ئایا شۆڕشێک لە ئارادایە؟.. وەرگێڕانی بۆ کوردی:کاوە عومەر
لەسەر بنەمای چاوپێکەوتنێک لەگەڵ کەناڵەجەدید ئامادەکراوە
دیمانەی خەلیل کەیوان لەگەڵ حەمید تەقوایی
خەلیل کەیوان
: لەگەڵ فراوان بوونەوەی ناڕەزایەتییەکان لە دوای کوشتنی مەهسا ئەمینی، کۆمەڵێک رسیاری گرنگ هاتوونەتە ئاراوە. لەوانەش ئایا شۆڕش لە ئێران دەستی پێکردووە؟ ئایا دەکرێت بە فراوانبوون و بەردەوامبوونی ئالۆزی شەقامەکان حکومەت ڕووخێنرێت؟ چی بكرێت بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌م ناڕه‌زایه‌تیانه وه‌ك ناڕه‌زایه‌تییه‌كانی ١٣٩٦ و ١٣٩٨ سه‌ركوت نه‌كرێن؟ مانگرتنی گشتی بۆ ڕووخاندنی كۆماری ئیسلامی گرینگی و پێگەی چییە؟ ڕۆڵ و كاریگه‌ری لایه‌نه سیاسییه‌كان له پێشهاته‌كانی ئێستادا چییه؟ ئەم پرسیارانە و چەند پرسیارێکی تر لە بەرنامەی ئەمڕۆدا لەگەڵ حامید تەقواییدا تاوتوێ دەکەین.
کۆماری ئیسلامی چەندین تاوانی ئەنجام داوە. کوشتنی مەهسا یەکێکە لەوانە. هەروەها کۆمەڵگاکە ناڕەزایی لەبەرانبەر بە تاوانەکانی دیکەشدا دەربڕیبوو. بەڵام ناڕەزایەتییەکانی ئێستا لە هەموو ڕوویەکەوە جیاوازن. ئێستا ئێمە شاهیدی ناڕەزایەتین لە هەموو لایەکەوە کە فراوانتر و توندوتیژترە. خەڵک یەکگرتوو بوون. یەکگرتنێکی ناوازە دروست بووە. ئایا شۆڕشێک ڕوودەدات؟ هەڵسەنگاندنی ئێوە بۆ ئەم دۆخە چییە؟
حەمید تەقوایی: ئەم تایبەتمەندیانە کە باستان کرد، دۆخی ئێستا و ڕاپەڕینی ئێستا جیاوازتر دەکەن لە ئەزموونەکانی ڕابردووی وەک ڕاپەڕینی ١٣٩٦ و ١٣٩٨. لێرەدا تەنیا چەند خاڵێک دەخەمەڕوو. یەکەم: ئەمجارەیان ناڕەزایەتی شارەکان لە دەوری تاوانێکی ئاشکرا و قێزەون و شۆککەری حکومەت ڕوودەدات. کوشتنی ژنێکی گەنج تەنها لەبەر “حیجابی خراپ”! ئێمە دەزانین کە پرسی حیجاب لە مێژە ململانێی نێوان کۆمەڵگا و حکومەت بووە. حیجاب ته‌نیا وه‌ك جۆرێك له جلوبه‌رگ نییه، به‌ڵكو وه‌ك چه‌كێكه كه حكوومه‌ت له‌ڕێگه‌یەوە كۆنترۆڵی كۆمه‌ڵگا ده‌كات و قامچی لێده‌دات، له‌لایه‌ن جه‌ماوه‌ری خه‌ڵك ناڕه‌زایه‌تی ده‌بێته‌وه. تەنانەت حیجاب لە زوڵم و چەوساندنەوە لە ژنان و بێبەشکردنی ئاشکرای ژنان لە مافەکانیان تێدەپەڕێت. حیجاب بۆتە ئاڵا و هێمای حکومەتێکی سەرکوتکەر دژی هەموو کۆمەڵگا. دەسەڵاتداران ماوەیەک لەمەوبەر خۆیان وتوویانە کە حیجاب سەنگەری یەکەمە، ئەگەر خەڵک ئەمە بگرێت سیستەمەکەمان دەڕوات. ئەوان ڕاست دەکەن و خەڵک ئەمەیان ناسیوە و لە ڕاستیدا خەریکی داگیرکردنی ئەم سەنگەرەن. ئەمە تایبەتمەندییەکی ئەم قۆناغەیە.
یەکێکی دیکە لە تایبەتمەندییەکان ئەوەیە کە حکوومەت تاوانی گرتن و کوشتنی مەهسای لە دۆخێکدا ئەنجامدا کە لە هەرلەوکاتەدا کۆمەڵگاکە لە تەقینەوەدا بوو. ماوەیەکی زۆرە خەڵک توانای بەرگەگرتنی ئەم دۆخەیان نەماوە و عەزمیان جەزمکردوە بۆ تەواوکردنی کارەکە. لە ناو ئەم دۆخەدا کە مەسەلەی کوشتنی مەهسا ڕوویدا، وەک پریشکێک تووڕەیی خەڵکی هەڵگیرساند. بەم مانایە ئەو هەلومەرجانەی کە هەبوون بە تەواوی ئامادە بوون بۆ ئەوەی سەرهەڵدانێکی لەو شێوەیە ڕووبدات.
