ئێمەی دوای کۆرۆنا … عومەر محەمەد
ئەمرۆ جیهان لەبەردەم کارەساتێکی جیهانیدایە، پەتای کۆرۆنا ژیان وپەیوەندی کۆمەڵایەتی وئابوری جیهانی خستووەتە دۆخێکی نائارام و جیاوازترەوە، بێگومان پەیوەندی سیاسیش لەسەر ئاستی دونیادا گۆڕانکاری بەسەردادێت و کاریگەری وکاردانەوەکانی لە سەرەتای دەرکەوتندان، ئەوەی کە هەتا ئیستا بەزەقی دیارە نائارامی جیهانە بەدەست ڤایرۆسی کۆراناوە، دەنا هێشتا نائارامی سیاسی وەک پێویست بەدیار نەکەوتووە. بەڵام سەرەتاکانی لە لێدوانەکانی کۆشکی سپی و مۆسکۆو پەکیندا دیارن.
ئەگەرچی هێشتا رێژەی مردن بەهۆی کۆرۆناوە کەمە، بەڵام وروژاندنی لەراگەیاندندا دڵەڕاوکێ وترسێکی زۆری بەجێهێشتووە، ئەمەش بێ هۆکار نییە، بەهەرحاڵ ئێستا مرۆڤایەتی لەبەردەم پرسیاری ئالۆزدایە، ژیان و بەرێوەبردن بەرەو کوێ دەچێت ؟ چارەنوسی مرۆڤ بەتایبەتیش مرۆڤی کەم دەرامەت چی وچۆن دەبێت؟ ئیدی مرۆڤ چۆن دەژی و چۆن دەمرێت ؟ ئەمە پرسیاری هەموو مرۆڤێکە جا کەسێکی سادەی ناو کۆمەڵگابێت یاخود سیاسی، مرۆڤەکان هەرچییەک بن (ئاینی وئایدۆلۆژیی بن، هەر پێگەیەکیان هەبیت، یان نەیانبێت ؟ دینداربن یان بێدین چەپن یان ڕاست) هەموو بەدوای وەڵامەوەن.
لەباری گەنگەشەوە ڕاوبۆچۆنەکان جیاوازن، مەلاکان سەرەتا بەغەزەبی خوداو دواتر بەڕەحمەتیان دەزانی، رایەکیش هەیە بەدەستکردی وڵاتان و جەنگی بایۆلۆژی دەزانن، هەندێکیش وای لێک دەدەنەوە زەوی بەدەست بەرهەمهێنان و پیسکردنی ژینگەوە ماندووە، بەڵام گرفتی ئەم تێڕوانینە لە سەرباری دیوەزانستییەکەشی زیاتر لە ئایدیالیزم و خورافیاتەکەیدایە کەوەک تۆڵەیەکی یەزدانی لێکدانەوەی بۆدەکرێت، لە کاتێکدا ئەمە بەرهەمهێنانەوەی جارێکی تری تراژیدیای مرۆڤە بۆناودونیای خەون وخەیاڵ و چاوەڕوانی و بێدەسەڵاتی مرۆڤ، لەکاتێکدا کە هەر هەژمونی مرۆڤە دەستکاری سروشتی کردووەو کەوتووەتە وێزەی و ئاسمان و زەوی ودەریا دەپشکنێ و ڕاوی قازانج دەکات، جەنگی گەورە هەڵدەگرسێنێ .راستە مرۆڤ وزەوی پێویستیان بەپشووە. بەڵام ژیان بۆمرۆڤ و پاکی بۆ ژینگە، بە دوعاو پاڕانەوەی ئاینداران و خەون وخەیاڵی ڕۆمانسیانە ناگەڕێتەوە، بەڵکو بەپلان وهوشیاری وکەم بوونەوەی تەماح وهەڵپەی قازانج دەبێت.
نیولیبرالیزم و بازاری ئازاد مرۆڤایەتی هەڵداوەتە پەراویزەوەو قازانی کردووەتە سەنتەر، بازاریش قازانج وجوڵەی دەوێ، هەرەوەک چۆن جەنگە گەورەکانی مۆدێرنە خوێن وجەستەی ملیونان مرۆڤ رایدەگرن وماشێنی گەورەی جەنگ هاڕینی مرۆڤ و خەرجکردنی باروت وعەقڵی زاناکان و نەخشەو پلانی ژەنەراڵەکانی جەنگی دەوێ، بازاریش پسپۆڕو زانای گەورەی ئابوری وبازرگانی و بەرهەمهێنان و دۆزینەوەی کڕیارو بەکاربەرو هونەری بازاڕکردنی پێویستە.
