گفتوگۆی دەنگەکان لەگەڵ بەهزاد کەریمی.. لەیادی مقاوەمەتی خەڵکی کوردستانی رۆژهەڵات و بێهروز سلێمانی دا..

کوردستان لەناو شۆڕشی ئێران لە یادەوەری جیهاندۆستێکدا

بێهروز سلیمانی ناوێكە یەکسەر دێتە بەر گوێ کاتێك باس لە رۆڵی ئەو کەسایەتییە ئێرانیانە دەکرێت کە رۆڵیان هەبووە لە رووداوە سیاسییەکانی کوردستانی ئێران لە شۆرشی ئێرانی ١٩٧٨-١٩٧٩.
ئەو یەكێک بووە لە نوێنەرانی شاندی کورد لە دانوستانەکان لەگەڵ دەسەڵاتی خومەینی دوو ساڵ بەر لەوەی لە بەرزترین نهۆمی شوقەکەیەوە لە تاران خۆی فڕێداتە خوارەوە و خودکوژی شۆڕشگێڕی لە بری تەسلیمبوون بە دوژمنەکانی هەڵبژێرێت.
بێهروز کادرێکی ڕێکخراوی چریکەکانی فیدایی گەلی ئێران بووە کە لەناو کورد بە (چریکەکان) ناسراوە. ئەو لە کوردستانی ئێراندا وەك کورد و کەسێك لەخۆیان ناساندویانە، بەڵام لەهەندێك باس و خواسی ئێستا وەك ئێرانییەك کە کورد نەبووە دەناسێنرێت، هەرچەندە خۆی لوڕ بووە و دواتر لە شاری سنە گەورە بووە و خوێندنی تەواو کردووە و وەك کوردیش خۆی ناساندووە.
لەم دیمانەیە لەگەڵ بەهزاد کەریمی بەرپرسی لقی کوردستانی ئەو سەردەمەی چریکەکان تیشك دەخەینە سەر رووداوەکان لە یادەوەرییەکانی خۆی و بێهروز سلیمانیەوە. ئاشنایەتی لەگەڵ ئەو رووداوانە گرنگە بۆ لێکۆڵینەوەی وردتر لە بوارەکانی ئەو قۆناغە مێژووییەی ئێران و کوردستان پیایدا تێپەڕبوون.
وەك ماڵپەرێ دەنگەکانیش سوپاس و پێزانین بۆ بەڕێز بەهزاد کەریمی دووپات دەکەینەوە کە کاتی تەرخانکرد بۆ هەڵدانەوەی چەند لاپەڕەیەکی گرنگ لەسەر ئەو مێژووە و بەشکردنی هەندێک لە یادەوەریەکانی خۆی لەگەڵ خوێنەرانی کورد:

دەنگەکان: وەك یەك لەو ئێرانییانەی کە دەوترێت کورد نەبوون و لەو سەردەمە لە کوردستاندا بوون، بێهروز سلیمانی ناوێکە دێتە سەر گۆ و بەر گوێکان دەکوێت کە باس لە رووداوەکانی کوردستان و ئێرانی ئەو سەردەمە دەکرێت. ئەو نوێنەرایەتی چ قۆناغێکی رەوتی چەپی دەکرد لە کوردستان و ئێران و ناوچەکە لەو سەردەمەدا؟

بەهزاد کەریمی: ئەگەر کەسێك بە شوێنی لەدایکبوونی و جیناتی پێناسە بکرێت ئەوە بێهروز سلێمانی کورد نەبوو و “ئێرانی بوو کە کورد نەبوو” وەك ئێوە دەڵێن، بەڵام پێناسەی دیکە هەیە. لە خانەوادەیەکی لوڕ لەدایك بووە، کە زۆر نزیکن لە کوردەوە، هەرچەندە لوڕ وەك گروپێكی ئیتنیکی دیکە دەناسرێن لە ئێران لەسەر بنەمای دیالیکت و شێوازی ژیان و مێژوویان.
ئەگەر بێهروز بە شوێنی نیشتەجێبوون و زمانی پێناسە بکەین، بەڵی ئەو کوردە و خەڵكی سنەیە. باوکی لە شاری بروجەردەوە کۆچی بۆ سنە کردووە، کە ٣٢٠ کم لە سنەوە دوورە. بۆیە ساڵانی خوێندنی لە سنە تەواو کرد. لە ساڵی ١٩٤٧ لەدایك بووە. خۆی وەك کوردیش دەناساند و خەڵكی سنەش هەر بەو شێوەیە وەك یەکێك لە خۆیان لێیان دەڕوانی.
سەرباری باکگراوندە لوڕ و کوردبوونەکەی، ئەو تەواوی ژیانی بۆ ئازادی کورد لە ئێران تەرخانکرد و لەو پێناوەشدا ژیانی لەدەستدا لە چوارچێوەی ئەو ڕاستییەی کە ئەو مارکسیست بوو، کۆمۆنیستێكی پێداگر و بڕوای بە ئینتەرناسیۆنالیسم هەبوو.
ئەوەندە بڕوای بە دۆزەکەی هەبوو، ئەگەر بیزانیایە لە هەر شوێنێکی جیهان تێکۆشانی ئەو بۆ چینی کرێکار دژ بە چەوساندنەوە و داپڵۆسین و ستەمکاری پێویستە، ئەو بێدودڵی و بە کاوەخو دەچووە ئەو شوێنە.
شایستەی ئەوەیە وەك تێکۆشەرێکی ماندوونەناسی چەپی شۆڕشگێر بناسرێت، کە شەڕی دژ بە نادادی دەکرد، بێگومان بە تێکۆشان دژ بە ستەمی نەتەوایەتی و بەرگریکردن لە مافی گەلی کورد.

