خهونه بچووكهكانی ژنێك له كۆمهڵه شیعری نهسیم دا … سهدیق سهعید ڕواندزی
له كۆمهلگای كوردیدا، كه كۆمهلگایهكی پهتریاكییه و ڕوانینی پیاو تیایدا باڵادهسته،پاشخانێكی فهرههنگی و ئایینی لهلایهن بهشێكی زۆری ڕهگهزی نێر ههیه ئهویش ئهوهیه، كه ههموو نههامهتییهكانی بوون له ژندا دهبینێتهوه. چونكه ئهوبووه هۆكاری خواردنی بهری دارهكه له بهههشت و فڕێدانی ئادهم بۆ سهر زهوی.بێگومان نابێ ئهوهمان له بیر بچێت، كه به ئاسانی نه ئهو زمانه دهگۆڕێت،نه ئهوبینینهش بۆ ژن نامێنێت، چونكه ئهو تێڕوانینه بهشێكه له پاشخانی هزری و ڕۆشنبیری پیاوی كورد.بۆیه ئهركی ژن له كۆمهلگهی ئێمهدا، وهستانهوهیه له بهرامبهر ئهو دیدگا نێرسالارییه كه ژن به سهرچاوهی ئاشووب دهبینێت نهك جوانییهكان.
ژنان بهگشتی به بڕوای من، دهبێ لهڕێی پهیامهكانیانهوه به گژ ئهوهزرهدا بچنهوه و ژن وهك ئهوهی كهههیه كههێمایهكه بۆ جوانی و سۆز، بهردهوامی ژیان، ببینن.بهڵام لهزۆر كاتدا ژنان خۆیان نهك ههر ئهو ڕۆڵه نابینن، بهڵكو بهجۆرێك له جۆرهكان ههمان ئهو ئهقڵییهته پیاو سالارییه درێژه پێ دهدهن كه ڕهنگڕێژكردنێكی ئایینی ههیه و ژن وهك هاوڵاتی پله دوو دهبینێت وبوونی تهنها له چوار دیواری ماڵ و كۆمهڵێك خورافهی دینی دهبینێتهوه، كه بهبڕوای بهشێكی زۆری ژنان،دهتوانێت ژیانیان بگۆڕێت. بێگومان ئهگهر پهراوێزێك له ئازادی بۆ ژنان ههبێت،ئهوا دهبێ خۆیان فراوانتری بكهن و ئهستهمه له چاوهڕوانی ئهوهدابن ڕهگهزی نێرههمان سهربهستی و ئازادی بۆ ئهوانیش به ماف ببینێت.
بهڵام كاتێ سهرنج له ئهزموونی نووسینی بهشێك له ژنانی كورد دهدهین، بهداخهوه درك بهوه دهكهین كه خهونهكانیان له ژیاندا چهند بچووكن و چۆن وێرای ئهو ههموو پێشكهوتنهش، هێشتا خۆیان به پاشكۆی پیاوان دهبینن.له كاتێكدا ههموو مرۆڤێك له ژیاندا دهبێ خۆی بێت و ههركاتێك كهسێكی له پشتی خۆیهوه بینی، كه ئهو نهما،بێگومان ئهویش كۆتایی دێت. لهو ڕوانگهیهوه كاتێ سهرنج له شیعرهكانی خاتوو (ناز فهلهكهددین) دهدهین، درك بهوه دهكهین كه خهونی ئهو خاتوونه له شیعردا، چهند خهونی بچووك و بێ بههان، لهو شیعرانه دا شوناسی ژنێك نابینین كه خهونی یاخیبوون و هاتنهوه بهگژ ئهقڵی پیاو سالاریی بێت، بهپێچهوانهوه بهڵكو ههمان ئهو خهون و خۆزگانهن كه پیاوان بۆ ژنان بهڕهوای دهبینن. له كۆمهڵه شیعری نهسیمدا، ژن ههمان ئهو بوونهوهره كۆمهلایهتیهیه كه كۆمهلگه دهیبینێت.
