Skip to Content

خوێندنەوەیەک بۆ رۆمانی: (ئێستا..لێرەدا یان جارێکی تر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست)ی عبدالرحمن منیف

خوێندنەوەیەک بۆ رۆمانی: (ئێستا..لێرەدا یان جارێکی تر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست)ی عبدالرحمن منیف

Closed
by ته‌مموز 11, 2021 General, Literature



نووسینی / سوهیل زەهاوی
وەرگێڕانی / هاورێ نەهرۆ


ئێستا .. لێرەدا یان جارێکی تر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.رۆمانی نووسەری سعودی ( عبدالرحمن منیف ) ە، رۆمانێکی سەر بەئەدەبێ زیندانە، باسی دۆخی گیراوەکان ئەکا لە وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە بێ دەسنیشانکردنی ناوو ناوی وڵات ئەو زیندانەی کە ئەشکەنجەو رەفتاری سەرکوتکەرانەی تیا ئەکرێ.
بایەخی کارەکانی رۆماننووس ( عبدالرحمن منیف ) لە رۆمانەکانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ( ئێستا ..لێرەدا ) و درختەکان وتیرورکردنی مەرزوق لەوە دایە کەباسی زیندان و گیراوەکان دەکا بە بێ جیاوازی لە تێکرای وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەوروبەری، پەردە لە سەر سیمای زاڵم لا دەباو جەللادەکان ئاشکرا دەکا هەروا باسی تەوهین و ئەشکەنجەو رەفتاری تاوانبارانە دەکا دژی زیندانیان بەمەبەستی چۆک پێ دانیان، هەر وەک کەسایەتییەکان طالع العریفی و عادل الخالدی ورەجەب ئیسماعیل وئەوانی دیکە، دەکرێ بەروونی هەڵوەستەیەک بکەین سەبارەت بەئاراستەی رۆمان لای منیف وەک بابەتی مەودای سیاسی وکۆمەڵایەتی کە لە کارەکانی ڕەنگی داوەتەوە، بەو پێیەی منیف پێشتر کاری سیاسیی کردووە دواتر وەرچەرخا بۆ ئەدیب وبیرمەند..
ئەم ئەزموونە کاریگەریی هەبوو لە پێکهاتەی فیکری و لەو رێگایەوە توانی دەستنیشانی دیاردەی ژیان ومردن بکا لە زیندانەکان و بەندیە سیاسیەکان و بەرەنگاربوونەوەی دەسەڵاتی سەرکوتکەر، توانی بانگەواز بۆ ئازادی بیرکردنەوەو چەمکەکانی دیموکراسی و رەتکردنەوەی چەمکی نەهێشتنی ئەوی دیی بەرهەڵستکار و زیندانی کردنی هەر بۆیە دیاردەی سەرکوتکردن وپێشیل کردنی مافی مرۆڤ لە رۆمانەکانی ڕەنگی داوەتەوە بەدزیوترین شیوە، بۆیە دەبینین منیف لەگەڕان دایە بە دوای خەونی ونبووی لە نووسینی رۆمان دا وەک ئامرازێکی داهێنەرانە و بەردەوام بوون لە کاری، گۆڕانی بەسەر هاتووە گەرچی لەکاری سیاسی سەرکەوتوو نەبوو بەڵام خۆی بەدەستەوە نەدا و رەشبین نەبووو شکستی ڕەتکردەوە، بڕیاری دا هەنگاوی بەرزتر بهاوێ و ئامرازێکی کاریگەر هەڵبژێرێ بۆ کاتێکردنی کۆمەڵگا وسەرلەنۆێ رەفتاری مرۆڤ داڕێژێ لەرێگای بەرهەمهێنانی بیری نوێ و کارایی کردنی جوڵانەوەی کارو تێکۆشان، لەسەر زاری عادل الخالدی دووپاتی دەکاتەوە ( زۆر هەڵەین کە واز لە دوا چەکمان بهێنین کە ئەویش وشەیە، دەبێ بزانین چۆن بەکاری دێنین لەوانەیە دوا ئامرازمان بێت کە دەتوانی کارێک بکا چەکەکانی تر پێ نەکراوە، هەر بۆیە گرنگە بنووسین و گەواهی پێشکەش بکەین ) لاپەڕە ٣٢١ لە رۆمانەکە، لێرەدا منیف دەسنیشانی گرنگترین وەزیفەی رۆمان دەکا لەسەر ئاستی هونەری وبابەتی و دەڵی ( مەقسەد ئەوە نییە کات بەسەر بەریت و دوو دڵۆپە فرمێسک بڕێژیت تا وێژدانت ئاسودە بێت بەڵکو دەبێ تۆ دەستی پێ بکەیت کاتێ رۆمانەکە تەواو دەبێ…رۆمانە گرنگەکان کاتێ لێ دەبێتەوە کاریگەریی سەرهەڵئەدا ) (١)
منیف توانی وێنای جیهانی زیندان بکا لە رێگای سەحنەی کاریگەر لەسەر ژیانی گیراوەکان کە پانتاییەکی زۆری داگیرکردووە لە رۆمانەکانی، توانی دایڕیژیتەوەو تەوزیفی بکا بەشیوەیەکی داهێنەرانە وەک دەستنیشانکردن وبابەت وزمان، هەڵبژاردنی کەسایەتییەکان هەروا توانی کۆنترۆڵی رووداوەکان بکا و ئاوێتەی خەیاڵ و واقیع بکا لە پێکهینانی کاری رۆماننووسی دا کە تەژیە لە ژیان و واقعێکی نۆێ بخوڵقێنی لە ئەزموونی بەرهەمهێنانی هوشیاری دا، هەروا رۆمانەکانی تایبەتە بە تەکنیکی هاوچەرخ لە رووی بونیادی هونەری وینە گرتن وچڕ کردنەوەی خەمی مرۆڤ بەشێوەیەکی قووڵ و فوکوس لەسەر کراو.
عبدالرحمن منیف رۆڵێکی پێشەنگ و بەرچاوی گێڕا لە داڕشتنی رۆمانی سیاسی عەرەبی دا، کارەکانی لە رۆماننووسی دا دامەزرێنەری نەوەی نوێ رۆمانە دوای نەجیب مەحفوز، ئەوەی لە رۆمانەکانی ئازار بەخشە، بەردەوام بوونی ڕژێمە سەرکوتکەرەکانە و زوڵم وزۆرداریان کە هاوشانە لەگەڵ کاروانی خەڵک، ئەوانەی لە زیندانە تاریکەکان ئەژین و بۆ چەند ساڵێک گل دراونەتەوە بەبێ دادگایی و تووشبونیان بە دەردو ئازار لە ئاکامی کاری سادیانەو سەرکوتکەرانە و ناچارکردنیان بە دانپیانان بەشیوەیەک خورت.
بەشیوەیەکی روون حەزی نووسەر دەردەخا لە پێشکەشکردنی وێنەی تێکۆشەری سیاسی کۆڵنەدەر لە پێناو ئامانجی بەرز لە رێگای رۆمانەوە بۆ ئەوەی ببیتە بەڵگەیەکی مێژوویی، تێروانینی تیژی بۆ رووداوەکان تیایدا رەنگ بداتەوە، دوای ساف کردن وپاک کردنی بۆ ئەوەی ببێتە گەوهەرێکی دەگمەن و لەگەڵ تێپەر بوونی زەمەن دا بەهای زیاتر ئەبێ.
لە بەشی دووەمی دا باسی رووداوەکان و پێشهاتەکان دەکا کە تووشی تێکۆشەر حەیدەر شیخ عەلی بووە کاتێ پەیوەندی بەهێزی پێشمەرگەوە دەکا لە کوردستانی عیراق دوای ڕاونانی لەلایەن دەزگای سەرکوتکەری عیراقی یەوە و تەکلیف کردنی بە ئەرکی هاریکاری و بەدواداچوون لە تەهران دوای گیرانی تێکۆشەری ناسراو عادل حەبە کە بەرپرسیاری کاروباری حزبی شیوعی عیراق بوو لە تەهران لە ساڵی ١٩٨٠، هاوڕێ حەیدەر لەلایەن دەزگای هەواڵگری ئیرانەوە دەگیری بە تۆمەتی جاسوسی بۆ دەوڵەتان، لە کۆتایی ساڵی ١٩٨١ بەدواوە، نزیکەی شەش ساڵ لە زیندانی ئەڤینی ترسناک بەسەر برد.
دوای دابڕانی ١٠ ساڵ چاوم بە حەیدەر شیخ عەلی کەوت کەسایەتی تەوەریی لە رۆمانی عبدالرحمن منیف، باسی زیندانی شەش ساڵەی لە ئیران بۆ کردم، دەردو ئازارەکانی رۆژانەی، باسی ئەشکەنجەو جەستەی خوێناویی بۆ کردم بەدرێژایی ئەو ساڵانەی کە لەزیندان بووە، لەڕاستی دا خۆڕاگر بوو لە بەردەم جەللادەکان دا تا رۆژی ئازاد بوونی، ئاماژەی بۆ ئەوە کرد کە بەسەرهاتەکەی لەسەر کاسیت تۆمار کردووە لەلای دکتۆر فالح عبدالجبار دایناوە لە ساڵی ١٩٨٨ بەو هیوایەی لە شیوەی پەرتووک دەربچی بە نێوی یادەوەریەکانی لە زیندان تاوەکو بەرچاوی ڕای گشتی جیهان بکەوێ بەڵام رێکەوت ئاراستەی رووداوەکانی گۆڕی وەک فالح عبدالجبار دەڵی / لە پایزی ١٩٨٨ ( چاوم کەوت بە رۆماننووسی کۆچکردوو عبدالرحمن منیف کەوتینە قسەو باس لەسەر خوانی ماسی برژاو کە کۆمەڵیک رۆشبیری عیراقی ئامادەی کردبوو، ئەوانیش وەک ئەو بۆ تاراوگەی دیمشقی هاتبوون باسی دیرسو اوزالای عیراقیم بۆ کرد ( حەیدەر شیخ عەلی ) داوای لێکردم کە ناوەرۆکی تۆمارکراوەکە ببینی و گوێ لێ بێ. )
فالح عبدالجبار دووپاتی ئەوە دەکاتەوە وەک شاهیدیک لەسەر تۆمارکراوەکە کە ناوەرۆکی بەشی ئاگرکەوتنەوەی ئامادەبووان و نەهاتووان بەدەق وەرگیراوە لە یادەوەریەکانی حەیدەر شیخ عەلی کە بەدەنگ تۆمار کراوە، هەروا لە بەشی سێ یەم دا هەندێکی دیکەی تیایە، بەم شیوەیە رۆمانەکە بەشیوەیەکی نیمچە تەواو پشتی بەستووە بەیادەوەریەکانی حەیدەر (٢)
وێڕای ئەوەش دکتۆر کازم حەبیب دەربارەی ئەم بابەتەی نووسیوەو دووپاتی ئەوە دەکاتەوە کە سەبارەت بە رۆمانەکە تۆماری بەدەنگ هەیە (٣)
هەروا سوعاد قوادری خێزانی منیف لە رۆژنامەی ئەلکترونی ( عکاظ ) دا دانیپێا ناوە بە بوونی کاسیت، کاتێ وەڵامی فالح عبدالجبار وحەیدەر شیخ عەلی داوەتەوە (٤)
هۆکاری پاڵنانی منیف بۆ نووسینی رۆمانەکەی ( ئێستا.. لێرەدا یان جارێکی تر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ) وەک دەڵێ / بۆچی هەوڵم دا رۆمانیکی دی لەسەر زیندان بنووسم، ئەمەش لە دوا رۆمانم ئەنجامم داوە ( ئێستا.. لێرەدا یان جارێکی تر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ) لەبەر ئەوەی بڕوام وابوو، قەبارەی سەرکوتکردن کە ئێستا بەدەستییەوە دەناڵێنین پێوانە ناکرێ لەگەڵ پێشان دا، سەرکوتکردن زۆرتر بووە، بەشیوەیەک بەرفراوان بوو، بڕوای پێ ناکرێ، ئەمەش کورت نەبۆتەوە لە ژمارەی زیندان وژمارەی زیندانیان بەڵکو ئەوەی تێپەڕاندووە، کە بەشێوەیەک هەر ئینسانێک بوەتە زیندان، یان هەڵبژێردراوە بۆ زیندان، ئەمە وێڕای پەرەسەندنی ئامرازەکانی سەرکوتکردن لە رووی مادی و سایکۆلۆژییەوە، هەروا پەیوەندی کەسەکان لە نێوخۆیاندا لە لایەک و لەگەڵ دەسەڵات لەلایەکی تر، هەر بۆیە دەبێ رووبەرووی گرفتەکان بینەوە و هەوڵ بدەین بەشێوازیکی قووڵتر بیخوێنینەوە، کاتێ ئەمەم کرد لەساتی لەساتەکان بۆم دەرکەوت کە قوربانی و جەللاد دوو دیوی یەک دراون بە واتایەکی تر هەردووکیان قوربانیانی ڕژێمی زاڵن .
هەروا عبدالرحمن منیف پێشەکی یەکی نووسی لەژێر ناونیشانی ( پێشەکی یەکی درەنگ بەڵام پیویست ) لە چاپی دوازدەهم ساڵی ١٩٩٨ بۆ رۆمانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ( کە لەساڵی ١٩٧٥ بڵاوکرایەوە ) دوای دەرچوونی رۆمانی ( ئێستا..لێرەدا یان جارێکی تر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ) چاپی یەکەم ساڵی ١٩٩١، منیف لەم پێشەکی یە دەنووسی
( باسی ئەوەی نەکردووە کە پیویستە باس بکرێ دەربارەی جیهانی زیندانی سیاسی و ئەو دڵرەقی و تەوهینەی کە زیندانی تووشی دەبێ لە زیندانە بەربڵاوەکانی تەواوی حەوزی ناوەڕاست وباشور ورۆژهەڵات کە ساڵ دوای ساڵ بەرفراوانتر دەبێ، هەر بۆیە وای کرد کە رۆمان ئیحا بدا باس نەکا، ئاماژە بکاو قسە نەکا ) ئەمەش ئاماژەیەکی روونە کە رۆماننووس منیف زانیاری باوەڕ پێکراوی دەست کەوتووە لە زیندانی یەکی سیاسی سەبارەت بە پێشیلکاریەکانی نێو زیندان لە رۆژهەڵاتی ناوڕاست و باشوری دا.
عبدالرحمن منیف دەڵێ ( رۆمان وەک لێ تێدەگەم و دەینووسم ئامرازێکی جوانە بۆ مەعریفەو کات بەسەربردن، وامان لێ دەکا زیاتر هەستیار بین بەرانبەر دەوروبەرمان، لەوانەیە لە میانەی دا شتگەلێکی جۆراو جۆر پێمان بڵی وا پیویستە کە بیزانین و یادی بکەین ) (٥)
هەروا منیف لە سەرەتای رۆمانی ( ئێستا..لێرەدا یان جارێکی تر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ) ئاماژە دەکاو دەڵی ( باشترین شت کە ئینسان بیکا ئاراستە کردنی بەربڵاوترین ئەزموونە بۆ هوشیاری ) قارەمانی رۆمانی الامل مالرو لاپەرە ٧، ئەگەر لەو دەقەی سەرەوە ورد بینەوە، دەبینین سەرنجی خوێنەر بۆ دوو جەمسەر ڕادەکێشێ/جەمسەرێک پەیوەستە بە نووسەرەوە لە چەشنی مالرو، جەمسەرێکی دی پەیوەستە بەو بیرورایەی کە دەستەواژەکە دەریدەبرێ / بانگەوازی مرۆڤ دەکا بەمەبەستی گۆڕینی ئەزموون بۆ هوشیاری .
ئەم دەستەواژەیە بانگەوازێکە بۆ سەرلەنوێ تێڕامانی ژیان لەلایەن ئینسانەوە بە تایبەتی تایبەتمەندی ژیانی لە پێناوی هوشیاری و درک پێکردنی قووڵ.
پێوایە خولیای نووسین زاڵە بەسەر کەسایەتی رۆمان دا، ئەمەش بەڵگەیە کە گێڕانەوەی ئەزموونی خود و ئازارەکانی دەچنە خانەی ئەو ئاراستەیە کە مالرو باسی دەکا، لاپەرە ١٢٧ (٦).
هەر وەک روبرت لویس ستیفنسون دەڵێ / نووسەر کەسایەتی یەک وەردەگرێ و رووداوەکان وهەلویستەکان هەڵدەبژێرێ بەمەبەستی پێ گەیاندنی ئەو کەسایەتی یە.