دەنگەکان: چریکەکان یەك لە پاڵنەرە سەرەکیەکانی پشتی شۆرش بوون، بەوەی زۆر پێش هێزەکانی دیکە خەباتی چەکدارییان راگەیاند وەك تاکتیک و ستراتیژ دژ بە سیستەمی دەسەڵاتداری پاشایەتی. پلانی گروپەکە بۆ کوردستانی ئێران چی بوو دوای کەوتنی شا، بۆچی بێهروز بۆ ئەوێ نێردرا؟ دەمانەوێت لە تایبەتمەندی تێکۆشان لە کوردستان تێبگەین هەروەها توانا تایبەتەکانی بێهروز بۆ ئەو تێکۆشانە.

بەهزاد کەریمی: تێکۆشانی چەکداری چریکەکان، وەك رێکخراوێکی مارکسیستی شۆڕشگێر، هێڵێکی روونی هەبوو لەسەر مافی ئەو گەلانەی دووچاری ستەمی نەتەوایەتی هاتوون لە ئێران. لە دوای درووستبوون چریکەکان ئەدەبیاتیان لەسەر ئەم بابەتە بڵاوکردەوە و گرنگییەکی زۆر درایە گەلی کورد (لەسەردی شا وە)، بە تایبەتی مێژووی کورد و ترادسیۆنی تێکۆشانی چەکداری لەناویاندا.
حەوت ساڵ شەڕی چەکداری رادیکاڵانەی چریکەکان و ئەو قوربانیانەی ئەندامەکانی دەیاندا لە پێکدادانە چەکدارییەکانی ناو شارەکاندا، هاوسۆزییەکی زۆری بۆ رێکخراوەکە درووستکرد لەناو گەنجانی کورد، بەتایبەتی خوێندکارانی زانکۆ و مامۆستاکان، بە هەمانشێوە لەناو فەرمانبەر و کرێکارانیشدا. سەرباری ئەمە، چریکەکان لە کوردستان شانەی نهێنییان نەبوو، ئەوەی پێێ دەڵێن ‘خانەیێ تیامیی’، یان بڵێین یەکینەی گەریلایی (ناوشار).
چەند مانگێك بەر لە شۆرش بێهروز لە زیندان ئازادبوو دوای حەوت ساڵ بەندکردن و دەستبەجێ لە سنە شانەیەکی پێنج کەسی پێکهێنا بە دەستپێشخەری خۆی. ئینجا لە رێگای یەکێك لە ئەندامانی ئەم شانەیەوە پەیوەندیان لەگەڵ یەکینەیەکی گەریلایی (شار) لە تەبرێز درووستکرد.
بێگومان سەرکردایەتی چریکەکان هەمیشە دەیویست رێکخراوەکە لە کوردستان شوێنی هەبێت بەهۆی پێگەی ستراتیژی کوردستانەوە، کە دەیتوانی وەك ناوچەی لۆجیستیش بێت بۆ تێكۆشانی چەکداری لە تەواوی وڵات. لەسەر ئەم بنەمایە بڕیاردرا بنکەمان لە کوردستان دامەزرێنین و من بۆ ئەو کارە دیاریکرام، بەهۆی ئەوەی کەمێك سەروکارم لەگەڵ بابەتی پرسی کورد هەبوو.
ئەم کارە بە دوو مانگ بەرلەشۆڕش دەستمان بۆبرد، سەرەتا جێبەجێنەبوو بەهۆی خێرایی رووداوەکان. دواتر کە شۆڕش سەرکەوت رێکخراوەکە دەستیکرد بە کاری ئاشكرا و لە چەندین ناوچە ئۆفیسیان کردەوە لەوانەش کوردستان. من بە سەرۆکی لقی کوردستان دیاریکرام و دواتر لەگەڵ چەند گەریلایەك چووینە مەهاباد و لەوێ لقی کوردستانی چریکەکانمان دامەزراند لە شوباتی ١٩٨٠.
ئیدی بە هاوکاری هاوسۆزەکانمان بارەگای خۆمان درووستکرد و تابلۆی رێکخراوەکەمان لەسەر بارەگای مەهابد دانا بە ناوی: “رێکخراوی چریکەکانی فیدایی گەلی ئێران – لقی کوردستان”.
هەفتەیەك بەر لە کردنەوەی ئەو بارەگایە بێهروز و ئەندام و لایەنگرانی شانەکەی سنە ئۆفیسێكیان لە سنە کردەوە لەژێر ناوی ئۆفیسی لایەنگران، لەگەڵ کرانەوەیدا گەنجێکی زۆری بۆلای خۆی راکێشا. بێهروز سەرپەرشتی ئۆفیسەکەی دەکرد. بازنەی بزووتنەوەکە لە دەوری مافی نەتەوایەتی گەلی کورد تا دەهات مەزن دەبوو. دوای شۆڕش بووە بنکەیەکی شۆرشگێڕانەی چالاك.
لقی کوردستان زۆر پێویستی بە کادری ئەزموونداری سیاسی و سەربازی هەبوو، بەتایبەتی لە ناوچەکانی باکوری کورسستانی ئێران کە زۆرتر لەژێر کاریگەری حیزبی دیموکرات بوو. ئەمە وایکرد زۆر لە کادرەکانی کورد نەبوون بنێرێنە کوردستان تا بتوانن لە شارە کوردییەکان لایەنگرەکان رێکبخەن.
لە سێ مانگی سەرەتای شۆڕشدا لانیکەم ٢٠ کادر کە کورد نەبوون نێردرانە کوردستان، زۆربەیان ئازەری بوون و نێردران بۆ ئەوەی ئەرکی شۆرشگێڕی ئەنجامبدەن بۆ پشتیوانیکردن لە گەلی کورد و هاوپشتی درووستبکەن. هەشت لەو کادرانە دواتر کوژران بەهۆی بەشداربوونیان لە تێكۆشانی کوردستان.
سەرکردایەتی لقی کوردستان هەر لەسەرەتاوە دەیویست هەتا دەکرێت خەڵكی رەسەنی ناوچەکە لە مەودایەکی کورتدا بچنە پێشەوە و کارەکان بگرنە دەست. درووشمـی ئێمە ئەمە بوو: ‘کوردان سەرکردایەتی کارەکان بکەن’. دواتر ئەمە بەردەست نەبوو بەهۆی رووداوە خێراکان لە کوردستان و ئێران کە چەندین بابەتیان درووستکرد کە زۆر قوڵترە بتوانین لە دیمانەیەکی ئاوادا باس بکرێن.

