Skip to Content

بەشى 6 گفتوگۆ لەگەڵ نووسەر و روناکبیر سمکۆ محەمەد سەبارەت بە دیاردەى کۆچ لەدونیادا …

بەشى 6 گفتوگۆ لەگەڵ نووسەر و روناکبیر سمکۆ محەمەد سەبارەت بە دیاردەى کۆچ لەدونیادا …

Closed
by تشرینی یه‌كه‌م 15, 2020 General, Opinion

سمکۆ محەمەد: هەژارى فکرى رۆژهەڵاتى بوو بەسەرەکیترین هۆکارى کۆچ بوو
بازاڕى ئازاد کۆچبەر و پەناهەندە، وەک کاڵایەکى زیندوو تەماشا دەکات
بەشى شەشەمى گفتوگۆ لەگەڵ نووسەر و روناکبیر سمکۆ محەمەد سەبارەت بە دیاردەى کۆچ لەدونیادا و بەتایبەتى کۆچى کوردان بۆ هەندەران، ئەو بەدەر لەتێڕوانینى باو و گوتراو سەبارەت بەم دیاردەیە، هۆکارە نەگوتراوەکانى درکاندووە و بەستایلێکى نادیارى بازاڕى ئازادى لەقەڵەمداوە.


ئامادەکردنى: عەباس جەمیل جێماو
دەقى گفتوگۆى بەشى شەشەم


پرسیار: تێرمى کۆچ وا لێکدانەوەى بۆ دەکرێت کە هەوڵێکە بۆ دەربازبوون لەو کێشەو گرفتانەى کە مرۆڤ پێوەى لەنیشتیمانى خۆى پێوەى دەناڵێ، جا ئەو کێشانە سیاسی بن یان ئابوورى یان کۆمەڵایەتى، لەکاتێکدا ئێمە کۆچى زۆرەملێ و ئارەزوومەندانە و زانستى و پیشەییشمان هەیە، بەگشتى خوێندنەوەى ئێوە چیە بۆ ئەم تێرمە؟