لە کۆتاییدا دەبێ ئاماژە بەوە بکەم کە ناڕەزایی دژی حیجاب و زوڵم لە ژنان بابەتێکی گشتیی هەموو چین و توێژەکانە. قوتابیان، خانمانی ماڵەوە، فەرمانبەران، کرێکاران و چین و توێژە جیاوازەکانی کۆمەڵگا لە ڕاستیدا حیجابیان ناوێت و ئەمەش بۆتە پرسێکی یەکخستنەوە و سەرتاسەری. وەک نموونەیەک دەتوانم ئاماژە بە مانگرتنی گشتی لە کوردستان بە ڕاپەڕینی شارەکان بکەم. ئێمە لە ساڵانی ڕابردوودا لە کوردستان مانگرتنمان هەبووە و بەزۆری لەسەر بابەتگەلێک بووە کە بە شێوەیەکی سەرەکی تەنیا لە کوردستاندا قەتیس بووە. لەلایەکی دیکەوە ڕاپەڕینی گشتیشمان هەبووە کە هاوکات نەبووە لەگەڵ مانگرتنەکانی کوردستان و تەنانەت ناڕەزایەتی زۆریش لە شارەکانی کوردستان هاوکاتیان نەبووە.بەڵام ئەمجارەیان بابەتەکە تەواو جیاوازە. لە وەڵامی کوشتنی مەهسادا، شارەکانی کوردستان ڕادەپەڕن، شارەکانی ئێران ڕادەپەڕن، خۆپیشاندان دروست دەبێت و لە ناخی ئەودا بە یەک داواکاری و بە یەک ئاڵا مانگرتنی گشتی لە کوردستان دەست پێدەکات. وە ئەمەش هێزێکی گرنگی سەرهەڵدانی ئێستا و زۆر مژدەبەخشە.
هەموو ئەم هۆکارانە دەستیان بەیەکەوە گرتووە و کارەکتەری تایبەتیان بە سەرهەڵدانی ئێستا بەخشیوە. ئەو ڕاپەڕینە کە دەتوانرێت هیوای بۆ بخوازرێت و ئەم دیدەشمان بۆ دەخرێتەڕوو کە دەبێتە هۆی شۆڕشێکی داتەپێنەر و بەیەکەوە گرێدراو و ژێرەوژوورکەر. بە بڕوای من ئەم مەرجانە مژدەی شۆڕشێکی گەورە دەدەن.
خەلیل کەیوان: یەکێک لە نیگەرانییەکان ئەگەری سەرکوتکردنی ئەم ناڕەزایەتیانەیە. کۆماری ئیسلامی چەندین جار ناڕەزایەتییەکانی شەقامی کۆنترۆڵ کردوە. گەرەنتی چییە کە سیناریۆکانی پێشووی وەک ٧٨ و ٨٨ و ٩٦ و ٩٨ دووبارە نەبنەوە؟
حەمید تەقوایی: ئەوەی کە ئەم ڕاپەڕینە جەماوەریانە ساڵێک یان دوو ساڵ جارێک دووبارە دەبنەوە و حکومەت سەرەڕای سەرکوتکردنی نەیتوانیوە کۆمەڵگا ئارام بکاتەوە، ئەوە نیشان دەدات کە سەرکوتکردن کاریگەری نەماوە. لە پێشهاتە سیاسییەکاندا کەس ناتوانێت بە وردی پێشبینی ڕەوتی دۆخەکە بکات یان گەرەنتی ئەوە بکات کە پێشهاتەکان بەرەو چی دەبەن، بەڵام هەموو شتێک ئاماژەیە بۆ دروستبوونی شۆڕشێکی گەورە. کۆمەڵگا دەمێکە هاوار دەکات کە ئەم حکومەتەی ناوێت و لە چوار ساڵی ڕابردوودا چەندین جار بە دروشمی مەرگ بۆ دیکتاتۆر ڕژاوەتە سەر شەقامەکان. تەنانەت ئەمڕۆش بمرێ دیکتاتۆر و و کۆماری ئیسلامیمان ناوێت دروشمێکی سەرتاسەریە و ماوەی چوار ڕۆژە لە تاران، شیراز، ئەسفەهان، سنە، ڕەشت، کرماشان و دەیان شاری دیکەی ئێران دەوترێتەوە. نەک هەر ئەم جۆرە دروشمە توندانە دژ بە تەواوی حکومەت، بەڵکو پێکدادان لەگەڵ هێزەکانی پۆلیس و تێکشکانی ئۆتۆمبیلەکانیان، لابردنی حیجاب و سووتاندنی حیجابیش بۆتە بزووتنەوەیەکی گشتی و سەرتاسەری. کۆمەڵگا چیتر بەرگەی ئەم بارودۆخانە ناگرێت. تەنانەت لەو قۆناغانەشدا کە حکومەت توانی خۆپێشاندانەکانی شەقام بە شێوەیەکی کاتی کۆبکاتەوە، کۆمەڵگا ئارام نییە و هەموو جۆرە ناڕەزایەتی و مانگرتن و گردبوونەوە و خۆپیشاندانێک لەناو کۆمەڵگادا دەگوزەرێت. ئەمڕۆ ئەم بزووتنەوەیە بە شێوەیەکی یەکگرتوو و بەرفراوانتر و هێرش بەرانەتر لە جاران ڕوودەدات.