دەنگەکان: بێهروز ئەندامی دەستەی دانوستکاری کورد بوو لە دانیشتەنەکان لەگەڵ هێزەکانی سەر بە دەسەڵات لەو دانووستانانەی هاتنە کایەوە دوای پێکدادانە چەکدارییەکەی شاری سنە، ئەمەش خۆی پێگەی گرنگی چریکەکان دەردەخات لەناو کوردەکان و زۆربەی لایەنە بەرهەڵستکارە کوردیەکانی ئەو کاتە. باشە کوردەکان پێشوازییان دەکرد لە چریکەکان وەك رێکخراوێك کە لەگەڵ سیاسەتەکانیدا کۆکبوون، یاخود ئەوە رۆڵە سیاسی و عەسکەرێکەی بێهروز و کادیرەکانی تر بوو وایکردبوو رێکخراوەکە ئەو متمانە و رێزگرتنە خۆجێیە بۆخۆی بەدەستبهێنێت؟

بەهزاد کەریمی: شێوازی پەیکەری رێکخستنی لقی کوردستانی رێکخراوەکە جیاوازی هەبوو لە کارەکانی ئۆفیسەکەی سنە. یەکینەی سنە کە هەرچەندە لەژێر رکێفی لقی کوردستاندا بوو خاوەن زۆرترین ئەندام بوو بە بەروارد لەگەڵ هەموو یەکەکانی دیکەی لقی کوردستان. ئەندامەکانی ئەو ئۆفیسەی سنە بە سەرۆکایەتی بێهروز بریتیبوون لە هاوڕێیانی سنە و باشوری کوردستان (ئێران). بێهروز زۆر بە بەهێزی سەرکردایەتی ئەو یەکینەیەی دەکرد. ئەو نەك هەر سەرکردەیەیکی تژی لە کارامەیی رێکخراوەیی بوو، بەڵكو وەك شۆرشگێڕێکی میللی گەل لەناو شاری سنە دەناسرا.
جێگای خۆیەتی ئاماژە بەوە بکەم دوو بۆ سێ مانگ بەر لە شۆرشی ئێران چەندین بنکە درووستکرابوون لە سنە کە لە مزگەوتەکاندا کۆدەبوونەوە. ئەو بنکانە هێدی هێدی بوونە دەزگای گرنگ کە پاڵپشتی جەماوەرییان لێدەکرا و دواتر سەرکەوتن و توانیان شارەکە کۆنتڕۆڵ بکەن. ئەو بنکانە لەلایەن گروپە چەپڕەوەکان و ئەو لایەنانە درووستکران کە بەرگریکاربوون لە مافی نەتەوەیی کورد. لایەنگرانی چریکەکان رۆلی دیاریان هەبوو لەو بنکانەدا.
بێهروز کەسایەتیەکی دیاربوو کە پێشەنگانە ئامادە بوو لە ریزی پێشەوەی هەموو جوڵەیەكی ئەو بزووتنەوە جەماوەرییە لە سنە، جا ورە و ئەزموونە سیاسییەکەشی یاریدەدری بوون لەمەدا. کاتێك سوپا ویستی لەرێگای پیلانێکەوە لە تشرینی دووەمی ١٩٧٨ بانگەواز بکات بۆ خۆپیشاندان دوای پێکدادانی خەڵك و پۆلیس لە سەقز تا دیسان بە زبری توندوتیژی و فشار خەڵك چاوترسێن بکات، بێهروز یەك لەو رێكخەرانە بوو دەستبەجێ رووبەڕوی ئەو پلانە وەستانەوە و هەوڵی سوپایان پوچەڵ کردەوە.
ئەو بزوتنەوە جەماوەرییە کە لە بنکەکانەوە گەشەی کرد ئەنجوومەنی شاریان درووست کرد لە سنە لەسەر بنەمای ئەنجوومەنی گەڕەکەکان. هەر یەك لە ئەنجوومەنی گەڕەکەکان لە ١٠ ئەندامی هەلبژێردراو پێکهاتبوو کە دەستەیەك لە ٥٦٠ نوێنەر ئەوانیش ئەنجوومەنی شاریان لە سنە وەك باڵاترین دەسەڵات هەڵدەبژارد ، کە پێکهاتبوو لە ٢٥ ئەندام و رۆڵی پارێزگار و دیوانی سەرۆك شارەوانییان دەبینی.
ئەم گۆڕانکارییە بۆ دەزگاکانی دەسەڵاتی ناوەندی شتێك نەبوو بە ئاسانی قبوڵی بکەن، بەتایبەتی سوپا و هێزە ناوخۆییەکانی و هەمیشە کاردانەوەیان هەبوو لەسەر ئەو جۆرە پێشکەوتنانە. بێهروز بە یەك لە ٢٥ ئەندامەکەی ئەنجوومەنی دەسەڵاتی باڵای شار هەڵبژێررا و ئەوەش رۆڵی ئەوی وەك سەرکردەیەكی گەلی سنە کە لە خۆیان بوو یەکلاکردەوە.
دوای سەرکەوتنی شۆڕش ئەنجوومەنی شار رووبەڕووی بەرهەڵستکاری بووەوە لەلایەن هێزە ئیسلامیستە ناوخۆییەکان. یەکێك لەو هێزانە مەلایەك سەرکردایەتی دەکرد ناوی سەفداری بوو، کە نوێنەرایەتی دەسەڵاتی نوێی خومەینی دەکرد و زۆر دژی چەپەکان و راستڕەوە نیشتمانییەکانیش بوو، تەواو پشتی بەستبوو بە سوپا و بنکە سەربازییەکانیانەوە. لقێکی دیکە هەبوو بەناوی (قوتابخانەی قورئان) کە ئەحمەد موفتیزادە سەرکردایەتی دەکرد و بەلای ئیخوان موسلمیندا دەیشکاندەوە. موفتیزادە لەلایەك دژی سەفداری بوو لە لایەکی دیکەوە دژی چەپەکان و هێزە شۆڕشگێڕەکان بوو. ئەو هەڵوێستە پارادۆکسانەی موفتیزادە بووە هۆی چەند پێکدادانێكی جیاواز. لە لایەکەوە هەردوو باڵە ئیسلامیەکەی موفتیزادە و سەفداری کەوتنە ململانێەوە، لە لایەکی دیکەوە خەڵك رووبەڕووی موفتیزادە بوونەوە، خەڵک لە دژی ئەوانەش وەستانەوە کە هەواداری حکومەتی ناوەند بوون.
دواترە خۆپیشاندانیكی گەورەی جەماوەری رژایە سەر شەقامەکانی شاری سنە بە هیوای بەرخۆدانی نیشتمانیانە کەچی لایەنە سیاسییە جیاوازەکان لەناو خۆیاندا شەڕیان بوو لەسەر ئەوەی کێ دەبێت سەرکردایەتی ئەو هەستانە جەماوەرییە بکات. لەم رەوشەدا بوو سوپا هێزی نارد بۆ سەرکوتکردنی ئەوانەی لەدژی لایەنگرانی حکومەتی ناوەندی رژابوونە سەر شەقامەکان لەوێشەوە شەری خوێناوی سنە لە (17 ئازاری 1979) کڵپەی سەند .
کۆمسیۆنێکی کاتی شۆڕشگیڕ لەو کاتەدا درووستکرا کە بێهروز ئەندامی بوو.ئینجا بۆ ئەوەی بەربگرێت لە رووداوی نەخوازراوی دیکە لە دژی و کۆتایی بە جەنگ بهێنرێت لە کوردستان، حکومەتی ناوەندی شاندێکی باڵای ناردە کوردستان بۆ دانوستان کە پێکهاتبوون لە تالیقانی، رەفسنجانی، بەهەشتی، بەنی سەدر، سەباغیان، فروهەر و وەزیری ناوخۆ حاج سەید جەڤادی. لەو دانوستانانەدا لە وەفدی بەرامبەر بێهروز بووە نوێنەری چریکەکان وەك ئەندامی کۆمیتە حەوت کەسییەکەی شاری سنە بۆ دانوستدان. بەوشێوەیە بەشداری دانوستانەکانی کرد لەگەڵ شاندەکەی حکومەت.

