سیاسەتی نوێی ئەمریکا لەرێگای سوریاوە … نوری بەشیر

ترەمپ و فرمێسکی درۆزنانە بۆ کۆمەڵکوژی مناڵانی خان شەیخون….

کوشتاری بەکۆمەڵی ژنان و مناڵان و خەڵکی مەدەنی شارۆچکەی خان شەیخونی سەر بە پارێزگای ئیدلیب بەهۆی بۆردومانی کیمیاییەوە لە ڕۆژی ٤ی نیسانی ٢٠١٧ دا، کە ١٠٠ کەس کوژران و زیاتر لە ٥٠٠ کەسی دیکەش برینداربوون. ئەم کارەساتە مرۆییە فرسەتی دایە ئەمریکا بۆ دەورەیەکی تازە جارێکی تر لەکێشمەکێش لەسەر سوریادا دەوری هەبێ و لێرەوە سیاسەتی تازەی ترەمپ لەئاستی دنیادا راگەیەنێت. لە کاتێکدا ئەمە چەندەمین جارە لەسوریا کۆمەڵکوژی دەکرێت و چەکی کیمیایی بەکاردێت وە تراژیدی کۆمەڵکوژی مناڵ دەکرێت، ئەوەبوو لە ئابی ٢٠١٣ چەکی کیمیایی لە ناوچەی غوتە لەدەوری دیمەشق بەکارهات و نزیکەی ١٠٠٠ کەسی کوشت، لە سێبتەمبەری ٢٠١٦ دا بەپێی راپۆرتی چاودێری مافی مرۆڤی سوری بەرئەنجامی بۆمبارانی ئاسمانی بە خستە خوارەوەی بەرمیلی گازی کلۆری ژەهراوی لەبەری رۆژهەڵاتی حەڵەب ٧٠ کەس خنکان، هەر لە ٢٠١٦ لەژێر ناوی ئازادی حەڵەبدا، کۆمەڵکوژی خەڵک کراو ماڵ و نەخۆشخانەکان بەسەر خەڵکی مەدەنیدا کاولکرا.
لەسەر هەموو ئەوانە نە ئەمریکاو نەهاوپەیمانانی ئەوەی ئەمجارە دەیکەن نەیانکرد. ئەمجارە بەهۆی کێشە ناوخۆییەکانی وڵاتانی بۆرژوازی و سەرمایەداریەوە لەدنیادا، بەتایبەت لەسەر سوریا، بۆرژوزای و میدیاکانی گوێ لەمستی سەرمایەداری پێویستیان بەم کەیسە بوو، نەیانتوانی وەک ئەوەی لەشەنگال و موسڵ دەگوزەرێ بەدەست داعش و هێزەکانی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانیەوە بیشارنەوە، ئەوەنەبێ ناو بەناو هەواڵیک دزەی دەکرد، بەناچار ئەمجارە رایان گەیاند و ئەو ئینسانکوژیەی سوریایان نەشاردەوەو کۆمەڵگای مرۆڤایەتیان جارێکی تر بەدەست جەنگی ئینسانکوژیانەوە توشی شۆک کردەوە.
بەدوایدا ڕۆژی ٧ی نیسان واتە سێ رۆژ داوتر، ئەمەریکا لە دەریای ناوەڕاستەوە ٥٩ موشەکی تۆماهۆکی دا بە فڕۆکەخانەی شەعیرات لە پارێزگای حومسی ناوچەی ژێر دەسەڵاتی بەشار ئەسەد، کە ئەمەریکا دەڵی ئەو هێرشە کیمیاییە بۆ ناوچەی خان شەیخون لەوێوە ئەنجامدراوە، ئەمەی بە تۆڵەی کۆمەڵکوژی ئەو مناڵە نازدارانە!! ناوبرد. ئەگەرچی روسیاو ئەسەد ئینکاری ئەمە دەکەن و هەندێ لایەنی هاوپەیمانی ئەمریکا بە حەزەرەوە دەڕواننە ئەم ئینسانکوژیەو دەڵین دەبێ بەشوێندا چوونی بۆ بکرێت و هەندێ لایەنی تر دەستی تاوان بۆ تورکیا و لایەنە ئیسلامیەکانی سوریا رادەکێشن. بەڵام بەدوور لەهەموو ئەو بۆچوونانە، دوو مەسەلە گرنگە؛ یەکەم هەر لایەنێک ئەو کۆمەڵکوژیەی ئەنجام دابێت هیچ لەماهیەتی مەسەلەکە و ئەو هێزانە و کارنامەیان ناگۆڕێت، دووەم هەر لایەنێک بوبێت، بەهانەیەک بوو بۆ ترەمپ و دەسەڵاتەکەی لەئەمریکا کەسیاسەتی جەنگخوازانەی خۆی و فەزای جەنگی لەجیهاندا بهێنێتە پێشەوە بەشێوەیەکی ترسناک، ئەمەش سیاسەتێکی تایبەتی ئەمریکای لەئێستادا لەپشتەوەیە.

