ڕەزا حەمە بولبولێکى خۆشخوان لە گوڵزارى شیعرى گۆرانییدا.. کاروان حەسەن
شیعرى گۆرانى یەکێکە لە جۆرەکانى شیعرى کوردى و هاوشانى شیعرى دڵدارى و شیعرى فێرکردن و هتد..
ئەم جۆرە شیعرە زمانى ویژدانە و شان بەشانى گۆرانى ڕۆیشتووە، دیارە گۆرانى لەلاى هەموو نەتەوەیەک باوە و کەس لێى بێبەش نییە،
شیعرى گۆرانى واتا ئەو شیعرەى بۆ گۆرانى هەڵدەبژێردرێت و ئەگەرچى خۆى هونەرمەندەکە دێت و شیعرەکە هەڵدەبژێرێت، ئەوە ناگەیەنێ کە شاعیر بێت شیعر بۆ گۆرانى بڵێت بەڵکو ئەوە هونەرمەندە شیعرەکە هەڵدەبژێرێت و دەیکات بە گۆرانى، زۆرتر شیعرى لیریک ئاوازیان بۆ دادەنرێت و دەکرێن بە گۆرانى بەکاردێن و بەئاسانى و بەجوانى و خۆشتر ئەچنە دڵەوە و جۆرێک لە ئاواز و مۆسیقى و ڕیتمى ناوەوە و دەرەوەى هێندە چێژبەخشە زیاتر بۆ گۆرانى دەبێ و لەبارتر و جوانترە بۆ وتن. واتا جۆرێک لەشیعر هەیە و هونەرمەند هەڵیدەبژێرێ و جۆرێک لە ئاوازى بۆ دادەنێ و دەیچڕێ.
ڕەزاحەمە یەکێکە لەو شاعیرە جواننووس و پڕ ئەزموونانەى ئەدەبى کوردى. ئەو چل ساڵێکە دەنووسێ و ژیانى خۆى ئاوێتەى شیعر کردووە، یان شیعرى ئاوێتەى ژیانى خۆى کردووە. ئەو لەڕووى نووسینەوە کەم دەنووسێ بەڵام زۆر قوڵ و پڕ مانا و چێژبەخش دەنووسێ، شیعرەکانى تام و چێژى تایبەت و ڕیتم و ئاوازى پڕ جۆش و خرۆشیان تێدایە. وەک بەرهەم ڕەزا حەمە تەنیا نامیلکەیەکى بچکۆڵە بڵاو کردۆتەوە بەناوى (مەڵبەندەکەى لەمەڕ ئێمە)جگە لەم نامیلکەیە هیچ دیوان و بەرهەمێکى ترى چاپ نەکردووە.
زمانى شیعرى و شێوەى نووسینى ڕەزاحەمەى شاعیر جۆرێک لە ژیانى پڕ لەخەم و کەسەر و سۆز و غەریبى و نیشان دەدەن، خۆشەویستى و پەیوەست بوون بەنیشتمان و گەلەوە دەبەستێتەوە. سۆز و دەربرین و هاوخەمى بۆ خەڵک و گەلى خۆى بۆتە جۆرێک لە زمان و سۆزدارى بۆ میللەت و نەتەوە،ڕەزا حەمە لەڕێى شیعرەوە سۆز و هەستى ناخى دەردەبڕێ و دەیگەیەنێ و هەموو ئەو وشە پەنگ خواردووانەى ناخى ئەو مرۆڤانەى کەتواناى دەربڕینیان نییە بەهەر هۆکارێکەوە بێت ئەم لەجیاتى ئەوانەوە دەریان دەبرێ. یان وەک ڕەزا حەمە خۆى دەڵێ: ( مرۆڤ خۆى لەخۆیدا شیعرێکى جوانە. بەڵام ئەفسوس هەموو مرۆڤێک ناتوانێ خۆى بنووسێتەوە).
هەرلەکۆنەوە گوتراوە کە (زمان گۆرانى بووە، یان زمان شیعر بووە).
واتا زمان و گۆرانى و شیعر هەر لەکۆنەوە پەیوەندى پتەویان لەنێواندا هەبووە. نەزمان بێ شیعر دەبێ نەشیعریش بێ زمان دەبێ،
واتە (گۆرانى و شیعر و مۆسیقا هەر لە سەرەتاى مرۆڤى سەرەتاییەوە سەریان هەڵداوە و پەیوەندییەکى لێک دانەبڕاو لە نێوانیاندا هەیە. بەواتایەکى تر شیعر هەرلەبنەچەیەوە مەزموونێکى ئاوازدارە).
بە وردبوونەوە لە چەند نموونەیەک لەشیعرەکانى ڕەزا حەمەى شاعیر باشتر و جوانتر لێیان تێبگەین.
کەس نییە لە ئێمە لەڕابردوودا و تا ڕۆژى ئەمرۆش گوێبیستى شیعرەکانى ڕەزا حەمە نەبووبێ . یان چەند نموونەیەک لە شیعرەکانى دەخەمە ڕوو.
