شانۆیی (وشەی نا) سەرەتایەك بۆ گەڕانەوە.. حەيدەر عەبدولرڕەحمان
ئەگەر یتەوێ هەر خوێندنەوەیەك بۆ نمایشی (وشەی نا)ی دەرهێنەر(سدیق حسێن) بكەیت، دەبێ لەناونیشانی نمایشەكەوە دەست پێ بكەیت، چونكە ناونیشانەكەی كۆمەڵێ دەلالاتی فەلسەفی و ڕه مزی قوڵ هەڵدەگرێ، لەڕووی یاخی بوون و هەڵوێست وەرگرتن لەئاست قۆناغێكی دوورو درێژ لە بێ دەنگی و ستەمكاری و بێ بەری بوون لەئازادی و نا عەدالەتی و پێ شێڵ كردنی مافی مرۆڤ و سەروەرییەكانی.
نمایشەكە بە (وشەی نا) ..بەرحەستەی هاواری كۆمەڵگایەك دەكات كە لەتاو ئەشكەنجەو ئازارێكی رۆحی و دەروونی و فیكری سەرهەڵدەدت و دەیەوێت سنوورێك بۆ كۆتایی هێنانی دابنێ.
بۆیە وشەی نا ..تەنیا ناونیشانێك نیە بۆ نمایشێكی شانۆیی، بە قەد ئەوەندەی گەیاندنی خیتابێكی سیاسی، كۆمەڵایەتی، فیكریە بۆ وروژاندنی كۆمەڵگایەك لەرێگەی شانۆیەك كە لە رێگەی پێنج كاراكتەرەوە، بە دەیان دیاردەی قێزەوەنی ئەو سەردەمە ناشیرینە نیشان دەدات، هەر لەپەیدا بوونی مرۆڤ بەو قودسیتەی خۆیەوە، كە خوا رێزی لێناوە و كردویەتی خاوەنی گەورەترین داهاتی مرۆڤایەتی، تا ئەو كاتەی ئەوەندە سووك و ڕیسوا دەكرێت، هیچ مەنفەزێكی ژیان بوون و سەروەریەكی بۆ نامێنێتەوە، تا ئەو ئاستەی ببێت بەسەگ و بحەپێ .
دەرهێنەر لە نێوەندی ئەو سوكایەتی كردنە بەمرۆڤ، شانۆش وەك هەر ئامرازێكی دیكەی هاوشێوەی دیاردە قێزەوەنەكانی دیكەی كۆمەڵگای نوێ ناشیرین ناكات و نایكات بەئامرازێكی دیكە بۆ چۆك دادان و مل كەچی، سوكایەتی كردن بە كولتوورو ڕەسانایەتی و كەڕامەت شكاندن، بەڵكو شانۆ دەكاتە مینبەرێكی بەهێزو كاریگەر بۆ هوشیار كردنەوەی ئەو كۆمەڵگایەو ئەو مەترسیانەی وەك لافاوێكی خەتەر ناك، خەریكە بەها گەورەكانی مرۆ ڤ لەڕەگو ڕیشەوە هەڵكێشێ و شتێ بەجێ نەهێڵێ بۆ هیچ شانازی بەخۆ كردنێكی مرۆڤ بوون.
ئەوەتا كاراكتەرەكانی ( وشەی نا ) پێكەوە ئەو جلە سپیەی كۆیلایەتی و (بەڵێ بەڵێ ) فڕێ دەدەن و جلێكی ڕەش بە هێمای مردن لەپێناو ئازادی و سەروەری مرۆڤ لەبەر دەكەن و هەموو تێكڕا یاخی دەبن و دەنگی نەخێر بەرز دەكەنەوە دژی بەڵێ
بینەر لەو نمایشەدا دوای خستنە ڕووی دەیان وێنەی تاڵو نەگریسی كۆمەڵگا، هەست دەكات كە ئەمجارە بۆ كات بەسەر بردن و بینینی كۆمێدیایەكی چەواشەكار نەهاتۆتە هۆڵی شانۆ، ئەمجارە شانۆ پرسیاری قورسی لێ دەكات و زەنگی مەترسی بۆ لە گۆڕنانی چارەنووسە ڕەش قەتران ئاساكانی مرۆڤی بۆ لێ دەدات و پێیان دەڵێ : هۆ گەلو ..ئەی ئەوانەی لە گوێ ی گادا خەوتوون، ئاگاتان لە خۆتان بێت، ئەگەر هەتا زووە ، فریای خۆتان نەكەون و سنوورێك بۆ ئەو مەسخەرەیە دا نەنێن، ئەوە هیچ چارەنووسێكی دیكەتان لەبەردەمدا نامێنێ، جگە لە بژاردە كردنی بوون بە سەگێكی بەڕەڵڵای تۆڕی، نەك سەگێكی بەوەفاو نمەكدار.
