەم هاوپەیمانییە بوون. بەڕای من لە ڕوانگەی شاخوازەکانیشەوە، پێویستە دژی بن. وەک وتم بە هیچ شێوەیەک لەگەڵ ناسنامەی پاشایەتیدا ناگونجێت کە کەسێک کاندیدی پاشایەتی بێت لە تەنیشت کەسانی ئاسایی بوەستێت کە سوێندی پێی ناخۆن. بۆ نموونە، گریمان حمید ئیسماعیلیون لە کاتێکدا کە هێشتا ئەندامی هاوپەیمانی بووە، ڕایگەیاندووە کە من کۆماریخوازم و ئەوەندەی لەبیرمە هەرگیز نازناوی “شازادە”ی نەگوتووە. باشە ئەمە بۆ هەوادارانی ڕەزا پەهلەوی زۆر گرانە. ئەوان ئەمە بە دژبەیەک و دژ بە ئامانجەکانی خۆیان دەزانن و بەم مانایە ڕاست دەکەن.
دەمەوێت بڵێم کە وا نییە هەندێک لە پاشاپەرستە توندڕەوەکان فشاریان خستۆتە سەر. کێشەکە لەوەدا بوو کە هەموو دامەزراوە و هێڵی پاشایەتی لەگەڵ ئەم هاوپەیمانییەدا نەگونجێت. بەڕای من ئەوانەی بە بەردەوامی فشار و بەدواداچوونیان دەکرد نوێنەرایەتی هێڵی شاهانە دەکەن. تەواوی بانگەشەی هاوپەیمانییەک لەمانە دژ بە پرۆژەی پاشایەتی بوو و هەر بۆیەش لەبەریەک هەڵوەشا.
سیما بەهاری: باشە کەمێک زیاتر باسی ئەم بزووتنەوەی شاخوازی بکەین. بەدەر لەم مەسەلەی هاوپەیمانی، پێگەی شاخوازەکان بەگشتی چۆن هەڵدەسەنگێنن؟ مەبەست و ئامانجی ڕاستەقینەی ئەوان لە شۆڕشی ژن ژیان ئازادیدا چییە و دەتوانن چ پێگەیەکیان هەبێت؟
حەمید تەقوایی: هێڵی شاخوازەکان و دەستووریخوازی بە گشتی و بە مانایەکی گشتیتر تەواوی ئۆپۆزسیۆنی ڕاست بە کۆمارییەکانیشەوە هەرگیز لەگەڵ شۆڕش و شێوازی شۆڕشگێڕانەی دیاریکردنی ئەرکە سیاسییەکان هاوڕا نەبوون.
پاشایەتیخوازەکان کە بەتەواوی دژی شۆڕشن. ئەوەی کە ئەوان شۆڕشی ١٣٥٧ بە یاخیبوون و فیتنە ناودەبەن، تەنیا لەبەر ئەوە نییە کە ئەوانی لە تەختی پاشایەتی فڕێیدایە خوارەوە، بەڵکو لە بنەڕەتدا و ناسنامەییانە لەدژی هەر جۆرە شۆڕشێکن. بە گشتی شۆڕش بە دەستێوەردانی “خەڵکی ئاسایی” لە سیاسەت و ئاژاوە و توندوتیژی دادەنرێت. شۆڕشی ڕژێم و سیستمی حکومی خوازراویان ئەوان دەبێتە هۆی لەناوبردنی بیرۆکراسی و هێزە چەکدارەکان و “یاسا و ڕێسا” و لە ئەنجامدا بە بۆچوونی ئەوان بزووتنەوەکە شیاوی پشتگیری نیە.