دەنگەکان: کەی کوردستانی جێهێشت و چووە تاران؟ دەڵێن لەوێ بەردەوامیداوە بە کاری سیاسی و ژیانی تایبەتی خۆی بە شاراوەیی. دواتر لە کاتی جیابوونەوە (ئینشیقاقی) چریکەکان بۆ دوو باڵی زۆرینە و کەمینە بۆچی ئەو لەگەڵ باڵی زۆرینە بوو، لە کاتێكدا ئەوە باڵی کەمینەی چریکەکان بوو کە دەیویست لە کوردستاندا بمێنێتەوە و لەوێوە پەرە بدات بە تێکۆشانی چەکداری ؟ دەمانەوێت تێبگەین لەوەی چۆن ئەزموونەکانی پێشتری ئەو لە کوردستاندا لە پشت ئەو بڕیارەی دواتری بووە. بۆ چوونە ناو ئەو باڵەی هەبوونی چەکداری لە کوردستاندا رەت دەکردەوە. لەوانەیە چیدی بڕوای بە ڕاپەڕین لە کوردستانی ئێراندا نەمابێت و بێهیوابووبێت لە هێزە کوردیەکانی ئێران کە دوای شکستی سەربازی ئیدی پاڵیاندایە عێراقی سەدام حسێن؟