خاڵێکی تر ئەوەیە کە لەم دۆخەی ئێستادا تەقەکردن لە خەڵک باجێکی زۆرە گەورەی بۆ حکومەت دەبێت. بێگومان ئەم تاوانبارانە هەموو شتێکیان لەدەست دێ. بەوتەی ڕابەرە تاوانبارەکەیان دەتوانن ڕۆژێک بڕیار بدەن تەقە لە خەڵک بکەن، بەڵام پێموایە بەم شێوەیە حکومەتەکەیان هەنگاوێک لە ڕووخاندن نزیک دەکەنەوە. لە لایەکەوە خەڵک لە ڕاپەڕینەکانی پێشوو ئەزموونی پەیدا کردووە و لە لایەکی دیکەشەوە ڕیزەکانی حکومەت لە جاران شێواوترە. لەسەر بنەمای ئەو جۆرە مەرجانەیە کە چەندین کەسایەتی ناسراو و ناودار و وەرزشوان و هونەرمەند و گۆرانیبێژ لە وڵات و دەرەوەی وڵات لەگەڵ خەڵک و دژی حکومەت چالاک بوون. زۆرێک لە کەسایەتی و هونەرمەندان و کەسایەتییە نێونەتەوەییەکان لە ئینستاگرام و سۆشیال میدیا، تەنانەت حکومەت و دامەزراوە نێودەوڵەتییەکانی وەک لێبوردنی نێودەوڵەتی و کۆمیسیۆنی باڵای مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان، کۆماری ئیسلامییان بە کوشتنی مەهسا شەرمەزار کردووە و پشتیوانیان ناڕەزایەتییەکانی خەڵکیش کردووە
لە وەها دۆخێکدا پێم وایە تەقەکردن لە خەڵک زۆر گران دەبێت بۆ حکومەت. ئەگەری ئەوە هەیە ئەمجارەیان تەقەکردن لە خۆپیشاندانەکان ئەم ناڕەزایەتیانە ڕانەگرێت. وەڵامێکی کاریگەرانەی خەڵک دەتوانێ بڵاوکردنەوەی خۆپێشاندانەکانی خۆجێی بۆ گەڕەکەکان و بڵاوەپێکردنی هێزە سەرکوتگەرەکان بێت و لەوەش گرنگتر دەست بە مانگرتنی گشتی بکات. بەڕای من کۆمەڵگا بڕیاری ڕووخاندنی کۆماری ئیسلامی داوە لە ئاستێکی زۆر فراوانتر و یەکگرتووتر لە جاران و ئەم بزووتنەوەیە بە شێوەی جۆراوجۆر بەردەوام دەبێت.
خەلیل کەیوان: لە وتووێژەکانی پێشوو و لەو وتارانەی کە بڵاوتان کردۆتەوە چەندین جار باسی گرنگی مانگرتن لە ڕووبەڕووبوونەوەی کۆماری ئیسلامی کردووە. ڕۆڵی مانگرتن چییە، لە مانگرتنی کرێکاری لە کارگە و بوارە جیاجیاکانەوە تا دەگاتە مانگرتنی سەراسەری و گشتی لەم دۆخەی ئێستادا؟
حەمید تەقوایی: پێموایە مانگرتن ڕۆڵێکی زۆر چارەنووسساز دەگێڕێت. هیچ شۆڕشێک لە جیهاندا بەبێ مانگرتن نەیدەتوانی بەدی بەئەنجام بگات. نەک هەر لە شۆڕشەکاندا، بەڵکو لە هەلومەرجی ئاساییشدا، مانگرتنی چەکێک و ئامرازێکی کاریگەرە بۆ مومارەسەکردنی ئیرادەی کرێکاران و خەڵکی زەحمەتکێش بۆ بەدیهێنانی داخوازییە ڕەواکانیان. بەبێ گوێدانە ئەوەی کە خۆپیشاندانی سەر شەقام هەیە یان نا، بەبێ گوێدانە ئەوەی کە کۆمەڵگا لە شۆڕشدایە یان نا، مانگرتن دەتوانێت ئابووری لەکاربخات و بەم مانایە حکومەتەکان ئیفلیج بکات. دیارە لەم دۆخەی ئێستای ئێراندا ئەگەر کرێکارانی نەوت و پترۆشیمی مانگرتن بکەن پشتی حکوومەت دەشکێت. ئەگەر کرێکارانی کەرتی خزمەتگوزاری وەک هێڵی ئاسن و شۆفێری بارهەڵگر و کارمەندانی پاس و میترۆ و کرێکارانی شارەوانی مانگرتن بکەن بەهۆی ئەو پەیوەندییە نزیکەی کە لەگەڵ ژیانی کۆمەڵایەتی ڕۆژانەدا هەیانە، حکومەت ئیفلیج دەبێت. زەحمەت نییە بە خەیاڵدا بێت کە دوای دوو هەفتە لە مانگرتنی، کرێکارانی هێڵی ئاسن و بارهەڵگران ڕژیم، بەچۆکدا بێت. من دەمەوێت بڵێم مانگرتن هاوشان لەگەڵ خۆپیشاندانە جەماوەرییەکاندا دەسەڵاتێک دەداتە خەڵک، کە دەتوانێت ببێتە هۆی ڕووخانی حکومەت.
