سیکۆلاریزم و چەند سەرنجێك..15… شەماڵ بارەوانی

بەشی پانزەهەم و کۆتایی/

لە دەوڵەتی سیوکراتیدا، مرۆڤی سیکۆلاریست، یان، لائیک، یان بێ بڕوا، یاخود، کەسانی ترانس جیندەر و هۆمۆسێکشواڵ و لیسب، هەرگیز، جێگایان نابێتەوە، تاوانی بێ ئەخلاقی و دوژمنانی خوداوەند و ئایینیان دەدرێتەپاڵ، بێ ئەوەی گفتوگۆ و دیالۆگیان لەگەڵدا بکەن، ڕێگە و ئازادییان پێ بدەن، بمێننەوە، ڕێزیان بگرن و قبوڵیان بکەن، لێیان تێبگەن و گوێیان بۆ بگرن، بە پێچەوانەوە، بەکەم سەیردەکرێن، لێیان دەدرێت، سوکایەتی و بێ ڕێزییان پێ دەکرێت، دەکوژرێن و لەناو دەبرێن.

دەوڵەتی سیوکراتی،
دەوڵەتێکی پۆپۆلیستی و تۆتالیتاریزمە و هیچ جیاوازییەکی قبوڵ نییە. نەبیروباوەڕی دیموکراسی، نە خەباتی ناسیۆنالیستی و نەتەوەیی، نە سنووری جوگرافیای نیشتمان، نە سرودی ئەی ڕەقیب و نەتەوەیی، نەئاڵای نەتەوەیی، نە ئازادی مرۆڤ، نەسەربەستی و ماف و ئازادیەکانی ژن، نە یەکسانی جێندەری، هیچی قبوڵ نییه، جگە لە ئایدیۆلۆژیا سەراپاگیر و سەرکوتکارەکەی خۆی نەبێت.

بە كورتیەكەی تۆ وەك مرۆڤێك لە ناو دەوڵەتی سیوكراتیدا، دەبێت چیتر ببیت بە ڕۆبۆتێك و ڕێك بە كۆپیەكی ئەویتر، تاڕێگەت پێ بدرێت لە ناو قەفەس و زیندانی ئەویتر و لەژێر دەستی ئەویتر و لە ژێر سانسۆر و چاوێری و هەژموونی ئەویتردا، لە شێوەی تاكێكی مەسخكراو بێ مافكراو ئازادی سەلبكرا و سەربەستی زەوتكراو بوون دەستبەسەرداگیراو، چەشنی كۆیلەیەكی بێ ئیرادە و لاوازی كەرامەت ئەتكراو بەها ژێر پێ خراو، بە سەرشۆڕی و دەستەوسانی و بەو پەڕی ڕادەستبوون قبوڵی هەرشتێک و هەموو شتێك بكەیت، كە لە لایان ئەویترەوە بەسەرتدا دەسەپێندرێت.

بەو چەشنە، ئەو شێوازە ژیانە ئەتكراوە، ئەو ستایلە ژیانە مردنە، ئەو ژیانە جەحیم و بێ مروەتكراو بێ بایەخ كراوە، كە مافەكانی مرۆڤ و، مرۆڤبوون تێیدا چیتر كۆتایی پێ دێت و چەمكی هاووڵاتی بوون لە پەتی دەوڵەتی سیۆكراتی هەڵدەواسرێت.

ئیدی لە دەوڵەتی سیوکراتیدا، ڕوانین و ئایین و مەزهەب و ئیدەلۆژیایەکی دیاریکراو، لە دەستوور و سیاسەت و تەواوی کایەکانی ژیان جێگیردەکرێت و دەسەپێندرێت و فرە ڕەنگی و پلورالیەت و تۆلەرانس دەسڕدرێتەوە و یەک عەقیدە و یەک ئایین و یەک مەزهەب و یەک ڕوانین، دەکرێت بە کابەی پەرستشی هەموان و سەنتەری بڕیاردان و ئیتر دەبێت هەموان ئیلزام و پابەندبن بە ئیدۆلۆژیەت و سیاسەت و مەزهەبی فەڕمی دەوڵەتی سیوکراتیەوە.

لەوەهات سیستەمیکدا. چدی مانایەک بۆ فرە ڕەنگی و فرە دەنگی و چەمکی ئازادی و ئەویتر و کونجێک بۆ هەناسەی ئازاد و بۆ جیاوازیەکان نامێنتەوە و تاقە ڕوانگەیەک و تاقەدیدێک و تاقە دۆکترینێک، بە زۆری و بە کۆمەڵێک پاساو بیانووی نامرۆڤانە و نادیموکراسیانە و دژە ئازادیانە، دەکرێت بە ئایینی فەرمی دەوڵەت و عەقیدەی هەموان!.

