چۆن لیبڕاڵەکان بونە لایەنگیری تیۆری پیلانگێڕی؟-2- .. ن. جۆن گرەی- و. لەفارسیەوە مەحمود عەبدوڵڵا
بەشی دووەم
ئەو بێمتمانەییە بە زانیاری و هەواڵی گومڕاکەر،لە جەنگ عیراق dدەستی پێکردو، بەقەیرانی دارایی جیهانی زیادیکرد، وبە دوبارەبونەوەی بەرودوا “پڕۆژەی ترس”لەجەنگی زانیاری سەبارەت بە ڕاپرسی دەرچونی بەریتانیا لە یەکێتی ئەوروپا گەیشتە لوتکە .
لە ئەوروپا پێشڕەوی بەردەوامی حیزبی پۆپۆلیستی ، لەوڵاتانی ئیتالیا و هەنگاریا ، کاردانەوەی بێ متمانەییە بە نوخبەی لیبڕاڵ .لەهەموو ئەم مەسەلانەدا ئەو نوخبەیە پشتگوێخران ،چونکە لە کۆتایهێنان بە قەیرانێک کەبە بۆچونی خەڵک دەستی خۆیانی تێدا بو ،بێ توانابون. گەیشتنی نیزامی مالی بەسنوری پاشەکشە کردنی تەواو ،کێشەی بەردەوامی کۆچ ،هەموو ئەمانە پێکەوە ،بونە هۆی نەمانی متمانە لەناو ڕەوتی لیبڕاڵەکاندا. هیچ دەستێوەردانێکی دەرەکی هێندەی ئەوڕوداوانە کاریگەری نەبو لەسەر بێمتمانەیی بە لیبڕاڵەکان و بەهێزبونی پۆپۆلیستەکان. وەلێ دەتوانین بڵێین زۆرینەی لیبڕاڵەکان پێیان وایە پاشەکشەو لاوازی ئەوسیستەمەسیاسیە دەستی دەرەکی لەپشت بو،کە بەباوەڕی خۆیان سیستەمێکی ئەبەدی بو.هیچ کەس ناتوانێ قەناعەتیان پێبکات، کە بەدەستی خۆیان مۆری پوچەڵیان لە
ناسنامەی خۆیاندا .. دیڤید کامیڕۆن بەجۆرە نیگەرانیەکی گەمژانە کە لەنا و ئەوجەماعەتە دەبیندرێت وتی:کە برکسیت بەرەنجامی پۆپۆلیزم بو. نیک کلیک شەریکی ئەو لەحکومەتی( ۱۰ ۲۰۱٥-۲۰ ) هاو دیدی ئەوبو، هیچ یەکێکیان گریمانی ئەوەی نەکرد ،کە کاردانەوەی پۆپۆلیستی ،کاردانەوە بو بەرامبەر سیاسەتەکانی خۆیان .
لەبەر هەمان هۆکارە،کە تییۆری پیلانگێڕی بۆ لیبڕاڵەکان سەرنج ڕاکێشە، تیۆری پیلانگێڕی ئەوان لە بەرپرسیارێتی ئەو کێشانەی دروستبوون ڕزگاردەکات.
یەک دەیە سیاسەتی ریازەتی، بەپشتیوانی تەواوی لیبراڵەکان، بوەهۆی دابەزینی ئاستی خزمەت گوزاری گشتی و ژێرخانەکان .کە زیانی لەبەشێکی سەرەکی کۆمەڵگەی بەریتانیادا. هەروەها لیبڕاڵەکان لەهەموو باڵەکان برەوپێدەری کۆچ بون، لەئاستێکی بەرزدا،هەرکەسێکیش بیگوتبایە ئەم پڕۆسەیە زیانی هەیە بەتایبەت بۆکرێکارانی فەقیر ،ئەوا یەکسەر سەرزەنشت دەکران و تۆمەتی نەژادپەرستییان پێوەدەلکا. گەورەبونی حیزبی استقلالی بەریتانیاو پاشان حیزبی برکزیت ئەنجامی چاوەڕوانکراوی ئەو مەسەلەیەبوو. پۆپۆلیزم دروستکراو و پێکهاتەی ئەو گروپە سیاسیە لیبڕاڵەیە ،کە کەمتەرخەمی و فەشەلی خۆیان دەخەنەگەردنی حەماقەتی دەنگدەران .ئەگەر بە پێی پروپاگەندەی پۆتین ئایدیای لیبڕاڵی مردوە ،ئەوە تەنیا بەهۆی لیبڕاڵەکانەوە بو کە لە پێگەی بەردەستە بێ فیکرەکانی ئەودابون. بەدڵنیایەوە لیبڕاڵەکان هەربیرۆکەیەک ڕەتدەکەنەوە کە بانگەشەی ئەوەبکات خۆیان بونە هۆی شکستەکانی خۆیان .بە خەیاڵی خۆیان ئەگەر کەموکوڕیەکیان هەبێت، ئەوەیە بە ئەندازەی پێویست لیبڕاڵ نەبوون. بەدیدی ئەوان ئەوشتەی ناکامی لیبڕاڵیزم چارەسەردەکات لیبڕاڵیزمی زیاترە، یان زیاتر لیبڕاڵبوونە.ئەگەر بیانەوێت پێچەوانەی ئەوە ببیستن ،دەبێت قبوڵیبکەن کە دیدی سیاسیان لەبنج و بنەوانەوە خەوشدارو خراپ بووە.مەگەردەکرێت ژیرترین نوخبەی حاکم لە تەواوی مێژودا”ئەوە وەسفێکە کە لیبڕاڵەکان هەیانە سەبارەت بەخۆیان”دنیای دەوروبەریان درک نەکەن؟لیبڕاڵەکان بە هەمان شێوەی وڵات پەرستان کە بونە ئامانجی لیبڕاڵەکان بەو باوەڕە دڵنەوایی خۆیاندەکەن کە هێزی دەرەکی بونە هۆی وێرانکردنی وڵاتەکانیان .