لە چوارچێوەی هەلومەرجی شۆڕشگێڕانەی وەک ئەمڕۆدا، مانگرتن دەتوانێت سیمایەکی گشتی و سەرتاسەری وەربگرێت. واتە نەك تەنیا مانگرتنی كرێكاران لە سێكتەرە جیاجیاكاندا، كە دەكرێت تەنانەت لەمڕۆشدا چارەنووسساز بێت، بەڵكو دەكرێت مانگرتنی سەرجەم فەرمانبەران، مانگرتنی خوێندكاران، مامۆستایان، مانگرتنی دوكانداران و تەنانەت فەرمانبەرانی حكوومیش لەم هەلومەرجانەدا پێكبهێنرێت.
مەرجێک بۆ ئەوەی مانگرتنی گشتی ئەنجام بدرێت ئەوەیە کە یەک داواکاری هەبێت؛ خواستێک کە بە ڕادەی پێویست کۆمەڵگای توڕە کردبێت، سەرتاسەری بێت، دەتوانێت جەماوەری خەڵک بهێنێتە سەر شەقامەکان و ئەمڕۆش ئەم خواستە بوونی هەیە. خەڵک بە کۆی دەنگ ڕایانگەیاندووە کە حیجابیان ناوێت، دەڵێن ئەبێت دەورییەکانی ڕێنمایی کردن هەڵبوەشێنەوە، دژی هێزەکانی پۆلیس هاتوونەتە گۆڕەپانەکە. پێم وایە داواکاری ڕوون بۆ هەڵوەشاندنەوەی حیجابی ئیجباری و هەڵوەشاندنەوەی هێزە سەرکوتکەرەکان دوو داواکاری سەرەکین. هەردوو ئەم داواكاریانە بە مانای ڕووخاندنی تەواوی حكومەتە، بەڵام بە شێوەیەكی سروشتی ئەو كەسەی مانگرتن دەكات، ناتوانێت ڕایبگەیەنێت كە بە ئامانجی ڕووخاندن مانگرتن دەكات. ڕووخاندنەکە بە ڕاپەڕین و خۆپێشاندان و زنجیرەیەک مانگرتن و ناڕەزایەتی و خرۆشان بەدی بهێنرێت. مانگرتن لە دەوری داخوازییەکی دیاریکراو پێک دێت و ئەمڕۆش ئەم داخوازییە تایبەتە ئازادیی ژنانە؛ ئەمڕۆ ئەم داوا تایبەتە بریتییە لە هەڵوەشاندنەوەی حیجابی ئیجباری و شکاندنی ئاپارتایدی سێکس و کۆکردنەوەی دەوریەی ڕێنمایی و هەموو دەوریەیەک بۆ ڕێگریکردن لە خراپەکاران و چەقۆکێشەکانی حکومەت لە شەقامەکان. خەڵک ئەمەیان دەوێت. هەڵوەشاندنەوەی هێزە سەرکوتکەرەکان و هەڵوەشاندنەوەی حیجاب، ئەم دوو داواکارییە سەرەکیە، بە بڕوای من، دەتوانن ئەمڕۆ مانگرتنی گشتی پێکبهێنن، و هیوادارم، و حیزبەکەمان هەموو دەسەڵاتی خۆی بەکاربهێنێت، کە کۆمەڵگا بەو ئاراستەیەدا هەنگاو بنێت . ئێمە ئەم ئەزموونەمان لە کوردستاندا هەبووە و تەواو ئەگەری ئەوە هەیە کە ئێمە شاهیدی پێکهاتنی مانگرتنی سەرتاسەری لە هەموو ئێراندا بین.