سمکۆ محەمەد: من دەبێ جیاواز لەتێگەیشتنە باوو گشتیەکانى رابردوو قسە بکەم کە لەسەر هۆکارەکانى کۆچکردنى زۆرەملێ و ئارەزوومەندانە کراوە، چونکە شتێک کە باس کراوە و موناقەشە کراوە لۆژیکی نییە دووبارەى بکەینەوە، پێناسە سەرەتاییەکەى ئەو تێرمە کە چەندین رەهەندى جیاوازى هەیە، ئەوەیە کە هەرکەس وڵاتى خۆى بەنائارامى بینى و هەستیکرد جێگەى نابێتەوە یان خۆشگوزەرانى نەماوە و یان ناحەسێتەوە لەسایەى ئەو دەسەڵاتەى حکومەت و کۆمەڵگەکەى، ئەوا ناچارە کۆچ بکات بۆ شوێنێکى ئارامتر، چونکە ئەو شێوە کۆچە، بڕیارێکى نائاساییە لە زەمەنێکى نائاسایى و ناجێگیردا، لەلایەکى ترەوە ئارەزوومەندانەیە لەبەر ئەوەى کەسى کۆچبەر لەنێوان دوو دونیای جیاوازى بەهەشت و جەهەننم، ناچارە یەکێکیان هەڵبژێرێ، ئەویدیکە پاڵنەرێک هەیە کەسەکە ناچار دەکات ئەو جوگرافیایە جێبهێڵێت، لەهەردوو بارەکەدا من پێموایە پەیوەندیى راستەوخۆى بە هەژارى فکرى ئەو کۆمەڵگە و دەسەڵاتەوە هەیە کە لەو جوگرافیایە دەژین، ئەگەر بەپێچەوانەوە بوایە ئەوا لەبرى کۆچ، دەبوو گەشت بکەن بۆ بینینى ئەو فەزایەى کە سیحرێکە لەخەیاڵى ئەواندا کە جیاوازە لەفەزاى رۆژهەڵاتى.
رەهەندێکى دیکەى نیگەتیڤى کۆچ، ئەوەیە کە ئینسان بەهۆى کۆچکردنییەوە، شوناسى خۆى و زمانى و خۆى و ژیانى کۆمەڵایەتى خۆى و کاریگەرییە هەمەلایەنەکانى لەئاستى سیاسى لۆکاڵى لەدەستدەدات، هەموو ئەمانە دەبنە بەشێک لە نامۆبوونى تاک لەنێو دونیایەک کە نەدەبێتە نیشتیمانى و نە ئەلتەرناتیڤیشى هەیە، هەڵبەت ئەم باسى کۆچە لەکۆنەوە هەیە و بەشێوازى ئایدیالیستى و ماتریالیستى قسەى لەسەر کراوە، بۆ نموونە کۆچى فەیلەسوفەکان لەترسى دەسەڵاتى سیاسى و ئایینى بووە، کۆچى پێغەمبەرەکان و باوەڕدارەکان لە نیشتیمانى خۆیانەوە بۆ جوگرافیایەکى تر، لەترسى توندوتیژى ئایینى و دیسپلینە یاسایی و سیاسیەکانى پێش خۆیان بووە، کۆچى گروپە نامۆکانى دونیا لە شوێنێکەوە بۆ شوێنێکى تر، وەکو جیپسەکان و هیندییە سوورەکان و هیپییەکان کە خۆیان بە خۆڕسک کۆچبەرن و بڕوایان بەگۆڕینى کەشوهەواو جوگرافیاوە هەیە، خوایشت و خۆڕسکە، بەڵام ئەوانەى کە بەهۆکارى زانستى کۆچ دەکەن، پرنسیپێکى فکرى و ئەخلاقى لەپشتەوەیە و بۆ مەرامێکى زانستییە، نموونەش کۆچى کۆپەرنیکۆسە کە بەهۆیەوە جیهانى ئاشکرا کرد و گوتى گۆى زەوى خڕە و پان نییە.
ئەگەر کەمێک بچینە دواوە دەبینین کۆچ رەهەندێکى دیکەى سیاسى هەبووە لەدونیاى رۆژهەڵاتیدا، مەبەستم ململانێی نێوان نەتەوەى ستەملێکراوو کۆڵۆنیالیزمە، ئەمە جەنگێکى فکرى و فەرهەنگى بەرهەمهێنا کە لەنێو وڵاتى خۆیان نەدەکرا، بەناچار لەنێو وڵاتى خودى کۆلۆنیالەکان دەکرا، بۆ نموونە کۆچى فەلەستینیەکان بۆ هەندەران، بۆ درووستکردنى لۆبییەک بوو بۆ پشتگیرى کردنى کێشەى فەلەستین، ئەوانەش کە لەمیسر و جەزائیرەوە رۆشتبوون بۆ ئەوروپا، دیسان هەمان رەهەندى هەبوو، بۆ ئەوەبوو کە