لەراستیدا ئەم دۆخەی جیهانگیری مرۆڤایەتی ماندوو دڕدۆنگ کردووە، هەمووشتێک لەپێناوی قازانجدا، لەکاتێکدا مرۆڤی ئاسایی هەموو شتێکی لەپێناوی ژیاندا دەوێت، ئەوەی قازانج لە خوێنیدا دەگەڕێ سەرمایەدارە نەک هەموومرۆڤێک، زۆرینەش ئەوەی هیوای بۆ دەخوازن ژیانێکی شکۆمەندانەی ئارامە نەک قازانجی زۆرو وێرانکردنی زۆر، جەنگاوەرانی سوریاو عێراق ئەوەی هیوای بۆدەخوازن وەستانی جەنگ و گەڕانەوەیە بۆ ژیانێکی بێسەرئێشە، بەڵام کۆمپانیا گەورەکانی بەدەستهێنانی وزە ئەوەی هیوای بۆ دەخوازن بەدەستهێنانی گازونەوتە لەسوریا نەک سەلامەتی گیانی مرۆڤەکان!
لەدوای کۆرۆنا دەوڵەت وکۆمپانیا زەبەلاحەکانی دونیا بەجۆرێکی تر نەخشەی ژیان وجەنگ وململانێکان دەکێشنەوە، بەڵام بەدڵنیایی ئەوەی بیری لێدەکەنەوە بەرژەوەندی تایبەتیە نەک گشتی، قازانجە نەک سەلامەتی مرۆڤایەتی، بەڵام ڕەنگە شێوازی جەنگ وململانێکانیان بگۆڕن، دەرمان وفاکسین دەچنە پاڵ نەوت وگاز ودکتۆرو نێرس وکارمەندانی تەندروستی لەپاڵ سەربازو ژەنراڵەکانی جەنگ دادەنرێن، کارگەی چەکسازی و زانایانی بۆمبەکان و زانایانی بایۆلۆژی ئەرکیان گرانتر دەبێت، فایرۆسی کۆرۆناو ئەوانەی تریش کەلە داهاتودا ناوێکیان بۆ دەدۆزرێتەوە جێگەی ساروخە زیرەکەکان دەگرنەوە.
هەرچۆنێک بێت ڤایرۆسی کۆرۆنا لەروی فیزیکییەوە لە ئێستا کوشندەتر نابێت، بەڵام نائارامی ودڵەراوکێ و جەنگی دەرونی زەمینەسازییەکی باش دەکات بۆ جەنگی داهاتوو، زۆربەى پسپۆڕانی ئابوورى پێیان وایە “جەنگی سارد” کە ئێستا سەرۆکى ویلایەتە یەکگرتووەکان، دۆناڵد ترامپ دژى چین بەتایبەتى بەرپاى کردووە، بۆ هەردوو لایەن “وێرانکارە دەبێت “.بەڵام پێدەچێت جەنگەکە بۆ هەموو جیهان وێرانکار دەبێت ئەم گرنگی دانەش بەکۆرانا ئەوەی لێدەخوێندرێتەوە کە مرۆڤ ئامادەبێت بۆ مەرگی دەستەجەمعی و بێرەحمی، کەهەر ئێستا هەست وسۆزی مرۆیی رولەلێژییە، دەوڵەتەکانیش خوێنساردانە تەماشای مەرگی مرۆڤەکان دەکەن، ئیدی دیکتاتۆرەکان وەک سەدام وهیتەلەرومیلۆسۆڤیچ وئەردۆگان نامێنن، کە ئەوانەی بەکۆمەڵ دەیانکوشتن دەبوو پاساوێکیش بۆ ڕەوایەتی تاوانەکەیان بدۆزنەوە، بەتۆمەتی ( رەگەزە پیسەکەو خیانەتکارانی نیشتمان)دەکوژران، ئیدی مەرگی بەکۆمەڵی مرۆڤ دەچێتە دۆخێکی ترەوە بەپێشچاوی ئازیزانەوە دەبێ و دەوڵەت و پیاوانی ئاینیش وەک قەدەری خوایی و کارەساتی سروشتی و پەتاوتاعونی سەراسەری وێنای دەکەن.