بەڵام کەم نین ئەو کۆمەڵکوژیانەی لەسوریا، عێراق و بەتایبەت موسڵ و شەنگال، یەمەن و لیبیا، نایجیریا و سۆماڵ، بەبەرچاو و لەژێر سایەی هێزەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانیەوە لەلایەک و روسیاو هاوپەیمانانیەوە لەم چەند ساڵەی رابردوودا روویان داوەو تا ئێستاش رۆژانە روو دەدەن، هەر مانگی پێشوو بوو دنیا شاهیدی بۆمب بارانی ئاسمانی هێزەکانی ئەمریکاو هاپەیمانانی بوون کە چ کۆمەڵکوژیان لەموسڵ ئەنجامدا. هەر لە ساڵی پاردا بوو کوشتارگایەک لەحەڵەب لەلایەن روسیاو هێزەکانی بەشار ئەسەدو جمهوری ئیسلامی ئێران وحزبوڵاو تورکیاوە لەژێر ناوی ئازادکردنی حەڵەب لەدەست ئۆپۆزسیۆنی ئیسلامی، بەڕێخرا، هەروەک ئەوەی ئێستا لەموسڵ لەژێر سایەی ئەمریکاو هاپەیمانە ناوخۆیی و ناوچەییەکانی لەژێر ناوی ئازادی موسڵ لەدەستی داعش دەگوزەرێت، بەڵام ترەمپ و حکومەتە تازەکەی بۆ هەموو ئەو تراژیدیە ئینسانیە نە دەنگیان لێهات و نە فرمێسکیان رشت.
بەڵام خێرە ئەمجارە ترەمپ وەک سەرۆکی دەورەیەکی ئەزمەگرتووی ئەمریکا، ئەم کۆمەڵکوژیەی ٤ نیسانی سوریا، توشی هیستریای کردوە، ئیحساساتی جوڵاندوە! و دەستوبرد لەژیر ناوی تۆڵە لەدەسەڵاتی بەشار ئەسەدا، موشەک بارانی دەست پێکرد و دەیەوێ فەزای جەنگ و ترس بەسەر جیهاندا بسەپێنێی ، ئەمە بووەتە بابەتی گەرمی جیهان و ترسی لەدڵی سەدان ملیۆن ئینساندا دروستکردوە، وە کۆبوونەوە جیهانیەکانی هێناوەتە سەر ئەم مەسەلەیە بەئاکاری سیاسەتی ئەمریکادا، ئەوە لە کۆبوونەوەی ئەنجومەنی ئاسایشی سەر بە نەتەوە یەکگرتوەکانی ئەم رۆژانە و لە کۆبوونەوەی سەرانی وڵاتانی پیشەسازی جیهان G7 لەئیتالیا بە بەشداری ژماریەک لەوڵاتەکانی تری ناوچەکە لە سعودیە و تورکیا و ئەردەن و قەتەرو ئیمارات و هاوکات هەر دوێنێ ڕیكس تیله‌رسن وه‌زیری‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ ئه‌مریكا پاش گفتۆگۆی تەلەفونی چەن رۆژی پێشوو لەگەڵ سەرانی روسیا، بەپەلە گه‌یشته‌ مۆسكۆی‌ پایته‌ختی‌ ڕوسیاو له‌گه‌ڵ سێرگی‌ لاڤرۆڤی وه‌زیری‌ ده‌ره‌وه‌ی‌ ڕوسیا لەسەر دۆخی‌ سوریا قسەوباس دەكه‌ن.