هەمیشە شانۆی (جاد) لە رۆژگارە سەخت و دژوارەكاندا دەستە پاچە نابێت بۆ هوشیاركردنەوەی كۆمەڵگاكەی، ئەوەتا رۆژانێك بوو كە كورد قاتو قڕ دەكرا، بەهێزترین چەكێك بۆ مقاوەمەت كردن ،شانۆ بوو، كە وەك دۆزێكی نەتەوەیی و نیشتمانی و مرۆیی ، گوزارشتی لەو دۆزە ناهەموارانەی ڕابووردوو دەكرد.
ئێستاش كە هەمان ئەو نەهامەتیانەی ئەو قۆناغەی جاران، بە رەنگێكی تر دووبارە دەبنەوە، ئێش و ئازارە دەروونیی و مرۆییەكان زۆر بەكۆڵترو بە ئێشترن لە سەردەمی ڕابووردوو، بۆیە ناكرێت شانۆ لە دەرەوەی بازنەی ئەو هاوكێشەیە دابێت و هیچ پرسیارێكی نەبێت !.
ئەگەر وابێت خەڵكی مافی خۆیەتی بڵێت، ئەگەر شانۆیەك لە رۆَژانێكی ئاوا تەنگەتاودا رۆڵی نەبێت لە نیشاندانی ئەو واقیعە تاڵە من شانۆم بۆ چیە؟
ئیدی نامەوێ زێتر لەوەندە فۆكس لەسەر ناوەرۆكی نمایشەكە بەجێ بێڵم، چونكە گوتاری نمایشەكە كراوەیەو بەزمانێكی سادەش نووسراوە، كە بینەر بەئاسانی پەیامەكەی پێ بگات .
ئیدی لێرەوە دەچینە ناو لایەنە هونەریی و پێكهاتەكانی شرۆڤە دەكەین ، بۆ ئەوەی بزانین (سدیق حسێن) كەساڵانێكی زۆر لەكاری شانۆیی دابڕاوە، دوای ئەو كۆمەڵە ئەرشیفە دەوڵەمەندەی وەك ( فرمێسكەكانی مۆم، چۆلەكەیەك لە تاو ئازارەكانی سەما دەكات ، رۆژە خۆشەكان بەسەرچوون و ئەنتیگۆنا،نیشتمانی تابووت، شەوێك لە دۆزەخدا ) لەوسەرەتا نوێیەی دا، بە چ گوڕ وتینێك گەڕاوەتەوە گۆڕەپانەكە؟
لەو نمایشەدا وەك دەرهێنەر لەچ ئاستێك دایە؟ ئەو دوور كەوتنەوەیە چ كاریگەریەكی بەسەر هونەری سدیق بەجێ هێشتووە؟
لەم دوا نمایشەدا و دوای هەشت مانگ خۆ ئامادەكردن و پرۆڤە كردن، چ ئەنجامێكی بەبینەر بەخشیووە؟
بەڵام وەك لۆژیك ڕوونە كە هەر دابڕانێ لە هەر پیشەیەكدا، بە تایبەت لەشانۆدا، كاریگەری خۆی دەبێت بەسەر توانستی دەرهێنەر، یا ئەوەتە ئەو دابڕانە بروا بەخۆ بوونی بۆ گەڕانەوە شلۆق دەكات ، یا ئەوەتە دەبێتە دەرفەتێكی گونجاو بۆ خۆ ئامادەكردن و كەڵەكە بوونی فانتازیای جوان ، لە پێناو قەرەبوو كردنەوەی ئەوەی لە دەست چووە.
