لەبارەی کتێبی ” دنیای تارمایی و کارەکتەری پەنهان “ی هۆشەنگ شێخ محەمەد.. خوێندنەوەی رۆژگار خالید
چەشنی کتێب / لێکۆڵینەوەی ئەدەبی.
ئەو کتێبە گرنگی و بایەخی تایبەتی خۆی هەیە، چونکە دەروازەیەکە بۆ قووڵایی ناخی خۆمان و کەسەکانی تر و ئەو ژیانەی تێدایین و لەگەڵ ئەوەشدا لێکۆڵینەوە و لێكدانەوە و گەڕانە بەدوای شتەکانی تری دەوروبەرمان وا دەکات پرسیاری دروست بکەین یاخود بترسین لە پرسیارکردن .
بۆیە بەگشتی مرۆڤەکان لەبەردەم کۆمەلێک بژاردەن ، وەک باشە و خراپ ، زانین و نەزانین، ڕاستی و درۆ، دانیشتن بەدیار چارەنووسێکی نادیار یانیش خەریکی گەڕانێک ببن بەنێو فکری تاریکی و خەریکی زیاتر لە وەڵامێک ببن بۆ گەیشتن بۆ تورسکاییەک کەچاوەڕێی دەکەن ، یانیش بترسن لە بزربوونی حەقیقەت و نیشاندانی وەهم وەک جۆرێک لە حەقیقەت ، یانیش وا تێبگەن ژیان ڕاوەستانێکە بۆ گفتوگۆکردن دەربارەی دیوێکیتری شتەکان .
بۆیە دەتوانم بڵێم ئەو کتێبە کتێبی دڵخوازی منە و
خوێندنەوەیەکی گرنگی بۆ دەکەم لەڕوانگەی ” زمانناسی/ کۆرنۆلۆژی ” لەڕووی زانستی گێڕانەوە و هەبوونی دونیای عەقلگەراییدا / نارتۆلۆژی لەڕوانگەین ئایین و فەلسەفی ئیشراقی و دونیایی پەنهانی .
سەرەتا
نووسەری کتێب بەم ووتەی مەولانای جەلالەددینی ڕۆمی دەستپێدەکات
کەدەڵێت :.
جەهل لەبەردەستی کامڵدا دەبێتە زانست، زانستیش لەبەردەستی نوقسان و نەزاندا دەبێتە جەهل !
ئەوەی نەخۆش و دەردەدار دەستی تێوەردەدا دەبێتە دەبێتە دەرد و نەخۆشی و بەڵام کەسی کامڵ ئەگەر دەست بۆ کوفریش ببات دەبێتە ئایین !!
دواتر نووسەر دێت لەڕوانگەی فەلسەفی ئیشراقی خوێندنەوە و گێڕانەوە دەکات بۆ 16 چیرۆکی نووسەری ” یوسف عزەدین ” ئەو چیرۆکانە هەم حەقیقەتن و هەم خەیاڵن چونکە بۆ بەشێکمان زانینن و بۆ بەشێکی دیکەمان وەک جەهل وایە ، چونکە لەخەیاڵگەمان دنیایی تارمایی و مرۆڤ وەک کارەکتەری وون ناتوانێ پەیامەکانی بگەێنێت ، ئەگەرچی مرۆڤ لە ئەسل وجوودی هەیە کەچی بەتێپەڕبوونی کات دەبێتەوە بەتارمایی .
سەرەتایەکیتر
ئەوەی گرنگە بەلای منەوەئەم کتێبە پەیوەست نییە بەکات و زەمەنێکی دیارکراو بەڵکو وەک ڕووناکی و تاریکی وایە لەشوێنێک هەڵدەکات و لەشوێنێکی دیکەتاریک دەبێت وەک سووڕانەوەیە بەدەوری شتەکان بەڵام هەرجارێک بەشێوەیەکی جیاواز !!
گرنگترین ئەو پرسیارانە لەو کتێبەبەدیم کرد ئەوەیە:
ئێمە لەکوێی ئەو زەمەنەینن و بەرەو کوێ دەچین؟!
پەیوەندی کات بە زەمەنەوە لەکوێ دەستپێدەکات و لەکوێ کۆتایی دێت؟!