لەم چوارچێوەیەدا نووسەر عبدالرحمن منیف لە رۆمانی ( ئێستا..لێرەدا ) پەنای بردۆتە بەر ئەزموونی شەخسی تێکۆشەری شیوعی حەیدەر شیخ عەلی لەژیر ناوی ( طالع العریفي ) رووداو هەڵویستەکانی هەڵبژاردووە بۆ پێگەیاندنی ئەم کەسایەتی یە، رووداوەکانی زیندانی ئەڤینی بەدناو گۆڕیوە بۆ زیندانی ( العبید ) هەروا کەڵکی وەرگرتووە لە دەردو ئازاری ڕاستەقینەی ئەم کەسایەتی یە، کاتێ لە زیندان بووە.
منیف نکۆڵی لەوە ناکا کە رۆماننووس هەندێ جار دەبێ خۆی حەشار بدا لە پشتی کەسایەتییەکانی، ئەو دەڵێ ( پەیوەندی رۆمان لەگەڵ گێڕانەوە پەیوەندییەکی ئاڵۆزە، بەواتای نووسەر چەند کەسایەتییەک دەخوڵقێنێ بەڵام بەشێک لە بیروراو قیناعەتی خۆی پێیان دەسپێرێ، ئەم بیروراو قیناعەتە پەیوەست نییە بەگێرانەوەی قارەمان یاخود بە قارەمانی بێ وێنە و لوژیکی، لەوانەیە لەسەر زمانی گیلەکان یان کەسایەتی لاوەکی بەپەلە وەک سیمبول دەریببڕێ ( ٧ ).
رۆمان شیوەیەکە لە دەربڕینی مرۆیی سەبارەت بە تێکرای سۆزو بیروراو و یادەوەری وخولیای ئینسان یان بەدەربڕینی روونتر ( لەپشتی بونیادی رواڵەتی گێڕانەوە، بونیادی وێنە گرتنی قووڵ خۆی حەشار داوە، کە تەوەری ئینسانە بەمەبەستی هەوڵدان بۆ چنینی وێنە لەسەری ) .
ئەم وێنەیە لەهەموو کارێکی رۆمان شیاوە، نەدراوە بەڵکو بۆ خوێنەر بەجێ هێڵدراوە، لە چوارچیوەی ئاوێتە بوونی لەگەڵ دەق دا، ئەرکی بونیاتنانی لە کۆمەڵێک سیمبولی دەق سەرچاوە دەگرێ کە چنینی دەقی رۆمان پێکی دەهێنێ بەو پێیەی کە دەق ئامێریکی تەمبەڵە وەک امبرتو ایکو دەڵێ، داوا لە خوێنەر دەکا، هاوکاری بەهێز بکا لە پێناو پڕکردنەوەی ئەو فەزایەی کە بێ دەنگی لێ کراوەو بۆشاییەکانی پڕ نەکراوەتەوە.
بەم شێوەیە دەق جگە لە ئامێریکی تەمبەڵ شتیکی دی نییە، دەق ناتوانی هەموو شت بڵی بەڵکو پیویستە خودی خوێنەر بتوانی دەلالەتەکان شیبکاتەوە(٨)
کاتێ یەکی لە سیمبولەکانی ئەزموونەکە باسی گەواهی خۆی دەکا، بەچاو خراپترین ئەزموونی بینیوە، کاتێ گیراوە، وەک بەڵگەیەک بەهای کۆمەڵایەتییی هەیە، ئەمە لە گرنگی رۆماننووس عبدالرحمن منیف و بەهای رۆمانەکەی کەم ناکاتەوە، ئەو داهێنانی باڵای ئەدەبی ئەنجام داوە، گەرم وگوڕی و ڕاستگۆیی بە رۆمانەکە بەخشیوە، منیف داهێنانی ئەنجام داوە کاتێ کە فەزای زیندان پێشانی خوێنەر ئەدا کە چۆن روح لە نێو دەباو ئینسان سەرشوڕ دەکا و سەرچاوەی مەرگە و کاریگەری دەروونی و برینی قووڵ لە جەستەو دەروون تۆمار دەکا، وەک دوخی ڕاستەقینەی قارەمانی رۆمانەکە.
رۆماننووس منیف خۆی نەخستۆتە چوار دیواری زیندانەوە بەلکو دوورتر رۆیشتووە و ئەسپی خەیاڵی بەپیتی تاو داوە بەشێوەیەک کە توانیویەتی خۆی بخاتە فەزای نوێی ئینسانی یەوە، خەیاڵی یارمەتی داوە بەربڵاوتر بێ لە زیندان بگوازێتەوە بۆ نەخوشخانەی دەروونی بۆ ئەوەی دوو جیهانی دژ بەیەک و ناکۆک بۆ خوێنەر بخوڵقێنێ، نەخۆشخانەی دەروونی وەک جیگایەکی شیفا و زیندوکردنەوەی خەڵک و زیندان وەک شوێنی مەرگ وسەرشۆڕی.
نووسەر لەسەر زاری زیندانی طالع العریفي دەیگێڕێتەوە ( ژووری تاکە کەس لە زیندانی العبید گۆڕێکی ساردو بچوک و بۆش و نزیک لە تاریکی و بۆنی مەرگی لێ دێت ).
وەک ئاشکرایە شیعری باش و رۆمانی نایاب وێنەی قووڵی کۆمەڵگا نیشان ئەدەن، پیم وایە کاری ئەدەبی وەک شێعرو رۆمان دوو ئامرازی چاکن بۆ وێنەگرتن وتێگەیشتنی کۆمەڵگا، لێرەدا باسی ئەدەبی زیندان دەکەین، باشترین رۆمان ئەوەیە نووسەرەکەی زیندانی بووە یان باسی کەسایەتییەک دەکا زیندانی بووە، لەنزیکەوە چەند ساڵێک ئەزموونی کردووە (٩)
منیف لەگەڵ ئەم دەستەواژەیە هاوڕایە کاتێ لەسەر زاری طالع العریفي لەبەشی دووەم بە ناونیشانی (ئاگرکەوتنەوەی ئامادەبووان و نەهاتووان) دەنووسی ( رۆژێک لە رۆژان ئەگەر لە وڵاتمان هونەرمەندێک خوڵقا پێکەوە مانای ئازارو توڕەیی زانی هەروا ساتی رووبەرووبوونەوە ئیدی ساتەکان بەرجەستە دەکا بەشێوەیەک کە لەتوانای هیچ هونەرمەندێکی تر نەبێ لە جێهاندا ) لاپەرە ٣١٣ لە رۆمانەکە.
لەگەڵ مامۆستا جاسم المطیر هاوڕام کە دەڵی ( ڕاست نییە و پیویست ناکا نووسەری رۆمان ئاماژە بەسەرچاوەی رۆمانەکەی بکا یان سەرچاوەی رووداوەکان یان بەشیک لە سەرگوزشتەکەی، ئەمە ئەرکی خوێنەرو ڕەخنەگرە ) (١٠).
دەبێ ئاماژە بۆ ئەوە بکەین کە حەیدەر شیخ عەلی داوای لە کۆچکردوو فالح عبدالجبار کردووە کە کاسێتەکانی بۆ بگەرێنێتەوە لەبەر ئەوەی سەرلەنوێ دایڕێژێتەوەو بە ناوی خۆی بڵاوی بکاتەوە، هیچ رۆژێکیش ناڕازی نەبوو لەوەی ناوی لە رۆمانەکە نەهاتووە، سەبارەت بەدەقی رۆمانەکە چاپی یەکەم لە رۆمانی ( ئێستا..لێرەدا ) لە ساڵی ١٩٩١ بڵاوکرایەوە بەسێ بەش/ کوڵانە پێچاوپێچەکان/ ئاگرکەوتنەوەی ئامادەبووان و نەهاتووان / پەراوێزی رۆژە خەمناکەکان .
رووداوی رۆمانەکە لە دوو وڵات بەرێوە دەچن ئەویش موران وعموریەیە، هەر دوو ناوەکە ئاڵۆزن، نووسەر شێوازی کەسایەتیەکان بەشێوەیەکی پچر پچر وێنا دەکا لە بەشیک زیاتر هەتا دوایی مەودای زەمان وشوێنی رووداوەکان دەزانرێ بەتایبەتی لە بەشی یەکەم کوڵانە پێچاوپێچەکان، کەم کەم بیروکەکە دەرخسێ لە رێگای گفتوگۆ و کێشمەکێشەوە لە نێوان عادل الخالدي و طالع العریفي لەگەڵ کەسایەتی یە لاوەکیەکان و گروپی پزیشکی لە نەخۆشخانەی کارلوف- براغ، شوناسی سیاسی هەردووکیان دەردەخا، هەروا کەسایەتی نووسەر دەردەخا کاتێ بەپلەی یەکەم باسی ئینسان و پەیوەندی لەگەڵ دەسەڵات وئازادی لێ زەوت کراوی دەکرێ لەناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست..بەهاوارێکی سەدا دار دژی رەفتاری نامرۆڤانەو بەردەوام بوونی کاری سەرکوتکەرانەیە بەهەردوو بەشی دەروونی و فیزیکی .. هەروا باسی مەسەلەی ئازادی و دیموکراسیەت ورژیمە دیکتاتۆرەکان دەکا، داوای رووخانی زیندان دەکا لە رێگای نەهێشتنی ترس و بەردەوامبوونی تێکۆشان بەمەبەستی ریسواکردنی رەفتاری سەرکوتکەرانەو رووبەرووبوونەوەی بکوژان بە ئازایەتی .
زیندان بەشێکی زۆری رۆمانەکە داگیر کردووە بەتایبەتی لە بەشی دووەم و سێ یەم، بەراورد لە گەڵ نەخۆشخانەیا لە بەشی یەکەم، ئەم کارە بێ دەلالەت نییە، دوای زۆربوونی سەرکوت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باشوری وای لە منیف کردووە وێنەی ئینسان لە دۆخی نامرۆڤانە بگوازتەوە بۆ زەینی خوێنەر.
منیف توانیویەتی زیاتر لە دەنگێک وشاهیدێک تەوزیف بکا بۆ مەحکوم کردنی رەفتاری نامرۆڤانە دژی گیراوەکان لە زیندانەکانی رۆژهەڵات وباشوری ناوەڕاست، بەحوکمی ئەوەی شوێن وەزیفەیەکی دەقیی هەیە بەشداری ئەکا لە ئاراستە کردنی خوێنەر بۆ بەرهەمهێنانی دەلالەتی دیاریکراو، بونیادی دووانەکی لە شێوەی دووانەکی دژ، خۆی دەردەخا لە رۆمانەکە و دوو شوێنی بنەڕەتی کۆنترۆڵی دەکەن ئەوانەش / نەخۆشخانەو زیندانن، ئەم دووانەش مەدلولی قووڵ و کاریگەری هەیە.
رۆماننووس عبدالرحمن منیف توانی بەشێوەیەکی داهێنەرانە بمانبا بۆ زانینی دۆخی زیندانی لە زیندانەکانی مەرگ و تاریکی، کاتێ تووشی ئەشکەنجەی دڕندانە دەبنەوە بە ئامرازی پێشیل کردنی کەرامەتی ئینسان چ وەک ئەشکەنجەی ئاخاوتن کە دزیوترین پەیڤ وڕستە بەکار دەهێنن یان فیزیکی کە ئازاری هەموو جەستە دەگرێتەوە، هەروا پێشاندانی سەحنەی ترسناکی ئەشکەنجە لە لایەن جەللادی دڕندەوە کە بێهودەیی ناوی مروڤیان لێ ناوە .
لەبەشی یەکەم بە ناونیشانی کوڵانە پێچاوپێچەکان، گێڕانەوەی یەکەم لەلایەن عادل الخالدي وەیە دواتر طالع العریفي بەشداری دەکا، بەشی یەکەم بەم پەرەگرافە دەستی پێ دەکا ( کاتێ مردنم نزیک بوەوە.. ئازادیان کردم !) لاپەرە ١١ لەرۆمانەکە
عادل الخالدي چونیەتی ئازادکردنی و بەسەربردنی هەفتەیەک لە ماڵەوە دەگێڕێتەوە کە دواتر سەفری کردووە بۆ براغ بەمەبەستی چارەسەر دوای ئەوەی کە پشکنینی پێویستی بۆ کراوە لە لایەن پزیشکانەوە ( لەکۆتایی هەفتە، دوای ئیجرای جوراوجۆر، تیایدا پەیمانی گەڕانەوە دوای کۆتایی چارەسەر، سەفرم کرد یان باشتر بڵێم تەسفیریان کردم بۆ براغ )
سەفرم کرد بەواتای ئەوە دێت کە ئازادە لەسەفەر کردن بەڵام تەسفیر کرام دوو ئەگەری هەیە یەکەم لەلایەن دەسەڵاتەوە تەسفیر کراوە، ئەمە رێ تێ ناچێ ئەگەری دووەم لەلایەن حزبەکەیەوە تەسفیر کراوە و پەیمانی داوە دوای چارەسەر بگەرێتەوە بۆ وڵات بۆ بەردەوامبوون لە کاری سیاسی، ئەمە وای لێکردووە کە بڵێ سەفەرم کرد.
لەچاوپێکەوتنی تەلەفزیونی عەرەبی یە عبدالرحمن منیف گوتی ( ئەگەر بتەوێ بەردەوام بێ وەک نووسەرێکی رۆمان دەبێ ژیان بە هەمەڕەنگی و جیاوازیەکانەوە ببینی، پێویستە نووسەر هەوڵ بدا ئاگادار بێ لە قەوارەی بوونی لە رۆمان دا، بێگومان روماننووسی ئامادەبوونی هەیە لە تێکرای دەق دا بەڵام بەشێوەیەکی پچڕ پچڕ و پەرت و بڵاو یان ڕاستر بڵێم شاراوە لە کۆمەڵی سیفات و هەڵویستی کارەکتەرەکان لێرەو لەوێ، هەندی دەستەواژە بەکار دەهێنێ پەیوەندی بەخاونەکەیەوە هەیە، سەختە بڵێن فڵانە نووسەر ئامادەیە لەم کەسایەتی یە یان لەم رۆمانە، من کەسایەتی متعب الهزال م بەدڵە لە رۆمانی خوشەویستی مەجوسی لەبەر ئەوەی شێوەی لە من دەکا، کەسایەتییەکی باڵایە، خەم و رۆڵی خۆی هەیە، کۆکراوەی کەسایەتی جوراجۆرە تەنانەت کەسایەتی صبحي المحملجي لە رۆمانی ( مدن الملح ) شارەکانی خوێ کۆکراوەی چەند کەسایەتییەکە، سیمای چەند کەسایەتییەکی جوراجۆرم لە شوێنی جوراجۆر گواستۆتەوە، هەوڵم داوە دایڕێژمە ناو ئەم کەسایەتی یە تا وەکو ڕەنگدانەوەی ژیان بێ لە شوێن و ساتی دیاریکراو دا .)
منیف هەوڵی داوە چەند کەسایەتی یەک داڕێژێتە نێو کەسایەتی العریفي دا لەم بەشەدا .
(.. دکتۆر میلان بە لرادمیلای گوت، ئەویش نەیتوانی فرمێسکەکانی ڕاگرێ، ئەم نەخۆشە پەیگیرە لەسەر مەرگ چونکە پێ وایە تەنیا مەرگ وەڵامی ئەم تەوهین بداتەوە کە تووشی بووە..بەرگەی ئەو تەوهینەی نەگرت کە ئاراستەی طالع کراوە ) دوای سەردانی وەزیری نەوتی موران، کاتێ هەواڵەکەی بیست ( طالع هەناسەی هەڵکێشا و بە خەمباری و گاڵتە ئامێزەوە گوتی /
-ئەگەر تەنیا سەردانەکە بوایە ئاسان بوو بەڵام داوای لە لاوان کرد ئەم شەو خۆیان ئامادە بکەن و براغ بەجێ بهێڵن .. غەمبار بەڕادەیەی تێکشکان، گاڵتە ئامێز بوو وەک نوکی چەقۆ ) لاپەڕە ٢٤-٢٥ لەرۆمانەکە.. لەسەر زاری جولیا هاتووە ( بەڵام دەتوانم ماف بەخۆم بدەم و پێم وابێ ئەوەی رووی داوە شایانی ئەو هەموو کەللە رەقیە نییە هەردووک هەڵویستان هەڵەیە تۆ و عەریفي، یەکەم بەشێوەیەک خۆی کوشت، تۆیش پەیگیری کە وەک نەخۆش بمینیتەوە ) لاپەڕە ٩١ لە رۆمانەکە.
لە کاتێکدا طالع العریفي لەبەشی دووەم، ئاگرکەوتنەوەی ئامادەبووان و نەهاتووان، رووبەرووی جەللادەکان دەبێتەوە لە رێگای بێ دەنگی یەوە، وێڕای ئەشکەنجەی توند بە لێدان وقامچی وشەڕی دەروونی، برسی و تینوو کردنی بێ ڕادە و ڕاگرتنی لە زێندانێکی تاریک بۆ ماوەی چەند ساڵێک، منیف دەیەوێ بیرۆکەکە بگەیەنێ سەبارەت بە هەڵویستی ناڕازیی دژ بەڕژیمێکی سیاسی ئۆپۆرتونیستی کە هەڵگری ناوی سوسیالیزم لە تشیکوسلوفاکیا لە کاتی خۆی دا .
لەبەشی دووەم بە ناونیشانی ئاگرکەوتنەوەی ئامادەبووان و نەهاتووان، زیندانی سیاسی طالع العریفي لە موران وردەکاری ژیانی دەگێڕێتەوە، پەردە لەسەر دوسیەکەی دائەماڵی کە باسی لێکۆڵینەوە دەکا کە لەگەڵی کراوە، هەوڵیان داوە ئیعترافی پێ بکەن لەسەر هاوڕێیەکانی و ئەو ئەرکانەی پێ ڕاسپێردراوە لە کاتی گرتنی هەروا باسی ئەشکەنجەی دەروونی و جەستەیی دەکا کە لەگەڵی کراوە.. حەوت مانگ و چەند رۆژێک لەم زیندانەم بەسەر برد، لاپەڕە ٢٠٦ لە رۆمانەکە..دەربارەی زیندانی العبید دەڵی لە زیندانی العبید پێنج ساڵم بەسەر برد لە میانەی دا زۆر شتم لە بیر کرد لاپەڕە ٣١٩ لە رۆمانەکە..