گەنجەکانیان لەیەک کاتدا دوو ئەرک ببینن، یەکەمیان خۆ رزگارکردن بوو لەهەژموونى کۆنتڕۆڵکردنیان لەدەستى کۆڵۆنیالیزمى فەرانسى، رەهەندى دووەم ئەوەبوو کە هەم لۆبى و هەم سەرچاوەى ئابورییەک بن بۆ ئەوانەى لەمیسر و جەزائیر لەژێر هەژموونى کۆلۆنیالیستى فەرانسى مابوونەوە، رەهەندى سێهەم پاراستنى کولتوورى خۆیان بوو کە لەئەوروپا بەرهەمدەهاتەوە، ئافریقییەکانیش نموونەیەکى دیکەى هەمان شێوەى ژیانى سیاسیین، بەڵام ئەوانەى کە لەبولگاریاو چیک و سلۆڤاکیا و رۆمانیا کۆچیان کردووە لەرۆژئاوا گیرساونەتەوە، جیاوازییەکى بەرچاویان هەبووە، یەکەم کێشەى چوونیان بەڤیزا نەبوو، چونکە لەرووى جوگرافییەوە هاوبەش بوون، دووهەم لەرووى کولتووریشەوە مێژووى هاوبەشیان هەبوو، بۆیە کێشەکەیان تەنها ئابورى بوو کە ئەمە لەدواى روخانى بلۆکى سۆڤیتى کۆن بووە مۆدێل، چونکە ئابورى بەشێکى زۆرى لەفەزاى ئازادى ئینسان داگیر کردبوو، سێهەم قەبوڵ نەکردنى ئەو بەناو جیاوازییە وەهمییە بوو کە تەنها راسیزمى بەرهەمهێنا، ئەوەبوو دەرەنجامەکەى لەدواى هاتنە سەرتەختى دیموکراتە راسیستەکان و شکستى سۆسیال دیموکراتەکان بوو لەزۆربەى رۆژئاوا و ئەسکەندەنافیا، بەهەرحاڵ جیاوازیەکە لەشێوەى هاندانى تاکەکاندابوو، نەک تەنها سیاسى و ئابورى، بەڵام ئەوەى لە رۆژهەڵاتى ناوەڕاست و بەتایبەتى لە سوریا و یەمەن و لیبیا و کوردستان لەدواى هاتنى هێزە کۆلۆنیالیەکانى جیهان روویدا، بەلۆژیک و بەعەقڵ و ستراتیژى سیاسى نەبوو، کۆچێکى سەپێنراو بوو، بۆیە نەیانتوانى نەلۆبى درووستبکەن، نەوەڵامێک بن بۆ گۆڕینى شێوازى سیاسەتکردنى دەسەڵاتى نوێ، تەنها شتێک بوو کە جارێکى دیکە فەزاى ژیانى سیاسى دووبەرەکى نێوان تایەفەکان ببەنە ئەوروپا، دەرکەوتنى ئەو راسیزمەى کە دواجار لەنەرویژ و سوید و ئەڵەمان بینیمان و بوون بەهەواڵ، باشترین سەلمێنەرى ئەو راستیەن کە چۆن خەڵکى ئەم ناوچەیە نەیانتوانیوە بگونجێن لەگەڵ دونیاى دەرەوە، لەوەش واوەتر ئەوەیە کە کەمترین رۆژهەڵاتى لەدونیاى دەرەوە توانیویەتى دەورى تواناى خۆى ببینێت و کە گەڕایەوە وڵاتەکەى خۆى، لەئاستى کۆمەڵایەتیدا تواناکانى رەنگبدەنەوە، بەڵام بۆ میسرى و فەلەستینى و رۆمانی و بولگارى و هەنگارى و مەنگۆلیەکان تواناى بەشەرى بوو، مەسەلەى لۆبى درووستکردن تەنها لەئیسرائیلیەکان دێت کە لەدواى پاکتاوکردنیان لەلایەن نازییەت و دەسەڵاتى ئوسترالیا و مەسیحیەت و ئیسلام هتد، وەکو تەونى جاڵجاڵۆکە تەواوى سێکتەرەکانى ئابورى و ئەدەب و سیاسەت و بازرگانى یان کۆنتڕۆڵ کرد، کەڵکیان لەتواناى بیروبۆچوونى داوود بینگوێڕین وەرگرت کە دامەزرێنەرى ماسۆنیەتى ئیسرائیل و جوولەکە بوو، کەچى بۆ کوردەکان تەنها چوون بۆ هەندەران ئامانج بوو، ئەمە بەشێکە لەجیاوازییەکانى بەهەندەران بوونى کورد و بەشێک لەعەرەب و ئیسرائیلى و وڵاتانى رۆژئاواى رۆژهەڵاتى کە تائێستاش بەرگرى لەشێوەى ژیانى خۆیان دەکەن.