کەم هەیە لە ئێمە چ لە ئێستا و چ لە ڕابردوودا گوێى لە دەنگە بەسۆزەکەى مامۆستا ئیبراهیم خەیات نەبووبێ و لەگەڵ گۆرانى (ئێمە گیانێکین لەدوو جەستەدا) هەست و سۆزى نەخرۆشابێ. دەقى ئەم شیعرە یەکێکە لە شیعرە جوان و پڕ سۆز و بەچێژەکانى ڕەزا حەمە. کە لەدوا دێڕى شیعرەکەیدا زۆر هونەریانە و وەستایانە ئاماژەى بەناوەکەى خۆى (ڕەزا) کردووە. ئەم گۆرانییە لە ساڵى (1983) تەلەفزیۆنى کەرکووک تۆمارى کردووە. ئەمەش دەقى شیعرەکەیە بەناوى (پەیمان)
ئـێمە گیانێکیـن لـــە دوو جـــەستەدا
وەک شـیعر و ئاواز لەیەک بەســتەدا
دنیا نـــاتوانێ لێـکـمـــان کــــاتــــەوە
مـــەگــــەرخوا بــۆخـــۆی بمانباتـــەوە
ئێمە پەروەردەی یـەک خــۆڵ و ئـاوین
بۆ یــەک مەبەســت و بۆیەک پێناوین
لــــە نــــاو یــــەکــتردا تـوواویـنـەوە
ڕێبواری یـــەک ڕێین جیـانـــابیـــنەوە
پـــەیمانمــانداوە تـــا لـــە ژینـــا بین
بۆتــەنها ســــاتێ بێ یــــەکتر نابین
ئـــەگــەر لـــەودنیاش زیندوو بینەوە
هــەر وەکو ئێســتا یــەک ئـەگرینەوە
یــەک بۆیــەکتری خۆراکی گــیــانین
لــــە تــــەنــگــانەدا بۆیەک قوربانین
عەشــقی پیرۆزی ئێـمـە وەهــایـــە
هه‌تــــا خواوندیش لێمان(ڕه‌زا)یه
هەر هەمان کات و هەمان ساڵ هەمان هونەرمەند گۆرانى (گەردوونى) تۆمارکرد، کە دەقى شیعرەکە ئەمەیە .
ئەگەر گەردوون درۆ ناکا، بائەفسانەى خۆى بنوێنێ
جـوانێکى تر لــە وێـنـەى تۆ لـە دنیادا بـخـولـقێـنێ
هونەرمەندى دەنگ خۆش (بەهجەت یەحیا) شیعرێکى پڕ ئاوازى (ڕەزا حەمە)ى شاعیرى کردۆتە گۆرانى و لە ئاواز و ڕیتمێکى پڕ جۆش و خرۆشدا بەدەنگە نەرمەکەى خۆى بۆمانى چڕیوە، ئەمەش شیعرکەیە.
من ڕۆژانم مشتێ خەمە
شەوانەم چەپکێ ئازارە
چاوم وەکو چاوى نالى
لە دووریتا دوو ڕووبارە
تەنیایى بۆتە دایەنى
کۆرپەى حەز و خەونەکانم
کەس گوێ ناگرێ لە ئاوازى
هەنسک و کوڵى گریانم
لەگەڵ کام ڕووباردا بڕۆم
بەرەو کام ئاسمان هەڵفڕم
کە پابەندى غەریبى بم
شوێن پێى کام خۆزگە هەڵگرم
تێبینى هونەرمەند بەهجەت یەحیا دوو سێ کۆپڵە شیعرى خوالێخۆشبوو (شێرکۆ بێکەسى) تێهەڵکێش بە گۆرانییەکە کردووە.بەڵام شیعرەکەى شێرکۆ بێکەسى کردووە بە مقامێک لەکۆتایى گۆرانییەکەدا.
هونەرمەند خالید ڕەشید چەند شیعرێکى ڕەزا حەمە کردۆتە گۆرانى و خەمەکانى غوربەتمان بۆ هەڵدەڕێژێ،ئەمەش دەقى شیعرى غوربەت:
بێ ڕەنگ و بۆیە، جیهانی غوربەت
پڕە لە تاسە و هەنسک و حەسرەت
کــە مــن ڕۆحــەکەم لە کوردستانە
بە من چی خۆشی ئەم هەندەرانە
بێ ناز و بێ کەس، بێ دۆست و هاودەم
بوومەتە هاوڕێی گیانی گیانی خەم
هێندەم نۆشیوە تاڵى جودایی
بوومەتە پاشای دنیای تەنیایی
بێ کۆڕ و دەستە و ماڵ میوانم
بە بێ هاوخوان و بێ دیوەخانم
مەڵێن هاوارم بەسەر زاریە
بوونم وابەستەی کوردەواریە
من خۆشی ژیان نەیخەڵەتاندم
دەستی زۆرداری دەری پەڕاندم
بێ داڵدە و چارەم، نیمە دەرەتان
لەوێ ڕۆح کێشان، لێرە ڕۆح سووتان
هونەرمەند خالید ڕەشید ئاوازێکى پڕ لە سۆزى بۆ شیعرێکى ڕۆمانسى ڕەزاحەمە داناوە و هەرخۆشى چریویەتى بەناوى (بووکى ئێوارە) ئەمەش دەقى ئەو شیعرەیە و چێژێکى تایبەتى هەیە.