کاتێک هێشتا شۆڕشی ژن ژیان ئازادی پێکنەهاتبوو و هەلومەرجەکە ئاساییتر بوو، ئەوان پڕۆژەی وەک ڕژێم گۆڕین، گۆڕانکاری لە پشت سەری خەڵکەوە، پشتبەستن بە حکومەتەکانی ڕۆژئاوا، ڕیفراندۆم، گۆڕانکاری لە دەستوور، هاوڕێیەتیان لەگەڵ هێڵی گۆڕانکاری و بزووتنەوەی سەوز و وەنەوشەیی و هتددا هەبوو. تەنانەت کاتێک کەسێکی وەک قاسم سولەیمانی کوژرا، ڕەزا پەهلەوی بێدەنگ بوو و زۆرێک لە شاخوازەکانی وەک ئەردەشیر زاهیدی قاسم سولەیمانییان بە “سەرکردەی نەتەوەیی” ناوبرد. وە کاک ڕەزا پەهلەوی خۆی نیگەرانە لە هەڵوەشاندنەوەی سوپای پاسداران و دەیەوێت دڵی “سەرکردە سەربازی و نیشتمانیەکان” بەدەست بهێنێت.
لەبەر ئەم هۆکارانە، پاشایەتیگەرایی پێچەوانەی بزووتنەوەیەکی وەک شۆڕشی ژن، ژیان ئازادییە. لە ڕووی ئایدیۆلۆژی و عەقیدەی و ستراتیجییەوە، پاشایەتی دژی هەر جۆرە شۆڕشێکە. ئەگەر بمەوێت ستراتیژی ئەوان لە پێوەندی لەگەڵ شۆڕشی ئێستا بە یەک وشە بڵێم، ئەوە ئەوەیە کە بە کەمترین گۆڕانکارییەوە بەم شۆڕشەدا تێپەڕن. واتە گریمان خامنەیی و بەشێک لە مەلاکان وازبهێنن، بەڵام ماشێنی حکومەت پارێزراوە، سوپا و هێزەکانی سەرکوت، زیندان و بیرۆکراسی پارێزراون. تەنانەت پێویستە سوپای پاسداران و بەسیج و هتد بپارێزرێن. وە بەم شێوەیە سیستەمی حکومەتی سەروو خەڵکی بە کەمترین گۆڕانکاری دەمێنێتەوە.
لە ڕووی ڕێباز و شێوازی کارکردنەوە، پاشایەتیخوازەکان هەمیشە پشتیان بە حکومەت و ڕێڕەوی دەسەڵات بەستووە. هەوڵی ئەوان هەمیشە بۆ بەدەستهێنانی دەسەڵات بووە لە سەرووی خەڵکەوە، ئێستاش کە شۆڕش بە پێچەوانەی ویستی ئەوانەوە دروست بووە، دەیانەوێت بەم ئاراستەیە بیشێوێنن. پرسی “داکۆکیکردن” و بانگەشەی نوێنەرایەتی خەڵکی ئێران لە مەجلیسەکانی ڕۆژئاوا، هەروەها گڵۆپی سەوز بۆ سوپا و سوپای پاسداران و “ڕۆحانیەتی باش” و پیاوماقوڵانی وڵات و سوپا، و حکومەت بەرپرسان، هەموو هەوڵێکن بەم ئاراستەیە.
ئەگەر لەبیرتان نەچووبێت، لە کاتی بانگەشەی هەڵبژاردنی ترەمپدا، چ لە خولی یەکەم یان دووەمدا، شاهانەخوازەکان بە توندی لەگەڵ ترەمپ بوون. هەندێک لە چاودێران پێیان وابوو کە ئەمە تاکتیکێکە. ئەوان پێیان وابوو ئۆپۆزسیۆنی شاهانە بەرگریکاری ترەمپە، چونکە ترەمپ زیاتر لە حزبی دیموکرات لە ئەمریکا ناکۆکی لەگەڵ کۆماری ئیسلامی هەیە یان زیاتر فشاری دەخاتە سەر. بەڵام بەڕای من مەسەلەکە لەوە زیاترە. لە هەمان کاتدا لە یەکێک لە هەمان چاوپێکەوتنە تەلەفزیۆنییەکاندا ڕوونم کردەوە کە پشتگیریکردنی ترەمپ جۆرێکە لە پشتیوانیکردن لە دەسەڵاتێکی ڕەهای تاکەکەسی، لە بەهای دەسەڵات و بێبایەخکردنی دیموکراسیەوە. وە بەم مانایە ترامپیزم زۆر هاوبەشی لەگەڵ پاشایەتیدا هەیە.
