ژیانی شاعیری کورد (سەید یەعقووب کوڕی سەید وەیسی) ناسراو بەسەید یاقۆ.. ئامدەکردنی سامان خدر

سەید یەعقووب کوڕی سەید وەیسی لە ساڵی١٨٠٢ لە گوندی قەمشەی ناوچەی مایدەشتی کرماشان لەدایک بووە . بە بنەماڵە دەچنەوە سەر سەیدانی سامرەیی و لە قەمشە دەژین. کوردی ئەو ناوچەیە و بنەماڵەی شاعیر لە سەر ئایینزای شیعەی دوازدە ئیمامین. خوێندنی لەسەر دەستووری ئایینی کۆن بووە و لە سەرەتای ژیانیدا ھەوڵی داوە ببێ بە میرزا، واتە خوێندەواری ئەو سەردەمە و بۆ ئەم مەبەستە سەری لە کرماشان داوە، ڕێی کەوتووتە کرند و بێستوون، گەشتی تاران و قوم و شیرازی ھەیە.

دەنگوباسی خوێندەواری و شیعری سەید گەیشتووتە دیوەخانی ئیمام قولی میرزای دوەڵەتشا و پاشان لە لای مامە محەمەدحەسەن خانی فەرمانڕەوای کەلھوڕ وەک نووسەری دیوەخان لە ساڵی١٨٣١ لەوێ دامەزراوە و تا کۆتایی ژیانی لەو ماڵە گەورەیە ماوەتەوە. سەید ڕۆشنبیری چاکی سەردەمی خۆی بووە، بە خەتخۆشی ناوبانگی ەرکردووە و لە زانستی مۆسیقا و بەکارھێنانی ئامێری تەموور ھاوتای کەم بووە و شارەزایی زۆری لە ئاوازی مەقامەکان بە تایبەتی ھۆرە بووە. ھەندێ لەسەر ئەو باوەڕەن چووبێتە سەر ئایینی یارسان، لە شیعریدا شوێنەواری ئەم ئایینە بەرچاو ناوکەوێ، وا دەگێڕنەوە سەید یەعقووب ھەندێ جار کە تووشی باری عیشق و ڕاکێشانی سۆفیزم دەبوو بەسەر وڵاغەوە غار غارێن و جلیتبازی دەکرد و ھۆرەی دەچڕی. نازناوی شیعری سەید یەعقووب “سەیید”ە، ھەندێ جاریش “سەی یاقۆ”ی بەکارھێناوە، لەبەر ئەوە لە ژیانی شاعیریدا بە”سەی یاقۆ”ش ناسراوە، لە ناو خەڵکی بە سەید یەعقووبی ماھیدەشتی ناوبانگی دەرکردووە.

شاعیر لە ساڵی ١٨٨١ کۆچی دواییکردووە و تەرمەکەی براوەتەوە ئاوایی قەمەشە و لەوێ نێژراوە.
ئەو شاعیرە، خۆشنووس و تەمبووورڤانێکی بە تواناش بووە. شیعری سەید یاقۆ لە نێو گۆرانەکاندا بڕەوەێکی زۆری بووە و شێواز و جۆری نیگاشی بەراورد لەگەڵ شاعیرانی پێشووی خۆی، دەتوانین بڵێین زیاتر لە ژێر کاریگەریی خانای قوبادی و ئەڵماس خاندا بووە. هەرچەند کارێک کە ئەو کردووویەتی بەرفراونتر بووە لە کاری ئەوان و وەکی کوتمان بە تاقیکردنەووەی زاراوەکانی دیکەی وەک لەکی و کورمانجی و سۆرانی، بواری زمانی شاعیرانەی خۆی بەرفراوانتر کردووەتەوە. ئەوەش بۆ شاعیرێکی کە دوو سەدە لەوە پێش ژیاوە و وڵات لەوپەڕی بەهێز بووونی کێشەی مەزهەبیدا بووە، کارێکی کارستان و گرینگە و نیشاندەری سەرەتیدانی زمان و نەتەوەیە بەسەر باقی بوارەکانی دیکەی ژیاندا. بابەتی سەرنجڕاکێشی ژیانی شاعیرانەی سەید یاقوووب ئەوەیە کە جواغڕافیای خوێندنەوەی بە نیسبەت شاعیرانی خوارووی کووردستان بەربڵاوتر بووە و هۆگرییەکی زۆری بە شیعری شاعیرانی سۆرانی بووە و لە هەمووان گرینگتر ناسیاویی لە گەڵ شیعری “نالی”ی شارەزووری هەبووە و ئەو بە مامۆستای خۆی دەزانێ و تەنانەت بە لاسایی لە بەرهەمەکانی ئەو شیعریشی هۆنیوەتەوە.