هەرچۆنێ بێ .. من وەك بینەر، كاتێ نمایشەكە دەبینم، هەقی ئەوەم نیە، ئەو دەرهێنەرە لەسەر چ بنەماو ئالیەتیك كاری كردووە، هیچ پاساوێكیش بۆ هیچ لەمپەرێك لەبەر چاو ناگرم ، تەنیا لەبەرچاو گرتنی ئەو نمایشە نەبێت كە لە هۆڵەكەدا دەیبینم.
شانۆى سات
لەو نمایشەدا شتێكم نەبینی بە ناوی (شانۆی سات) چ لە ڕووی دەق ، چ لە ڕووی دەرهێنان، چ ئەكتەر، ئەوەی بینیم نمایشێكی ئاسایی ئامادە كراو بوو، دەرهێنەر هەم دەقەكەی نوسیووە، هەم كاری دەرهێنانی ئەنجام داوە، ئینجا لە ژێر هەر ناوێك بێت.
هاوسەنگی لە نێوان ناوەرۆك و وێنەی دراماتۆرگی
ئەگەر بەراوردێك لە دوا نمایشی( وشەی نا ) بكەیت، لە نێوان شێوەو ناوەرۆكدا، ئەوە هەست بە لێكترازانی هاوسەنگی لە نێوان ناوەرۆك و شێوەدا دەكەیت .
لە ناوەرۆكدا پانتاییەكی ئێجگار فرەوان دراوەتە دەق و دووبارەكردنەوەی چەمكی دیالۆگ بە فۆرمی جیاواز جیاواز.
بەگشتی دەقەكە بۆتە ئامانجی سەرەكی لە گوتارە شانۆییەكەدا، بۆ ئەوەی دەرهێنەر بەوشە زێتر لەوێنەو فیعلی درامی ئامانجەكانی خۆی بگەیەنێ.
لەم پشت بەستنەش بە دەق لە هەندێ دیمەندا ڕوو بە ڕووی درێژە دادڕیەك بۆتەوە، كە هاندەر بووە بۆ دروست كردنی سارد بوونەوەی بینەر لەگەڵ ڕیتمی خاوی هەندێ دیمەن ، لەوانەش لە دیمەنی گەڕان بە دوای كاری كاراكتەرێك و لێدان و ئازاردانی و لاوانەوەی گەنجەكە لەسەر كۆشی ژنەكەی ..هەموو ئەو درێژە دادڕیانەی دەق لەسەر حیسابی دروست كردنی وێنەی ستاتیكی و درامی دەوەستێت ، چونكە بینەر كاتێ لە قسە تێر دەبێت، چاوەڕێ ی وێنەو فیعلی درامی دەكات رزگاری بكات ، یان وێنە لە ناو وێنە ، كاراكتەر لە ناو كاركتەر ، دیمەن لە ناو دیمەن دەكات بۆ رزگار بوون لە ساردبوونەوەی ڕیتم..
بۆ نموونە كاتێ كاراكتەری ژنەكە چیرۆكی باوكی دەگێڕێتەوە، جامانەی باوكی لەسەر دەنێ ، چاویلكەی باوكی لە بەر دەكا، تۆنی دەنگی بە دەنگی باوكی دەگۆڕێ، بەمه كاراكتەرێك لە ناو كاركتەرێك دروست دەكات
لە نمایشی (وشەی نا) دا هێڵێكی ڕاستەوخۆی درامی نیە، بەئاراستەی ئامانجێكی دیاری كراو بڕوات، یان بە فۆرمێكی رێكخراو دابەشی چەند تەوەرێك كرابێت، هەر تەوەرێك سەربەخۆیی خۆیان هەبێت، لە ئەنجامدا لە یەك ئامانجدا یەكتر بگرنەوە.