قسەکردن لەسەر بەستنەوەی و لێکترازانی پەیوەندی نێوان کات و شوێن لە دونیای ئێمەدا ، بەواتایەکی دیکە مرۆڤ لە زەمەنێک لەدایکدەبێت و لە زەمەنێکی دیکە دەژیت و لەسەردەمێکی دیکە دەمرێت !
هەر بۆیە تووشی جۆرێک لە کێشەی فکری دەبینەوە چۆن لەو شتانە تێدەگەین کاتێک وەک حەقیقەت دەیانبینن؟!
چۆن لەو شتانە هەڵدێن وەک وەهم بڕوای لەسەری دروستدەکەین ؟!
مرۆڤ مەحکومە بەکوشتن بەڵام چ جۆرە کوشتنێک کوشتنی جەستە یا کوشتنی روح هەیە ” کاتێک مرۆڤ بیری لێدەکاتەوە ” یانیش جاڕدانی وەک کەسێکی شێت و دەرووننەخۆش!!
بۆیە پرسیارەکان قولتر دەبنەوە و دەبێ بپرسین :
ئایین چییە و ئیمان چییە و مەعریفە چییە ؟
پەیوەندیی نێوانیان چۆنە؟
لەسەرەتای بوونەوە تاوەکو کۆتایی پێهاتنی ئەو گەردوونە
مرۆڤ بەناو ژیان تێدەپەڕێ یانیش ژیان بەناو مرۆڤ تێدەپەڕێ ئەی کامیان ئەوەی دیکە دەخواتەوە ؟!
پیاوی ئایینی و کارەکتەری ئایینی نزیک لە دەسەڵاتداران کێین؟
ڕۆلی فەلسەفەی ئیشراقی لەنێوان ئایین و فەلسەفە و مەعریفەدا چییە؟
چۆن وەڵامی پرسیارەکانی تایبەت بە کوفر و ئیلحاد و خودا و ناخودا و ئیمان دەداتەوە و پشت پیرۆزییەکان دەخاتەڕوو؟ چۆن گومان بکەین و ئەی یەقین چیمان پێدەڵێت ؟
خوێندنەوەی یەکەم
مرۆڤ وەک بوونەوەرێکی کۆمەڵایەتی بۆ ئەوەی لە زمانی ئەوانەی دیکە تێبگات کەواتە گرنگە پڕ یادەوەری ببین و چاوەڕێ ببین و بێدەنگ ببین و نزیک ببین، کەواتە مرۆڤێک ببین هەم وەک کارەکتەری وون و هەم وەک بتێک هەبین ، بۆ چەندەها ساڵ ئاگامان لە دونیای ئاشکرا و شاراوە ببێ ، بۆ ئەوەی ببین بەزمانناس کەواتە دەبێ گێڕەرەوە ببین و هەموو کەسێک وەک کارەکتەرێک تەماشا بکەین !!
بۆ ئەوەی لەکۆی ئەو شتانەی نووسیم تێبگەین، دەبێ ڕامانێکی چاکمان هەبێ و لە شتەکان وردبینەوە و گومان بکەین !
کەواتە دەپرسم:
زمان دەتوانێ چ شتێک بگێڕێتەوە و دەتوانێت چ شتێک نەگێڕێتەوە ؟
چۆن ڕاستییەکان گۆدەکا و چۆن درۆکانیش دەشارێتەوە؟
بۆچی شتەکان بشاردرێنەوە؟
مرۆڤ چۆن شتەکان کەشف دەکا لە ڕێگەی گومانەوەیە یانیش لەڕێگەی حەقیقەتەوە یانیش هیچیان ؟
زمان چۆن بێدەنگ دەکرێت و چۆنیش وای لێدەکرێت هەموو شتێک بلێیت ؟!