دوایی گوازرایەوە بۆ زیندانی ناوەندی دواتر زیندانی بێگانە .. لەوێ ئازادیان کردم.. مانەوەی بە گیراوی لەم دوو زیندانە تا وەکو جێ بە جێ کردنی بڕیاڕەکە ئیدی ماوەی گیرانی درێژ دەبێتەوە بۆ شەش ساڵ.
دەربارەی ئەو زیندانەی گیراوەو ئەشکەنجە دراوە لە سەر زیندانێک هەڵوەستە دەکەین.. کە زیندانی مەرگە .. بێ ئەوەی ناوی زیندانەکە بزانین.. زیندانی العبید دوایی شوێنیکی تر، گواستنەوەی بۆ زیندانی ناوەندی دواتر بۆ زیندانی بێگانە کە تیایدا ئازاد دەکرێ .
ئەمەش بەتەواوەتی دەگونجێ لەگەڵ هەموو وردەکارییەکان و کاتی گیرانی هاوڕێ تێکۆشەر حەیدەر شیخ عەلی و ژمارەی ئەو زیندانانەی تیایاندا زیندانی کراوە تاکو ئازاد کردنی کۆتایی ساڵی ١٩٨٧ ( چاوپێکەوتن لەگەڵ حەیدەر شیخ عەلی )
ڕاستگۆترین وێنەیە کە منیف پێشکەشی دەکا تا ببێتە بەڵگەیەکی میژوویی سەبارەت بە ئازاری زیندانیان لە ریگای کەسایەتی طالع العریفی یەوە کە چۆن کاری سادی و سەرکوتکەرانەی دژ کراوەو هەوڵ دراوە بەخورتی ئیعترافی پێ بکەن .
دوای گەیشتنی طالع بۆ زیندانی العبید و بیستنی توانجی تەوهین ئامێز بەمەبەستی چۆک پێدادانی و بەزاندنی ئیرادەی پەنا دەباتە بەر یادەوەری زیندوی و لەگەڵ خۆی دا دەدوێ ( یان دەبێ پیاو بێت یان بۆ هەمیشە کۆتاییت پێ دێ.. دەبێ بزانی ئێستا تۆ لە بەرانبەر رووبەرووبوونەوەیەکی مەزنی، یان دەبێ خوڕاگر بێت یان شکست دێنی، دەنگی بانگەوازێکی بەهێز لە ناخم دایە، دەنگێک وەکو زریان/ ئەی مروڤ ئاگادار بە ساتی بەهێزییە و هەڵویستی سەربەرزانەیە )
لاپەڕە ٢١٨ – ٢١٩ لەرۆمانەکە .
ئامرازی ئەشکەنجە گۆڕانکاری بەسەر دێت و دەبێتە دزیوترین رەفتار و شێوەی ئاخاوتنیان دەگۆڕدرێ .
لە چاوپێکەوتنی یەکەمی لەگەڵ یەکی لە لێکوڵەرەوەکان
-دەبێ بزانی تۆ ئێستا لە زیندانی العبید ی،
دوای ماوەیەک بە لەفزێکی دڵنیایی و گاڵتە ئامێز
-پێویستە بزانی ئێمە لێرەدا دەتوانین هەموو شت بکەین نەکەس پرسیارمان لێ دەکا نە کەس لێپێچینەوە، ئێمە دەتوانین وا لە بولبول بکەین بزەڕێ وایش لە کەر بکەین وەک بولبول بخوێنێ، کەس لە دەستمان دەرناچێ، دەبێ لە کۆتاییدا ئیعتراف بکا وبڵێ، بیری لە چی کردۆتەوەو خەونی بە چی یەوە بینیوە، لاپەڕە ٢٢٨ لە رۆمانەکە.
الشهیري لەگەڵ طالع لێکۆڵینەوە دەکا وا خۆی دەردەخا کە زانیاریی لایە، هەوڵ ئەدا لە ریگای شەڕی دەروونی یەوە ئیعترافی پێ بکا هەروا طالع دەگاتە ئەو بروایەی ( کە زانیاریەکان مشەوشە لە لێکۆڵینەوە ) تومەتەکان بەیناو بەین گۆڕانکاری بەسەر دێت، لاپەڕە ٢٠٨ لە رۆمانەکە
بێ دەنگی هەڵئەبژێرێ و نکوڵی دەکا وەک باشترین ئامرازی هەڵهاتن لە پرسیارەیەکانیان و بەرەنگار بوونەوە لە زیندانی تاریکی و مەرگ، دووچاری ئەشکەنجەی دڕندانە دەبێتەوە بە شێوەی پێشیل کردنی کەرامەتی مرۆڤ و بەکارهێنانی دزیوترین وشە..یان لێدان لە سەراپای جەستەی تا کۆتایی.
طالع العریفي خۆی دەدوێنێ و رووبەرووی جەللادەکان دەبێتەوە بە چەکی بێ دەنگی و عینادی شوڕشگیرانە، نکوڵی لەو تومەتانە دەکا کە ئاراستەی دەکرێ لەکاتێکدا رەفتاری نامرۆڤانە زۆرتر دەبێ و جەللادەکانیش توند تر دەبن..
طالع دەڵێ ( عینادی هاورێیەک بوو بۆ ساتێک دەستبەردارم نەبوو، هەمیشە پاڵپشتی بەهێزم بووو هاواری دەکرد – بەرگە بگرە، ماندوو دەبن – ) لاپەڕە ٢٣٥ لە رۆمانەکە.
جەللادەکان – ها کوڕی بیژی- هیچی نییە لە ئاخ دایە و ئاخ دایە زیاتر، لاپەڕە ٢٣٧ لە رۆمانەکە
طالع بەردەوام دەبێ و دەڵێ ( بەخۆم گوت، ئازاری چەند سەعاتێک باشترە لە سەرشۆڕی تەمەن بە گشتی، گرەو لە نێوانمان دایەو دەبینین )
طالع توانی لە زیندان دەربچی و سەربەرز بێ و ئیعتراف لەسەر هاوڕییەکانی نەکا وێڕای ئەشکەنجەو ئازاری زۆر.
شهیری جەللاد و گاڵتە چی چاوەڕیی نەکرد /
-تۆ دەتەوێ ببی بە قارەمان ؟ دەتەوێ خەڵک بڵی کوڕی عەریفی جەماعەتی زیندانی العبیدی گیژ کرد، نەیانتوانی هیچی لێ بکەن، بەسەربەرزی دەرچوو ؟ لاپەڕە ٢٧٢ لە رۆمانەکە .
لە بەشی سێ یەم..رۆژانی خەمناک.. کە تایبەتە بە زیندانی سیاسی ( عادل الخالدي ) و هاوڕییەکانی لە زیندانی عموریە، خالدی لە رێگای گیڕانەوە رۆشنایی دەخاتە سەر گرتن و لیکۆڵینەوە لەگەڵیا، دەمانباتە نێو زیندان بە چڕی سەبارەت بە دۆخی دەروونی و پەیوەندی بەدەوروبەرەکەی چونیەتی مامەڵە کردن لە گەڵیان دا و دەڵی ( پێشوازیەکەیان شایستەی زیندانیەک بوو کە مەحکومە بەڕاسپاردەی دەزگای هەوڵگری، ڕەگەزێکی ترسناکە و ئیعترافی نەکردووە، ئامۆژگاریتان دەکەین بە پێ گرنگی و ترسناکی مامەڵەی لە گەڵ بکەن و ریپورتاژی بەردەوام لەسەری پێمان بدەن. )
شایانی باسە بە سێ زیندان دا تێپەریوە لە عموریە ( زیندانی ناوەندی، زیندانی العفیر، زیندانی القلعة ) ئەم زیندانانە لە عیراق شێوەی هەیە، زیندانی ناوەندی لە بەغدا، زیندانی نوگرە سەلمان لە بیابان، زیندانی موسل لە باکووری عیراق .
رۆمانەکە هەوڵی داوە وێنەیەکی یەکانگیرو گونجاو پێک بهێنێ تا وەکو ببێتە تاقە زیندانێک لە زەینی خوێنەر، بەرجەستەی سروشتی ئەو زیندانانە بکا کە لە رۆمانەکە شوێنەکانی دیاریکراوە لە ( رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ) بەرەگەزی ناکۆک و هاوتەریب/
زیندان و جەللاد لە عموریەو موران، نەخۆشخانەو پزیشک و پەرەستاران لە براغ و فەرەنسا، زیندان و کوڵانی پێچاو پێچ لە رۆژهەڵات و رۆژئاوا، هەڵویستی نامرۆڤانەوە و مرۆڤانە .
ناونیشان و پاشکۆوەکانی
ناونیشان رەگەزێکی هاوتەریبی ناوەرۆکی رۆمانە، دەروازەیەکی بنەرەتی پێک دێنێت بۆ خوێندنەوەی کاری داهێنەرانەی منیف بەشیوەیەکی گشتی، تایبەتمەندیشە کاتێ بۆ دووەم جار هەمان ناونیشان هەڵدەبژێرێ ( ئێستا..لێرەدا یان جارێکی تر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ) ئێستا..لێرەدا بەخەتی سوور نووسراوە، یاری کردن بەڕەنگ گرنگی خۆی هەیە بە تایبەتی ڕەنگی سوور لە عەمباری یادەوەری خوێنەر ئاماژەیە بۆ ئامادەباشی و وریایی، پیویستی ئامادەباشی بۆ ئەنجامدانی کارێک، لە پێناوی رووبەرووبوونەوەی فەرمانێکی نوێ، کاریگەری بەهێزی سایکۆلۆژی هەیە، بانگەوازێکی ئاشکرایە بۆ وریایی، ئێمە بەرانبەر حالەتێک داین هەڵگری جۆری لە جیددیەتە (١١)
نووسینی بە وشەی قەبە ئیحای ئەوە ئەدا کە ناونیشانی سەرەکی یە لە کاتێکدا ناونیشانی لاوەکی ( جارێکی تر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ) بە خەتی بچوک و ڕەنگی ڕەش وێنا کراوە، پەیوەندیی نییە بە پەراوێزخستنەوە بەڵکو دەلالەتێکی فیکری و سایکۆلۆژیی هەیە بۆ وریایی و بیرخستنەوە و دووپاتکردنی ئەو مەترسیانەی لە دەوروبەرمانن لە ئەشکەنجەو تاوان و زیندان .
رۆماننووس سەرکەوتوو بووە لە هەڵبژاردنی ناونیشان کە گرنگی یەکی ڕاگەیاندن و فیکری و هونەری هەیە کە وەک جعفر العلاق دەڵی / ناونیشان شوناسی کارەکە دەسنیشان دەکا و پەیوەندیی لەگەڵ دەق دا زۆر ئالۆزە، دەروازەیەکە بۆ تەلاری دەق، رۆشنایی یەکی قەشەنگ و ئاڵوزە بۆ یانەوو کوڵانە تێکچرژاوەکانی (١٢)
یەکترناسین
عادل الخالدي لە نەخۆشخانەی کارلوف – براغ کاتێ کەچارەسەر وەردەگرێ چاوی دەکەوێ بە طالع العریفي هەردووکیان تێکۆشەری سیاسی و پێشتر زیندانی بوونە، پەیوەندی دۆستایەتی لە نیوانیان دروست دەبێت بەشێوەیەکی کراوەیی و بێ سەڵمینەوە وای لێ دێ بەبێ ترس ناخی خۆیان بۆ یەکتر دەربڕن..
عادل دەڵێ /
( ئەوەی ژیان و دۆخم لە قەراغی مەرگەوە گۆڕی ناسینی طالع العریفي بوو ) لاپەڕە ١٤ لە رۆمانەکە.
-یا طالع یا طالع زیندان و زیندانەوان دەمێنێتەوە مادام زوڵم و چەوساندنەوە هەیە، لاپەڕە ١٨.
بانگکردنی عادل بۆ طالع بە ناوی شەخسییەوە نیشانەی بەهێزی پەیوەندییە لە نێوانیان. شوینی چاوپێکەوتنیان شاری براغە ئەمەش نیشانەی ئەوەیە کە هەردووکیان چەپن و ئامانجی هاوبەش کۆیان دەکاتەوە، ئەمەش نهێنی بەهێزی پەیوەندی یە لە نێوانیان دا .
زەمان
لە میانەی خوێندنەوەی دەق خوێنەر ناتوانی زەمەنی نووسینی رۆمانەکە دەستنیشان بکا کە چاپی یەکەمی لە ساڵی ١٩٩١ دەرچووە کەواتە ئەم ساڵە منیف کۆتایی بە نووسینی رۆمانەکە هینا بەڵام باسی کاتێ دەسپێکردنی نووسینی ناکا، ئەگەر دیقەتی ناونیشانی رۆمانەکە بدەین دەبێتە کلیلی کردنەوەی لوغزە داخراوەکان، هوک دەڵی ( دۆخی کو مەنیکاشیون و رایەڵی پەیوەندیەکان وا لە خوێنەر دەکا کە بتوانی مانای ناونیشانی پڕ بکاتەوەو لەنێو ئەم دۆخە بنەڕەتیە ناونیشان پێک دێت، کەواتە لە میانەی دا شاراوەیە ) (١٣).
لە ناونیشانەکەدا دەبینین ( ئێستا..لێرەدا ) لە بەرانبەر ڕستەیەکی ناتەواو داین، ئێستا ئامرازی زەمەنە، لێرەدا ئامرازی شوێنە بەڵام رەگەزی کار دیار نییە بەڵکو لە میانەی دا شاراوەیە، ئەمەش وا لە خوێنەر ئەکا ئەم سرینەوەیە لە مێشکی خۆی ئامادە بکا، کەواتە دەکرێ ئەوە ئیزافە بکەین کە کارەکە ئێستا کراوە..ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ لە کاتێ ئێستا دا شتێک رووی داوە بەواتای پێش نووسینی دەقی رۆمانەکە کە لە ساڵی ١٩٩١ چاپ کراوە، پەیوەست لەگەڵ ناونیشانی لاوەکی ( جارێکی تر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ) نووسەر ئەوەمان بیر دەخاتەوە کە بابەتی رۆمانەکە و کەسایەتییەکانی پەیوەندی بە ئازاری ئینسانەوە هەیە لە نێو زیندان و بەردەوامبوونی ئەشکەنجەی ئینسانە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست.
دەکرێ بڵێن ماوەی زەمەنی لە نێوان پێدانی کاسیتەکان بۆ منیف لە پایزی ١٩٨٨ تا چاپکردنی رۆمانەکە کەمتر لە سێ ساڵە .
وەک لەسەر زاری عادل الخالدي هاتووە لە بەشی یەکەم – کوڵانە پێچاوپێچەکان- ( هەستێک زاڵ دەبێ بەسەرما کە هەموو شت ڕەوییەوە کەوت، هیچ توانایەک نییە بۆ سەرەتایەکی نوێ بەتایبەتی ناکۆکیەکان بەدوای یەک دا دێن هاوشانی تومەت و ریسوایەکان، دوای گۆڕانی هەڵویستی دەسەڵاتی ناوخۆ بەرانبەر پەناهەندەکان ) لاپەڕە ٨٠
( رووبەرووبوونەوەکان زۆرتر دەبێ و ناکۆکیەکان بەبڵاوتر هاوشان دابڕان سێبەرێکی ڕەشبینی یە هەموو شتی دائەپۆشێ ) لاپەڕە ٨٣
( لەبەر ئەوەی ئەندریە هەموو پێنج شەممەیەک سەردان دەکا و بەشیوەیەکی دەوری داوا دەکا کە ئیمزای کاغەزەکان بکەین بەشیوەیەکی روتینی، جگە لەمە شتی تر نییە، ئەو پێنج شەممەیە ڕادی لەگەڵ خۆی هینا بوو )
(-ئێمە داوای لێبوردن ئەکەین کە ئاگادارت دەکەینەوە سەبارەت بە مەرجی نوێی نەخۆشخانە، لە هەفتەی ئایندەوە حسابمان بەدولار ئەبێ لە رێگای بانقەوە بۆیە دەبێ زامنی بانقیت هەبێ تا وەکو کرێی نەخۆشخانە بدەی ) لاپەرە ١٢٧
لەو پەرەگرافەی سەرەوە ئەوەمان بۆ روون دەبێتەوە کە ئەو کاتێ هاوشانی گوڕانکاریە دراماتییەکانی ئەوروپای رۆژهەڵات و هەرەس هینانی سیستەمی کومەڵی لە وڵاتانی سوسیالیستی سالێ ١٩٨٨ کە تشیکوسلوفاکیا یەکی بوو لەوان هەروا ئەو وەرچەرخانەی کە کۆتایی بە زەمەنی سوسیالیستی هینا ساڵی ١٩٨٩، کاتێ کە طالع العریفي نووسراوەکانی دەنووسی لە نەخۆشخانەی دەروونی هەروا عادل الخالدي لە یادەوەریەکانی لە نێو نەخۆشخانە باسی دەکا کە دۆخەکە گۆڕاوەو سەرمایەداری دەگەرێتەوە ساڵی ١٩٨٩ پێش سەفەرکردنی الخالدي بۆ پاریس بە چەند رۆژێک.