خۆبەسەنتەرکردن و گەورەیی ترەمپ و تەنانەت پشتبەستنی بە لۆمپن و چەقۆکێشی زۆر لە بۆچوون و کردەوەی پاشایەتیخوازان دەچێت. ئەمڕۆ دەبینین بەشێک لە هەوادارانی سیستەمی شاهانە بوونەتە گۆپاڵ بەدەست. هەندێک کەس دەڵێن تێڵاوەشێنەکان کەمینەیەکی توندڕەون، بەڵام مامەڵەی کاک پەهلەوی لەگەڵیاندا بەتەواوی پشتیوانییە، هەروەک چۆن مامەڵەی ترەمپ لەگەڵ فاشیستەکانی لایەنگرانی کە هێرشیان کردە سەر کۆنگرێسی ئەمریکا. ترامپ لەبارەی قمەکێشانی لاینگری لە دژی خەڵک ڕایگەیاند کە هەردوولا تاوانبارن و ڕەزا پەهلەوییش هەمان شت دەڵێت.
ئەمڕۆ شەعبان، بێ مێشکە شا پەرست شتەکانیان کاریان بەجێگایەک گەیاندوە کە هەندێک لە خۆپیشاندانەکانی دەرەوەی وڵاتیان تێکدەدەن، دەستدرێژی جەستەیی و دەستدرێژی سێکسی بۆ کاک عالی پەیام، شاعیری تەنزئامێز دژ بە نیزام. پاشان لە فەزای مەجازیدا بەرگری لە کردەوە قێزەونەکەیان دەکەن و داری ئاڵا دەدەنە نەیارەکانیان. ئەمەش بە شێوەیەکی ڕەمزی بەکارهێنانی ئاڵای شاهەنشاهی نیشانی دەدات. یان بیپەرستە یان بە داری ئاڵاکە دێینە سەروکارتان! ئەمە سروشتی ڕاستەقینەی پاشایەتییە.
لە دیوەکەی تری ئەم هاوپەیمانییەدا، وادیارە ئەم پڕۆژەیەی جۆرج تاونە لە دەوری هاودەنگی لە دژی کۆماری ئیسلامی پێکهاتووە. ئێستا بزانە چی دەڵێن. ئەمڕۆ خەڵک لەدژی لەسێدارەدان دروشمی “هەموومان پێکەوەین” دەڵێنەوە و ئەم هاشتاگەش لە سۆشیال میدیا پێشوازییەکی بێ وێنەی لێکراوە. بەڵام هاشتاگە پەسەندکراوەکانی بەکارهێنەرانی لایەنگری شاهانە بریتین لە: “ئێمە پێکەوە نین”، “ئێمە لەگەڵ پاشاین”، “ئێمە لەگەڵ پاشا دەمێنینەوە” و هاوشێوەکانی. خەڵک ئەمانەیان لە ئۆپۆزسیۆن و لە دژایەتی گشتیدا بۆ “هەموومان پێکەوەین” وروژاندووە. واتە تەنانەت بە وشەش نەک هەر وازیان لە ئیدیعای هاودەنگی لە دژی حکومەت هێناوە، بەڵکو لەبەردەم ڕیزە یەکگرتووی خەڵکدا وەستاون. ئێمە هەر لەسەرەتاوە گوتمان ئۆپۆزسیۆنی ڕاستڕەو هۆکاری دووبەرەکییە و هاودەنگی نییە، ئێستاش بە ئاشکرا هەمان شت ڕادەگەیەنن.
ئەو گۆپاڵ بەدەستانەی کە ئێستا کەوتوونە گیانی خەڵکی، هەر لە ئەمڕۆوە نیشانی دەدەن کە ئەگەر دەستیان لە جێگایەک گیر ببێت چۆن مامەڵە دەکەن.