بەرامەی پاش بارانی کەم
لە لاملی جوانت ئەدەم
دەتکەم بە بووکی ئێوارە و
زەردەپەڕت لەبەرئەکەم
شەو جێی شیعرت بۆ ڕادەخەم
تریفەی مانـگـت پیـادەدەم
ئەستێرە بۆت بجریوێنێ
فریشتەی خەو بتنوێنێ
نەرمە با شەپۆلی قژت
بەسەر ڕووتا ببا و بێنێ
خۆشەویستیم بێتە خەوت و
سپێدە بەئاگات بێنێ
ئەگەر ئەم دنیا گوڵێک بێ
تۆی ئافرەت ڕەنگ و بۆیەتی
هەرکەسێکیش تۆی خۆشنەوێ
دیارە ڕقی لە خۆیەتی
دیسان هونەرمەند خالید ڕەشید شیعرێکى ترى ڕەزا حەمە دەکاتە گۆرانى بەناوى (سۆفى) دا بەدەنگە پڕ سۆزەکەى خۆى چریوە و بە پەیڤە سەنگین و ناسک و جوانەکانى ڕەزا حەمە ئاشنامان دەکات. ئەمەش دەقى شیعرەکەیە.
هەى بەسۆفى مەزهەبى دوو چاوت بم
وەى بە شێخى تەریقەى دوو لێوت بم
سوتانى ڕۆحەکەم، لەسینەم وەدەربێ
گڕى عەشق لەباڵاى ئەم دنیا بەردەبێ
خۆشەویستیم پەیامێکى ئاسمانییە
بۆ تۆ سووتان شەهادەت و قوربانییە
من نە مەمم نە فەرهادم نە دێوانەم
پێغەمبەرى خۆشەویستى ئەم زەمانەم
لەدڵدارى سەردەم ناچێ ئەم عەشقەى من
ئەفسانەیە، داستانێکە گەورە و مەزن
هونەرمەند کاوە حەمە ساڵح دەقێکى شیعرى ڕەزا حەمەى کردۆتە گۆرانى و لە ناخێکى پڕ هەست و سۆزى غوربەت و دوورى لە گەل و نیشتمان بە دەنگە زوڵاڵەکەى بۆمانى چڕیوە. ئەمەش دەقەکەیە بەناوى (غەریبى)
گه‌ر غه‌ریبی چاوم بوایه
له‌مێژبوو ده‌رمـهێنابوو
هیوای ئاینده‌م نه‌بایه
ئێستا ئێسكیشم نه‌ما بوو
غه‌ریبی ژانه، خورپه‌یه
سووتانێكى بێ كڵپه‌یه
خه‌زانی توشیى و نه‌هاته
وشكه گریان، مه‌رگه‌ساته
گێژاوی گۆمێكی مه‌نگه
تونێلی تاریكی و مه‌رگه
زامێكه تابڵێی به‌سوێ
هاوارێكه ناگه‌ته جێ
هەر هونەرمەند کاوە حەمە ساڵح بەدەنگە خۆش و پڕ لە حەماسەکەى دەقێکى ترى وەرگرتووە و بە ئاوازێکى پڕ جۆش و خرۆش بەدەنگە خۆشەکەى بۆمان دەچڕێ و کارەساتى ئەنفالمان بۆ دەگێڕێتەوە. ئەمەش دەقەکەیەتى:
ئه‌گه‌ر وتیان هه‌واری كاروانی ئێوه بۆچی دووره
ئه‌گه‌ر وتیان داروبه‌ردی وڵاته‌كه‌ی له‌مه‌ڕ ئێوه بۆچی سووره
هه‌موو هاواركه‌ن به‌جارێ
بڵێن، چونكه:
له‌ئاسمانی مه‌ڵبه‌نده‌كه‌ی له‌مه‌ڕ ئێمه
له‌جێی باران خوێن ده‌بارێ، خوێن ده‌بارێ
خوێن دەبارى
جگە لەم بەرهەمانەى سەرەوە کەباس کران هونەرمەندى تریش شیعرى ڕەزا حەمەیان کردووەتە گۆرانى و چڕیویانە وەک ( ناسڕى ڕەزازى) شیعرى (هۆ هۆزەکەم دەنگى زوڵاڵى تۆ نەبێ) و زاهی جەلال و جیهان ئیبراهیم خەیات و کیژان ئیبراهیم خەیات و هى تر.
کاروان حەسەن / هەولێر
(1/1/2022)