ههمان ئهو كارهكتهره لاواز و بێ هێز و خهون و خولیایهیه، كه ئهگهر پیاوێك له پشتی نهبێت یهك چركهش ناتوانێت بژیت.بۆیه ئهركی ژنانه كه ئهو دنیابینیه كاڵ بكهنهوه، وهلێ به داخهوه دهبینین بهشێك له ژنانی ئێمه نهك ههر ئهو دنیابینییه قووڵتر دهكهنهوه، بهڵكو ناشیشارنهوه كه ئهگهر پیاوێك نهبێت، ئهوا ئهوان بێ هێزو دهسهڵاتن.ئهمهش دروست ئهو خۆزگهیه كهپیاوان دهیخوازن. لهكۆمهڵه شیعری نهسیمدا، ئێمه خهونی گهورهی ژنێك نابینین كه به گژ ئهقڵی پیاو سالاریی و دینی كۆمهلگهدا بێتهوه، به پێچهوانهوه بهڵكو خهونێكی بچووك دهبینین كه له چوارچێوهی ماڵ و یار و ڕۆمانسییهتدا دهرناچێت.خهونێك كه تهنها بوونی ژن له ههندێك شتی بهرجهستهیی بێ بهها دهبینێتهوه.خوێنهر لهو كۆمهڵه شیعرهدا، زۆر بهدهگمهن دنیابینی ژنێك وهك شاعیرێك دهبینێت كه هێنده گهوره و مهزن بێت، ئهو سنوورانه تێبپهڕێنێت كه بۆی كێشراون. بهڵكو ئهویش هاوشێوهی ههزاران ژنی دیكه جگه له چهند خهونێكی بچووك هیچی تری نییه. ئهوهتانێ له شیعرێكدا دهڵێت:_
دنیای ئهم ڕۆژانهی من و تۆ..
بهقهد گوارهكانمه..
من داهاتووی ماڵهكهم به مۆمێك ڕووناك دهكهم..
بێگومان یهكێك لهو ڕوانینانهی به شێكی زۆری پیاوی كورد بۆ ژن ههیهتی،لهوهدا خۆی دهبینێتهوه كه دهبێ ژن ماڵێكی ههبێت. كهماڵیشی ههبوو، ئهوا هاوسهرو منداڵیشی دهبێت. بهدهربڕینێكی تر له پاشخانی فهرههنگی و كولتووری كۆمهلگهی كوردیدا، شوێنی ڕاسته قینهی ژن چوار دیواری ماڵه. لهوێدا ههموو ئازادی و سهربهستییهكان زنجیر دهكرێن. ماڵ ئهو شوێنهیه كه گوزارشت له بوون و پێگهی ژن دهكات. چونكه له ڕوانگهی زۆربهی پیاوهكاندا،ژن وهك ئامیرێكه ههم بۆ تێركردنی ڕهمهكهكانی، ههمیش بۆ خستنهوهی منداڵ. زۆرجاردهوترێت(ژنێك بێنه و ماڵێك دابنێ). واته ئهركی ڕاستهقینهی ژن تهنها ماڵدارییه. ههڵبهته ژنان كاتێك دهتوانن ئهو دیدگایه نههێڵن، كه یاخی ببن، كه بوون وشوناسی خۆیان سهلماند. كه خهونی گهورهیان ههبوو له ژیاندا، كهچی بهداخهوه ئهوخاتوونه ههموو دونیا بچووك دهكاتهوه له گوارهكانی وهك ئێكسواراتێكی جوانكاریی بێ بهها كه بوون و نهبوونی وهك یهكه.
ئهو لهبری ئهوهی ئهو دنیایهی تیایدا دهژیت بۆخۆی و هاوڕهگهزهكانی گهورهترو فراوانتر بكات، به پێچهوانهوه بچووكی دهكاتهوه هێندهی قهبارهی گوارهیهك كه نابینرێت! لێرهوهش ئهو پهیامهمان بۆ دهردهكهوێت كه دنیا لای ئهو، بچووك و بێ بههایه.