شوێن
رۆماننوس لە رۆمانەکەی شوێنی جوگرافی زانراو دیاری نەکردووە، دوای دەرچوونی طالع العریفي و عادل الخالدي لە زیندان بەڵکو باسی شوێنێکی جوگرافی دیاریکراو دەکا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گەرچی ئاماژە بۆ وڵاتێکی دیاریکراو ئەکا لە رۆژئاوا کە ئەویش براغە، شوێنی چاوپێکەوتنی هەردوو زیندانی، دواتر الخالدي روو لە پاریس دەکا دوای مردنی العریفي .
دەبێ ئاماژە بۆ ئەوە بکەین کە دەق هەندی دەرئەنجام بەدەستەوە دەدا، وەزیفەی چالاککردنی مەعریفەو پاشخانی خوێنەرە کە هانی توانای ڕامانی ئەدا گەرچی ئەم دەرئەنجامانە ئاماژەی پچڕ ، پچڕ و پەرت و بڵاون لە نێو دەق دا چنراوە بەڵام توانای مەوسوعی وهەمەلایەنەی خوێنەر سەرلەنوێ بونیادی دەنێتەوە (١٤)
کاتێ العریفي باسی ساتی گرتنی دەکا و دەڵێ ( لە نزیک بازاڕ بووم دوو ئۆتۆمبیل چاوەڕوانیان دەکردین، بەپەلە پاڵیان پێوە نام بۆ نێو ئۆتۆمبیلی یەکەم، دوو کەس لە پاڵـم دانیشتن هەر یەکیان لە لایەکم، ئۆتۆمبیلەکان بە پەلە دەرچوون رووەو رێگای العوالي لاپەڕە ١٦٧ )
کاتێ طالع العریفي وەسفی زیندان دەکا، شوێنەکەی دەسنیشان دەکا کە لە بەشی باکوورە لە موران کەوتوتە رێگای العوالي، شوێنێکی قەدەغەیە نابێ کەس لێ نزیک بیتەوە بە تەلی درگین و دیواری بڵند دەور دراوە، وێڕای خاڵی پاسەوان کە ناهێڵی هاتووچووکەران بوەستن. لاپەڕە ٢١١
بەپێ هەڵهێجاندنی خوێنەر شوێنەکە زیندانی ئەڤینی ترسناکە ( بەفارسی پێدەڵین زندان اوین ) زیندانێکی ئیرانی یە لە ناوچەی ئەڤین کەوتوتە باکووری رۆژئاوای تەهران، دەروانێتە لاپاڵی چیای ( البرز ) هەر لە زەمانی شا ناسراوە بە گل دانەوەی زیندانی سیاسی، تیایدا کۆمەڵیک زیندانی بیروڕا هەن لەساڵانی پێش شورشی ئیران لەساڵی ١٩٧٩ بەهۆی زۆری زیندانیی رۆشنبیر ناو نراوە زانکۆی ئەڤین، قەدەغەیە وێنە لە نزیکیەوە بگری (١٥)