خەلیل کەیوان: مەبەستت ئەوەیە کە مانگرتنی گشتی لە سەرانسەری ئێراندا لەم بارودۆخەی ئێستادا ئەگەری هەیە و توانادا؟
حەمید تەقوایی: پێموایە ئەمە بە تەواوی مومکینە. بێگومان مەبەستم ئەوە نییە کە بەیانییەک لەپڕ لە خەو هەڵدەستیت و دەبینیت هەموو کۆمەڵگا مانیان گرتووە. بێگومان ئەمە پرۆسەیەکە هەنگاو بە هەنگاو بەڕێوەدەچێت. بە بڕوای من ئەم پرۆسەیە دەتوانێت بە مانگرتنی خوێندکاران و مامۆستایان لە هەلومەرجی ئەمڕۆدا دەست پێبکات، دوو ڕۆژی تر قوتابخانەکان دەکرێنەوە و ئەگەری ئەوە هەیە کە مامۆستایان بە مانگرتن و گردبوونەوە جارێکی دیکە بێنە مەیدانەکە. ئەمەش دەبێتە فاکتەری فراوانکردن و بەهێزکردنی خۆپیشاندانەکان. لە هیچ بارودۆخێكدا و لە هیچ كاتێكدا مانگرتوو ناچێتەوە ماڵەوە، بەڵام بەتایبەتی لە هەلومەرجی شۆڕشگێڕانەدا كە خۆپیشاندان لە شەقامەكاندا بەڕێوەدەچێت، مانگرتن بە واتای ئامادەكردنی جەماوەرێكی زۆر گەورەترە بۆ ئەوەی لەسەر شەقامەكان بن. بەم مانایە دەمەوێت بڵێم مانگرتنی خوێندکاران واتە داخستنی پۆلەکان و نەچوونە بۆ پۆلەکان و لە هەمان کاتدا گردبوونەوەی خوێندکارانی مانگرتوو لە خۆپیشاندان و لە حەوشەی زانکۆ و لە شەقامەکاندا. مانگرتنی مامۆستایانیش هەر بەو شێوەیە دەبێت و مانگرتنی كرێكاران وەكو مانگرتن دەبێت. بەڕای من قوتابیان و مامۆستایان یەکێکن لەو کەرتانەی کە ئەمڕۆ ئامادەی مانگرتنە، سروشتییە کە ئەم شەپۆلە دەست پێدەکات کەرتە جیاوازەکانی چینی کرێکاریش دێنە مەیدان. وەک وتم ئاڵای ئازادی ژنان لە حیجابی ئیجباری و هەڵوەشاندنەوەی هێزە ستەمکارەکان (گەشتی ئیرشاد و بەکرێگیراوانی تر) دوو داواکاری گشتین کە سیمایەکی یەکخستنەوەیان هەیە و خەڵک بەیەکەوە دەبەستنەوە و دەتوانن مانگرتنی گشتی پێکبهێنن.
هەر لەبەر ئەم هۆکارانە من لەو ڕوانگەیەوە دەیبینم کە کۆمەڵگا بەرەو پێکهێنانی مانگرتنەکان دەڕوات و تەنانەت ئەگەر سەرەتا لە بەشەکاندا بەشێوەی سنووردار دەست پێبکات، خێرا بڵاو دەبێتەوە و مانگرتنی گشتی دەبین.
خەلیل کەیوان: با باسی پێگەی ڕابەرایەتی بکەین لە ناڕەزایەتی و شۆڕشەکاندا. تا ئێستا خرۆشان و خۆپیشاندانی شارەکان بەبێ بانگهێشتکردنی حیزب دروست بووە. ئایا ئەم پرۆسەیە دەتوانێت بەبێ بەشداری حیزبەکان ببێتە شۆڕشێکی سەرکەوتوو؟ پێگەی ڕابەراایەتی لەم ناڕەزایەتیانەدا چییە؟
حەمید تەقوایی: شۆڕشەکان بەبێ بانگەوازێکی تاک و حیزبی ڕوودەدەن. شۆڕش شەڕێک نییە کە بە پلانێکی پێشوەختە دیاریکراو و بە فەرمانی ستافی فەرماندەیی دەست پێبکات. شۆڕش لە بنەوە دەکوڵێت، جەماوەری خەڵک دێنە سەر شەقامەکان و دژی حکومەت دەوەستنەوە بەبێ ئەوەی سەرەتا سەرکردەیەکی دیاریکراویان هەبێت. نزیکەی هەموو شۆڕشەکان حیزبییەکانیان تووشی سەرسوڕمان کردووە.