لهلایهكی دیكهوه ئهو خاتوونه شاعیره خواستی خۆی بۆ ماڵێك نهشاردۆتهوه، كه پیاوان وایدهبینن كه ژنان تهنها خشڵ و ماڵ و مۆبیلیات و كهوانتهرودوامۆدێلی چێشتخانهیهكی جوانییان ههبێت بهسه. بێ ئاگا لهوهی ماڵ له كۆمهلگهی كوردیدا هێمای بهستنهوه و نهبوونی ئازادی و سهربهستییه بۆ ژن. ئاخۆ ئهو خاتوونه سهردانی شهلتهرهكانی كردووه كه چۆن سهدان ژن له ترسی زهبرو زهنگی ڕهگهزی نێرله ماڵ، چواردیواری ماڵهكانیان جێهێشتووه؟ڕووناك كردنهوهی ماڵ بهوهدا ناكرێت مۆمێك دابگیرسێنین، بهڵكو بهوه دهكرێت ڕۆشنایی بخهینه نێو ئهقڵی داخراو و دۆگمای زۆربهی ههره زۆری پیاوهكان، كه لایان وایه ژن ههموو خولیای له ژیان، بوونی ماڵ و مێرده. بێگومان له كۆمهلگا ڕۆژههڵاتییهكاندا و كوردیش وهك یهكێك لهو كۆمهلگایانه، ههمیشه ژن به پاشكۆی پیاو دهبینرێت، ههمیشه وهها وێنا دهكرێت كه ئهگهر ژنێك پیاوێكی نهبوو، ئیدی ئهو هیچ نییه.
ئهم ڕوانینه بهشێكه له پاشخانی میللی و كولتووری كۆمهلگهی ئێمه،ڕهنگه تا ئێره ئاسایی بێت(گهرچی ئاساییش نییه)،بهڵام بهبڕوای من، ناكرێت ژنێك له شیعردا ههمان ئایدیا بهرههم بێنێتهوه، ناكرێ شیعر بكهینه سهكۆیهك كه ئهوهندی ترپیاوان پیاوبوونی خۆیانی تێدا ببیننهوه، بهڵكو دهبێ له دژ ئهو ڕوانینه بوهستینهوه. دهبێ ژن له شیعردا ههڵگری ئهو گوتاره بێت كه ئهویش وهك پیاو مرۆڤه و یهكسانن له ئهرك و مافدا و ههموو جیاكارییهكان كۆمهڵگه پێی بهخشیون.كهچی ئهم خاتوونه له شیعردا ئهوهندهی تر پاشكۆبوونی خۆی بۆ پیاو دهردهخات و ههموو بڕوا و خهونهكانی به گهورهیی پیاوێك ههڵدهواسێت. بۆیه له شیعرێكدا دهڵێت:_
ئهی یاری ڕۆح و دهروونی من..
لهپهرستگهی دین و ئیمانی من.
ههم ڕابهرو ههم ڕێگری من..
بێ من مهڕۆ..
لهڕاستیدا، یهكێك له دیارترین ئهو سیمایانهی له بهشێكی زۆری دهقی به ناوشیعری ئێستادا دهبینرێت، ئهو كرووزانهوه و نووزانهوهیه، كههیچ شوناسێك بۆ مرۆڤ ناهێڵێتهوه. ئهو جۆره دهقانه له بری ئهوهی وهك شیعرهكانی لۆڕكا فرانكۆ بتۆقێنن و وهك شیعرهكانی شێركۆ بێكهس رهفیق سابیر،بهعس بخهنه لهرزین، بهداخهوه دێن دهكرووزێنهوه بهڵكو یار بهزهیهكی پێیان دابێتهوه و سهیرێكییان بكات!! من ئهو سیمایهم له بهشێكی زۆری شیعری ئێستا بینیوه و لهوبارهوه ڕهخنهشم كردوون.