(فەیلەسوفی ئیتالی جیرۆرجیۆئاگامبێن خاوەنی کتێبی، بیرکردنەوە لەڕوانگەی چەپەوە، لەوتارێکی ڕۆژی ٢٦ ی فێبریوەریدا پێیوایە ئەمە لەلایەن دەسەڵاتەوە گەورە کراوە بۆ بەرتەسک کردنەوەی ئازادی لەخەڵک و ڕاهێنانیان بۆ دەسەڵاتی زیاتری دەوڵەت بەسەریانەوە، هەمان بۆچونی هەبوو لەساڵی ٢٠١٦ دا کاتێک بە هۆی هێرشە تیرۆرریستییەکانی داعشەوە، دەوڵەتەکانی ئەوروپا باری نائاسییان ڕادەگەیاند.) بروانە لینکەکەی خوارەوە ماڵپەڕی ئاوێنە رۆژی ٢٤ی ئازاری ٢٠٢٠- ئەنوەر حمەودارا عەزیز. بەپێچەوانەشەوە ژیژاک دەڵێت ڤایرۆسەکە پاشەکشە بەسەرمایەداری دەکات ومرۆڤایەتی یەک دەخاتەوەوسنورێک بۆسەرمایەداری دادەنێت، هەر لەئاوێنەدا ئاماژە بە وتارێکی سلاڤۆی ژیژاک، کراوە کە (ڕەخنە لەم بۆچونە ئەگرێت وپێیوایە ئەم پەتایە جدییەوەو لە دواجاردا زیاتر برەو بەکۆمۆنیزم دەدات، چونکە سەرکەوتن بە سەر کۆرۆنادا هاوکاری وڵاتانی دونیائەخوازێت)
زاهیرباهیر نوسەریی دیاری ئەنارشیست لەوتاری ئەمرۆیدا کەلە واڵەکەیدا بڵاوی کردووەتەوە، باس لە رەوشی لەندەن و هەنگاوەکانی دەوڵەت دەکات بۆ بەرتەسککردنەوەی ئازادییەکان و بێمشوری وخوێنساردی لەبەرانبەر توشبوانی ڤایرۆسی کۆرۆناو دەست ئاواڵاکردنی پۆلیس بۆ ئیجرائاتی توند لەگەڵ سەرپێچی کاران، باهیر نوسیوێتی : (دیمانەی دوێنی شەوی کاتژمێر ٧ی کەنالی 4Tv لەندەن لەگەڵ وەزیری تەندروستی و دکتۆرەکان بەتایبەتی کە ڕاپۆرتی خەستانەیەكیش خوێنرایەوە دەریخست کە هیچ ئامادەکارییەك نەکراوە. تەنانەت هەندێک لە دکتۆرو نێرسەکان لەسەرحسابی خۆیان پێداویستی خۆپاراستنیان کڕیوە. ئێستا ڕونە کە حکومەت خەمی هاووڵاتیانی نیە)
جاک ئەتالی گەورە ئابوریناس و سوسیۆلۆجیستی فرانسی و راوێژکاری پێشوی سەرۆک شیراک لە بلۆگی خۆیدا بابەتێکی گرنگ وئومێد بەخشی بڵاوکردووەتەوەو هاورێم نەوزادشوانی وەریگێڕاوەتە سەرزمانی کوردی رای وایە کە لەسەرەتاوە بەوریایی وهۆشیارییەوە مامەڵە لەگەڵ ئەم دۆخە تەندروستیەدا بکەین کەسبەی دەگۆڕێت بە دۆخێکی سیاسی گرنگترین کارێک کە پێویستە بکرێت کۆنترۆڵکرنی شەپۆڵەکانی هەڵچونە تەندروستی و ئابورییەیە کە جیھان دووچاری بووە.
جاک ئەتالی دەڵێت : “ھیچ شتێک گەرەنتی سەرکەوتنمان ناکات و لە کاتی شکستماندا گیرۆدەی ساڵانێکی سەخت و تاریک دەبینەوە ئەمە بەواتای ئەوە نیە کە کارەساتەکە حەتمیە، بەڵام بۆئەوەی بتوانین رێگری لێ بکەین پێویستە دوور بڕوانین، بۆ رابردوو و داھاتویش هەتا بەرچاو روون بین لەمەڕ رووداوەکان ”
ئەوەی جیگەی مەترسییە درندایەتی و بێویژدانی سەرمایەدارییە، پێدەچێت جەنگێکی بایۆلۆژی هەڵبگیرسێنێ و جارێکی دی دونیای دوجەمسەری دروستبکەنەوە بەڵام ئەمجارە ململانێی جەمسەری چینی وئەمریکی مرۆڤەکان بهاڕێت، ململانێی بازرگانی چین وئەمریکا لە ئازاری ساڵی ٢٠١٨ ەوە هەتا دێت گەرمتر دەبێت، (دوابەداوای بڕیاری ترەمپ بۆ داسەپاندنی نرخی کاڵای چینی بەتایبەتیش بە سەر پۆڵاو فافۆنی ھاوردە کە لە چینەوە دەچوونە ئەمریکا دەستی پێکردوە)بروانە ماڵپەری سەحر ١٦ی تەموزی ٢٠١٨ (هەرئەوسا یانگ جچی سەرۆکی لێژنەی کاروباری دەرەوەی پارتی کۆمۆنیستی چین لەبەرانبەر ئەمریکادا گوتی : بەرژەوەندییە گرینگەکانمان ھێڵی سووری پەکینە، ھەرلەبەر ئەمەش ھیچ وڵاتێک، لەوانە ئەمریکاش نابێ لە بارەی لاوازکردنی بەرژەوەندییەکانی چین تووشی وەھم ببێت. وتیشی پەکین سەرباری ھەڵسوکەوتی سیاسیی ئاشتیانەی خۆی داکۆکی لە بەرژەوەندییە گرینگەکانی خۆی دەکات.) هەمان سەرچاوەی پێشوو.