ئێمە لە ئێران چەندین جار ئەمەمان بەسەر هاتووە. شۆڕشی ١٣٥٧ و راپه‌ڕینه جه‌ماوه‌رییه‌كانی ١٣٨٨ و ١٣٩٦ و ١٣٩٩ پێشبینیكراو نه‌بوون و ئه‌مڕۆش هه‌مان شت شاهیدی ده‌بین. لە ئەنجامدا بەدیهاتنی ڕاپەڕینە شۆڕشگێڕەکان بەو مانایە نییە کە شۆڕش بەم شێوەیە تا سەرکەوتن بەردەوام بێت. سەرکەوتنی شۆڕش پەیوەستە بەبەشداری و چالاکی حیزبە شۆڕشگێڕەکانەوە. ئەو هێزانەی ئاڵای شۆڕش بەرز دەکەنەوە و نوێنەرایەتی دەکەن و ڕێکدەخەن و سەرکردایەتی دەکەن. خۆپێشاندانەکان بەبێ بانگەواز بەڕێوەدەچن، بەڵام مانگرتنەکان، بەتایبەت مانگرتنی گشتی و ڕاپەڕینی چەکداری کە گورزی کۆتایی دەگەیەنن، بە شێوەیەکی ئۆتۆماتیکی ڕوونادەن. ئەبێت حیزبەکان لە مەیداندا بن و بانگەواز بکەن و ئەمە ڕێکبخەن. شۆڕش بەبێ گوێدانە پرسی مانگرتنی گشتی، بۆ سەرکەوتنی پێویستی بە سەرکردایەتی هەیە. ئەم سەرکردایەتییە دەتوانێت حیزب بێت، دەتوانێت دامەزراوە و ڕێکخراوی جۆراوجۆر بێت، تەنانەت دەتوانێت کەسێکیش بێت. حیزبەکەمان هەوڵ دەدات ئەم ڕۆڵە ببینێت. ئێمە بە هەموو هێز و تواناکانمانەوە هەوڵ دەدەین وەک نوێنەر و ڕێکخەر و هێمای ناڕەزایەتی خەڵک لە گۆڕەپانەکەدا بین و شۆڕش بەرەو سەرکەوتن ببەین.
خەلیل کەیوان: با زیاتر باسی شۆڕش بکەین. شۆڕش پێویستی بە یەک ئاسۆ و یەک ئامانج و یەک داواکاری و یەک دروشمە. ئایا دەکرێت کۆمەڵگا لەسەر پرسی ژن و حیجاب دەست بە شۆڕش بکات؟
حەمید تەقوایی: شۆڕشەکان بە پرسی تایبەتەکان دەست پێدەکات. شۆڕشی تونس دوایین نموونه‌یه، كه به خۆسووتاندنی ناڕه‌زایه‌تیانه‌ی دەستفرۆشێک به‌ناوی بوعه‌زیزی ئاگری گرته‌وه و دواجار توانی حکومه‌تی بن عه‌لی بڕوخێنێت. بەگشتی شۆڕشەکان بەم ڕووداوانە دەست پێدەکات کە بەڕواڵەت بچووکن بەڵام زۆر شۆککەرن.
تەنانەت ئەمڕۆش لە ئێران ئەم ڕۆڵە بە کوشتنی شۆککەری مەهسا لەلایەن چەقۆکێشەکانی حکومەتەوە دەبینرێت. بەڵام دیارە ئەو کەسانەی بۆ ناڕەزایەتی دەربڕین بەم پرسە هاتنە سەر شەقامەکان تەنها لەبەر ئەم تاوانە نین. ناڕەزایی بەربڵاوە. پرس و کێشەکان لە گرانی و هەڵاوسانەوە، هەژاری، بێکاری، تا بێبەشکردنی ئەوپەڕی مافی ژنان، تا دەگاتە سەرکوت و لە سێدارەدان، گرتنی بەربڵاوی چالاکوانان و هتد و هتد، لە کۆمەڵگادا بەربڵاون و بزووتنەوەی بەرفراوانیان پێکهێناوە. تا ئەمڕۆ هەموو ئەم ئازار و بزووتنەوەیە ناڕەزاییانە لە دەوری یەک پرس چڕبوونەتەوە و ئەویش بێ مافی ژنان و زوڵم و ستەمی بەرگەنەگیراوە لە ژنان و دەبێت بگوترێ، تاوانەکانی حکومەت دژ بە ژنان. تەنانەت ئەمڕۆش خەڵک دروشمی “لە کوردستانەوە بۆ تاران، زوڵم لە ژنان” دەڵێنەوە. بەم شێوەیە خەڵک یەکڕیزی خۆیان و ناوەڕۆکی ناڕەزایەتیەکانیان نیشان دەدەن. بەڵام ئەوانەی ئەم دروشمە دەڵێنەوە لە هەمان کاتدا هاواری مەرگ بۆ دیکتاتۆر دەکەن، هاوار دەکەن کە ئێمە کۆماری ئیسلامیمان ناوێت.