ئەگەر ورد بینەو لە وەسفی زیندانی العبید لە رۆمانەکە تا ڕادەیەکی زۆر دەگونجی لەگەڵ زیندانی ئەڤین لە ئیران دا، رووە لێکچووەکانی بە ئاشکرا دەبینین، لەم دەرئەنجامەی لە رۆمانەکەدا هاتووە دەکرێ بگەینە ئەو ئەنجامەی کە موران، تەهرانە.. کەواتە ئێمە لە زیندانەکانی ئیران داین، زیندانی العبید یان کۆشکی العبید دەکرێ بە سنغال بشوبهێنین کە گۆڕاوە بۆ ناوچەیەکی سیاحی یان لە سعودیە کەوتوتە باکووری هەفوفی کۆن لە تەنیشت کۆشکی شوێنەواری ئیبراهیمی و براحة الخیل کەوتوتە نێوانیان، لە باکوورو رۆژئاوا چاڵ بەدەوریا لێدراوە، بەرزترە لە شورای شارەکە و شەش بورجی هەیە کە لە ساڵی ١٩٧٥ رووخێنراو بوو بە شوێنی نیشتەجی بوون هەروا زیندانی العبید لە موریتانیا و شوێنەکانی تر کە بۆ ماوەیەکی نزیک کویلەی تیا زیندانی دەکرا .
هەر لە سعودیە زیندانێکی سیاسیەکان هەیە بە نێوی زیندانی العبید، دەکەوێتە ناوچەی الاحساء، گەورەترین شوێنی دارەخورمایە، بەربڵاوە، لەچوار دەوری دا لم هەیە بەڵام شوێنی زیندانی العبید لە رۆمانەکە لە العوالي یە، کاتێ دەزگای هەواڵگری گشتی شوێنەکەی وەرگرت، سوڵتانی یەکەم مرد و کوڕەکەیان دوور خستەوە و سوڵتانی دووەم هاتە سەر کار.
موران بە قەد دەیان جار گەورەو بەربڵاوە، هەواڵگری گشتی سەدان یاداشتی پێشکەش کرد کە شوێنەکە تەسکە چی دی بەرگەی زیندانیان ناگرێ !