چونكه بڕوام وایه، شیعر دهبێ مرۆڤی یاخی، ئازادیخواز، سهربهست و بههێز بونیاد بنێت، نهك كهسێكی لاوازو بێ دهسهڵات كه ههموو باوهڕی وابێت ئهگهر پیاوهكهی لهدهستدا، ئیدی ماڵوێران دهبێت. هیچ مرۆڤێك نابێت له ژیانیدا هێنده بێ بایهخ بڕوانێته بوونی خۆی، كه كهسێكی دیكه بهڕابهرو پهرستگه و موقهدهسی خۆی بزانێت.چونكه مهسیح وتهنی:(چی بهكهڵكی مرۆڤ دێت ئهگهر ههموو دونیا بهرێتهوهو خۆی بدۆڕێنێت!). ژنان دهبێ له شیعردا، ئهو پهیامه بگهیهنن كه ئهوانیش هاشێوهی پیاوانن و دهتوانن ههموو گۆڕانكاریی و كارێك بكهن، نهك پاشكۆی پیاوان بن. بۆمن وهك خوێنهرێك ڕهوا نییه خاتوونێك هێنده بهلاوازی له شیعردا خۆی نیشان بدات، كهمانایهك بۆ بوون و شوناسی خۆی نههێڵێتهوه. ئهی ئهویش مرۆڤ نییه؟ خهون و خۆزگهی نییه؟ بۆ دهبێ وای پیشان بدات كه ئهگهر پیاوێك نهبێت، ئهو ناتوانێت بژیت؟ بهداخهوه ئهمه خزمهتكردنه بهو خواست و خهونانهی پیاوان ههیانه و تا ئهندازهیهكی زۆریش بۆیان چۆته سهر. له شیعرێكی دیكهدا ئهو خاتوونه دهڵێت:_
كههاتی سهرپۆشهكهم بێنه..
بۆ نوێژی یهكبوونم..
شهونمێك بێنه بۆ ههستی ژن بوونم..
یهكێك لهو شیعرانهی له ئهزموونی شیعری كوردی بهگشتی و له مێژووی شیعری كوردیدا بۆمن جێگهی تێڕامانه و بهردهوام دهچمهوه سهری، ئهو شیعرانهی فایهق بێكهسن كه باس له یهكسانی نێرو مێ، فڕێدانی پهچهی شهرم، ڕهخنهكردنی ئایینی دهكات.
بێكهس ههفتا ساڵ لهمهوبهر ئهوه تێگهیشتنی بووه، كهچی له ئێستادا بهشێك لهوانهی گوایا شیعر دهنووسن نهك ههر ناتوانن وهك بێكهس بیر بكهنهوه، بهڵكو بهههمان شێوهی خهڵكه ههمووهكییهكه ژیان دهبینن. ئهو خاتوونه به ئاشكرا لهو شیعرهیدا بانگهشه بۆ شاردنهوهی قژو لهچك و پهچه دهكات. ئهو دهزانێت له ئیسلامدا( ههرچهنده خۆی ئایینێكی جیاوازی یهكجار مرۆڤدۆست و جوانی ههیه) سهرپۆش لهسهر كردن، یهكێكه له بنچینهكانی ئایین. دهبێ ژنان خۆیان بپۆشن و سهرو دهم و چاویان دیار نهبێت. ئهمه بهشێكه له سوننهتی ژنان و كۆمهلگهش لهڕێی پاشخانی ئایینیهوه سهپاندوویهتی به سهر ژنان، ئهو خاتوونه لهبری ئهوهی بانگهشهی ئازادبوونی مرۆڤ له ههموو جۆره كۆت و بهندێكی ئایینی و كۆمهڵایهتی بكات، بهداخهوه ههستی ژنبوونی خۆی له سهرپۆشدا دهبینێتهوه.