بەهزاد کەریمی:
بەر لەو چوونە بە نابەدڵییەی بۆ تاران (کە لەسەر داخوازی خۆی نەبووە) با تۆزێك بگەڕێینەوە دواوە. جەنگی سنە لە ئاداری ١٩٧٩ کۆتایی هات، بەڵام گرژی بەردەوام بوو لە نێوان دەسەڵاتە ئیسلامییەکە و کوردستانی تازە هەستاوە سەرپێ کە داوای ئۆتۆمۆنۆمی دەکرد. ئەو گرژیانە تا دەهات لێرە و لەوێ توندتر دەبوون لە کوردستان و کۆمەڵگە بەسەر دوو دوو بەرەدا دابەشبوو. قەیران و کێشەکان ئەوەندە قوڵبوون تەنانەت عەبدولرەحمان قاسملۆ[سەرۆکی حیزبی دیموکارت) نەیدەتوانی بچێتە کۆبوونەوە فەرمییەکانی حکومەت، کە ئەو هەلبژێردرابوو و بە ئەندامی کۆمیتەی نووسینەوەی دەستووری نویێ ئێران بۆ ئەوەی دەستورێکی نوێ لە جێێ ئەوەی شا دابنرێت.
دواتر لە ١٩ ئابی ١٩٧٩ خومەینی وەك رابەری دەسەڵاتی ئیسلامی ئێران فەرمانی تەواو داگیرکردنی کوردستانی دەرکرد. لەو کاتەدا هێزە شۆڕشگێرەکان و ناسیۆنالیستەکان [ لە کوردستان] دەبوو بکشینەوە بۆ سنووری عێراق. بێهروز زۆر بەنرخ و ئازایانە ئەو پاشەکشەیەی رێکخست. رۆڵێكی زۆر کاریگەریشی بینی لە بە نهێنی رێکخستنی هێڵەکانی بەرگری خەڵکی سنە و شارۆچکەکانی دیکە کە دەکەوتنە باشوری کوردستان (باشوری کوردستانی ئێران).
دوو مانگ دوای داگیرکردنی سنە، خومەینی فەرمانیکرد کە بچیتە لای دانیشتوانە مەزهەب سونەکان لە کوردستان. هێزەکانی بەرگریانکردبوو لەگەڕانەوەی شارەکان و بە کراوەیی دەستیاننکردەوە بە چالاکیەکانیان. هەروەها ئۆفیسی سنەی لقی کوردستانی چریکەکان بەو شێوەیە دەستیکردەوە بە کارەکانی. دوەرەیەکی تر لە دانوستانی نێوان تاران و نوێنەرانی کورد دەستیپێکردەوە لە مەهاباد.
هێزە بەرگریکارەکانی کورد پاشان هەستان بە هەڵبژاردنی وەفدی نوێنەرایەتی گەلی کورد، کە لەلایەن زانای ئاینی نیشتمانپەروەر و پێشکەوتووخواز شێخ عیزەدیین حوسێنی سەرکردایەتیکرا. وەفدەکە پێکهاتبوو لە سێ ئەندامی حیزبی دیموکرات، سێ ئەندامی کۆمەڵە و سێ ئەندامی لقی کوردستانی چریکەکان. وەفدی رژێم پێکهاتبوو لە سەباغیان و فروهەر و وابزانم چەماران لەناویاندا بوو. ئەم دانوستانە لە مەهاباد جیاواز بوو لەوەی پێشتر لە سنە کرا، کە لەسەر کۆتایی هاتنی جەنگ و بەڕێوەبەردنی سنە بوو. ئەمجارە باسەکان لەسەر ئۆتۆنۆمی بۆ کوردستان و چۆن ئەنجامدانی بوو لە ئێران.
دوای دوو دەورەی دانوستان نەگەیشتنە ئەنجام، شکستەکەش بۆ دوو هۆکار دەگەڕێتەوە، یەکەم رژێم خۆی دانی بە مافی کورد نەدەنا و کردەوەی خراپ لەلایەن دوژمانی کوردەوە ئەنجام دەدران لە تاران و لەناو وەفدەکەی نوێنەرایەتی دەسەڵاتی دەکرد. دووەم کۆمەڵێک داواکاری زۆر لەلایەن وەفدە کوردییەکەوە دەکرا لەکاتێکدا لەناو خۆیاندا ناکۆك بوون و نەگەیشتبوونە یەک ئامانج.
ئەوانە رێگەیان خۆشکرد بۆ ئەوەی دواتر کۆماری ئیسلامی دەستبکاتەوە بە هێرشکردن، ئەمجارە بۆ ئەوەی بەتەواوەتی کۆتایی بە بەرخۆدانەکان بێنێت لە کوردستان. بەنی سەدر کە سەرۆكی کۆمار بوو بە سوپای وت پوتەکانیان دانەکەنن تا ئاشتی لە کوردستان بەرقەرار دەبێت. ئیتر شەڕێکی درێژخایەنی خوێناوی کرا لە بەهاری ١٩٨٠.
بێهروز ئەندامی وەفدە کوردیەکە بوو. لەگەڵ دەستپێکردنی شەڕ هێزە کوردییەکان چوونە گوندەوار و ناوچە سنوورییەکان، سەرکوتکردنی دەوڵەتیش بەردەوام بوو لە دژی ئەوانەی پارتیزانانە بەرگرییان دەکرد. بێهروز بەرپرسی رێکخستنی هێزەکان بوو لە ناوچەکانی باشوری کوردستان (لە ئێران). ئا لەو کاتەشدا بوو کە گۆڕانکاری گرنگ لەناو ریزەکانی رێکخراوی چریکەکاندا روویاندەدا.
رژێم بە سەرکردایەرتی خومەینی ئەم سیاسەتەی پەیڕەوکرد کە “دوای شا نۆرەی ئەمریکایە”. توندترین فۆرمی دژە ئەمریکایی خستە گەڕبۆ ئەوەی دەسەڵاتی خۆی لە دەوری ئەو دروشمە تۆکمە بکات و ئاسایشی دەسەڵاتی خۆی پارێزراوبێت. بۆ ئەوەش دەستیگرت بەسەر باڵوێزخانەی ئەمریکایی لە تاران و تەواوی وڵاتەکەی لە دەوری دروشمی “مردن بۆ ئەمریکا” کۆکردەوە. ئەمە جگە لە گەلی کورد کە دوای ئەو شەپۆلە دژە ئەمریکاییە نەکەوتن و بەردەوام بوون لە داوای خۆیان بۆ ئۆتۆنۆمی. ئیتر کوردەکان بە دەوڵەتیشیان وت نا بۆ ئەو سیاسەتە و خۆیان ئامادەکرد بۆ بەرەنگاربوونەوە دژ بە کۆماری ئیسلامی. دواتر چریکەکان دوو رێگایان لەبەردەمدا بوو: پشتیوانی هەڵویستی بەناو “دژە ئیمپریالیستی” رژێم بکەن یان بەردەوام بن لە سەر پێگەی دیموکراتیانە و شەڕکردن لە دژی رژێـم بۆ دۆزی سیاسەتی ئازاد.
دوای ماوەیەك لە کێشەی ناوخۆ بە داخەوە چریکەکان زۆربەیان پشتیوانی سیاسەتی بەناو “دژە ئیمپریالیزمی” رژێمیان کرد ، هەر بەهۆی تێگەشتنی کەمیش لە دیموکراسی دژی ئازادی سیاسی وەستانەوە و بەناو “یەکێتی دژ بە ئیمپریالیزمیان” کردە بەرنامەی سەرەکی سیاسییان. ئەم سیاسەتە و هەڵوێستی زۆرینە دژ بە خەباتی چەکداری رێگەخۆشکەر بوون بۆ روودانی جیابوونەوەکە. رێكخراوەکە بەسەر دوو باڵی “زۆرینە” و “کەمینە” دابەش بوو لە هاوینی ١٩٨٠. باڵی زۆرینە پشتیوانی رژێمیان کرد هەرچەندە رەخنەشیان لێی هەبوو. باڵی کەمینەش دژ بە رژێم وەستانەوە بە هەموو فۆرمێك، بە خەباتی چەکداریشەوە.
ئەم رەوشە کاریگەرییەکی قوڵی کردە سەر لقی کوردستانی چریکەکان و بووە هۆی چەند رووداوێکی تراژیدی لە مێژووی ئەو رێکخراوەدا. دوای ئەوەی باڵی زۆرینە بە بیرێکی ساکارەوە پشتیوانی رژێمیان کرد، لقی کوردستان لەوەش زیاتر دەستیان لە بەرگری بەردا و دژی بەرخۆدانی چەکداری وەستانەوە. ئەمەش کوردانی شۆك کرد و زۆر توڕەبوون لە رێکخراوەکە. لە ئەنجامدا لقی کوردستان (باڵی زۆرینە) لە دوو لاوە هێرشی دەکرایە سەر، لە لایەك بەهۆی سیاسەتی داپڵۆسینی رژێم کە باڵی زۆرینەی هەر وەك دوژمن تەماشا دەکرد، لە لایەکی دیکەوە لە لایەن هیزە کوردیەکانی بەرگرییان دەکرد وزۆر توڕەببوون لەو سیاسەتە و لەبەرامبەریدا دانیان بەخۆیاندا نەدەگرت.
ئەوەبوو لقی کوردستان هیچ بژاردەیەکی نەما جگە لەوەی کوردستان جێبهێڵێت و بۆ ماوەیەك ئەندامانی بنێرێتە بەشەکانی دیکەی وڵات، بەتایبەتی تاران و تەبرێز. ئەمە یەکێك لە خەمناکترین قۆناغەکانی ژیانی شۆڕشگێڕێکی وەك بێهروز بوو. ئەو خودی خۆی ببوە دوو کەرتەوە لەنێوان دڵ و مێشکیدا. سەرباری هەموو رەخنەکانی لە سیاسەتی گۆڕاوی چریکەکان، ئەو دژ بە جیابوونەوە و دابەشبوونی رێکخراوەکە بوو، بۆیە مایەوە لەناویدا (لەگەڵ باڵی زۆرینە).
جگە لەوەش گەیشتبووە ئەو بڕوایەی کە جەنگی کوردستان دژ بە کۆماری ئیسلامی بێئەنجامە. لەپەیوەند بە لایەنێکی شاردراوە لە پرسیارەکەتاندا، پێویستە ئەوە بڵێم کە بێهروز هەرگیز متمانەی لەدەستنەدابوو لە داکۆکیکردن لە مافی نەتەوەیی گەلی کورد. لە تارانیش دەستیکرد بە کارە سەختەکانی بۆ ئەوەی لقی کوردستان جێگەی خۆی بگرێتەوە و بەردەوامیدا بە خەباتی سیاسی بۆ بەرگریکردن لە مافەکانی گەلی کورد.
هەندێكجار بۆچوونی زۆر توندی هەبوو لەسەر هێزە راستڕەوە کوردیەکان و پەیوەندیان بە رژێمی سەدام حسێنەوە لەکاتی جەنگی ئێران و عێراق، لە هەمانکاتیشدا بە قەد یەك گەردیلە سازشی بۆ رژێمی ئێران نەکرد. دواجار لە تشرینی یەکەمی ١٩٨٠ بێهروز سولەیمانی و چەند هاوڕییەکی دیکە رێکخراوی چریکەکان (باڵی زۆرینەشیان) جێهێشت، ئەوان بە گروپی ١٦ی ئازار ناسران.
بابەتی سەرەکی جیابوونەوەکەی ئەم باڵەی ئەوان ئەوە بوو باڵی زۆرینەی چریکەکان دەیویست لەگەڵ حزبی تودە (حزبی شیوعی ئێرانی سەر بە سۆڤیەت) یەکبگرێت، بێهروز تەواو دژی ئەوە بوو.
وەك من لە نزیکەوە ناسیومەوە و لەگەڵیدا لە پەیوەندیدا بووم تا رۆژی ئەو جیابوونەوەیە، خاڵی سەرەکی جیابوونەوەی لەوان بۆ بێهروز مامەڵەکردنەکە بوو لەگەڵ کۆماری ئیسلامیدا. لە راستیدا ئەو وەڵامی بۆ پرسیارەکانی خۆی نەدۆزییەوە تەنانەت لەو گروپەشدا کە جیابوونەوە (لە باڵی زۆرینە)، بەڵام هەر بە هێزەوە تا دوا ساتەکانی ژیانی درێژەیدا بە چالاکییەکانی هەرچەندە بەردەوام رەخنەشی هەبوو. ئەو لەو گروپە نوێیەدا راوێژکاری کۆمیتەی ناوەندی بوو، هەمان ئەو پۆستەی کە لە چریکەکاندا هەیبوو.