ماوەتەوە بڵێم:
بۆیە گەربمانەوێت لە پەتای سیوکراتیەت و فێندەمێنتالیزمیەتی ئایینی ڕزگارمان بێت، ئەوا تاقە چارەسەر سیکۆلاریزم و دەوڵەتێکی عەلمانی دیموکراسییە.

دەوڵەتێک”کە لەگەڵ سەرجەمی هاووڵاتیانی خۆیدا به یەکسانی ڕفتار بکات، سا ڕەچەڵەکی ئیتنی یان ئایینی یان مەزهەبییان هەرچییەك بێت”(١) و ئینجا:
” پاشەکشەکردنی گۆڕەپانی ئاینییە لە ژیانی گشتیدا، بۆ ئەوەی ئاین تەنها لە ژیانی تاکەکەسدا بمێنێتەوە نەک هەیمەنەیەکی تەواوی هەبێت و وەکو جاران هەموو فەزای گشتی کۆمەڵگا داگیربکات”(٢). وە
“بۆیە پێویستە قانون و سیستەم مافی پەیڕەوانی هەموو دینەکان دابین بکات و بیانپارێزێت بەڵام ئایدیۆلۆجیا و قانونەکان لەسەر شەریعەتی هیچ دینێک دانەڕێژرێت تا پێشکەوتن و تەبایی کۆمەڵایەتی دابین بکرێت.”(٣).
پاشان دەبێ هەموان ئەو حەقیقەتە بزانن، کە” نه‌ عه‌لمانی، که‌سێکی مولحیده‌، نه‌ عه‌لمانیبوون، دژایه‌تیکردنی ئایینه‌. وه‌ک چۆن هه‌ر ده‌سه‌ڵاتێکی سیاسی، سیسته‌می خۆی هه‌یه‌، ئایینیش خاوه‌نی سیسته‌می تایبه‌ت به‌ خۆیه‌تی، عه‌لمانیبوون جیاکردنه‌وه‌ی ئه‌و دوو سیسته‌مه‌یه‌ له‌ یه‌کدی که‌ به‌ زیانی ئیسلامییانی توندڕۆ، وه‌لێ به‌ قازانجی هه‌ردوو سیسته‌مه‌که‌ (سیاسی و ئایینی) ده‌که‌وێته‌وه‌.”(٤)
بۆیە عەلمانیەت هەرگیز، مورادیفی بێ دینی و یەکسان بە ئیلحاد نییە.
عەلمانیەت دەڵێت” ئەوەی هی قەیسەرە بیدەرەوە بە قەیسەر، ئەوەی هی خوداشە، بیدەرەوە بە خودا.”
( مارقوس، مەتا، لوقا)
ئەم وتە بەناوبانگە لە سێ ئینجیلدا هاتووە كە بە تەواویی سنووریی دنیا لە سنووری ئاین جیا دەكاتەوە كە دواتر، لە سەردەمی نوێدا، بە عەلمانییەت ناوی دەهێنرێت كە لە لایەن چەواشەكەرانی دین و دنیا خەڵكی پێ فریو دەدرێت كە گوایە عەلمانییەت واتە ئیلحاد.”(٥).

پەراوێزەکان:
١-دەربارەی عەلمانییەت و ئایین(هەڵبژاردەیەک لە بەرهەمەکانی ئەرکون، د. محەمەد ئەرکون، وەرگێڕانی:د.نەوزاد ئەحمەد ئەسوەد،چاپی یەکەم-٢٠١٨، سلێمانی، پ٢٠٨.
٢-هەمان سەرچاوە، پ١٢١.
٣-سەرۆ قادر، (پێویستە سیستەم بە قانون یەکسانی دابین بکات
ئەگینا تەبایی کۆمەڵایەتی دروست نابێ، پەیجەکەی خۆی)، ٢٠٢٢/٨/٢٦.
٤- حەمەسەعید حەسەن، ئەوان و ئێمە، ڕۆژنامەی هەولێر، ژمارە(٣٧٠١)، یەکشەممە١٤ی ئابی٢٠٢٢.
٥-ئەحمەدی مەلا، بۆ مەلا بەڕێزەكان، ماڵپەڕی(ڕوانگە و ڕەخنە)، ٢٠٢٢/٨/٢٥.