لە شیعری دە بڕگەییدا وەکی کووتمان لە پێشەنگانی بواری شیعری ئەویندارانەی بڕگەییە و شیعرەکانی شان لە شانی شیعری کەسانی وەک مەولەویی تاوەگۆزی و بێسارانی و میرزا ئەولقادری پاوەیی دەدەن. نمووونەی ئەو شیعرانەی دەتوانین شیعری دڵە دامەنی ناوبەرین کە هەم شێوەی دوووپات کردنەوەی ڕستە و دەستەواژەکان، هەم شێوەی ڕوانین بۆ مەعشووق لە گوتاری زاڵی ئەو جۆرە شیعرە وەرگیراوە.

شیعرەکانی

سەی یاقۆ شیعرەکانی بە شێوەزاری کوردیی گۆرانی نووسیوە و سەرەڕای ئەو شێوەزارەش، ھۆنراوەی بە سۆرانی و ھەورامی داناوە. دیوانەکەی نزیکەی ٢٠ ھەزار ھۆنراوە بووە تیاچووە و نەماوە، ئەوەی ماوە و بە دەست گەییشتووە دەوری ھەزار ھۆنراوەیە، بەڵام بە چاپ نەگەییشتووە. ناوەرۆکی شیعرەکانی ئایینی، وەسفی جوانی سروشت، خۆشەویستی و دڵداری بووە. بە شاعیرێکی کلاسیزم دانراوە و بڕێک لە شاعیرانی فارس و ھەروەھا نالی کاریگەرییان لە سەری بووە. شیعرەکانی وشەی بیانی عەرەبی و فارسی لەخۆدەگرێتەوە و لاسایی کردووە لە شاعیرانی شێوەزاری گۆرانی کە کێشی خۆماڵی بەکاردەھێنێت. شارام نازری یەکێک لە شێعرەکانی سەی یاقۆی لە گۆرانییەکدا بە کار ھێناوە.
شیعری ئەم شاعیرە لە ناو دڵی خەڵکی جێگەی خۆی دۆزیوەتەوە و ماوەیەکی زۆر لە دەسنوودا پارێزراوە و ساڵی١٩٨٤ بۆ یەکەم جار دیوانەکەی لە چاپ دراوە. سەید یەعقووب ئاگاداری زاراوەکانی زمانی کوردی بووە: ھەورامی، سۆرانی، لەکی، کورمانجی. شاعیرانی ئەم ناوچانەی ناسیوە، بەتایبەتی نالی خۆشویستووە و بە شاعیرێکی گەورەی داناوە و شانازی پێوە کردووە و سەرکەوتووانە لاسایی شیعری نالی کردووتەوە. لە ڕووی ڕوخسارەوە شیعری سەید لە سەر دوو بەشی شیعری خۆماڵی لەسەر ئاوازی ھۆرە و شیعری عەرووزی دانراوە و لەم بوارەدا لە ژێر کاریگەری نالی بووە.
بەرھەمی شاعیر وێنەی شیعرێکی بەرزی زمانی کوردییە، زادەی تێکەڵاوی بنزاراوەکانی زمانی کوردی ئەو ناوچانەیە بە زاراوەی گۆرانی و ئینجا موتوربەکردنی ئەمە بە زاراوەی کوردی ناوەندی (سۆرانی).

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.