بۆچی خوێندەواریی میدیایی؟-٣- نوێنەرایەتی و گێڕانەوە… میدیا چی بە ئێمە ناڵێت؟.. ئاراس سەعید
بەشی سێیەم
نوێنەرایەتی و گێڕانەوە… میدیا چی بە ئێمە ناڵێت؟
پڕۆسەی نوێنەرایەتیکردن لە زۆرینەی ڕەهای میدیادا پیشاندانی واقیعە بە شێوەیەکی تاییبەت. بەو مانایەیەی کە میدیا، واقیع بە تەواوی وەک ئەوەی هەیە و ڕوویداوە ناگەیەنێت بە بینەر، بەڵکوو بە شێوەیەکی دیاریکراو دەیخەنە بەردەم بینەر.
مەرج نییە نواندنەوە بەو مانایە بێت کە میدیا دەیەوێت دژی واقیع مامەڵە بکات یان هەواڵێکی ناڕاست بە بینەر بگەیەنێت، بەڵکوو میدیاکان دەتوانن هەمان ئەو واقیعەی هەیە لە گۆشەنیگای جیاوازەوە بگەیەنین بە بینەر، بە شێوەیەک کە بۆچوونی میدیا ڕۆڵی هەبێت و ئامانجێکی دیاریکراو بپێکێت، بەو مەبەستەی بینەر ئەو تێڕوانینە تایبەتەی هەبێت کە میدیا دەیەوێت بۆ واقیع هەیبێت.
بۆ نموونە/ ئەگەر ڕۆژنامەنووسێک ناچاربکەین بەوێنەیەک شاری هەولێر نیشان بدات و، بە یەک ڕستە وەسفی شارەکە بکات، چۆن وەسفی دەکات؟ ڕەنگە بە گرتەیەکی ئیمپایەر وەکوو شارێکی مۆدێرن و بەگرتەیەکی قەڵا وەک شارێکی مێژوویی و بەگرتەیەک لە عەنکاوە وەک شاری پێکەوەژیان وەسفی بکات، بەڵام ئەگەر وێنەیەک لەگەڕەکێکی هەژارنشینی پەراوێزی شارەکە پیشان بدات، لەوانەیە وەک شارێکی هەژارنشین و بێخزمەتگوزاری وەسفی بکات.
لەم نموونەیەدا ئەوەمان بۆ ڕووندەبێتەوە لەواقیعدا هەردوو وێنەکە هەولێرە و واقیعی نەگۆڕاوە، بەڵکوو نوێنەرایەتی و نواندنەوەی لە میدیادا گۆڕانکاری بەسەردا هاتووە.
میدیاکان بەوجۆرە واقیع دەنوێننەوە کە خۆیان دەیانەوێت. ئەوە میدیایە بڕیار دەدات کە چ وێنەیەک پیشانی کۆمەڵگای خۆمان یان کۆمەڵگاکانی تر بدەن. تەنانەت دەتوانن کاریگەرییان لەسەر بڕیاردانی بەرپرسانی وڵاتەکەمان هەبێت و لە ڕێگەی ئەو وێنانەی کە پیشانی دەدەن، هەروەها توانای ئەوەیان هەیە تێڕوانینەکانمان بۆ واقیع بگۆڕن. بە دڵنیاییەوە وڵاتی ئێمە کەموکوڕیی خۆی هەیە، بەڵام ئەو وێنەیەی کە میدیاکان پیشانی دەدەن، هەندێکجار وەک خۆی نییە و دیوێکی نەگوتراوی هەیە کە میدیاکان بە ئێمەی ناڵێین.!
میدیا هەوڵی گۆڕینی تێڕوانینی بینەر دەدات بەو شێوەیەی کەخۆی دەیەوێت. ئەوان لە شەڕی گێڕانەوەدان، بەو مانایەیەی کە دەزگا میدیاییە جیاوازەکان لەگەڵ یەکتردا کێبڕکێ دەکەن بۆ ئەوەی ئەو گێڕانەوەیەی کە هەریەکەیان لەبارەی واقیعەوە هەیەتی، بەسەر گێڕانەوەکانی دیکەدا زاڵ بێت.
هەر جارێک بیر لە چەمکێک، کەسێک، یان گروپێک دەکەینەوە، یەکسەر ئەو چەشنە کۆنەپەرستییەی کە میدیا لەسەر ئەو چەمکە لە مێشکماندا دروستی کردووە، دێتە بەرچاومان و ئەم بیرکردنەوەش کاریگەری لەسەر حوکم و بڕیارەکانمان دەبێت.
با بەنموونەیەکی دیکە پرسەکە ڕوونبکەینەوە، کاتێک میدیاکان دەڵێن (پایتەختی ڕۆشنبیری) چی بە مێشکتدا دێت؟ ئەمە چەشنە کۆنەپەرستانەیەکە کە میدیا لە مێشکی ئێمەدا دروستی کردووە، لە بنەمادا دانیشتوانی شارێک هەموویان تایبەتمەندییەکی دیاریکراویان نییە، بەڵام میدیا وای لێکردووین هەموو خەڵکی شاری سلێمانی بە خەسڵەتێکی دیاریکراوەوە وێنا بکەین، کە خەڵکی ئەو شارە هەموویان ڕۆشنبیرن. لەکاتێکدا ئەگەر سەردانی کتێبخانەی گشتی سلێمانی بکەین ڕەنگە ئاماری سەردانیکەرانی خوێنەران زۆر لە سەردانیکەرانی کتێبخانەی گشتی هەولێر و هەڵەبجە و قەزاکانی کوردستان کەمتر بێت. ئەمە هێزی نواندنەوەی میدیایە کە ڕوانینێکی زەینی لای وەرگر درووست دەکات، تا بەوجۆرەی خۆی دەیەوێت واقیع ببینێت.
بەنموونەیەکی دیکە ئەمە پرسە زیاتر ڕووندەکەمەوە، ئەگەر میدیایەک بڵێیت: ئەم ئامێرە یان لە ئەمریکا دروستکراوە و ئەوی تریان لە چین دروستکراوە، تێڕوانینی ئێوە بۆ ئەم دوو بەرهەمە چی دەبێت؟ ئەوەی لە مێشکتدا دروست دەبێت، وێنایەکە کە میدیا دروستی کردووە. لە ڕووی کوالیتییەوە، بەرهەمی کوالیتی بەرز و نزم لە هەردوو وڵاتی ئەمریکا و چین هەیە، ئەم چەشنە وێنا زیهینییە دەبنە هۆی ئەوەی کە هەندێک تێڕوانینمان هەبێت سەبارەت بە بەرهەمەکانی ئەو وڵاتانە کە مەرج نییە درووست بن.
ماوییەتی…