پرسیار: باشە تائێرە قسەت لەسەر مانا و رەهەندەکانى کۆچ کرد، ئەى ئەو کۆچەى کە لەدواى ساڵى 1991 چ بەتاک و چ بەکۆمەڵ روویدا و مافیاى جیهانى کەڵکیان لێوەرگرت، ئەمەیان چۆ جودا بکەینەوە، ئایا دەکرێ تەنها گوناحەکە بخەینە ئەستۆى ئەوروپا؟.

سمکۆ محەمەد: وەزعیەتێک کە لەڕابردوودا خەڵکى رۆژهەڵات تیا گوزەریان کرد. بەتایبەتى لەدواى جەنگە ناوخۆییەکانەوە لەلایەن داگیرکارى ئامریکاوە فەزاکەى گۆڕى، وەزعیەتێکى درێژخایەن و دڵڕەقانە بوو، هەم لەئاستى سیاسى و حوکمرانییەتى سیاسى و هەم لەئاستى کۆمەڵایەتیش، بۆخوێندنەوەى هەردوو رەهەندەکە هەوڵدەدەم بۆچوونەکانم بەسەر دوو میحوەرى جودا لەیەکتر دابەشى بکەم.


میحوەرى یەکەم پەیوەندیى بەجێگیرنەبوونى رەوشى سیاسى و ئابورى ناوچەکەوە گرێدەدەم، ئەمەش وەها فەزایەکى ئەمنى خوڵقاندبوو کە نەک هەر گەنج، بەڵکو تەواوى خەڵکى ناوچەکە بیر لەوە بکەنەوە وڵاتى خۆیان جێبهێڵن و چارەنووسى خۆیان بدەنە دەستى قەدەرێکى نادیارەوە، قەدەرێک بەدەستى قاچاخچى و پیاوانى مافیا و پۆلیسى دەوڵەتانى دراوسێ و رۆژئاوایى و تەنانەت نەتەوە یەکگرتووەکانیش، باشتر وایە کە هەندە کورت رەهەند نەبین و لەوە تێبگەین کە بەمۆدێلکردنى کۆچ تەنها لەیەک جوگرافیا نەبوو، بەڵکو وەزعیەتێکى ناسرووشتى بوو کە تەواوى ئەو وڵاتانەشى گرتەوە کە لەڕووى سیاسیەوە هاوشێوەى عێراقن و لەرووى ئابوریشەوە دەستکورت کراون و وڵاتە داگیرکار و چڵێسەکان چاویان تێبڕی بوون. مەبەستم لەدەستکورت کردن ئەوەیە کە وڵاتانى رۆژهەڵات خاوەنى سامانێکى سرووشتى گەورەى وەکو نەوت و گاز و فۆسفات و ئاون، بەڵام هەم دەسەڵاتداران و هەم وڵاتانى زلهێز بۆ خزمەتى کۆمەڵگە و خەڵک بەکاری ناهێنن، بۆ سەلماندنى ئەم داتایەش لەپەناهەندەى وڵاتانى وەکى ئێران و ئەفغان و ئەمریکاى لاتین و میسر و لیبیا و مەغریب و جەزائیر و فەلەستین و سوماڵ و سودان هەندێ لەوڵاتانى بەناو سۆسیالیستى کۆن و هتد دەرکەوت، ئەو وڵاتانە لەخۆڕانییە لەو ژینگە سیاسى و ئابورى و کۆمەڵایەتیەدا دەژین، بەڵکو چارەنووسیان بۆ نەخشەیەکى سیاسى وەکو ئەمڕۆ هەڵگیرابوو کە دواجار یبینیمان، لەحاڵێکدا دەبوو لەگەڵ روخانى سۆڤیەتدا ئەو وڵاتانە بڕوخێن و سیستمێکى دیکەى ئینسانى لەرووى سیاسیەوە جێگەیان بگرنەوە، بەڵام کە نەروخان، سیناریۆکان بۆ رۆژێکى وەها دواخران کە رەهەندى جیاوازى هەیە و جەنگێکى درێژخایەنى سێهەمە کە ئێستا بە ڤایرۆسى کۆرۆنا خەریکن ئەنجامى دەدەن، بەڵام لەفۆڕمێکى دیکەدا کە بەناوى جەنگى بایلۆژى دەکرێ.
میحوەرى دووەمى باسەکەمان ئەوەیە کە دیسان بەلەبەر چاوگرتنى وەزعیەتێکى نالەبارى وەها کە پەیوەندیى بەجێگیر نەبوونى هەلومەرجى سیاسى ئەو وڵاتانە و بارى ئابوریان هەبوو، دۆخێکى ڕەخساند کە ئەوروپا لەوساتە وەختەوە کەڵک لەو مەتریاڵە بەشەریە وەربگرێت کە لەدەست ناعەدالەتى وڵاتەکانیان و ترس لەمردن و غیابى یاسا، دەست لەنیشتمان و تەواوى ئەو یادەوەریانە هەڵبگرن کە زەمانێک خۆشیان ویستووە، سەرەنجام بچن لەبەردەم نەتەوەیەکگرتووەکان بەکەیسى جۆراوجۆرەوە داواى پەناهەندەیى بکەن و بژین و بەهەر کارێکى ناشایستە و رەش و نایاسایى ناچارو دەسەنەخواربن، هەڵبەت هەر کەسێک کە پرسى کۆچى لەلا گرنگە دەبێ ئەو داتایانەى لەبەردەستدا بێت کە رێگە خۆشکەرن ئەوروپا بۆ پڕکردنەوەى بوارى کارکردنى دەستى کار کەبەکرێکارى یەخەرەش لەقەڵەم دەدرێت، ئەمەش ئەوروپا بەهاوکارى لەگەڵ un پەیمانێکى ئابورى نهێنى ئیمزا بکات، تاکو لەرێگەى ئەو رێکخراوە نێودەوڵەتیەوە کەڵک لەو کەسانە وەربگرێت وەکو هێزێکى کار و دەستى کار، لەبرى ئەو هێزەى پێشوتر کە هەیبوو، هەرچى کرێکارێک کە پێشتر کارى رەشى دەکرد و بەیەخە سپى و بەکرێکارى پلە یەک لەقەڵەم بدرێن، نموونەش کرێکارانى کشتوکاڵ و سەنعەت و کەشتیڕانى بوو کە دواجار بێکارکران، رەنگە قەیرانى ئابورى لەناوچەى یۆرۆ باشترین سەلمێنەرى ئەم بۆچوونەى من بێت، بۆیە ئەو کێشە ئابوریانە و هەڵایسانە ئابورى و بەرزبوونەوەى رێژەى بێکارى لە ناوچەى دۆڵار نابینرێ، بەهەر حاڵ ئەم نەخشە سیاسییە ئابوریە درێژخایەنە، تاکو ئەو جێگایە توانى بەردەوام بێت کە زەنگى گۆڕینى مۆدێلى سیاسەت لەلایەن ئامریکاوە بۆ هەموو جیهان لێدرا و بوو بەمۆدێلێک بۆگشت ئەوروپاش، لەمڕاستایەشدا ئەوروپا تێیدا سوودمەند بوو، ئەمە جگە لەبازاڕێکى تر کە لەرووى تەکنۆلۆژیەوە کۆنتڕۆڵى وەدەست هێنابوو، بۆیە لاى من مەسەلەى کۆچ چەندە مەسەلەیەکى تایبەتى ناوخۆیی و گرەوى تاکە کەسە بۆ گەڕان بەدواى خۆشگوزەرانی و سیحرى ئەوروپا، دوو ئەوەندەش زیاتر پەیوەندیى بەسیاسەتى دەرەکیەوە هەیە کە لەمێژبوو نەخشەى بۆداڕێژرابوو. ئەگەرنا خۆ دەیان کەس لەدواى رووداوەکانى ساڵى 1996 چ لە عێڕاق و چ لە ئەفغانستان، بەویستى خودى ئامریکا رەوانەى دەرەوە کران، لەئەفەریقا کە جەنگى نێوان سودانى باشور و باکور لەئارادابوون، بۆیە ئەو هاوڵاتیانە تەنها گەنج نەبوون و بەویستى خۆیان کۆچیان بکەن، بەڵکو خودى ئامریکا بوو سوودى لەو خەڵکانە دەبینى کە پێشتر لەرێکخراوە بیانیەکان کاریان دەکرد و لەدەرەوەى وڵات بەکەسى سیاسى لەقەڵەمدران، ئەمە بەشێکە لەو رەهەندە سیاسیە ئابوریەى کە پەیوەندیى ناراستەوخۆى بەکۆچەوە هەیە.