چ جۆرە پەیوەندییەک هەیە لەنێوان زمان و بیرکردنەوە؟
چ جۆرە پەیوەندییەک هەیە لە نێوان دونیای مەعریفەنناسی و فەلسەفی زمانناسی ؟
مرۆڤ دەیەوێت لە رێگەی جادوو و سحر هێزێکی بەدەر لە سروشتی هەبێ لەدەرەوەی سرووشت بێت و دواتر وجوودیەتی خۆی نیشانی هەمووان بدات، لەوکاتەدا سوود لە سۆفیەک وەردەگرێ یا دەروێشی یا کەسێک زمانێکی تایبەتی هەبی یا کەسێک فەیلەسوف بێت ، یانیش لە ڕێگەی مەعریفەوە ئەزموونی ژیان و ئەزموونی تێنگەیشتنی لەناواقیعی ژیان و چارەنووسی خۆی دەگێڕێتەوە لێرە دەگەینە دەرئەنجامی :
چارەنووسی شتەکان مرۆڤەکان بەرەو کوێ دەبات، بۆ ئەوەی شەڕی ماناوە بکات لەکاتێکدا دەکرێت شتێک خۆی دەردەخا وەک ڕاستی، کەچی ڕاستی نییە ، مرۆڤەکان چییان بەسەر گەردوون و خودا هێناوە یاخود گەردوون و خودا چییان بەسەر مرۆڤ هێناوە !!
لێرەدا گرنگە بپرسین زمان دەتوانێت چ کێشەیەک دروست بکا و چ دونیایەک وێران بکا لێرە فێری ئەوەمان دەکا زمان چ هونەرێکی تێدا هەیە ، کەچی بێهونەرە .
خوێندنەوەی دووەم
مرۆڤ وەک کارەکتەرێکی ئەقلانی و کارەکتەرێکی پڕ لە کێشە دەخاتەڕوو !!
تێگەیشتنی مرۆڤ چییە لە دونیای ئەقلانی؟
ئایا مرۆڤ دەبێ بێدەنگ ببێ بۆ ئەوەی ئەقلانییەت بەشی هەمووان بکا ؟
پاشان بپرسین مرۆڤی نائەقلانی کێیە؟
پەیوەندی نێوان ئەقلانییەت و نائەقلانی چۆن دەستپێدەکات و چۆن بەردەوام دەبێ و چۆن کۆتایی دێت؟
لەنێوان دوو هاوکێشەدا مرۆڤ وەک بوونەوەرێکی تاوانکار و مرۆڤ وەک بوونەوەرێکی تاوانلێکراو، مەحکومە بەشتێک نەیکردبێ یانیش مرۆڤ لە ئەزەلەوە لۆ ئەبەد وەک تاوانکارە و هەمیشە تاوان بەرهەمدەهێنێتەوە !!
لێخۆشبوون چییە؟
ئایا لێخۆشبوون کۆتایی ڕقە یانیش مەرگی ڕقە و دەکرێت جارێکی دیکە زیندوو ببێتەوە ؟
ژیان چییە و ئەودیوی ژیان چییە؟
مردن چییە و مانەوە چییە؟
ڕۆلی سەرەکی مرۆڤ لە سووڕانی ژیان و دروستکردنی کارەکتەرێکی دیکە بۆ ژیانێکی خەیاڵی چییە؟
پەیوەندی نێوان شوێنی تاوان بە زەمەنەوە و پەیوەندی زەمەن و بەکاتەوە چییە؟
ئاگاهی چییە و نائاگاهی چییە؟
خورافە چییە و ئایین چییە؟
ئایا مرۆڤ لەنێوان کوشتن و خۆکوژی خود کامیان هەلدەبژێرن ؟
ئیدیعای مرۆڤ وەک خودا چۆن دروستبوو ؟
لە چ شتێک مرۆڤ و خودا لەیەکدی دەچن وە لە چ شتێک لەیەکدی دووردەکەونەوە ؟!!
