بیۆگرافیای برسیێتی.. شەماڵ بارەوانی
بیۆگرافیای برسیێتیی، ڕۆمانێکی (٢٣٩) لاپەڕەییە و لە قاڵبی یادداشتی ڕۆژانەی ژیانی نووسەری بەلجیکی خاتوو(ئیمیلی نۆسۆمب”ـە و یەکەم چاپی لە ساڵی ٢٠٠٤ لێ بڵاوبووەتەوە. لە بیۆگرافیای برسیێتیدا نووسەر باس لەو گەڕان و سوڕان و ڕاگوازتنانەی خانەوادەکەی خۆیمان بۆ دەکات لەم وڵات بۆ ئەو وڵات، لە ژاپۆنەوە بۆ چین، دواتر ئەمریکا، بەنگلادیش، ئینجا هیند و کەمبودیا. نووسەر لە میانیدا باس و وەسفی هەر یەکێک لەو ڵاتانە دەکات و قسە لەسەر ژیانی خەلک، کولتووری دانیشتووان، سیستەمی سیاسی، دابونەریت، ئایین و سروستی کۆمەڵگەکانیان دەکات. نووسەر لە جۆرەکانی خواردن و ئەو خواردنانەی کە خۆی حەزیان لێ دەکات دەدوێت. هەروەها باسی سەردەمی منداڵی خۆی و چیرۆکی برسیێتیی خۆی لە کاتی منداڵیدا دەکات. هەروەها نووسەر باس لە ئنتیباعات و هەست و تێڕامانەکانی خۆی دەکات لە بارەی ئەو وڵاتە جیاوازانەی تێیاندا ژیاوە. ئەو هەموو وڵاتانەی بە هۆی کاری دیبلۆماسی باوکییەوە وەک بالیۆزی (بەلجیکا) تێیدا دەگیرسانەوە. نووسەر باس لە ژیانی منداڵی خۆی دەکات لە ژاپۆن و وەسفی تابلۆ جوانەکان و دیمەنە دڵڕفێن و سروشتە ڕەنگین و گوڵ و گوڵزارە ناوازە و چیا بەرزەکان و شوێنەگەشتیارییەکان و درەختە ئەفسووناوی و کەشە چێژبەخش و جادووییەکەی ئەو وڵاتە دەکات. جێهێشتنی ژاپۆن و ڕۆیشتنیان بۆ چین لە ساڵی ١٩٧٠، بۆ ئەو شۆکێکی مەزن و ئازارێکی زۆر تاڵ و بە سوێ دەبێت. ئەو ڕۆیشتنەی کە نووسەر بە تراژیدیای ژیان و وێرانبوونی جیهانە جوان و ئەفسووناوییەکەی خۆی یەکسانی دەکات. ئەو ژاپۆنەی بە دایکی خۆی و نیشتیمانە خۆشەویستەکەی خۆی دادەنێت. نووسەر دوای دابڕانی ئەو هەموو ساڵە لێی، کاتێک لە ساڵی١٩٨٩ دووبارە لەگەڵ (ژۆلێت)ی خوشکی بۆی دەگەڕێتەوە، دەبینێت شوێنەواری یادەوەرییەکانی پێشووتر و سەردەمی منداڵی، زۆربەیان وێران و ون بوونە و هیچ شتێک لە شوێنی خۆیدا نەماوە و ژاپۆن لە ئەنجامی ئەوگۆڕانکارییە خێرایەی کە بەرۆکی سیمای ژیانی خەڵک و شار و وڵاتی گرتووەتەوە، هەموو شتێک گۆڕانی بەسەردا هاتووە و ڕابردوو و کۆن لەناو ئێستا و تازەگەری و نوێدا ون بووە. هەروەها نووسەر باسی ئەو قۆناغەی ژیانی خۆی دەکات لە پەکینی پایتەختی چین و لەو برسیێتییە دەدوێت کە بە هۆی شۆڕشە کولتوورییەکەی ماو تووشی ئەو وڵاتە بوو و وڵات لە سایەی ئەو شۆڕشە کولتوورییە بوو بە گرتووخانەیەکی مەزن، وەک نووسەر دەڵێت. لە درێژەی باس و گێڕانەوەکەیدا، نووسەر باس لە ژیانە ناخۆشەکەی خۆیان و گەلی چینی میللی دەکات لە سایەی سیستەم و دەسەڵاتی(ماو). ئەو وڵاتەی نووسەر لە هەموو شتێکیدا، بە دژ و پێچەوانەی ژاپۆنی دەزانێت. ئەو ژاپۆنەی بە بەهەشت پێناسەی دەکات و هەموو ئەو وڵاتانەی بۆی دەچێت، لە بەرانبەر ژاپۆندا، بە تاراوگە و نامۆیی و ماڵی غوربەت و شوێنی غەریبییان دەزانێت. نووسەر دواتر لەسەر ئەوقۆناغە دەدوێت کە چین جێ دێڵن و