لەو کاتەدا لێپرسراوانی زیندانی العبید ناچار بوون تونێلی زیاتر لێ بدەن و دەروازەی ئاسنین دابنێن و شوێنەکە بەرفراوان بکەن لە هەموو روویەکەوە . لاپەڕە ٢١٤
زیندانی ئەڤین لەسەردەمی شای پەهلەوی بونیاد نراوە، ساڵی ١٩٧٢ دەزگای ساڤاک سەرپەرەشتی یی دەکرد، لە سەرەتا وا دروست کراوە کە ٣٢٠ زیندانی بگرێ ( ٢٠ زیندانی تاقە نەفەری و ٣٠٠ زیندانیش لە دوو کەرتی بە کۆمەڵ پێک هاتووە ) لە ساڵی ١٩٧٧ گەورە کرا تا وەکو زیاتر لە ١٥٠٠ زیندانی بگرێ (١٠٠ زیندان تاقە کەسی بۆ زیندانی یە سیاسی یە پڕ بایەخەکان، سەرلەنوێ لە سەردەمی جمهوری ئیسلامی دا گەورەتر کرا بەشیوەیەک کە ١٥٠٠٠ زیندانی بگرێ ) بەپێ لێکوڵینەوەی ارفائد ابراهامیان.
لە پەرەگرافی سەرەوە بۆمان روون دەبێتەوە کە شوێنی گیران تارانی – ئیرانە، زیندانی العبید یش زیندانی ئەڤینی ترسناکە کە ناوچەیەکی شاخاوی بڵندە کەوتوتە باکووری رۆژئاوای تاران .

لێرەدا پرسیارێک سەرهەڵئەدا لە مێشکی خوێنەر.. کە بۆچی رۆماننوس ئاماژەی نەکردووە بە شوێنی زیندان ؟ !
لە کاتێ نووسینی دەقی رۆمانەکە حزبی شیوعی عیراق بە حوکمی بوونی لە ئۆپۆزسیون ئەرکی جۆراجۆری هەبوو کە پیویست بوو بە نهێنی لە ئیران ئەنجامی بدا، دەسنیشانکردنی شوێنی زیندانەکە بە روونی دەبێتە هۆی چاودێری توندو گرتنی زۆرتری قوربانیان و زەرەرمەند بوونی کەسانی تر، بۆیە بە ئاگایی یەوە رۆماننووس ئاماژەی نەکردووە بۆ شوێنی زیندان. لەسەر زاری طالع العریفی و عادل الخالدي ئاماژەی پێکردووە کە ئەمە پەیوەستە بە دۆخی گونجاوو ملکەچی بۆ هەندی ئیعتبار کە ناکرێ تێپەرێنین.
لەسەر زاری طالع العریفي یەوە هاتووە ( ماف و ئەرکمە کە ئەم ئەزموونە بەڕاستگۆیی و ئەمانەتەوە تۆمار بکەم، مەسەلەی بڵاوکردنەوەی ئەگەر شایانی بڵاوکردنەوە بێ پەیوەستە بە دۆخی گونجاوەوە، گرنگ نووسینیەتی بەڵام کاتێ بڵاوکردنەوەی ملکەچی ئیعتباراتی زۆرە ) لاپەڕە ٢٩
هەروا لەسەر زاری عادل الخالدي وطالع العریفي هاتووە لەمیانەی گفتۆگۆی خەیاڵی نێوانیان دوای مردنی طالع… کاغەزەکانی طالع ئازاربەخش بوو، خوێنی لێ دەرۆیشت بە خۆمم گوت ( دەبێ بڵاوبکرێنەوە ) بە چاوێکی پێکەناوی و بەورەوە لێم دەڕوانی و گوتی /
-تۆ کێ ییت تا لە باتی من بڕیار بدەی ؟
پێم گوت/
-وریابە زەلام تا دوایی ( بەدەنگێکی گڕ گوتی ) بەڵام بە ئەمانەت لای تۆ دامناوە، بۆ من و هاورییەکانم هەیە چۆن رەفتاری لە گەڵ بکەین، دەبێ دەستپاک بیت و سنوری خۆت بزانی، طالع وەڵامی الخالدي دەداتەوە، تۆ دەزانی لە چ دۆخێک ئەمە نووسراوە لاپەرە ١٠٦
( تەنانەت کاغەزەکانی طالع بوەتە برینی قووڵ بۆ من .. ناچار بووم لە بەرگێک دا دایبنێم، زیاتر لە بابەتێک نووسیومە هی طالعە، طالع و بەس، هەتا دوور بێ لەشەری وەهمی کە ئێستا بەرپایە، ناکرێ دوایی مامەڵەی لەگەڵ بکرێ، بەڵکو دوای پرس کردن بەچەند کەسێک ناوم لێ ناوە، کاغەزێ هیواش ولە سەرەخۆ و لە نێو بەرگم داناوە ) لاپەڕە ١٤٧-١٤٨
طالع العریفي لە دانیشتوانی موران نەبوو