پرسیار: تۆ تەنها باسى کۆچى زۆرەملێت کرد، ئەى کۆچى گەنجان بەتەنها کە بەشێکى زۆرى بەویستى خۆیان بوو، ئەمەیان چۆنە؟.

سمکۆ محەمەد: ئەگەر لێکۆڵینەوەیەک لەسەر کەیسى ئەو پەنابەرانە بکەین لەهەر وڵاتێکدا بەپێى تایبەتمەندى خۆیان بوون، دەبینین لەقۆناغێکەوە بۆقۆناغێکی دیکە تەفاوتیان هەبووە، بۆ نموونە لەسەرەتاى نەوەدەکاندا تاکو ساڵى 1996. ئەوکات un مافى پەنابەرێتى بەو کەسانە دەدا کە ئینتیمایان بۆ فکرى کۆمۆنیستى و چەپڕەوى سیاسى بوون، لەساڵى 1996 بەدواوەش بەو مافى پەناهەندەیى بەو کەسانە دەدرا کە خەڵکى ئەو ناوچانە بوون کە جەنگیان تێدابوو، کەچى لەساڵى 2000 بەدواوە تاکو ئاڵوگۆڕى سیاسى لەناوچەکە، هاوکێشەکە دەگۆڕێت، فیزەو پەناهەندەیى بەو کەسانە دەدرێت کەیسى ئیسلامى یان لایەنگرانى سیاسەتى ئەو دەوڵەتانەیان هەبووە کە حاکم بوونە، دواتر کەیسى ئەوانە قەبوڵ دەکران کە زەرەرمەندى شەڕى ناوخۆیى نێوان سوننەکانى بەغدا و سابیئەى خوارووى عێڕاق بوو، چونکە لەترسى جەنگى نادیارى تایەفەگەرى و نێوخۆیى نێوان شیعەو سوننە و جەنگى مەزهەبگەرایى کۆچیان دەکرد، پاشان بۆ ئێزیدییەکان کە تاکە زەرەرمەندى دەستى داعش بوون، ئەم هەقیقەتانە ئەوەمان پێدەڵێن کە کۆچى خەڵک بەرەو هەندەران و وڵاتانى ئەوروپا، سیناریۆیەکى نادیارى سیاسى و ئابورى رووت بوو، نەک کۆمەڵایەتى و نەبوونى ئازادى، نەک گەڕان بەدواى ژینگەیەکى تەندرووست و بینینى رۆمانسیانە بۆ یادەوەرى و نیشتمان، یان کۆچى درووستکردنى لۆبى نەتەوەیى یان زانستى، رەنگە بەشێکى پەیوەندیى بەگەڕانەوە بێت بەدواى ئازادى و ئازادى سیاسیەوە، هەڵبەت ئەمە هەقیقەتێکى تێدایە، مرۆڤ ئەگەر کەسێکى هۆشیار و خاوەن مەعریفە و بوونگەرا نەبێت، لەوڵاتى خۆى نەبێت نامۆ دەبێت، بارى سایکۆلۆژى تەندرووست نابێت، بەڵام راستییەکەى ئەوەیە نامۆ بوون تەنها لەدەرەوەى خاک و نیشتمان نییە، بەقەد ئەوەى لەپەیوەندیەکانى بەرهەمهێنانى سەرمایەشدایە کە دواتر دەبێتە مایەى سەرسوڕمانى تاکەکەس و نامۆبوون بەکولتوورى دەرەوەى خۆى.