هاودەمانی زەمانی” لیونز “باوەڕیان وابو هەرچی و پەرچی وخراپەکارانی دژە سۆڤیەت بون ،کە دەستکەوتە بەرچاوەکانی سۆڤیەتیان لەناودەبرد. بەهەمان شێوە لیبڕاڵەکانی ئەمڕۆ ئارەزودەکەن وابیربکەنەوە کە هێزە دەرەکیە موداخەلەکەرەکان و کەسانێکی لوتبەرزی وەک “استیون بنون “ڕاوێژکاری پێشوی ترەمپ” لە ڕەوتی پێشکەوتنی خۆرئاوادا بونە بەربەست.ئەوان چاودەنوقێنن،لەبەرامبەر کێشە قوڵەکانی سەرمایەداری بازاڕ سەنتەر،و ناڕەزایەتی خەڵک بە نەتیجەی ساختەچێتی و فڕوفێڵ دەزانن. نەک پەیامی چاوەڕوانکراوی سیستەمێکی ئابوری بێکەڵک
ئێستاکە بەشێکی زۆری خەڵک گومان لە نوخبەی لیبڕاڵدەکە ن ، خودی لیبڕاڵەکان دیسان عەوداڵی بیرکردنەوەن لەپیلانێکی ڕەش.ئێمە گەیشتوینە سەردەمێکی نوێی بیرکردنەوەی تیۆری پیلانگێڕی. زهنییەتی بەدبین تەنها بەکاری سیاسیی سنوردارنیە، جوڵانەوەی دژە ڤاکسین، نکۆڵیکەرانی گۆڕانی کەش وهەوا ، نکۆڵیکردنی نەزەریە زانستیە بناغەدارو مەحکەمەکان بە فریودانی گروپێکی خاوەن بەرژەوەندی فێڵباز دەزانن. لەو جێگایەی کە پیلانگێڕیەک لەئارادانییە بیریان بۆ پیلانگێڕی دەچێت. ئەوەی کە سیاسەتمەدارانی بەرجەستە و هێزەکانی پۆلیس پڕوپاگەندەیەکی خەیاڵی، بونی حەڵقەیەک لە سەرتڵانی بەچەباز لە “ویست منستر”بە بڕوا پێکراو دانا ، ڕوداوێکی واتادار و موهیمی دەرخست ئەو ئیتیهامکردنە نەک ژیانی کەسانێکی وێرانکرد کە بەهەڵە تۆمەتبارکرابون ،بەڵکو لە بڵاوبونەوەی زیهنیەتێک دەدوێت کە وەک ڕۆژانی سەدەکانی ناوەڕاست بەدوای دۆزینەوە و گرتنی ساحیرەکان دەگەڕان.
.ئەوئەکادیمیانەی کە لەهێڵی فیکری زۆرینە لادەدەن،بۆنمونە لەبوارەکانی جنسیەت و نەژاد و ئیمپریالیزم ،یەکسەر بە تۆمەتی ئەوەی دژی ئازادی دەربڕینن سەرزەنشت دەکرێن ،ئەزیەت وئازاردەدرێن. بەڵام لە ڕوانگەیەکی گشتگیرترەوە ئەو ئەزیەت وئازاردانە، وەک هەوڵێکە بۆ ریشەکێشکردنی شەڕی: ئاگایی، بێداربونەوەو، نەفرەتی ئەو تاوانانە لەپانتایی ئەندێشە ،کە گوماندەکرێت ببنە هۆی پێکهاتنی دامەزراوەی سەرکوتکەر. بەشێکی ئەو گالتە جاڕیە ئەوەیە کە بەزۆری لیبڕاڵە توندڕەوەکان ڕێبەرایەتی ئەو جۆرە لە پشکنینی بیروباوەڕە دەکەن.