كێشەی ئەو نمایشە لەوە دایە كە بابەتەكانی زۆرو پەرت و بڵاون، هەر كاراكتەرێك دەیان كێشە هەڵدەگرێ، بۆیە ئاستەمە دەرهێنەر بەوێنەی درامی، بتوانێت ئەو پانتاییە بەر فرەوانە بە فیعلی درامی پڕ كاتەوە، بە گێڕانەوەو تێپەڕاندن نەبێت.
ڕاستیەكەی ئەوەیە هەریەكێ لەو كێشانە، ئەگەر لەسەریان بوەستی و نرخ و بەهای فەلسەفی و درامی خۆیانیان بدەیتێ، هەریەكێ لەوان پێویستیان بەنمایشێكی سەربەخۆ هەیە، وەك پرسی تەڵاق، بێكاری، دووڕوویی، كرێكاری بیانی، دەسەڵاتی ژن و دەیان بابەتی تركە لە یەك نمایش ئاخێندراون.
ئەم زۆری و بۆریە لەبابەت بەمانای بەهێزی و گەورەیی بابەت نیە، بەڵكو فاكتەرێكن بۆ لاواز بوونی ئامانجەكانی نمایش، چونكە دەرهێنەر ناتوانێ هیچ لەو بابەتانە وەك پێویست تێر بكات و نرخی خۆیانیان بداتێ، جگە لەسەرە قەڵەم نەبێت .
لەهەمان كاتیشدا ناتوانێ دەرفەتیكی باشتر بە بینەر بدات، بۆ ئەوەی ئەو پرسانە بەناو قوڵایی بابەتەكان شۆِڕ بیتەوەو چێژیان لىَ وەر بگرێت، یا لەزاكیرەیاندا بمێنێتەوە.
ئەوە جگە لەوەی لەناو گێژەڵوكەی ئەو هەموو ڕوداوە لاوەكییانە، خیتابە سەرەكییەكەی نمایشیش لاواز دەبێت و ناتوانێ وەك پێویست ئامانجەكانی خۆی بپێكێنێ.
دەرهێنان:
ئەوەی لە پرۆسەی دەرهێناندا بۆ دەرهێنەر گرنگ بێت، گەیاندنی گوتارە شانۆییەكەیەتی بەهەر شێوەو ستایلێك بێت كە خۆی بڕوای پێیەتی.
گرنگیش بۆ بینەر چێژ وەرگرتنە لەوەی پێشكەشی دەكرێت .
بۆیە لەهەندێ حاڵەتی خوازراو بۆی هەیە دەرهێنەر چەند میتۆدێك لەسەر شانۆ موتربە بكات بە پێی خواستی نمایش, بێ ئەوەی هیچ ستایلێك كێشەی گەیاندنی بۆ دروست بكات، هەر بۆ نموونە دەرهێنەر پا بەند نیە بەدەرنەچوون لەستایلێكی هاوچاخ.
لە دیمەنێكی وەك دیمەنی بووك گواستنەوەكە، دەرهێنەر دەگەڕێتەوە ناو كەش و هەوای نمایشێكی واقیعی لەهەناوی نمایشێكی هاوچاخ دا، ئەمەیان ڕێ ی تێ دەچێ بەو مەرجەی خزمەتی ڕەوتی نمایشەكە بكاو ببێتە سەرچاوە بۆ سەرنج ڕاكێشانی بینەر .
سدیق حسین ـ بۆ ئەوەی كەش و هەوای نمایشەكەی تەڕ كات و هەناسەیەك لە ناو كەش و هەوایەكی پڕ لەنیگەرانی بڕەوێنێتەوە، بە دیمەنی گۆرانی و سەماو تەپڵ لێدان ڕەوتی نمایشەكەی گۆڕی و هەناسەیەكی تری خستە بەر بینەر..
هەر لە دیمەنی بووك گواستنەوەكە نا، لە دیمەنێكی تریش دا دەرهێنەر كاتێ گۆرانی ( لێ قەدەرێ) ی (ئایشەشان) دەخاتە بەر گوێ ی بینەر، بۆ ئەوەی ئەو دیمەنە تێر كات كە باس لە غوربەت و قەدەری نەخوازراوی مرۆڤ دەكات و بینەر دوور دەكاتەوە لە ئەتمۆسفیرێكی نەگۆڕ، كە هەندێ جار بەسەر بینەردا دەسەپێ .