بەم مانایە زوڵمێکی دیاریکراو و تاوانێکی دیاریکراو و ئارەزوویەکی دیاریکراو ئاگرێکی هەڵداوە کە ماوەیەکی زۆرە لە ژێر خۆڵەمێشدا بوونی هەیە. ئەمڕۆ ئەم ئاگرە تەشەنەی کردووە و هەمووان بڵێسەکانی دەبینن. ئەم ئاگرە توڕەیی و ڕق و کینەی جەماوەری خەڵکە بەرامبەر بە حکومەتی ئیسلامی. ئەمڕۆ لە دەیان شاردا شاهیدی خۆپیشاندانی داتەپینەرین. ئەم خۆپێشاندانانە لە پەرەسەندندان و لەگەڵ هێرشی خەڵک بۆ سەر هێز و بەکرێگیراوە سەرکوتکەرەکانی حکوومەت، رۆژ بە رۆژ هێرش بەرانەترو داتەپێنەرتر دەبن. رۆژانە شاری زیاتر ڕادەپەڕێت، زانکۆی زیاتر دەچنە پاڵ ئەم بزووتنەوەیە و خەڵکێکی زیاتر دێنە گۆڕەپانەکە. تەنانەت ئێمە شاهیدی ئەوە دەبین کە لە ئاستی جیهانیدا هێز و دامەزراوە و کەسایەتی پێشکەوتنخواز و ئازادیخواز و تەنانەت هەندێک لە حکومەتەکان ئیدانەی کوشتنی مەهسا دەکەن.
بەم شێوەیە لە وەڵامی کوشتنی مەهسادا بزووتنەوەیەکی زەبەلاح دروست بووە و لە پێشڕەویدایە. ئێمە هەمیشە جەختمان لەوە کردووەتەوە کە شۆڕش لە ئێران ژنانە دەبێت، واتە بێ مافی ژنان، زوڵم و اتەم و هەڵاواردنی لە سەدا پەنجای کۆمەڵگا، هەروەها ڕۆڵی بەرچاوی ژنان لە ناڕەزایەتییەکاندا، مێینەیەک بە شۆڕشی ئێران دەبەخشێت کاراکتەری. شۆڕشی ئێران دژی تەواوی سیستمی هەنووکەییە، دژی هەژاری و دزی و گەندەڵی و مافی فەلەکی و نەهامەتی گشتییە، دژی ئیستغلالکردنە و دژی هەموو هەڵاواردنێکی چینایەتییە، بەڵام ژنانەیە، واتە پرسی بێمافی ژنان و ژنان هێزی ژنان ڕۆڵێکی گرنگ دەگێڕێت لە شۆڕشدا.
چەند ساڵێک لەمەوبەر، یاداشتێکم بە ناونیشانی “کۆماری ئیسلامی بە حیجابەوە هات، بێ حیجاب دەڕوات”م بڵاوکردەوە. وا دیارە ئەم پێشبینییە خەریکە دێتە دی. ژنان حیجابەکانیان دادەکەنن و وەک ئاڵای ناڕەزایەتی بە دەوری سەریاندا دەجووڵێنن و فڕێی دەدەنە ناو ئاگرەکەوە. سوتاندنی لەچکەکان ناڕەزایییەکی ڕەمزییە لە دژی تەواوی حکومەت. بە واتایەکی تر، هەرچەندە توڕەیی و ناڕازیبوونی خەڵک قووڵترە لە تەنها زوڵمکردن لە ژنان، بەرگریکردن لە مافی ژنان، بەرگریکردن لە “ژن، ژیان، ئازادی” کە خەڵک لە خۆپیشاندانەکانیاندا هاوار دەکەن، تابوەتە ئاڵای یەکڕیزی و ناڕەزایی جەماوەریی… خەڵک دژی تەواوی حکومەت..
خەلیل کەیوان: حیزبی کۆمۆنیستی کرێکاری ئێران و تۆش وەک لیدەری حیزب، لەم دۆخەدا چ ڕێنمایی و چارەسەرێکتان هەیە؟ بانگەوازی تۆ چییە؟
حەمید تەقوایی: بانگەوازەکەم پێش هەموو شتێک ئاراستەی چالاکوانانە. بانگەوازی من بۆ دامودەزگاکان، کۆمیتەکان، کەسایەتییەکانی ناو بزوتنەوەی کرێکاری، لە بزووتنەوەی رزگاریخوازی ژنان، لە بزووتنەوەی ئازادکردنی زیندانیانی سیاسی، لە بزووتنەوەی دژ بە سزای ئێعدام، لە بزووتنەوەی خوێندکاری، لە بزووتنەوەی بەرگری لە مافەکانی منداڵان ، و لە هەموو بزووتنەوەکاندا ئەوەیە کە پێکەوە ئەوان کۆببنەوە و پێکەوە بێنە مەیدان. پێویستە ئێمەی هەڵسوڕاوان بتوانین بەرەیەکی یەکگرتوو بە بەیاننامە و ناڕەزایی بەکۆمەڵ و بە بڵاوکردنەوەی داواکاری و واژۆکردنی داواکاری لە سۆشیال میدیا و لەناو شەقام و بە بانگەوازی هاوبەش ڕیزێکی یەکگرتوو پێکبهێنین و بەم شێوەیە بزووتنەوە ناڕەزایەتییە جیاوازەکان بە هەریەکەیانەوە بەستراوەتەوە بە بابەتە گەرمەکانی ئەمڕۆی کۆمەڵگە بە واتای ستەمکردن دێت، و پێویستە بڵێین تاوان، دژی ژنان. شۆڕش، خۆپێشاندان، مانگرتن هەمیشە بە دەستپێشخەری و هەنگاونان بۆ پێشەوەی هەندێک چالاکوان دروست بووە. بۆیە یەكەم داواكاری من ئەوەیە كە كەسایەتی و چالاكوان و دامودەزگا و لیژنەكان، كە خۆشبەختانە لە بزووتنەوەی كرێكاریدا لە ئاستێكی بەرفراواندا ئامادە و چالاكن، یەك بگرن و پێكەوە دەربكەون. ئەم هەنگاوە بە خێرایی دەبێتە هۆی جوڵەی شەقامی فراوانتر.