لۆ ئەوەی وەڵامی ئەو هەموو پرسیارە بدەمەوە
مرۆڤ دەبەستمەوە بە کتێب و رستە و ووشەوە پاشان دێم گەمەیەک دروست دەکەم، هەموو شتێک دەبەستمەوە بەدونیای مەعریفە و بەزەمەنەوە دواتر مرۆڤ دەگەڕێنمەوە ڕێچکەی خوداناسی و ئایینناسی و گەڕانەوە بۆ ناسینی پێغەمبەران و فەیلەسوفەکان و شاعیران چونکە سروشتی مرۆڤ دەیەوێت بگەڕێتەوە بۆ بەپیرۆزکردنی شتەکانی !! پاشان ئەو بابەتە دەبەستمەوە بەژیانی چەند هەزار ساڵێک پێش ئێستا چونکە بەگشتی مرۆڤایەتی وێنەیەکی لە خەیاڵی هەیە دووبارە وێنەی دروستی دەکاتەوە و دواتر دێت پۆلێنی دەکات بۆ جۆرێک لە دونیایی ئەقلانی بۆ وێنادەکا و دەیبەستێتەوە بە زەمەنەوە و دواتر دێت بۆمانی دەگێرِێتەوە لەڕێگەی چیرۆکەوە چونکە هەموو شتێک لە ڕیگەی چیرۆکەوە بۆمان ساغ بۆتەوە ، بۆ ئەوەی چیرۆکیش بەشێکی گرنگ بێت لە حەقیقەتی شتەکان و دێت باسی ڕاستی و درۆ و گومان و یەقینی شتەکان دەکاتەوە و دواتر دێت فکرێکی پیرۆز دەسەپێنێ و شەڕی لەسەر دەکا و پاشان دێت جادووی پێوەدەکات ، بەناچاری وادەکا خۆی ببێ بە ئەفسانە و دەسەڵاتدارێکی رەها و پاشان هێز دەداتەوە شتەکان و کردەکان دەبینێ کردەیی خراپە و باشە دابەش دەکاتەوە هەر بەمەبەست یەکێکیان دەشارێتەوە ، دواتر دێت وەک کەسێک دەتوانێت جیهانێک بونیاد بنێت و بتوانێ بیشکێنێت بەئەنقسەت خەیالی ئێمە دەستکاری دەکا و دووبارە دروستی دەکاتەوە ، لە ڕوانینی خۆی پێی وایە بەشێوەیەکی جوانتر شتەکان بۆ خەڵک و زەمەنێکی دیکە دەگوازێتەوە و دەیبیستێتەوە بۆیان بەواقیع و خەیال بۆیان، کەچی دێت هێزێکی فیزیکی بەبەر دەکات و دەبێت بە کارەکتەرێکی پڕ لە جوولە و کەسانی دیکەی پێدادگایی دەکا، پاشان دێت یادەوەرییەکان داگیر دەکات و وا دەکا ببین بە کەسێکی دەرووننەخۆش و شێت، پاشان وا دەکا دەیان تاوان بکەن و دەیان تاوانیان کەشف دەکات بەبێ ئەوەی بکوژ ببین و تاوانکارببن ، لێرەوە دەبێت بەکەسێکی ئەفسوناوی بەرگێکی نوێ دەپۆشێت و رووداوەکان بۆ خەڵکی دەگێڕێتەوە و بەرگری دەکا و پێی وایە ناهێلێت ژیان کۆتایی بێت و مێژوو دەنووسێتەوە و پێمان دەڵێت ژیان هیچ کاتێک چەقی نەبەستووە و ئەو هەموو نهێنییەکان دەزانێ و هەمووان تووشی دۆخێک دەکا بترسین لە ڕوودان و ڕوونەدانی هەر حەقیقەتێک.
بۆیە لەڕێگەی ترسەوە شتەکان دەگۆڕێت بۆ جۆرێک لە وەهم و دۆخێک دروست دەکا کەوا ئەو دەتوانێ بەرگری بکا و نەهێلێت پیرۆزییەکان سوکایەتی پێوە بکرێت ، دیسانەوە خورافە دەهێنیتەوە بەرباس و دووردەکەوێتەوە لە خودا و ئایین و پێغەمبەران و فەیلەسوفان چونکە ناچارانە چاوی لە جەهلە چاوی لە میهرەبانی دار و بەرد و مردوویەکە بۆ ئەوەی ئاواتەکانی بهێنێتەدی، پاشان پێی وایە ئەقلانییەت شتەکی بێسوودە و مرۆڤ نابێت بیربکاتەوە !!
بۆیە وەک ئەفسانەیەک گەمەی بەچارەنووس دێت و لەبەر مێژوو ڕادەکات و بەناو ڕووناکی دەڕوا و دەچێتەوە نێو تاریکی، پێی وایە هیچ شتێک بوونی نییە و هیچ سنوورێک بوونی نییە ئیشی ئەو تەنها و تەنها ئەوەیە و گەمەیەکی تاڵمان لەگەڵ بکات .
کەواتە ئێمە هەم کارەکتەرێکی وەهیمن و هەم لەحەقیقەت دەترسین.