بەم دیمەنەش دیسان دەرهێنەر ئامرازی گۆرانی بەكار دێنێ بۆ تێركردنی دیمەن و بزواندنی هەستی بینەرو گۆڕینی ریتمی نمایش .
ئەم موتوربە فۆرمانە، حاڵەتێكی ئەرێنین بۆ گۆڕینی ریتم و حەسانەوەی بینەرو كەش و هەوا.
سینۆگرافیا:
لەو نمایشانەی كە گرنگی بە ناوەرۆك و گەیاندنی وتار دەدەن، پێویستی زۆرتریان بەسینۆگرافیا هەیە لە نمایشی دیكەی ئاسایی .
بۆ ئەوەی دەرهێنەر فشاری دەروونی زیاتر بەكار بێنێ بۆ پاراستنی حاڵەتی دەروونی بینەرو ڕەحساندنی ئەو كەرەستە و ئامرازە هونەریانەی سەقامگیری دەروونی بینەر ڕادەگرن.
بۆ هەموو ئەو فشارە دەروونی و فیكریانەی لە نمایشی (وشەی نا) وەك باران خرانە سەر ڕۆحی بینەر و چەق بوونی لەناو گۆمێكی پیسی كۆمەڵایەتی و ژینگەیەكی خنكێنەر، لە واقعێكی بەسەردا سەپاودا.
بەهێزترین ئامرازێكیش بۆ رزگار بوون لەو حاڵەتە دەروونیە تەنیا سینۆگرافیایە كە كاری خۆی دەكات بۆ هێور بوونەوە بە ستاتیكای ڕەنگ و موزیكی هێور كەرەوەی مێشك ..
بەڵام ئاخۆ دەرهێنەر تا جه ند دەسەڵاتی دابین كردنی ئەو سینۆگرافیا خوازراوەی هەبوو ؟
ئەمە پرسیارێكە بۆ ئەو بینەرانەی نمایشەكەیان بینی، هەستیان بەو ستاتیكا ورو ژێنەرە كرد، كە ببن بەسەرچاوە بۆ ئارامی چاوو هێور كردنەوەی مێشك؟
جگە لەخیتابی نمایش، یەكەم ڕەگەزێك لە نمایشی (وشەی نا) کە لە هزرو فانتازیای بینەردا بە زیندوویەتی دەمێنێتەوە، ڕەگەزی ئەكتەرە.
ئەو پێنج ئەكتەرەی لەو نمایشەدا توانیان بە جەستەو ئەداو لیاقەتی خۆیان وێنەیەكی جوان لەهزرو فانتازیای بینەردا بەجێ بێڵن، هەر یەك لەئەكتەرانی وەك : كارمەند خدر، زیاد كەریم، ئاواز ئەحمەد، ڕەشوان ئەحمەد، بڵند كاوە، هەر یەكەو بە ڕێژەیەك توانستی خۆیان نیشاندا،
یەکێ لەوان (ئاواز ئەحمەد) بوو کە لەم ئەزموونەدا، هەموو توانا جەستەیی و فیزیكی و سروشتیەكانی خۆی تەقاندەوەو توانی بەجەسارەتەوە رۆَڵی هەموو ئەو كاراكتەرانە ببینێ كە پپێی سپاردرابوو، ئەو لەدوو ڕەهەندەوە نواندنێكی جیاوازی پێشكەش كرد:
یەكەم : وەك ئەكتەرێكی پرۆفیشنال توانایەكی نموونەیی لە ڕووی جەستەو ئەدای گوزارشت بەخش نیشاندا كە كەم ئەكتەر بتوانێ ڕكابەری بكات لەسەر شانۆ.
دووهەم: لە ئاست نواندنی ئەكتەری ئافرەت، هاوكێشەی داگیركردنی عەرشی نواندنی لەزۆر لەو ئەكتەرە پیاوانە سەندەوە، كە تووشی وەهمی پیاوسالاری شانۆ بوونە لەنواندن دا.
