فەرهەنگی شەیتان … ن: دادیار ئازاد

فەرهەنگی ڕاڤەی ڕاڕایی و چاوبەستییەکانی مرۆڤ.

کتێبی “فەرهەنگی شەیتان”، شرۆڤەی چەند چەمک و وشەیێکە بە شێوەی تەنز، یانی نووسەر شێوازێکی هەڵبژاردووە، کە وات لێ دەکات بە خۆت پێبکەنیت. ئەو وشانەی دەنێویدا وەک بنـواژە ‘Lemma’ هاتوون، بە جۆرێکی دیکە لە خەیاڵی ئەفرێنەری نووسەردا واتایان پێ بەخشراوە، کە هەر ئەم بنـوشە “لێما”ـیانە لە ئاستی کۆمەڵـایەتی و کەلتوری و ئاینی و سیاسیدا، بە جۆرێکی دیکەی جیاواز لە شرۆڤەی نێو فەرهەنگی شەیتاندا، دەقیان گرتووە و نەقشی واتایان لە مێشک و خەیاڵی ئێمەدا جێگیربووە.
ئەمە ڕوانینێکی دیکەیە بۆ وشە، بەدەر لە واتای سەپێنراوی پێشووتریاندا. یان با بڵێین ئەو واتا سەپێنراو و بە ڕتووشەی کە تاک و کۆمەڵگا و میدیا و سیاسی و ئاین و نەریت داویانەتە پاڵ وشە، لێرەدا هەڵگێڕدراونەتەوە و دژ و پێچەوانەی تێگەیشتنی باو، لەسەر تەختی فەرهەنگەکەدا خۆیان دەنوێنن.
نووسەر ئەو دۆخە چەپەکەی وشەی نیشانداوین، کە تێیدا زمان قەت ناتوانێت بێلـایەن بێت.
زمان وەک پەیکەری ناوەوەی مرۆڤ، واتایێک بەرجەستە دەکات؛ جیایە لەوەی بە مێشک ناسێنراوە و تێی پەستێنراوە، ئەویش واتایێکی سێبەرە، کە بەردەوام لە هەموو کات و شوێنێکدا نوێنەرایەتیی پەیکەرەی ناوەوەمان دەکات و کەوشەنی بەرژەوەندی و حەزەکانی دادەنێت و دەپارێزێت و تەواو قاڵبێکی ئەهریمەنی وەردەگرێت.
لەم کتێبەدا، سەرپۆش و ڕووبەندی وشەکان لـادراوە و، تا گوێ بۆ وشە شەیتانییەکان ڕانەگرین.
لەوانەیە مەبەستی بنووسەکەی ئەوەش بووبێت کە: بۆچی مێشک و دەرونی ئێمە، ببێتە مەکۆی ئەو جۆرە وشانە!
زمان گەر شمشێرێکی دووسەرە بێت، ئەوا لە فەرهەنگەکەدا، هەر ورشەی لـا شەیتانییەکەی دەبینرێت.
لەگەڵ خوێندنەوەی شرۆڤەی هەر دانە وشەیێکی فەرهەنگەکە بزەت کرد، ئەوا مانای وایە بەسەر خۆشباوەڕی و فریوی خۆتدا هەڵبوویت.

ئەم فەرهەنگە لە ساڵی (۱۸۸۱) لە گۆڤارێکی هەفتانەوە بە شێوەی ستوون دەستی پێکرد و، تا ساڵی (۱۹۰٦) بە پچڕپچڕی دەوامدەکات.
دواتر دەکرێتە کتێب.
کتێبەکە، بەرهەمی تەنزنووس و ڕۆژنامەنووسی ئەمریکایی؛ “ئێمبرۆس بێرس”ە.
لە چاپی یەکەمیدا، لەبەر تکا و دوودڵیی سەرپەرشتانی چاپکردنەکە لە ناونیشانی کتێبەکە، ئەوا بە ناوی “وشەدانی مرۆڤی ڕەشبین” چاپکراوە، بەبێ ئەوەی بە دەست و دڵی خاوەنەکەی بێت!
ئەمانەش نموونەی لێکدانەوەی چەند پەیڤێکی دوڕ فەرهەنگەکەن:
بێدین:
لە نیویۆرک بەو کەسە دەڵێن؛ کە باوەڕی بە ئاینی مەسیحی نییە! لە ئەستەنبۆلیش بەو کەسە؛ کە مەسیحییە!
لەدایکبوون:
یەکەمین و ترسناکترین بەڵـا.
گۆڕستان:
دواهەمین و پێکەنیناویترین کەریێتیی پارەداران.
شەیتان:
سەرچاوەی هەموو ناخۆشی و بەدبەختییەکانمان،
خـــاوەنـی هەموو خۆشی و چێژە دونیاییەکانیشمان! پەروەرێنی باڵـادەست ئەوی ئەفراندووە.
ژنێکیش بە دنەدانی ئەو؛ بووە باعیسی شەقـتێهەڵدانمان بۆ سەر پشتی زەوی.
حەوا دەستەونەزەر چووە بەردەم دادگا، داوای لێخۆشبوون و چاوپۆشیی کرد.
گومڕا:
کەسێکە، کە دانوماشی باوەڕی ئەو، لەگەڵ هیی ئێمەدا ناکوڵێت.
حزبایەتی:
لەبەر خاتری چاکە و بەرژەوەندیی حزب، پۆست و پلە بدەین بە نەنکی خۆمان.
هەڵە:
کارکردنە بە ڕێگە و شێوازی جیا لە هیی من.
تێگەیشتن:
درەنگ پەیبردنە بە گێلیەتیی خۆت.
دزیی دەریایی:
سیاسەتمەداری دەریاکان.
پیرۆزبایی:
حەسوودییێکی ڕێزدارانە.
مێرد:
کەسێکە بە تاوانی خواردنی ژەمەکەوە؛ بە شووشتنی قاپوقاچاغ سزادەدرێت.
ئایندە:
ئەو ڕۆژگارە دوورەدەستەیە، کە لەوێ کار و کەسابەتی ئێمە؛ بە پیت و بڕشتە. دۆستەکانمان لەوێ یەکـدڵ و یەکـڕوون، گوایە خۆشبەختیشمان هەمیشەییە.
توندڕەو:
کەسێکە، کە بە توندی و شەوقەوە بە باوەڕێکەوە پەیوەستە، کە تۆ باوەڕت پێی نییە.
دیکتاتۆر:
سەرۆکی کۆمەڵگەیێکە، کە کۆلێرای زۆرداریی، پێ لە تاعونی پاشاگەردانی باشترە.
ئومێد:
“چاوەڕوانی” و “ئارەزووی” نێو یەک بوخچەی سەربەمۆرن.
دەستکورت:
کەسێکە؛ کە باوەڕی بە هاوکاریی هاوڕێیانی کردووە.
هاوپەیمانی:
یەکێتیی نێوان دوو، یان چەند حزبێکە؛ لەپێناو خێراتر دەستگەیشتن، بە مەرامێکی دیاریکراو، وە تەواو ئەهریمەنی.
دۆزەخ:
جێگەی داسەکنانی بنووسی “فەرهەنگی شەیتان”.

ن: دادیار ئازاد
dadyar85@gmail.com
Fb: dadyar azad

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.