چونکە سەرەتاکانی ئەم جەنگە دیارە هەرچی چینە شەرمنۆکانە باسی ئەوە دەکات کە ئەمریکا ڤایرۆسەکەی پیتاندووەو هەرچی ئەمریکاشە حزبی شیوعی چین بەوە تۆمەتبار دەکات زانیارییان پێنادات لەسەر نەخۆشەکانی کۆرۆنا پۆمپیۆ دەڵێت: (حیزبی شوعی چین بەشدارە لەپێنەدانی زانیاری تەواو لە سەر نەخۆشیەکە بۆ ئەوەی خەڵکانیتر تووش نەبن، کاتی ئەوەش دێت چین تاوانبار بکەین بەم قەیرانە، بە درێژایی ھەزار ساڵی رابردوو ھەموو پەتایەکی گەورە بۆتە ھۆی گوڕانکاری بنەڕەتی لە سیستمی سیاسی میللەتان و ئەو بەھایانەی کە سیستەمەکانیان لەسەر بنیات نراوە. ئەگەر پەتای کۆلێرای سەدەی چواردە لە ئەروپا وەک نمونە لەبەرچاوبگرین کە بووە ھۆی لەناوبردنی نزیکەی سێ یەکی دانیشتوانی کیشوەرەکە ، دەکارین بێ زیادەڕۆیی بڵێین کە رۆڵێکی گرنگی گێڕا لەوەی ئەروپای کۆن چاوبخشێنێتەوە بەپایەی سیاسی پیاوانی ئاینیی و گۆڕانکاری رێشەیی تیا بکات. لە ئەنجامدا دەزگاکانی پۆلیس ھاتە کایەوە بەوەی تاکە شێوازێک بوو بۆ پارێزگاریکردنی گیانی دانیشتوان. ئەوەش بوو بە ھۆی لەدایکبوونی دەوڵەتی ھاوچەرخ و لە گەڵیدا بڵاوبونەوەی توێژینەوەی زانستی وەک بەرئەنجامی راستەوخۆی ئەو کارەساتە تەندروستیە مەزنە) ڕای ئەم ئابوری ناسە ئومێدبەخشە هاوکات رێنیشاندەریشە بەوەی کەمتر کالای ناپێویست بکڕین و بگەڕێینەوە بۆ پێداویستیە بنەڕەتیەکان، بەرای جاک ئیدی لە پۆست کۆرۆنادا ” فێردەبین رێزی مرۆڤ وزەوی بگرین، لەراستیدا ئەوە گرفتی مرۆڤی هاوچەرخ بووە کە غرورانە یاخود گێلانە بەسەرزەویدا رۆیشتووەو نرخی بۆ دانەناوە، ئیدی رۆڵی مرۆڤ بریتی دەبێت لەیارمەتیدانی یەکتری بۆ ڕودانی ئەو گۆڕانکاریەکی باشترو جدی ، نەک ئەم ئەستێرەیە وێرانبکەین.
عومەر محەمەد
٢٥ی ئازاری ٢٠٢٠ – سلێمانی
—————————————————————–
سەرچاوەکان
- ماڵپەڕی ئاوێنە رۆژی ٢٤ی ئازاری ٢٠٢٠- ئەنوەر حمەو دارا عەزیز.
- وتارێکی هاوڕێم زاهیر باهیر رۆژی ٢٥ی ئازار لەواڵی تایبەتی خۆی.
- http://kurdish.sahartv.ir/news/%D8%AC%DB%8C%D9%87%D8%A7%D9%86-i345268 تەلەفزیونی سەحر- کوردی
- سەرچاوەی قسەکانی پۆمپیۆ کەناڵی (CNN) ە کە هاوڕێم جەبارئەحمەد وەریگێراوەتە سەر زامانی کوردی ولەواڵی خوی بڵاوی کردووەتەوە.
- جاک ئەتالی گەورە ئابوریناس وسوسیۆلۆجیستی فرانسی و راوێژکاری پێشوی سەرۆک شیراک کە لە بلۆگی خۆیدا بەخش وبڵاوی کردووەتەوە، نەوزاد شوانی وەریگێڕاوەتە سەرزمانی کوردی ورۆژی ٢٥ی ئازاری ٢٠٢٠ لە واڵی خۆی بڵاوی کردووەتەوە.