ئەگەرچی (ئاواز) ماوەیەكە بەهۆی ئەو قەیرانەی شانۆ ڕوو بەڕووی بۆتەوە، بەردەوام نەبووە لە مومارەسەكردنی پیشەكەی خۆی وەك ئەكتەر، بەڵام (سدیق حسێن) وەك دەرهێنەر لەماوەی دە مانگی ڕابووردووی پڕۆڤە، ڕۆڵێكی كاریگەری هەبووە لە ئەبجێدكرنەوەی جەستەیی و مەعنەوی ئاواز.
سَییەم : گوتارە فەلسەفیەكەی نمایش، هاندەرێكی ڕۆحی بووە بۆ ئەكتەرێك كە خۆشی كاراكتەرێكی نێو ڕووداوەكانە .
ئاواز لە ڕەسم كردنی وێنەی هەموو ئەو كاراكتەرانی ڕۆڵیانی دەبینی، وەك پێویست فۆرمی نواندنی خۆی دەگۆڕێ،، بەتایبەت ڕۆڵی ئەو ژنەی مێردە ئاشقەكەی لە ئامێز دەگرێت و بە فرمێسكەوە حەكایەتی ڕۆژانی زانكۆ دەگێڕێتەوە.
یان كاراكتەری ئەو ژنە جل سپی و دڵ ڕەشەی لە پەنای دەسەڵاتەوە، سوكایەتی بە مرۆڤ دەكات و بەدەم پێكەنینەوەوە چێژ لەئەشكەنجەو ئازاری گەنجێك وەردەگرێ، كە بەدوای كارێكی شەڕەف مەندانەدا دەگەڕێ، بۆ بژێوی ژیانی خۆی، بەڵام ئەوان داوای لێ دەكەن ببێت بەسەگ.
هەر (ئاواز) نا، هەر چوار ئەكتەرەكانی تر، هەر یەكەو ڕۆڵی چەندین كاراكتەر دەبینن، هەر كاراكتەرێكیش پێویستی بە فۆرمێكی تایبەتی خۆی هەیە، بەشێوەو ئەدای نواندن و دەنگ و ئیلقا.سه ركه وتوانه رؤلى خؤيان بينى.
دەرهێنەر هەموو ئەو كاراكتەرانەی لە هەناوی كاراكتەرە سەرەكیەدا دروست كردووە، بەمەش دوو ئامانجی سەرەكی پێكاندووە:
یەكەم: توانای هەر یەك لەو ئەكتەرانەی خستۆتە لابوری تاقیكردنەوە، كە تا چەند توانای گۆڕینی فۆرمی هەر كاراكتەرێكیان هەیە لەساتێكی دیاری كراودا.
دوو: بەنواندنی كاراكتەر لەناو كاراكتەردا، ژمارەی ئەكتەرەكانی سەرشانۆی چڕ كردۆتەوە، بە پێچەوانەی ئەو دەرهێنەرانەی ئەكتەر وەك كۆمبارس و ئێكسسواراراتی شانۆ دروست دەكەن، بۆ پڕكردنەوەی فەزای شانۆ.
بەگشتی نمایشی (وشەی نا) سەركەوتنی لە یەك گرتنەوەی هەموو توخم و ڕەگەزەكانی دابوو، بە تایبەت كۆڵەگە هەرە بەهێزەكانی وەك ئەكتەر و نواندن و هونەری باڵای دەرهێنان .
سدیق حسێن ـ بەم نمایشەی لەگرەوێكی هەستیار سەركەوتنی بەدەست هێناو جارێكی تر شكۆی شانۆی لەهەولێر گەڕاندەوە رۆژانی سەر فرازی .
دەرگایەكی نوێ ی كردەوە كە گەنجە شانۆكارەكانی هەولێر بەهەمان بڕوا بەخۆ بوون و هەمان گوڕو تین، بگەڕێنەوە گۆڕەپانەكەو پێكەوە بڵێن نا بۆ كپ كردنی شانۆ لەهەولێر .
.