سەختە بتوانین پێشبینی کۆتایهاتنی ئەو قۆناغەبکەین. بەدبینی و خانەگومانی و پەشێوی دەرونی ئەوانە نییە کە ئەقڵیان لەدەستداوە؛ بەڵکو ئەوبارودۆخە زیهنیە یەخەی ئەوانەیگرتوە کە جگەلە ئەقڵ هیچیان بۆنەماوەتەوە. زۆرجار خانەگومانی “سٶظن” ناڕەزایەتیە بەرامبەر بە بێ ئەهمیەتی خود،ئەگەر هەستبکەیت ئازارو ئەزیەت ئەدرێیت،باشترەلەوەی کە هەست بکەی نادیدەت دەگرن .خانەگومانی یەکێکە لەمیکانیزمەکانی بەرگری دەرونی ، زیهنیەت کڵۆڵیمان نیشاندەدات ،کە وادەکات خەیاڵاتی خواروخێچی خۆ بدەینە پاڵ دونیایەکی شاراوە کە نهێنیەکانی نازاندرێن.لەکاتی گۆڕانکاریە سیاسیە گەورەکاندا گومانی بەدبینانە دەتوانێت بگۆڕێت بۆ نەخۆشی درم .باشترین ڕاستی ئەوەش، پەرەسەندنی ئەدەبیاتی پڕۆتۆکۆڵەکانە لای یەکێ لە حیزبە مێژویەکانی بریتانیا.لەوانەیە بکرێت بڵێین کە “پڕۆژەی کوربین”ئێستا شکستی هێناوە، بەڵام ئەو حەقیقەتەی کە ئەو لە پێگەی هەڵکشان بەرەو بڵندترین لوتکەی سیاسی حزبی کرێکاران بو.نیشانەی ئەوەیەکە کۆمەڵگەی لیبڕاڵ دەتوانێت بە چ گوڕێک لە مەیدانی کاری سیاسی پشتئەستوربە نەفرەت و تەوەهوم هەرەس بێنێت.
مەترسی ڕاستەقینە ئەوەیە کە تەکنەلۆژیای نوێ دەتوانێت گومانی بەردەوام وەک شێوەیەکی عەقڵانی لەژیاندا دەربخات . ڤیدیۆکانی( دیپ فەیک )کە بەسودوەرگرتن لە هۆشی دەستکرد وێنەگەلی کەسانی واقیعی لە بارودۆخ و جێگەی ساختەدا دروستدەکات .ژینگەی میدیایی لەوەی کەهەیە خیانەتبارتر دەکات .سود وەرگرتنی بەربڵاو لە تەکنەلۆژیا سنوری نێوان دونیای واقیعی و مەجازی وا ئاڵۆزدەکات کە ئیتر سنورێک لەنێوانیاندا نامێنێت.یەکێکیتر لە پارادۆکسەکانی سەردەمی ئێمە ئەوەیە: پێشکەوتنی خێرا لە زانست وتەکنەلۆژیادابو کە فەرهەنگی پۆست حەقیقەتی هێنایە کایەوە.
ئەگەریش چارەسەرێک هەبێت بۆ ئەو گرفتاریە،لیبڕالەکان لەو بوارەدا بێ توانان.ئەو جەماعەتە کە شوێنپێی پیلانگێڕان لە ئاڵۆزی کۆمەڵگاکەیاندا دەبینن، موبتەلای هەمان نەخۆشین کە لەدژیان دە وروژێندرێت.لیبڕاڵەکان کە ئارەزوناکەن قبوڵی بکەن کە بۆچی پێی پێشکەوتن دەشەلێت، بیر لەخراپترین جۆری سحروجادو دەکەنەوە. ئەو هێزە نادیارانەی کە بەگومانی لیبڕاڵەکان خەریکی پیلانگێڕی و دەسیسەن لە دەوروبەری ئەوان، سێبەری یەکشتن: بەرگری لەبەرامبەر واقیعیەتێک کە لەوجودی خودی ئەولیبڕاڵانەدایە.
ن. جۆن گرەی
و.لەفارسیەوە مەحمود عەبدوڵڵا