ئەم جۆرە هەڵوێست و ئەدایەی لایەنگرانی دەسەڵاتی پاشایەتی کە بە تایبەتی لە دوای هاوپەیمانی جۆرج تاون لە شەقام و لە سۆشیال میدیادا تەشەنەی کردووە، بە شێوەیەکی کردەیی و ڕاشکاوانە، ئەوە دەردەخات کە ئیدیعای ئەوان نەک تەنها لەسەر هاودەنگیی لە بەرامبەر بە حکومەت، بەڵکو لە بەرگریکردن لە دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ و هتد بە تەواوی بێمانا و پڕو پوچ و بێ بەقا و دەستکردن. پڕوپاگەندەیەکە کە دەیانەوێت هەمان سیستمی شاهانە کە پێشتر لە ئێراندا هەبوو، بە هەمان دیکتاتۆریەت و هەمان گۆڕستانی ئاریامیهری زیندوو بکەنەوە. لە ڕەزا پەهلەویەوە بگرە هەتا هەموو پاشایەتیخوازێکی تر، ئەوان بە تەواوی بەرگری لەو قۆناغە دەکەن کە ساواک بێدادی دەکرد، لە سێدارەدان، زیندان، ئەشکەنجە، خنکاندن، سانسۆرێکی توند هەبوو، ئازادی ڕۆژنامەگەری نەبوو، ئازادی ڕادەربڕین، ئازادی قەڵەم نەبوو.؛ لە لایەکی ترەوە ئەوە هەژاری و برسێتی بوو کە دواجار بووە هۆی یاخیبوونی خەڵکی قەراغ شارو هەژار نیشینەکان لە شۆڕشی ١٣٥٧دا.
لایەنگرانی دەسەڵاتی پاشایەتی لە ڕاستیدا دەیانەوێت سیستەمێک زیندوو بکەنەوە کە لە تەختی پاشایەتی کەوتووە، کە خەڵک بە شۆڕشێک کاری خۆیان لەگەڵی یەکلایکردوەتەوە. بۆیە پێویستە بگوترێ بە مانای ڕاستەوخۆ و ئاشکرای وشەکە، ئەمە بزووتنەوەیەکی دواکەوتوو و کۆنەپەرستانەیە.
سیما بەهاری: لەکۆتایی گفتوگۆکەماندا باس لەوە بکەین کە یەکڕیزی بابەتی گەلە. ئەم پڕۆژەیە شکستی هێنا، بەڵام هێشتا خەڵک یەکڕیزییان دەوێت. لە زۆرێک لە خۆپیشاندانەکاندا دەبینین کە ئەوان هاوار دەکەن ئیتیحاد و ئیتیحاد و هەموومان پێکەوەین. بەڕای ئێوە هاوپەیمانی چییە کە بتوانێت بنەمایەکی پرەنسیپی و بنەمایەکی هەمیشەیی هەبێت و تەنانەت دەکرێت؟
حەمید تەقوایی: بەڕای من مەسەلەکە لە بنەڕەتدا دێتە خوارەوە بۆ ئەو پرسیارەی کە کام هێز لە دەوری کام هێڵ یەکگرتوون؟ هەمووان باسی هاوپەیمانی یان یەکگرتوویی لە دەوری ڕووخاندنی کۆماری ئیسلامی دەکەن، بەڵام سەرەتا پێویستە بزانین مەبەست لە ڕووخانی کۆماری ئیسلامی چییە.
وەک لە وەڵامی پرسیاری پێشوودا ڕوونم کردەوە، لە ڕوانگەی هێزە ڕاستڕەوەکانەوە، ڕوخاندن بە واتای جێ گۆڕکێی بەرپرسەکانە نەک گۆڕینی تەواوی سیستەمەکە. تەنانەت شاخوازەکان دەیانەوێت سوپا و بەسیج لە ژێر ئاڵای شازادەدا بپارێزن. ئەوان دەیانەوێت عەمامە بە تاج بگۆڕن و سیستەمی هەبوو بهێڵنەوە. بەڵام خەڵک ڕاپەڕیوو، بەپێچەوانەوە دەیانەوێت هێرش بکەنە سەر ڕیشەی حکومەت و سیستمی هەبوو. لە ڕوانگەی جەماوەرەوە ڕوخاندنی ڕژیم بەو مانایەیە کە تەواوی سیستمی هەبوو بڕوخێنرێت، هێزە سەرکوتکەرەکان هەڵبوەشێنرێنەوە، سزای لەسێدارەدان هەڵبوەشێنرێتەوە، سانسۆر و سەرکوتکردنی بۆچوونەکان نەبێت، دەبوو هەژاری و نەداری و نائەمنی ئابوری نەبێ، بۆشاییەکی گەورە لە نێوان کێوی سامان و دۆڵی هەژاریدا لە نێوان “موچەی گەردونی و نەهامەتی گشتی”دا، پێویستە نەمێنێت، نابێت دەسەڵاتی سەروو خەڵکیمان هەبێت و تەنانەت هێمای دەسەڵاتی سەروو خەڵکی، لەوانەش دەسەڵاتی ولایەتی فەقێ و پاشا و هتد و هتد. نەخێر بۆ کۆماری ئیسلامی، واتە نەخێر بۆ هەموو ئەمانە.