دەنگەکان: زۆربەی گروپە سیاسییەکان ئەو کاتە لیژنەی ئەمنی خۆیان هەبووە، هەندێکیشیان دەزانرێت کە لێپێچینەوەیان ئەنجام داوە، کەسانیکیش کە لەو سەرەمەدا ژیاون باس لەوە دەکەن تەنانەت گروپی سیاسی چەکدار هەبووە ئەو کەسانەیان کوشتووە کە بە هەڕەشەیان زانیون. ئایا راستە بێهروز لەو کردەوانەدا بەشداربووە. ئایا ئەندامی لیژنەی ئەمنی بووە بەر لە جیابوونەوەی هەردوو باڵەکەی چریکەکان؟ دەنگۆیەك هەیە کە لێپێچینەوەی لەگەڵ کەسیك کردووە و دانپیدانەکانی تۆمار کردووە و دواتر کوژراوە لەسەر ئەوەی خیانەتی لە رێکخراوەکە کردووە، لەسەر هەبوونی پەیوەندی بە موخابەراتی ئێران یان عێراق. باسەکان ناڕوونن ، بۆیە گرنگە تێگەیشتن هەبێت لەسەر ئەوەی لیژنە ئەمنییەکانی گروپە چەپەکان سەرقاڵی چی بوون. رەوشی ئەمنی بۆ ئەو گروپانە لەو سەردەمە چۆن بووە لە کوردستان، ئایا فوو لە چرای ژیانی کەسی بێتاوان کراوە یان ئەشکەنجە ئەنجامدرابێت لەلایەن گروپە چەپەکانەوە؟