من پێموایە بینینى ئەم پرسە رەهەندى دوورترى هەیە لەوەى تەنها بەکێشە ناوخۆییەکانەوە گرێبدرێت. یاخود بەسەرکێشى و یاخى بوونى گەنجەوە گرێبدرێت. بازاڕى ئازاد تەنها مامەڵە لەگەڵ کاڵاو شمەکدا ناکات، بەڵکو ئینسانیش وەک کاڵایەکى زیندوو تەماشا دەکات و کەڵکى لێوەردەگرێت، ئەمە رووى راستى ئەو سیستمە نوێیەیە کە لەنێو کایەى سیاسەتدا سیماى بازاڕى ئازاد ئارایش دەکات و هەوڵدەدات شەرعیەتى یاسایى نێودەوڵەتى پێبدات، بۆیە دەرەنجامەکەى ئەوەیە کە هەندێک لەو کۆچبەرانەى ئێستا ناویان رەوەندى کوردى و عەرەبیە دەگەڕێنەوە وڵاتەکانى خۆیان، بەهۆى ئەوەى دەریان دەکەن کە قەیرانى دارایى تەواوى ئەوروپاى گرۆتەوە و بەشێکیشى بەهۆى ئەوەى ناتوانن بگونجێن لەگەڵ ئەو سیستم و کولتوورەدا، هەندێکیان لەنوێ دەچنەوە، ئەمەیان پەیوەندیى بەخۆشگوزەرانییەوە هەیە کە ئینسان بەوەهم توشى بووە و پێیوایە ئیدى سەرتاپاى ژیان لەهەموو دونیا گۆڕاوە کە ئەمەش وەهمێکى ترە.

پرسیار: دەمەوێ پەنجە لەسەر بابەتێک دابنێم کە پێی دەوترێت کۆچى بەکۆمەڵ، تاچەند کاریگەرى هەبووە لەسەر دروستکردنى راى گشتى جیهانى لەسەردەمى ئێستاى سەرمایەدارى کە باڵی بەسەر تەواوى جیهاندا راکشاوە، بەمەبەستى خولقاندنى کەشێکى ئارام، روونتر بڵێم تاچەند هۆکارە بۆ گۆڕینی سیستمى سیاسی ناجێگیر، بۆ ئەو پنتە جوگرافییەى کە خەڵکەکەى پەڕاگەندە بوونە، تاچەند بەهاى بۆ کۆمەڵگە ستەملێکراوەکان هێشتەوە؟