( یەکێک لەوانە بووم کە نیردرام بۆ زیندانی ناوەند دواتر بۆ زیندانی بێگانە، لەم زیندانە گوتیان /
-تۆ لە بنەڕەت دا خەڵکی موران نیت، دوسیەی تۆمان نەدۆزیوەتەوە، مایەی شەرەف نییە کە لە نێوانمان بمینیتەوە بۆیە تەسفیر دەکردرێ، بەم شیوەیە تەسفیر کرام و شوێنی جۆراوجۆر گەڕام ) ئەمە بەسە بۆ ئەوەی بڵین طالع العریفي خەڵکی موران نییە .
لەزیندانی یەکەم لێکوڵەرەوەکە بە طالع دەڵێ /
-زانیاری تەواومان لایە کە تۆ خەڵکی دواحسی، ئەرکت پێ ڕاسپێردراوە، لاپەڕە ١٧٢ لە رۆمانەکە
نووسەر لەسەر زاری عادل الخالدي لەبەشی یەکەم کوڵانە پێچاوپێچەکان دەگێڕێتەوە ( حەزی گەڕانەوەی هەیە بەڵام ئەمجارە بەدزییەوە، لەبەر ئەوەی موران لێ بێزار بووە، پێ یان وابوو زەلامی داحسە و دوور خراوەتەوە، بڕیاری گەڕانەوە وەرناگیری، ئەم بریارە ناکرێ بە بێ ڕازی بوونی لیپرسراوانی ناوخۆ ) لاپەڕە ٢٤
ئەمە بەواتای خەڵکی وڵاتی ترە، بەکارهینانی وشەی دواحس مەبەستدارە، کۆی داحسە بەواتای گەندەڵی لەسەر ئەرز، ئەمە خراپترین تۆمەتە لە ئیران ئیعدامی لەسەرە.
ئاماژە بە تۆمەتی ئاراستە کراو دژی طالع العریفي لە موران بەڵگەیەکی روونە کە طالع العریفي خەڵکی موران نییەو لێ دەرکراوە.
لەبەشی دووەم- ئاگرکەوتنەوەی ئامادەبووان و نەهاتووان- ئەم پەرەگرافە لە کاغەزی طالع العریفي هاتووە/
( دوای ئەوەی مورانم بە جێ هێشت ئەم کاغەزانە دەنووسم، دوای تێپەربوونی ماوەیەکی دوورو درێژ لە بەجێ هێشتنی موران، ئەمە مانای وایە کە بەو شێوەیە هەڵچوونم نییە، لەوانەشە رقیشم کەم بێت، بەپێ توانا هەوڵ ئەدەم وێنەیەک بکێشم سەبارەت بە یەکەم ساتی گرتنم تا وەکو دوورخستنەوەم لە موران ) لاپەڕە ١٦٣
دوای بەجێ هێشتنی موران بەواتای ناچار کرام موران جێ بهێڵم، تەنانەت دوورخستنەوەم لە موران بە واتای دەرکردنم لە موران ئەمەش لە زۆربەی وڵاتان وزمانی یاسا بەکار دێت، کاتێ بێگانە لە وڵات دوور دەخرێتەوە، ئەمەش ئەوە دەگەیەنێ ( ڕاستە گرتنم چاوەروان کراو نەبوو، بە ناوو شێوە نەناسرا بووم، گفتۆگۆی مانەوە لە موران !) لاپەڕە ١٦٧
هەروا هاتووە / چی دەبێ ئەگەر ئەم ڕژێمە کۆتایی پێ بێ، رژێمیکی دۆست بێتە سەر کار، لەم وەهمە بۆ ساتێک بەردەوام بوو، بە خۆمم گوت (دۆستەکان بەشێوەیەکی جیاواز مامەڵە دەکەن بەڵام ئەمانە تائێستا دوژمنن و تا کۆتایی بەم شێوەیە دەمێننەوە )
بروانە نەیگوت رژێمیکی نوێ بەلکو گوتی رژێمیکی دۆست، جارێکی تر دووپاتی دەکاتەوە کە طالع العریفي لە وڵاتێک گیراوە نیشتمانی خۆی نییە هەروا هیچ وڵاتێکی عەرەبی نییە، لاپەڕە ١٩٧
لە لێکۆڵینەوە دا باسی ئەوە دەکا ( شەڕی یەکەم لەسەر شتی دیاریکراو چڕکرایەوە/ کێ یم، لە کوێ دەژیم، بۆچی لە مورانم ؟! ) لاپەڕە ١٦٩
الشهیري لێکوڵەوەر- گوێ بگرە، شێت دەبم ئەگەر وا بزانی دەتوانی بڕوام پێ بێنی لە میانەی ئەو کاغەزە رزیوانەی لەگەڵت دایە گوایە تۆ خەڵکی مورانی ( لە کوێ ئەو کاغەزانەت دەست کەوتووە ؟ کێ تۆی ناردووە بۆ موران ؟ ئەو ئەرکانە چی ین پێت ڕاسپێردراوە ؟ دەمەوێ وەڵامی هەموو پرسیارەکان بدەیتەوە ئەگەر نە !) لاپەڕە ١٧٠-١٧١
مردووان پاساپۆرتی تایبەت بە خۆیان هەیە، ناوبراو لە موران دوور خراوەتەوە، شوناسی رەسمی یی نییە بۆیە داوای لێبوردن دەکەین لە دەرکردنی پاساپۆرتی مردوو بۆ ناوبراو، لاپەڕە ٥٨
دوای میانگیری زۆر پاساپۆرتی مردوو دەرکرا بۆ طالع العریفي لە وڵاتیکی دۆستەوە، لاپەڕە ٥٨
دەق ناتوانی هەموو شتی بدرکێنێ پێویستە خوێنەری بەتوانا سیمبولەکانی شیبکاتەوە لاپەڕە ١١٠
منیف لە پەرەگرافی سەرەوە دووپاتی دەکاتەوە کە زیندانی طالع العریفي خەڵکی موران نییە.
هەردوو قارەمانی رۆمانەکە خەڵکی یەک وڵاتن ( عیراق )
نووسەر لە رێگای هەندێ دەق و فڕێ دانی وشە، هەوڵ ئەدا ناڕاستەوخۆ ئاماژە بکا بۆ ئەوەی خوێنەر هان بدا ماناکان بدۆزێتەوە..
لەسەر زاری الخالدي هاتووە ( طالع العریفي وەک من نەخۆشە، لەمورانەوە هاتووە بۆ چارەسەر، لەکەشتی یەکترمان ناسی هەروا لە زیندان ) لاپەڕە ١٤
الخالدي درێژەی پێدا ( بەبێ پەشۆکاوی، بە وشەی کەم خۆی ناساند کە لە نەخۆشخانەیەو چیکی دەزانێ، بەکەڵکم دی کاتێ کە پێویستم بە یارمەتی هەبێ، پێش ئەوەی وەڵام بدەمەوە، درێژەی پێداو بەدەوری یەتاقەکە سوڕایەوە/
هەندێ کتێب و گۆڤارم هەیە دەکرێ سودی لێ وەرگری، ئەم پێشکەش کردنە دڵفراوانە لەچاوەروانیم دا نەبوو، منیش پێشوازیم لەسەردانەکەی کرد، بەزێدەرۆیی هەلویستی خۆم دەربڕی، طالع گەشایەوەو بە‌هەڵچوونەوە گوتی ( بە خۆمم گوت سروشتی ئینسان لە یەک دەچی، خوێن نابێت بە ئاو ) لاپەڕە ١٥
دەکرێ ئەو ڕستەیە وا روون بکەینەوە کە چیکی دەزانی و لە کاتی پیویست یارمەتی دەدا واتای ئەوەیە کە طالع العریفي بەعەرەبی قسان دەکا یان هاوڵاتی وڵاتانی عەرەبی یە .
سروشتی ئینسان وەک یەک وایە وەک ئەوەی لە یەک خانەوادە بن، کوڕەکان جیناتی باوکیان هەڵدەگرن ئاماژەیە بۆ ئەوەی لە یەک وڵات دان، خوێن نابێتە ئاو پەندیکی ئیماراتی یە لە زۆربەی وڵاتانی عەرەبی بەکار دێت بە واتای هەڵگری هەمان بیروڕان، پەیوەندی نێوان هەڵگرانی یەک بیروڕا هەرچەند ناکۆکیان هەبێ، لە کاتێ تەنگانە پەیوەندیان بە هێز دەبێ ودڵەکان لە یەک نزیک دەبنەوەو بەزەییان بە یەک دێتەوە کاتێ لە یەک وڵات و خانەوادە بن و هەڵگری یەک بیروڕا بن.
کاتێ وەزیری نەوتی موران سەردانی براغی کرد رێگایان بە طالعی نەدا لە نەخۆشخانە لە ژوورەکەی دەربچێ هەروا سەردانیان لێ قەدەغە کرد، پۆلیسیکیان لەبەر دەرگەی دانا بەڵام ئەوەی چاودێری شەوانی وەرگرت دکتۆرێکی پیاوچاک بوو، رێگای بە عادل الخالدي دا سەردانی بکا ئەو شەوە، لەسەر زاری پۆلیسەکەوە هاتووە ( پێویستە زیندانیەکان و نەخۆشەکان رێگایەک بدۆزنەوە بۆ ڕابواردن و کات کوشتن بۆیە رێگا ئەدەم یەکی لە هاوڵاتیانی سەردانی بکا بە مەرجی لە نێوان خۆمان دا بمێنێتەوە ! )
لەسەر زاری الخالدي هاتووە ( خۆشکە جولیا ڕازی بوو لەسەر ئەم پێشەکی یە ومەرجەکانی، ڕای کرد بۆ ژوورەکەم داوای کرد بە پەلە پێکەوە برۆین، بەڵام پەشۆکا بووم لە کاتێکدا بەڕێرەوەکە تێپەڕیم بەرەو ژوورەکەی طالع ) لاپەڕە ٣٩
هاوڵاتی مانای وایە لە یەک نیشتمان لە دایک بوون ئەم وشەیەش ئاماژەیە کە هەردووکیان خەڵکی یەک نیشتمانن هەروا لە لایەن نووسەرەوە ئاماژەی پێدراوە کە طالع العریفي خەڵکی موران نییە.
لەبەشی سێ یەم لەسەر زاری الخالدي هاتووە / عموریە ناوچەیەکی پەتا لێدراوە، تێکەڵیەکە لە رۆشنبیرئ وشارستانییەت. لاپەڕە ٣٧٩ لە رۆمانەکە.
وەک ئاشکرایە عیراق وڵاتی رۆشنبیری وشارستانییەت بوو !
( لە کۆتایی دا خۆم بەدەستەوە دا، بەدەنگ خواستی عادلەوە چووم لەگەڵ ئەوەش دا گوێدەگرم لە باسکردنی کاغەزەکان، گفتۆگۆی دوورودرێژ ئەکەین لە هەموو روویەکەوە کاتێ ( رحلة الجبل ) چوون بۆ چیا دەست پێ ئەکا ) لاپەڕە ٣٢١ لە رۆمانەکە
ئەمەش ئاماژەیەکی روونە کە هەردووکیان خەڵکی یەک وڵاتن، وەک ئەرکی تێکۆشان لە چیا جێگیر ئەبن.
لەم پەرەگرافە گێڕەرەوەکە ئیحای ئەوە ئەدا کە خالد والعریفي سەر بە یەک لایەنن (..طالع مافی ئەوەت نییە توڵەم لێ بکەیتەوە هەردووکمان قوربانی و هەڵخەڵێتراوین ) لاپەڕە ١٢٦
لەسەر زاری طالع العریفي هاتووە (..ئێستا کاتی ئەوە هاتووە کە لەیەکتر بەین نەک لە پێناوی دابەشکردنی دەستکەوتەکان کە نییە بەڵکو لە پێناوی بەردەوام بوونی وەهم. )
لە لاپەڕە ١٢٦ لەسەر زاری طالع العریفي هاتووە ( دوای پشکنینی تەواو، دکتۆر میلان دووپاتی کردەوە کە لە دۆخێکی تەندروستی باش دام تەنیا پێویستم بە دوو وسێ هەفتە ئەبێ تا نەخۆشخانە جێ بهێڵم و روو لە چیا بکەم .)
ئەمە زیاتر ئاماژەیە بۆ چیاکانی کوردستانی عیراق کە هێزی پێشمەرگەی شیوعی لێ یە، گەرچی طالع العریفي لەسەر حزبی شیوعی حیساب کراوە.
لە رۆمانەکە دا لەسەر زاری الخالدي هاتووە، لە زیندانی باستیل لە پاریس پیاسە دەکاو دەڵی ( زیندانەکانی عموریە زۆربەیان بەلای رۆژئاواو باکوورەوە دەکرێنەوە.. لە زیندانی عموریە یەکەم جار کە تووشی پیاو دەبێ سەردابی ئەشکەنجەیە ئەوجا بەشی سێدارە ) لاپەڕە ٣٣٦ لە رۆمانەکە.
( دوای ئەوەی دەروازەی یەکەمم تێپەڕاند گەیشتینە حەوشەی ناوەوە سێدارەکە لای ڕاست بووهەروا قاڵدرمەی سەردابەکە لای چەپ بوو لە نێوانیان دا ئەو دەروازەیە بوو کە بۆ زیندان دەڕوا ) لاپەڕە٣٣٧ لە رۆمانەکە .
( لە زیندانی ناوەندی بەشی تایبەت هەبوو بە ئافرەتان ) لاپەڕە ٢٤١ لە رۆمانەکە .
( لای چەپی بەرەو بەشی زیندانی سیاسی دەڕوا ) لاپەڕە ٢٤٢ لە رۆمانەکە .
کاتێ عادل الخالدي لە بەشی سێ یەم لە رۆمانەکە باسی زیندانی ناوەندی دەکا..ئەوەی لە رۆمانەکە دا هاتووە تاڕادەیەکی زۆر گونجاوە لەگەڵ زیندانی ناوەندی لە ( باب المعظم – بغداد ) تێکستی دوایی ئاماژە دەکا کە ( لە زیندانی ناوەندی خەڵکی خواپەرەست هەبوون وەک دەرویش، شانازی دەکەن کە نەوەی رفاعی و بدوی و عبدالقادر الکیلانی ین بە خوێن و بنەچە….لە پێناو ڕازیکردنی ابی عبداللە درکل، سوفی هیچ کەمتەرخەمییەک نانوێنن )
درگەڵە شاروچکەیەکە لە کوردستانی عیراق، هەموو ئاماژەکان مانای وایە کە عادل وطالع عیراقین .
دەربارەی زیندانی ( العفیر ) الخالدي دەڵی /
( زیندانی العفیر زیندان نەبوو بەڵکو قەڵایەک بوو لە نێوەندی بیابان، پەناگایەکی پۆلیس لە پێش بوو بۆ قەدەغە کردنی قاچاغچییەتی چەک، جێگایەکی ترسناک بوو بۆ نەیارە سیاسیەکان، سیاسیەکانیان دەنارد بۆ ئەوەی تا سەردانی بکەن چەند رۆژێک یان چەند ساڵیک لێ بمێننەوە..
تاوەکو بیرکردنەوەی جارانیان لە بیر بچێ و ئازارەکانیان لەگەڵ ڕەشبینی تێکەڵ بێ، لەمیانەی ئەوەدا خەڵکیش لە بیریان دەکا ! ) لاپەڕە ٣٧٣ لە رۆمانەکە .
ئەم وەسفە لەگەڵ زیندانی نوگرە سەلمان جووت و هاوئاهەنگە کە لە رۆژئاوای عیراق دایە .
( زیندانی نوگرە سەلمان دەکەوێتە ناوەڕاستی بیابانەوە، گورگ لە دەوروبەری هەیە، پێشتر قەڵایەک بوو ١٦٠ کم لە شاری سەماوەوە دوور بوو، بارەگای بیابانی پۆلیسی باشور بوو، دوایی گۆڕا بۆ زیندان بۆ سیاسیەکان، ئامانجی دروستکردنی ئەم زیندانە جیاکردنەوەی زیندانی یە سیاسیەکان بوو لە جیهانی دەرەوە، هەروا رووتکردنەوەیان لە هەموو مافێکی زیندان، ئەوانەی دەگەنە ئەوێ ئەشکەنجەی زۆر ئەدرێن و کەرامەتیان پێشیل دەکرێ لە لایەن بەریوبەرایەتی زیندانەوە ) (١٦)
هەموو خوێنەرو ڕەخنەگرێک سەری سوڕ دەمێنێ لە بەرانبەر توانای رۆماننوسی گەورە عبدالرحمن منیف بەتایبەت ئەوەی پەیوەندیی هەیە بە ئەدەبی زیندانەوە کە تیایدا بەشێوەیەکی سەرسوڕهێنەر قووڵ بوەتەوە، لەرێگای گێڕانەوە توحفەیەکی ئەدەبی پێشکەش دەکاو باسی ئەشکەنجەی نامروڤانەی زیندان دەکا.
نووسەری بەرێز منیف توانیویەتی هاوسەنگی دروست بکا لە نێوان گێڕانەوە و دیالوگ و گوستنەوە لە نێوانیان دا بەشێوەیەکی روون و رەوان، هەست و نەستی دوو کەسایەتی لەسەر کاغەز پێشان بدا و خوێنەر ڕاکێشی بۆ ئەو فەزایەی کە تیایدا بوون و هەماهەنگی لەگەڵیان بکا وەک قوربانی و مرۆڤ کە بە دەست چەوساندنەوەو زوڵمەوە دەناڵێنن .
لەسەر کەسایەتی یە سەرەکی و لاوەکییەکان ڕاناوەستی بەڵکو خستنە رووی دوو جیهان، زیندان وەک جێگایەکی نامرۆڤانە و بوونی جەللاد و لێکوڵەڕەوە و گیراوانی قوربانی… نەخۆشخانەی دەروونی بە مەودای مرۆڤانەی و بوونی گروپی پزیشکی و نەخۆش . رووداوەکان ئەوە دەردەخەن کە رۆشنبیرن و خەون بە جێهانێکی باشترەوە دەبینن، رێکخراوی سیاسی کۆیان دەکاتەوە، هەروا ژووری ئەشکەنجەو ئیرادەی بەهێزو سەبروڕاستگۆیی وبیروڕای پرشنگدار کۆیان دەکاتەوە ورێکیان دەخا ..
( ئەنجامەکان بەپەلە دەرناکەوێ، کاتێ عەقڵ و دڵی مرۆڤەکان دەپێکی وجێگیر دەبێ توانای ئەنجامدانی زۆر شتی هەیە ) لاپەڕە ٢٠ لە رۆمانەکە .
کەتیایدا بەڕەنگاربوونەوەی جەللاد و سەرکەوتن بە سەریا روونە .. مرۆڤ لە رێگای ترسەوە جەللاد دەخوڵقێنێ پێش ئەوەی بچێتە زیندان، ئەمەش خواستی جەللادەکان بۆ تێکشکاندنی تێکۆشەران…لەسەر پانتایی رووداوەکانی رۆمانەکە قارەمانەکان درکیان پێ کردووە لە تێکۆشانیان دا لە پێناو ئازادی و بەرەنگاربوونەوەی سەرکوت…وێڕای ترسناکی زیندان ئەو تاوانانەی تیایدا دژی قوربانیان دەکرێ، دەرگای داخراون وزیندانی داخراون لە قوبەیەکی تاریکی ژێر زەمین.
لە رۆمانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رەجەب تێکۆشەرێکە زیندانی دەکری و دان بە خۆیا دەگرێ بەڵام دواتر لاواز ئەبێ و ئیمزای کاغەزێک دەکا تیایدا ڕابوردووی ڕەت دەکاتەوە بەڵام لە رۆمانی ( ئێستا.. لێرەدا ) طالع العریفي لە بەشی دووەم ( ئاگرکەوتنەوەی ئامادەبووان و نەهاتووان ) و عادل الخالدي وهاورێیانی لە پەراوێزی رۆژانی خەمناک بە پێچەوانەی رەجەب هەڵویستی قارەمانەیان هەیە وێڕای ئەوەی لە موران وعموریە ئەشکەنجەی دڕندانە دەدرێن، رەجەب بیردەکاتەوە لە نووسینی رۆمانێک، لەم خولیایە دەژێ بەتایبەتی لە ساتێکی دیاریکراو لە تەمەنی بڕوای وایە وشە چەکێکە دەتوانی لەرێگاییەوە بجەنگێ، لاپەڕە ١٤٦ لە رۆمانەکە .
بەڵام لە دوا ساتەکانی ژیانی دوای ئەشکەنجەدانێکی زۆر لە لایەن جەللادانەوە بیردەکاتەوە لە دڕاندنی کاغەزەکانی و بڵاونەکردنەوەی..
کەچی لە رۆمانی ( ئێستا..لێرەدا ) لەسەر زاری عادل الخالدي / هانم داوە، وام لێ کرد بیر لە نووسین بکاتەوە، لاپەڕە ١٧
لەسەر زاری طالع العریفي – ئایا پێت وایە کە وشە دەتوانی رووبەرووی گوللە بێتەوە یان رزگار بوون لە زیندان، لاپەڕە ١٩
عادل الخالدي وەڵام ئەداتەوە، پێت ئەڵێم و دڵنیام لەقسەکانت، وشەی ڕاستگۆ لەوانەیە ئەنجامەکانی بەپەلە دەرنەکەوێ بەڵام کاتێ لە مێشک ودڵ جێگیر ئەبێ بێگومان دەبێتە هێز، توانای هەیە زۆر شت بکا لاپەڕە ٢٠ بۆ دوایی طالع کاغەزەکانی نووسی ( عادل الخالدي توانی بە وەهمەکانی بڕوام پێ بێنێ و ناچارم بکا بنووسم ) لاپەڕە ٣١٩ لە رۆمانەکە.
ئەم رۆمانە تەنیا ئەم جیهانەمان پیشان نادا کە تیایدا کەرامەتی ئینسان ون دەبێ بەڵکو وەسفی توانای شاراوەی دەکا کە چۆن دان بەخۆی دا دەگرێ و ئاوێزانی ژیان وئازادی دەبێ .
هەوڵمانداوە لە مەودای خوێندنەوەی رۆمانی منیف ( ئێستا.. لێرەدا ) وەڵامی ئەو پرسیارە بدەینەوە کە چەندین رۆشنبیر پێوە سەرقاڵ بوون سەبارەت بە گوتاری کە لەلایەن بیرمەندی کۆچکردووە فالح عبدالجبار بڵاوکرایەوە دەربارەی قارەمانی ڕاستەقینەی رۆمانەکە- حەیدەر شیخ عەلی – وەک دەرئەنجامێک پێگەیشتین لە رێگای ئیحاو ئاماژەی منیفەوە بەشیوەیەکی پچڕ، پچڕ لەسەر زاری طالع العریفی یەوە.