بەهزاد کەریمی: یەکەم، لە تێکۆشانی چەکداریدا مردن و ژیان پرسێکی گرنگە. درووستکردنی یەکینەیەکی ئەمنی و پاراستن سروشتییە و حەتمیشە. هەر گروپێك کە ئەم فۆرمە لە خەبات دەگرێتە بەر و خۆی ناپارێزێت مانای وایە ئەو گروپە گاڵتەی بەخۆی دێت.
دەبێت بڵێم لقی کوردستان و ئۆفیسی سنە ئەوەندە سەرقاڵ بوون نەپەرژانە سەر ئەوەی یەکینەیەکی ئەمنی درووستبکەن، هەرچەندە بە هەستیاریەوە مامەڵەمان دەکرد و هەموومان ئاگاداری خۆمان بووین. بۆیە دەکرێت لێپێچینەوە کرابێت لەوانەی شکیان لێکرابێت کە بۆ دوژمن دزەیانکردبێتە رێکخراوەکەوە. ئەوەندەی من ئاگادارم بێهروز بەشدار نەبووە لە لەناوبردنی هیچ کەسێك. من هەموو ئەو جۆرە باسانە رەت دەکەمەوە.
لە شوباتی ١٩٧٩ تا شوباتی ١٩٨٠ من بەرپرسی لقی کوردستانی چریکەکان بووم بەر لەوەی بمنێرنە تاران، دوای ئەوە ئیتر راستەوخۆ بەشدار نەبووم لە کاروباری کوردستان. لەو ساڵەدا (کە بەرپرس بووم)، بێهروز لە چوارچێوەی پەیکەری رێکخراوەییدا کاری دەکرد و پابەند بوو پێی. ئەو راپۆرتەکانی بۆ من دەنارد لەسەر کارەکانی ئۆفیسی سنە و لقی کوردستان، بۆیە بڕواناکەم بابەتێکی هێندە گرنگ هەبووبێت لەژێر بەرپرسیارێتی ئەودا روویدابێت و منی لێ ئاگادار نەکردبێتەوە.
چەندین بابەتی سیاسی هەبوون لە نێوانماندا کە من و ئەو لەسەری ناکۆك بووین. من هەندێك سەرکێشم لێ بەدی دەکرد لە چالاکییەکانیدا و هۆشداریم پێدەدا لەو بارەیەوە، هەندێك جار هاوڕام بوو، هەندێكجاریش موناقەشەی دەکرد لەسەر ئەوەی کە ئەو راست دەکات. لێ بیرم نایەت هەرگیز بە پێچەوانەی بڕیارەکانی لقەکەوە کاری کردبێت، هەرکاتێكیش لق ئاگادری کردبێتەوە بڕیارێك بگۆرێت گۆڕیویەتی.
ئەو ساڵەی کە سەرۆکایەتی ئۆفیسی سنەی دەکرد بێهروز لە پێگەیەکدا بوو کە دەیتوانی بڕیاری زۆر بدات و سەرکردایەتی لقی کوردستان لە مەهاباد توانای نەبوو رایگرێت، بەڵام من گەواهی دەدەم کە هەرگیز پێشێلکاری ئەو پەیمانانەی نەکرد کە بە حزبەکەی دابوون یان سەرپێچی لە بڕیارەکانی حزبەکەی بکات.
سەرباری ئەمانە دەبێت دان بەوەدا بنێم کە شەش مانگی سەرەتای ١٩٨٠ لقی کوردستان لەژێر چەندین فشاری جۆراوجۆردا بوو، هەروەها توشی جۆرێك لە شڵەژان بوو لە سەرکردایەتیەکەیدا چونکە ئەندامەکانی تیرۆر دەکران و بە ئامانج دەگیران لەلایەن کەسانی “دەرەوە” و “ناوەوە”، دەکرێت رووداو هەبووبن کە بە چاوی دادوەری ئەمڕۆمان تەنیا لێکەوتەیان پەشیمانی و توڕەییە. بە هەرحاڵ رەوشی ئاڵۆزی ئەو سەردەمەش ناکرێت پشتگوێ بخرێت.

دەنگەکان: پەیوەندی نێوان چەپی کورد و چەپی ئێران زۆر لاوازبووە لەم چەند دەیەی رابردوودا بە بەراورد بەو کاتەی کە بێهروز سلیمانی لە کوردستان بوو. راستە ئەوە ٤٠ ساڵە لە ئێران چەپ بە گشتی لە پاشەکشەدایە و لەسەر پێی دواوەی وەستاوە بەهۆی داپڵۆسینی دەوڵەتەوە، بەڵام بۆچی پەیوەندی ئەو دوو لایەنە ئۆپۆزسیۆنە ساڵ بە ساڵ لە لاوازیدایە لە کاتێکدا کۆماری ئیسلامی توانیویەتی بنکەیەکی پتەوی پشتیوانی جەماوەی کورد بۆ خۆی درووست بکات. لێکدانەوەی ئێوە بۆ ئەم رەوشە چییە؟