سمکۆ محەمەد: وەکو لەوەڵامى پرسیارەکەى پێشووتر بەیانم کرد، تەفاوت و جیاوازى بەڕۆشنى تێدا دەبینرێت لەکۆچى رۆژهەڵاتییەک بۆ ئەوروپاییەک، یان کۆچى عەقڵگەرایى لەگەڵ کۆچى پەرچەکردار، ئەوکاتەى کۆچ کردن بەشێک بوو لەو سیاسەتەى کە بۆ چۆڵکردنى کۆمەڵگەکە لەهەڵسوڕاوانى سیاسى و رۆشنبیرى هاتە ئاراوە و بوو بەمۆدێل، لێرەوە لەکۆچى تاکەوە دەچینە کۆچى بەکۆمەڵ، بوونى تاکێک لە لەهەندەران، بوونى ئابووریەکى سەربەخۆیە بۆ خودى خۆى، بەڵام بوونى گرووپێک لەهەندەرەان کە بەستراتیژیەتى سیاسى دەوڵەتى بێت یان بە ستراتیژییەتى کۆمەڵایەتی بێت، هەوڵێکى جیاوازە و لانیکەم بۆ گرووپێکى ترە و ئامانجەکەیان جیاوازە، تاکێک خۆى گەرەکیەتى ستایڵى ژیانى بگۆڕێت و دوور بێت لەهەر سانسۆرێکى فەرهەنگى و کۆمەڵایەتی و ئایینى، بەدابڕان لەقەڵەم نادرێت، چونکە کاریگەرى نابێت، بەڵام گرووپێک کە دەچنە هەندەران ئەوا مانەوەیان یان گەڕانەوەیان، لەهەردوو بارەکەدا بەگۆڕینى ئەو کولتوور و فەرهەنگە کاریگەریان لەسەر بەجێماوەکانى وڵات دەبێت، جاران خێزانێک ئەگەر قەرزیشیان بکردایە هەوڵیاندەدا کەسێکیان رەوانەى دەرەوە بکەن، بۆ ئەوەى کۆمەکى مادیان بکات، مەرجى ژیان بوو لەکوردستان کە لەگەڵ عێراقدا هەر بەراورد ناکرێت، لایەنێکى دیکەى ئەوەبوو کە بەکۆمەڵ کۆچ بکەن، تاکو روحیەتى ناڕەزایەتى و پێکهێنانى هێزێکى جەماوەرى بۆ درووستکردنى راى گشتى و هەژاندنى شەقام لەبەرامبەر سیاسەتى حیزبە دەسەڵاتدارەکان نەمێنێت،
سەبارەت بەوەى چۆن بەراوردێک لەنێوان کۆچى رابردوو و کۆچى ئێستادا بکەین، وەکو گوتم جیاوازى و تەفاوتیان هەیە، هەمومان شاهیدى ئەوەین کە سەردەمێک هەڵمەتى دژە کۆچ کردن بەوە دەستى پێکرد، ئەگەر کەسێک لەدەرەوە بوایە بەکەسێکى بێڕەوشت لەقەڵەم دەدرا، دەیانوت بۆ ئەوە چۆتە دەرەوە کارى بەدڕەوشتى بکات، ئەمە بەشێکى بۆ هێزى سیاسى بەناو عیلمانى لەپشتەوە بوو، بەڵام بەشێکى زۆرى بۆ هێزە فەندەمینتالیلیستەکان دەگەڕێتەوە، چونکە ئەوان کارێکتەرى سیاسى هێزە گەورەکانى دەرەوەى کوردستان بوون، دواتر هەر ئەو هێرشانە خاوبوونەوە و کۆچ بوو بەمۆدێل و هەر ماڵ و خێزانێک کوڕێکى هەندەرانى ئەگەر داواى کچێکى بکردایە بۆ هاوسەرگیرى، ماڵى کچەکە مەمنونیش دەبوون، هەندێجار مەرجیان ئەوەبوو کە کوڕەکەیان، کچەکەیان بباتە هەندەران، ئەوکات بەهاى هەر 100$ ێک بەبارتەقاى مووچەى دەیان فەرانبەر دەبوو و دواتر ئەو فەزا ئابوریە بوو بەهەڵم و ئاسەوارى نەما کە ئەمە مەسەلەیەکى ئابوورى سیاسى بەحتە، تۆ بڕوانە وەزعى ئابورى چۆن گۆڕان بەسەر هاوکێشە کۆمەڵاتیەکانیش دێنێت، ئەمەیە جیاوازى نێوان کۆچى تاک و کۆچى بەکۆمەڵ، ماڵێک کچەکەیان بچێتە دەرەوە واتە سەرەتاى چوونى گروپەکەیە.

پرسیار: وەک باستکرد……… ( )، چۆن بتوانرێت پەنجە بخرێتەسەر رێکارەکانى کەمکردنەوەى ئەو پڕۆسەیە لەو فەزایانەى کە تێیدا بانگەشەی بە دامەزراوەیى کردنى ناوەندەکانى بڕیار و بەڕێوەبردنى دەکرێت، ئەمە ئەرکى کێیە، لەکاتێکدا دەیان ناوەندى ئەکادیمى هەمەچەشنى بوارەکانى زانستە مرۆیی و پیشەیى و سیاسی..هتد بوونى هەیە؟

سمکۆ محەمەد: بڕواناکەم هیچ کەسێک هەبێت شوێنى باب و باپیرى خۆى خۆشنەوێت و یادەوەرییەکانى بێ بەها تەماشا بکات، لەبەرامبەر ئەمەشدا هیچ کەسێک نییە لەبەر ئەوەى نیشتمانەکەى شوێنى باب و باپیریەتى و یادەوەرى تێدا هەیە، هەموو ناعەدالەتییەک و هەموو ناڕەحەتیەکى سیاسى و ئەمنى و ژیانى نائاسایى قەبوڵ بکات، کە وابوو لێرە بەدواوە وەهمى خۆشەویستى نیشتمان لەرۆمانسیەت دەچێتە دەرەوە، ئیتر ئەو نیشتمانەى کە تائەوکاتەى خاڵى دەبێتەوە لەبەختەوەرى و ژیانى ئاسایى و یەکسان بۆ هەموو هاوڵاتیەک، مانایەکى نامێنێتەوە، لەبەرئەوەى بەهاى ئینسانى نامێنێت، تموحى ژیانێکى یاسایى نامێنێت، پەیوەندیەکان لەسرووشتى خۆیان دەردەچنە دەرەوە، کەسێک نییە ئارەزووى ئەوە بکات، لەتەنهایدا ژیان بکات و کەسوکارى نەبینێت، کەسێک نییە ئارەزوى ئەوە بکات خزمەتى شوێنێک بکات کە چاک دەزانێت پەیوەندیەکانى بەردەوام نامێنێتەوە، کەسێک نییە ئەوە قەبوڵ بکات کە تەنها لەسەر ئەوەى رۆژهەڵاتیەو سەر ڕەشە، توانجى لێبدرێت و کارى بۆ مەیسەر نەکرێت، تەنانەت لەسوپەرمارکێتەکانیش شمەک و کاڵاى پێنەفرۆشرێت، تائەو رادەیەى کەسێک نییە بەماناى ئیدیۆلۆژیست ناوى کۆچبەرى بەناو بکرێت، هەر کارێک کە بەناچار دەیکات سەرەنجام بەرهەمەکەى بۆخۆى نییە، چونکە داهاتى رۆژانەى سنووردارە، بۆیە کاتەکانیشى سنووردار کراوە، ئەمانە هەموویان ماناى ئەوەمان دەدەنێ کە ئینسان ئەوکاتە نیشتمانێک بەموڵکى خۆى دەزانێ کە بەبێ لەبەرچاوگرتنى پلەبەندى هاوڵاتى بوون ژیان دەکات، ئەوەش کە لەدەرەوە بەختەوەرتر ژیان بەسەر دەبات، ئەمەیان بەبەراورد لەگەڵ ژیانى نائاسایى وڵاتەکەى خۆیەتى، من تەنها ناڕوانمە بابەتى کۆچ و بڕواشم بە چارەسەرى ریشەیى نییە، چونکە ئەم بابەتە جیهانییە زۆرەملێ بێت یان سەپێنراو.