خاڵێکی دیکەی گرنگ ئامادەکردن و ڕێکخستنی مانگرتنەکانە. لە مانگرتنی خوێندکاران و مامۆستایانەوە تا دەگاتە مانگرتن لە ناوەندە جۆراوجۆرەکانی کرێکاری. وەک لە سەرەوە ئاماژەم پێکرد مانگرتن فاکتەرێکی گرنگە بۆ بەهێزکردنی خۆپیشاندانی سەر شەقامەکان و دەتوانێت تەواوی حکومەت ئیفلیج بکات. ئامادەکاری بۆ مانگرتنەکە دەستی چالاکانی بزووتنەوە کۆمەڵایەتییەکان بە تایبەت بزووتنەوەی کرێکاریش ماچ دەکات.
خاڵی داهاتوو بانگکردنی جەماوەری خەڵکە. پێویستە ئێمەی خەڵک بە هەر شێوەیەک کە بتوانین ناڕەزایی دەرببڕین، لە گەڕەکەکاندا، لە گۆڕەپانی شارەکان، لە شوێنی کارەکان، لە زانکۆکان، کارگەکان، تەنانەت فەرمانگەکانیش. با بە فراوانترین ئاست بێینە سەر شەقام و هەوڵ بدەین خۆپیشاندانە ڕێکخراوەکان بەرەو پێشەوە ببەین.
چۆن هێزە سەرکوتکەرەکان بێلایەن بکەین، چۆن خەڵکی زیاتر بهێنینە سەر شەقامەکان، چۆن ئاسایشی خۆپیشاندانەکان بپارێزین. چۆن دەتوانین ناڕەزایەتی بهێنینە شوێنی کار، بۆ زانکۆکان، بۆ کارگەکان، چۆن دەتوانین زەمینە بۆ مانگرتن دابین بکەین. ئەمانە پرسگەلێکن کە دەبێت خەڵکی ناڕازی وەڵامێکی ڕوونیان بۆ بێتەوە، وەڵامی ئێمەش ئەوەیە کە دەتوانین بە یەکگرتویمان، لەگەڵ ڕێکخراوبونمان، لەگەڵ پێکهێنانی ڕێکخراوە ناوخۆییەکان، لەگەڵ پێکهێنانی دامەزراوە و کۆمیتەی شۆڕشگێڕانە، لە کارگەکاندا وەڵامی ئەم ئەرکانە بدەینەوە لە زانکۆکان، و گەڕەکەکاندا.
وە لە کۆتاییدا ڕوی قسەم لە بەدەنەی هێزەکانی پۆلیسە. ئەوانەی لە نێو چین و توێژە بێبەشەکانی کۆمەڵگادان. ئاگاداریان دەکەمەوە و داوایان لێدەکەم پێش ئەوەی درەنگ بێت ریزەکانی حکومەت بەجێبهێڵن و بچنە ناو خەڵکەوە. خەڵک بە توڕەیی و ڕقەوە لە هەموو حکومەت هاتوونەتە گۆڕەپانەکە. ئێوە کە لە لایەن ئایەتوڵڵا تاوانبارانەوە بۆ سەرکوتکردنی خەڵک نێردراونەتە سەر شەقامەکان لە ژێر هێرشی خەڵکی توڕەدان و ئەم هێرشە هەر ئێستا دەستی پێکردووە. پێش ئەوەی درەنگ بێت بچنە ڕیزەکانی خەڵکەوە و با مەلا ملیاردێرە دەسەڵاتدارەکان بەتەنها بن لەبەردەم خەڵکدا. ئەو ڕۆژە زۆر دوور نییە کە خەڵک گورزی کۆتایی لە تەواوی حکومەت بدات و کۆمەڵگا لە کۆماری ئیسلامی ڕزگاری بێت.
هیوادارم ئەو شەپۆلە ناڕەزایەتییە بەربڵاوانەی کە دەستی پێکردووە، بە مانگرتن و بزووتنەوەی ڕێکخراوی خەڵک و خۆپیشاندانی ملیۆنان کەس، شۆڕشێکی ژێرەوژورکەر بەدوای خۆیدا بهێنێت و بتوانین بە دەسەڵاتی یەکگرتوو و ڕێکخراومان، کۆماری ئیسلامی بنێرینە زبڵدانی مێژوو.
21 ئەیلوولی 2022