بەهزاد کەریمی: راستە پەیوەندی نێوان چەپ و هێزە کوردیەکان لە هەموو روویەکەوە زیانی پێگەیشت و لە دوا ئاساتی لاوازیدایە. کاتێكی زۆریشی دەوێت بۆ چاککردنەوە و هێنانەوەی ئەو پەیوەندییە بۆسەر رێگەیەکی درووست، بەڵام من پێموانییە رژێم بنکەیەکی لەوشێوەیەی هەبێت.
لە ئێران نەک تەنیا چەپ، رێکخراوە کوردیەکانیی دیکەش کێشەی زۆر گەورەیان هەیە بەهۆی ستەمی رژێم و ناکۆکی ناوخۆییان. گرنگ ئەوەیە کەمەرشکێن نەکراون و ئێستاش هەموو لایەك هۆشیاربوونەتەوە لەسەر پێویستی هاوکاریکردنی یەکدی و تێگەیشتنی کۆمەڵگەکانیان.
من هەوڵ ئەدەم پەرداخەکە نیوە ببینم و هیواخوازم جارێکی دیکە پڕببێتەوە. ئینجا لاوازی ئەو پەیوەندییەش پەیوەست نییە بە ژیان و مانی کەسێکەوە، بە بێهروزیشەوە. ئەمە پرۆسیەکی گرنگە و پەیوەندی بە چەندین هۆکار و کاردانەوەی فراوانەوە هەبووە و هەیە، کە باسکردنیان لەدەرەوەی توانای ئەم دیمانە (کورتەدایە).
بزووتنەوەی کورد لە ئێران لە قۆناغێکی سەختدایە، بەڵام بەردەوامە چونکە رەگەکەی لەناو گەلی کوردایە ، لە ئێرانیشدا هیچ هێزێك نییە بە ئاستی چەپ بەرگری بکات لە مافە ڕەواکانی کورد.
گومان لەوەدا نییە کە کۆماری ئیسلامی ئێران هەبوونێکی سەربازی و ئەمنی بەهێزی هەیە لە کوردستان، بەردەوامیش لە هەوڵدایە کە کوردستان بکاتە بنکەیەکی سەرەکی خۆی لە رێگای هێزە ئیسلامییەکانەوە، ئەمە رابردووی هەیە کە دەکرێت ببینرێت. من پێموانییە کۆماری ئیسلامی سەرکەوتوو نەبووە لەوەی کە بنکەیەکی بەهێزی کوردی هەبێت.
شیکردنەوەی رەوشی ئێستای کوردستان کاتێكی زۆری دەوێت، کە ناکرێت لەم پرسیار و وەڵامانەدا شیبکرێتەوە کە تایبەتن بە کەسایەتی پایەبەرز بێهروز سلیمانی، جا با ئەم دیمانەیەمان بە چەند دێڕێك لەسەر ئەو کەسایەتییە کۆتایی پێ بێنین .
بێهروز سلیمانی زیندووە و سەرنجی ئێوەش وەك لێکۆڵەرەوانی کورد لەسەر ئەو خۆی بەڵگەی ئەوەیە.
بێهروز ئەستێرەیەکە لە ئاسمانی چەپی ئێران، یەکێك بوو لە بە ئەزموونترین و خۆنەویسترین رۆڵەکانی گەلی کورد، کە لە ١٠ تشرینی دووەمی ١٩٨١ کاتێك لەلایەن دوژمنەوە گەمارۆ دەدرێت، بە بەرچاوی هاوژینەکەی و منداڵەکانیەوە وەك پڵنگێك بۆ پەنجەرەی ماڵەکەی هەڵدێت و لە بەرزترین نهۆمەوە خۆی هەڵدەدات.
ئەو گیانی سپارد و دوژمن واقی ورما، ئەو نەیهێشت دوژمن پەی ببات بە تەنیا یەك زانیاری لەوانەی لە دڵیدا هەڵیگرتبوون.
هەروەك شاعیری گەورە ئەحمەدی شاملو لە شیعرێکیدا باسی دەکات، ئەو لە مردنی خۆی دڵنیا بوو بۆیە ساتی مردنی خۆی هەڵبژارد و خستییە سەر پاشخانی ژیانی شۆڕشگێری خۆی.
ئەو دەشیزانی ئەگەر دەستگیر بکرێت لە ژێر ئەشکەنجەدا تا دوا ڕادە هەوڵی شکاندنی دەدەن، تا ئەو ئاستەی نەتوانێت بۆ گولەبارانکردنی لە سەر پێیەکانی خۆی بوەستێت.
نهێنییەکانی خەڵك و هاوڕێ کانی لەگەڵ خۆیدا بردە ژێر گڵەوە، دوژمنیش شکستی خوارد لەوەی ئەو زانیاریانەی دەستبکەوێت.
بێهروز سلیمانی تەنیا منداڵی سنەی شارەکەی خۆی نەبوو. تەنانەت دەڕبڕینە کوردییەکەی دەڵێت “ئەی رۆڵەی گەلی کورد” یان لە ئیران دەڵێن “تێکۆشەری ئازادییەکانی گەلی ئێران” بەسنین بۆ ئەوەی پێناسەی بێهروز بکەن.
بێهروز سەر بە کەمپی جیهاندۆستی مرۆڤایەتی و ئازادی و دادپەروەری دنیا بوو. ئەو شا سولەیمانی ئازار و حەسەرتی کوردستانی شۆرشگێر بوو. با ساتێك خۆ بچەمێنن بۆ (یادێك لە) بێهروز سلیمانی.

ئەم دوو ڤیدیۆیەی خوارەوە بەشێکی کەمن لە مقاوەمەتی خەڵکی کوردستانی رۆژهەڵات بەتایبەت شاری سنە دژ بە سوپای کۆماری ئیسلامی، لەگەڵ کۆبونەوەی چریکەکان لەتاران. بۆ ئاگاداریتان ڤیدیۆکان کرتەی توندو تیژی لە خۆیدەگرێت.

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.