ههڵبهته مرۆڤهكان ئازادن له ههڵبژاردنی ئایین و بهشێكه لهبیرو باوهڕی خۆیان و مافێكی ئهوانیشه. بهڵام نابێ له شیعردا بانگهشهی چهسپاندنی هیچ بنهمایهكی دینی بكهین و دهبێ ئهو سهربهستییه دواجار بۆخودی مرۆڤهكان خۆیان جێبێڵین. وهك چۆن كهسانێك ههن باوهڕیان پێیهتی، كهسانێكیش ههن له گهڵیدا نین، ئهركی شاعیر لێرهدا ئهوه نییه له ڕێگهی شیعرهكانییهوه ژنان فێری پۆشینی پهچه و بنهما ئایینییهكان بكات، بهڵكو دهبێ لهڕێی شیعرهكانییهوه، هوشیاریان بكاتهوه بۆ ئهوهی درك بهمافهكانیان بكهن. دهبێ ئهو ههستهیان لای دروست بكات، كه شانازی به ژنبوونی خۆیانهوه بكهن و ژنێتی وهك سهرچاوهی ئاشووب نهبینن. نابێ ژنێك خهونی هێنده بچووك بێت كه ژنێتی خۆی لهسهرپۆشدا ببینێتهوه.بهبڕوای من ئهمه بانگهشهكردنێكی ئاشكرای دینییه.چونكه ئهو له شیعرێكی دیكهشیدا ئهودیدگایهی خۆی بهیان دهكات و دهڵێت:_
كاتێ چرای پیاوچاكان كوژاوه..
مانگهشهو نهماو مرد..
بۆنی مرۆڤایهتیش سهفهری كرد..
دیاره ههموومان دهزانین مهفهومی پیاوچاكان له نێو كۆمهلگهی كوردی ئێمهدا چ دهلالهتێكی ههیه. ئهو چهمكه فۆڕمێكی ئایینی ههیهو به سهدان وبه ههزارن ژنیش باوهڕیان پێیهتی. كهلایان وایه پیاوچاكان مرازو خهونهكانیان دێنێته دی.كه ئهمهش ههمان بیر كردنهوهی ئهو ژنه ساده و ساكارو دواكهوتوو بێ خهونانهن، كه تهنها خۆیان وهك ژن دهبینن ولایان وایه شوناس و بوونی ئهوان لهدهست كهسانی تر دایه. له كۆتاییدا دهمهوێ ئاماژه بهوه بدهم كه لهم كۆمهڵه شیعرهدا، دهیان و سهدان ههڵهی زمان و ڕێنووس، دهربڕین و مانا ههن، وهلێ چونكه پێویستی بهكات و خوێنهوهی زیاتره، ناپڕژێینه سهری. دواپهیامیشم بۆ ژنانی خۆشهویستی كورد ئهوهیه، كهخهونی گهورهیان ههبێت، بهناوشیعری شاعیرانێك نهخوێننهوه كه له جیاتی ئهوهی ههستی ژنبوونیان لهلا جوانترو پیرۆزتر بكات، ئهوهندهی تر بچوكیان دهكاتهوه و خهونهكانیان نهزۆك دهكات!!………….
سهدیق سهعید ڕواندزی
———————————————————-
*پهراوێز/ نهسیم/ كۆمهڵه شیعر/نووسینی ناز فهلهكهددین /ساڵی چاپ 2018ههولێر..
- ئهم بابهته لهڕۆژنامهی 0ۆِێگای كوردستان)ژماره 1173ی ڕۆژی 21-5-2019بڵاوكراوهتهوه………..
Sadiq Said Rwandze
سەدیق سەعید ڕواندزی، لە ساڵی 1972 لە شارۆچکەی ڕواندز لە دایکبووە. خوێندنی سەرەتایی و دواناوەندی هەر لەو شارە و ساڵی 1993 _1994، بەشی کوردی _ پەیمانگای مەڵبەندی مامۆستایانی لە هەولێر تەواو کردووە. هەر لە ڕواندز دەژیت و خولیایەکی گەورەی بۆ کتێب و خوێندنەوە هەیە و زۆرجاریش وەک خوێنەرێک سەرنجەکانی لە بارەی پرس و بابەتە ئەدەبی و ڕۆشنبیرییەکان و کتێب و تێکست دەخاتە ڕوو.