——————————————————-

سەرچاوە سەرەکیەکان
أ – رۆمانی ( ئێستا.. لێرەدا یان جارێکی تر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ) عبدالرحمن منیف – چاپی هەشتەم- دەزگای عەرەبی بو دیراسات و بڵاوکردنەوە، بیروت ، لوبنان .
ب – وێنە، مرۆڤ و رۆمانی عبدالرحمن منیف لە جارێکی تر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست- د. عەزیز القادیلی- چاپی دووەم- بڵاوکراوە، کومپانیایەکی بریتانی لە ئینگلتەرە تۆماری کردووە.
١-السامرائی، ماجد وفضل، جهاد چاوپێکەوتنێک لەگەل عبدالرحمن منیف- گوتاری بیری عەرەبی هاوچەرخ ژمارە ٦-٧ لاپەڕە ١٢٧ .
٢-sauress
٣-ankawa
٤-شەممە ١٥ ئەبریل -٢٠١٧ عکاظ داکۆکی هاوسەری منیف بڵاودەکاتەوە سەبارەت بە رۆمانی ( ئێستا.. لێرەدا )
٥-عبدالرحمن منیف نووسەر و تاراوگە ( لاپەڕە ٤٣ )
٦-وێنە، مرۆڤ ورۆمان عبدالرحمن منیف لە جاریکی تر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، د. عەزیز القادیلی، چاپی دووەم ، خانەی کتیب ، بلاوکراوە، کومپانیایەکی بەریتانی لە ئینگلتەرە تومار کراوە لاپەڕە ١٠٩- ١١٠
٧-نووسەر و تاراوگە لاپەڕە ( ١٩٤، بروانە ١٩٢، ١٩٣، ١٩٤ )
٨-دکتۆرعەزیز القادیلی هەمان سەچاوە لاپەڕە ١٢٧
٩-ئەدەبی زیندان-دەرکردنی، شەعبان یوسف.. کۆبونەوەی کردنەوە-دکتۆر سەمیر ئەمین لاپەڕە ٥ .
١٠-سەبارەت بە ململانی تەکامولی رۆمان لە گوتاری دکتۆر فالح عبدالجبار، لە نووسینی جاسم المطیر.
١١-وێنە، مرۆڤ ورۆمان، عبدالرحمن منیف لە جارێکی دی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست- د. عەزیز القادیلی، چاپی دووەم، خانەی کتیب، کۆتایی مارس ٢٠١٨ لاپەڕە ١١٥ .
١٢-نزیکی ناونیشان لە رۆمانی عەرەبی دا- نووسینی جمیل حمداوی، نیشتمانی ئەلکترونی.
١٣-دکتۆر عەزیز القادیلی هەمان سەرچاوە لاپەڕە ١١٧
١٤-دکتۆر عەزیز القادیلی هەمان سەرچاوە لاپەڕە ١١١
١٥-زیندانی ئەڤین – ویکیپیدیا- مەوسوعەی ئازاد
١٦-زیندانی نوگرە سەلمان ساڵەکانی ١٩٥٨- ١٩٦٣ متعب خلف جابر الریشاوی واحمد عبدالحسین حسین کروع زانکۆی مثنی/ کولیجی پەروەردە بۆ زانستی مرۆیی.

mm

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.

Previous
Next
Kurdish