تەنها یەکگرتوویی لە دەوری ئەم جۆرە داواکاریانە دەتوانێت بەڕاستی سەقامگیر بێت و خزمەت بە پێشکەوتن و سەرکەوتنی شۆڕش بکات.
سەیرکەن لە ئاستێکی بنەڕەتیدا یەکگرتوویی نێوان خەڵک و لە ڕیزەکانی شۆڕشدا تەنیا لە دەوری خواست و هیوای هاوبەشی هەموو مرۆڤەکان پێکدێت و بەشە هاوبەشەکەی هەموو مرۆڤەکان ئینسانیەتە و هیوای ئینسانیە. جەختکردنەوە لەسەر ئایین ومیللەت و نەتەوە و ڕەگەز و ئەم جۆرە پێناسانە تەنها دەتوانێت فاکتەری دابەشبوون بێت بۆ مرۆڤەکان. وە هێزە نەتەوەیی و ئایینی و نەتەوەیی و ڕەگەزییەکان بە وردی وەبەرهێنان لەسەر ئەم تایبەتمەندییانە دەکەن. لە دەوری ئەمانە یەکگرتوویی نییە، تەنیا دابەشبوون دروست دەبێت.
ئەگەر تیشک بخەیتە سەر هەر بابەتێکی دیکەی وەک ئێرانیبوون، ئیسلامیزم، ڕەگەزی فارسی، نەتەوەیی بەهێز یان کورد، بەلووچ و هتد، ئەوە زۆر ڕوونە کە ئێوە دووبەرەکی دروست دەکەن. خەڵکی ئێران بە حەق لە شەقامدا دروشمی بەلوچ وکورد و ئازەری ئازادی و یەکسانی دەڵێنەوە. تەنها ئەم جۆرە دروشمانە دەتوانن فاکتەری یەکگرتوویی بن.
مرۆڤەکان تەنیا لە دەوری ئارەزووە ئینسانییەکانیان دەتوانن یەکبگرن و ئەو خواستەئینسانیانەی ئێستا لە دەستی هێزە چەپ و شۆڕشگێڕەکاندایە. لە دەستی ئەو هێزانەدایە کە لەم دواییانەدا جاڕنامەی کەمترین داواکارییەکانی شۆڕشیان بە واژۆی ٢٠ ڕێکخراوی پێشەیی و ڕێکخراوی مەدەنی بڵاوکردەوە. نموونەیەکی دیکە جاڕنامەی داواکاری پێشکەوتنخوازانەی ژنانە کە لە سەروبەندی ڕۆژی جیهانی ژناندا بڵاوکرایەوە. حیزبی ئێمە لە نێوان شتەکانی تردا، لە ڕێگەی ئەم تەلەفزیۆنەوە، بەردەوام هەمان داواکاری و جاڕنامەی ئینسانی دەخاتە ڕوو و دەیگەیەنێتە خەڵک.
یەکگرتوویی یان هاوپەیمانی نێوان حیزبەکان تەنیا لە دەوری ئەو جۆرە جاڕنامانە دەتوانێت بەردەوام بێت ڕیزەکانی هەموو خەڵکی شۆڕشگێڕ نوینەرایەتی و یەکگرتوو بکەن.
٣٠ی ئایاری ٢٠٢٣، ٩ی خوردادی ١٤٠٢