دەڕۆنە ئەمریکا و شاری نیویۆرک لە ساڵی١٩٧٥. “هەواڵمان پێگەیشت کە ئێمە لە میانی وەرزی هاویندا دەگوازینەوە بۆ نیویۆرک. هەواڵەکە شۆکی کردم. لە تەمەنی هەشت ساڵیدا بووم، ژیانمان لەژێر نەخشەیەکی پلان بۆ دانراوبوو لە چین. سێ ساڵە ئێمە لە ژیانێکی سەخت و لەژێر چاودێرییەکی توند لە گیتۆسان لی تۆن، بە ترس و تیرۆرێکی تا ڕاددەی مردن دەور درابووین. ئێمە سێ ساڵ بە سەربازە چینییەکان دەور درابووین. ئەو سەربازانەی وەکوو سێبەر لە هەموو شوێنێک لەگەڵماندا بوون و چاودێری هەموو جووڵە و قسە و ڕەفتارێکیان دەکردین. دواتر کەلوپەلەکان و جانتاکانمان کۆکردەوە و بە پێنج پاسپۆرت (پاسپۆرتی خۆی و براکەی و ژۆلێتی خوشکی و باوک و دایکی)، ڕۆیشتین بۆ فڕۆکەخانەی پەکین و ئینجا لەوێشەوە بۆ فڕۆکەخانەی کێندی. فڕۆکەکە بە ئاسمانی بیابانی گۆبی و دوورگەی سەخالین و والکتشامکا فڕی و گەیشتین بە نیویۆرک. نووسەر باس لە ژیانی ئەمریکا و خوێندن و گەشت و گەڕانی خانەوادەکەیان لە کاتی پشووەکانی هەفتە و پشووەکانی تر دەکات بۆ شوێنە گەشتیارییەکان و ناو دارستانەکانی ئەو وڵاتە. ئینجا باس لە بەنگلادیش دەکات، دوای ئەوەی ئەمریکا جێ دێڵن و ڕوو لەو وڵاتە دەکەن. نووسەر لە بارەی ژیانی بەنگلادیش لە ساڵی ١٩٧٨ دەڵێت بەنگلادیش کینایەتێک بوو لە شەقامێکی پڕ لە خەڵک، لەو خەڵکانەی لە لێواری مەرگدا بوون بە هۆی هەژارییەوە. وڵاتێک، کابووسی برسییەتی تەنگی بە ژیانی هەڵچنیبوو و بوونی مرۆڤی دەهاڕی. برسیێتییەکی کوشندە، خوێنی بەنگلادیشییەکانی دەمژی. باوکم ئەو کاتە لە لێواری تەمەنی چڵ ساڵیدا بوو، منیش یازدە ساڵ بووم. ئینجا نووسەر درێژە بە گێڕانەوەی چیرۆکە تراژیدییاکانی ژیانی خەڵکی ئەو وڵاتە دەدات و باس لە خراپی کوالێتی ژیان و سیستەمی تەندروستی و سێکتەرەکانی تری ژیان دەکات لە بەنگلادیش و لە نەهامەتی خەڵکە داماو و هەژارەکەی دەدوێت. ئینجا باس لەو قۆناغە دەکات کە دەڕۆن بۆ هیندستان و ئەو وڵاتە بە زێدی بەهەشت وەسف دەکات. پاشان باس لە بۆرما و ژیانی خەڵکی ئەوێ دەکات، دوای ئەوەی هیند جێ دێڵن و لەو وڵاتە دەگیرسێنەوە و نووسەر بە جوانترین وڵاتی سەر زەوی پێناسەی دەکات. ئەوە پوختەیەک بوو لە بارەی ئەو شاکارە ئەدەبییەی خاتوو ئیمیلی. ماوەتەوە بڵێم:
برسیێتییەکەی نووسەر لێره کردوویەتی بە ناونیشانی ڕۆمانەکەی، بە تەنها مەبەست لێی برسیێتیی فیزیکی و حسی نییە، کە مرۆڤ خواردن و خۆراک نەبێت بیخوات، بەڵکو برسیێتییەکی سایکۆلۆژی و مەجازی و مەعنەوییە. برسیێتیی خۆشەویستییەکی بێ کۆتایی. برسیێتیی گەیشتن به پلەی کەمال. برسیێتیی ڕۆشنبیری و گەشت و گەڕان و دۆزینە و زانست و…هتد.
ئیمیلی نۆسۆمب باوکی دیبلۆماتکار و بالوێزی بەلژیکا بووە و خۆی لە ساڵی ١٩٦٦ لە شاری(کوبە) لە ژاپۆن لە دایک بووە و تاکو تەمەنی ٥ ساڵی لەو وڵاتە ماوەتەوە و دواتر بە هۆی کاری دیبلۆماتکاری باوکییەوە بۆ هەموو ئەو ڵاتانە دەڕوات کە ئاماژەمان پێدا.3