پرسیار: باشە لەهەموو دونیا ئەم بابەتە بەردەوامە، لەلایەن میدیاوە کە بەحیساب دەسەڵاتى چوارەمە گرینگى پێدەدرێت، کەچى کێشەکە چارەسەر وەرناگرێت، ئایا پێتان وایە میدیا لەخەمى بابەتەکە بووە یان تەنها وەکو کاڵا مامەڵەى لەتەک کردووە؟.

سمکۆ محەمەد: جارێ با باسى ئەوە بکەم کە هەرگیز من میدیام وەکو دەسەڵاتى چوارەم نەبینیوە، ئەسڵەن لەچاوپێکەوتنێکى دیکەدا گوتوومە بەشێکە لەدەسەڵاتى سیاسى، نەک دەسەڵاتێکى سەربەخۆ بۆ چاودێریکردنى حکومەت، بەهەرحاڵ میدیا کۆچى وەکو کاڵایەک کەمتر تەماشا کردووە و هەندێکجاریش بۆئەوەى لەپەناى هەواڵ و ریپۆرتاژێکدا سوودى لێوەربگرێت، باسى کۆى وەکو دیاردەى رۆمانسیانە باس کردووە، زۆرجار خودى رۆژنامەنووسەکان کە بەنیازبون کۆچ بکەن، کارەکەیان دەخستە مەترسییەوە بۆ ئەوەى بیکەن بەکەیسێکى زیندوو کە ئەوروپا زۆر گرینگى بە نووسەر و رۆژنامەنووس دەدەن، رەنگە زۆرجار میدیاکار چیرۆکى وەهمیان هەڵبەستاوە بۆ ئەوەى بیسەلمێنن وڵاتەکە زۆر بۆگەنە، بۆیە خەڵک دەیانەوێ کۆچ بکەن لەترس و لەبێکارى و توندڕەوى و هتد، کەیسى خنکاندى ئایلان کە منداڵێکى سوورى بوو، واقیعیەتى کەسەکە بەپێچەوانەوە بوو سیناریۆ بوو، باشترین سەلمێنەریش ئەوەبوو کە یەکەم بەدەیان و سەدان منداڵى تر خنکان و بوون بە خۆراکى ماسییە قرشەکان، کەچى تەنها باسى ئایلان کرا، دووهەم رۆژنامەنووسەکان لەوێ ئامادەبوون وێنەیان دەگرت وەکو ئەوەى پێشتر ئامادەکرابن، سێهەم باوکى منداڵەکە دواتر ئیمتیازى وەرگرت و گەڕایەوە سوریا و پاشان ئاشکرا بوو کە کەیسەکە بەپێچەوانەوە بوو، میدیاکارەکان لەوێدا دەرکەوتن ئاراستە کراون و بۆ دەزگا تر کار دەکەن، ساڵى 1998 بینیمان پۆلیسى بولگاریا سەگیان بەردایە گیانى پەنابەرە رەش پێستەکان، میدیاکارەکان ئەو لایەنەیان شاردەوە، پاشان ئاشکرا کرا، بۆیە من هەمیشە بەگومانەوە تەماشاى ئەو کارەم کردووە کە خۆم ساڵێک خاوەنى ئەو شوناسەى کارکردنە بووم.

Previous
Next
Kurdish