Skip to Content

بەشتکردنی مرۆڤ لە تاقیگەکانی زانستدا.. ئاراس سەعید

بەشتکردنی مرۆڤ لە تاقیگەکانی زانستدا.. ئاراس سەعید

Closed
by نیسان 29, 2021 General, Opinion

سەرجەم میتۆدە زانسیتەکانی سۆسۆلۆجیا، ئەنپرۆپۆلۆژیا، مێژوو شکستی هێناوە دەربارەی مرۆڤناسی و پەیوەندیەکانی مرۆڤ.
تاقیگەکانی زانست، لەڕێگەی “دیدەکشن” جیزئیەوە لەخودی شتەکان دەکۆڵێتەوە بۆ دروستکردنی “میتۆد”ێک، تا کۆنتڕۆڵی شتەکان بکات. مرۆڤ لەسێ پەیوەندیدایە.
یەکەم: پەیوەندی مرۆڤ بەگەردوون و جیهانەوە، وەکو: ” بوون، گەردوون و خودا و عەدالەت” بۆ لێکۆڵینەوە لەم بابەتانە پشت بەمیتۆدی گشتی “فەلسەفە” دەبەسترێت. وەکو “عیلە و معلول”
“هۆ و ئەنجام”
دووەم: پەیوەندی مرۆڤ بەشتەکانی دەوروبەرەوە، پشت بە “دیدەکشن” دەبەستێ، یاسای تاک، ئەمە بۆیەکەمین جار لەسەردەستی “ڕێنە دیکارت”باوکی فەلسەفەی مۆدێرن هاتەکایەوە، مرۆڤ بۆلێکۆڵینەوە لەشتەکانی دەوروبەری پشت بەمیتۆدی زانستی دەبەستێت. وەکو ئاماژەم پێکرد، زانست لێکۆڵینەوە دەکات بۆ دروستکردنی میتۆدێک تاشتەکان کۆنتڕۆڵ بکات. بۆنمونە: ئاسن بەگەرمی دەکشێت، مس بەگەرمی دەکشێت، فافۆن بەگەرمی دەکشێت. زانست میۆدێک دروست دەکات و بەئەنجامی ئەوە دەگات هەموو تەنەکان بەگەرمی دەکشێت.

سێیەم: پەیوەندی مرۆڤ بەخود و بەئەوانی تریشەوە. بۆ ئەم مەبەستەش پێویستە پشت بە دیالەکتێک و هیرمۆنتیکا و دەرونشیکاری و فەلسەفەی زمان ببەسترێت بۆ کەشفکردنی ئەوفاکتانەی لەپشتکردەی مرۆڤەکانەوە خۆیان حەشارداوە.

ڕۆژئاوا لەڕێگەی تاقیگەکانی زانستەوە لەمرۆڤەکان دەکۆڵێتەوەو ئەمەش گەورەترین هەڵەیەو بەهیچ شێوەیەک توانای کەشفکردنی شوناسی ئەو کۆمەڵگایانەی نەبووە، کە دەیکاتە ژێرتاقیکردنەوەکانیەوە، چونکە مرۆڤیان وەکو شت تەماشاکردووە، نەک وەکو مرۆڤ. مرۆڤ دەبێت لەڕێگەی هێرمۆنتیکاو فەلسەفەی زمان و دیالەکتیکەوە پەیوەندی و فاکتەکانی کەشف بکرێن، نەک تاقیگەکانی زانست.
لەسەرەتاکانی سەدەی بیستەمدا، مرۆڤی ناوچەکانی دەرەوەی ئەوروپا، لە باخچەی ئاژەڵاندا نومایشکراون، دەگێڕنەوە کاتێک یەکەمین مرۆڤی ڕەش پێست لەئیسپانیاوە هێنراوەتە فەڕەنسا، زیاتر لەیەک مانگ بەدەست و پێوەندکراوی لەناو قەفەسدا، تەواوی پاریسیان گێڕاوە، لێرەوە ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە ئەوان بەهۆی لێکۆڵینەوەی زانستیەوە مرۆڤیان کۆنتڕۆڵکردووەو لەمرۆڤبوونەوە دایان ماڵیوە بۆ بەشتکردنیان.

لێرەدا بەشیکردنەوەی چەمکی “ئایدۆلۆژیا” دەمەوێ کۆمەڵێک فاکت بۆ ئێوە ئاشکرا بکەم، چەمکی “ئایدۆ لۆژیا” زاراوەیەکی لێکدراوە، (ئایدیا) واتا: بیرۆکە. زاراوەی “لۆژی” بەواتای “زانست” دێت.
“هانائارێنت” دەربارەی دەسەڵاتی تۆتۆلیتاریا بەم جۆرە دواوە: ” دەسەڵاتی تۆتالیتار لەڕێگەی مۆنۆپۆڵکردنی تاقیگەکانی زانستەوە، بیرۆکەکانی دەسەپێنێت.” ئەمەش فاکتەرێکی ترسانکبوو بۆ سەرهەڵدانی ڕاسیزم و فاشیزم و نازیزم و لینیزم و ستالینیزم. سۆڤیەت لەڕێگەی میتۆدەکانی مارکسەوە، سەرزەمینی کردە دۆزەخ و کۆنتڕۆڵی بیری کرێکارانی کرد، کەدەیان گووت؛ “داهاتوو بۆ پڕۆلیتاریایە”. جۆرج تەڕابشی دەڵێت: “هیچ دەوڵەتێک هێندەی دەوڵەتەکەی لینین دایمەزراند، وەحش نەبووە، بۆ قوتدانی کۆمەڵگای مەدەنی” نازیزمی ئەڵمانی بەسود وەرگرتن، لەتێزەکانی نیچەو هایدگەر و داروین، مۆنۆپۆڵی هزری ئەڵمانیایان کردوو، بەجۆرێک مرۆڤی ئەڵمانی لە ئاوێنەی ڕاسیزمی ئەڵمانیدا، خۆی وەکو مرۆڤی باڵای نیچە، یان بەهێزترین جین ی داروین دەبینی. لە ئێستاشدا لیبڕاڵیزمی سەرمایەداری لەگەڵ پێشکەوتنی تەکنەلۆژیاو زانستدا، تەواوی مرۆڤایەتی کۆنتڕۆڵکردووەو لەڕێگەی تاقیگەکانی زانست و کارخانەکانیەوە مرۆڤی لە کائنێکی ئەقڵانی نێوسروشتەوە هاڕیوە، بۆ مرۆڤێکی پاسیڤ و بەرخۆر و نامۆ، سەرەڕای ئەوەش لەڕێگەی سێکتەری پەروەدەو فێرگەکانەوە بەردەوامە لەدروستکردنی مرۆڤی ڕاسیزم و فاشیزم.

وێنەکان: ئاژەڵانن لە شاری فرانکفۆرت سەرەتاکانی سەدەی بیستەم.

Previous
Next
Kurdish