ئەمریکاو رەقیبە جیهانیەکەی روسیا، بەهاوپەیمانەکانیانەوە، خۆیان سەرچاوەی کۆمەڵکوژیەکانی ئەو وڵاتانەن، خۆیان رۆژانە کۆمەڵکوژی مناڵانی نازدار دەکەن لەرێگای هاوپەیمانەکانیانەوە، جمهوری ئیسلامی ئێرانی هاوپەیمانی روسیا لە زیاتر لە سێ دەیەی رابردوودا چ بەڵایەکی بەسەر مناڵان و ژنان لەئێراندا هێناوە و بەرژێمی دژی ژن و سەد هەزار ئیعدام ناسراوە. عەبادی و مەسعود بەرزانی هاوپەیمانانی ئەمریکا، بەدوای ئازادکردنی عێراق لەسەدام حسێن چ بەڵایەکیان بەسەر خەڵکی بەگشتی و بەسەر مناڵانی عێراق و کوردستاندا هێناوە، لەبرسیکردن و بەزۆر بەشودان و زەواجی مناڵان و بێ دایک وباوکردنی مناڵان و چەند ژنە و فەزای داسەپاندنی جۆرەها دەستەجاتی ئیسلامی بەسەر کۆمەڵگادا، کام یاساو رێسای کۆنەپەرستانە هەیە زیندوویان نەکردبێتەوە، هەر لەم هەفتەیەدا بە هەزاران لاشەی تری یەزیدیەکان لە٣٠ قەبری تری بەکۆمەڵدا لەدەوری شەنگال دۆزراوەتەوە، تەنیا قوربانیەکانی مانگی رابردوو هەزاری تێپەڕاندووە. کەم نەبوون ئەو مناڵە نازدارانەی موسڵ کە دوو هەفتە لەمەوبەر کەوتنە بەر رەحمەتی فرۆکە جەنگیەکانی ئەمریکاو هاپەیمانانی، بەڵام ترەمپ یەک فرمێسکی نەک نەڕشت بەڵکە ویستیان لەژێری دەرچن و بەهانەشی بۆ بهێننەوە، ئەوە بوو ئەمنستی ئینتەرناسیوناڵ لەراگەیاندنێکدا ئەمریکا تاوانبار دەکات بەکوشتنی خەڵکی سڤیڵی موسڵ کە هەوڵی نەداوە رێکاری کونجاو بگرنە بەر بۆ رێگری کردن لەمەرگی هاوڵاتیان لەموسڵدا.

ئەمانە هەمووی نموونەیەکی کەمن لەخەرواری دیاری و دەستەگوڵەکانی ئەمریکاو هاوپەیمانەکانی لەجیهاندا. بەڵام ئایا موشکی تاهومایی ئەمجارەی ئەمریکا لەدژی بەشار ئەسەدە لەبەرامبەر بەکارهێنانی چەکی کیمیایی و کۆمەڵکوژیەک کەئەنجامیان داوە؟، ئایا ئەم موشکەکانە لە تۆڵەی مناڵە نازدارەکانی قوربانی چەکی کیمیایی خان شەیخونە؟، یان بەهانەو هەوڵێکی تازەی ئەمریکایە لەدەورەی ئەزمەو شکستیدا و بۆ هەڵسانەوەی جێگاو رێگای خۆی وەک زلهێزی جیهانی لە بۆشاییەک کە سەرمایەداری لە پەرتەوازەیی وکێشە بەسەری دەبات. هاوکات هەڕەشەو هەوڵەکانی ئەمریکا بۆ بەرێخستنی فەزای جەنگی لەبەرامبەر کوریای باکوردا دەستی پێکردووە، بۆ خۆسەپاندن وەک هێزی سەربازی گەورەو کۆکردنەوەی غەرب لەدەوری سیاسەتەکانی و وەستانەوە لەبەرامبەر بە روسیادا.
ئایا ئێستا ئەمریکا بەشوێن چیەوەیە لەسوریا؟
بەجیا لەئەزمەیەکی ئابووری کەسەراپای سەرمایەداری جیهانی داگرتووەو ئەمریکای زلهێزی جیهانیش بەدەر نیە لەوە، خودی دیاردەی هاتنە سەرکاری دۆناڵد ترەمپ رەنگدانەوەی ئەو هەلومەرجەیە و بۆ وەڵام بەو هەلومەرجە هاتووە، بەڵام شکست و پاشەکشە یەک لەدوای یەکەکانی دوو دەیەی رابردووی ئەمریکا لەعێراق، لیبیا و دوایی لەسوریادا، وە جێگاگرتنی روسیا لەسوریا و دروستکردنی هاوپەیمانیەک لەگەڵ تورکیا و ئێران و هێنانە ناوەوەی حزبوڵای لوبنان و نزیکایەتی لەتورکیا، درێژەدانی دەسەڵاتی ئەسەد لەو زەرورەتەوە سەرچاوەی گرت، هەروەها گرتنەوەی حەڵەب مۆری خۆی نا بە نێوچەوانی ئەمریکاوە، کە سوریاو رێگاچارەی قەیرانی لەدەست ئەمریکا دەرچووە. لەبەرئەوە ئەمریکا هەر هەنگاوێکی بەبێ روسیا ناتوانێت لەسوریا بڕواتە پێشەوە، کۆبوونەوەکانی ئەستانەو تەجروبەی چەند ساڵی رابردووی هەوڵەکانی ئەمریکاو هاوپەیمانە غەربیەکانی و کۆبوونەوەی جنێفی پێنجی مانگی رابردوو نیشانەی ئەو راستیەن. ئەو واقیعیەتەی ئێستای جێگاو رێگای ئەمریکا، بەناچار ویستی لە عێراقەوە هەستێتەوەو دەست پێبکاتەوە و پشت راست بکاتەوە، ئەویش بەرێکخستنی هاوپەیمانیەک بۆ دەرکردنی داعش لەموسڵ، بەڵام کێشەکانی عێراقی دوای دەرکردنی داعش کەمتر نابێت لەئێستا کەیەخەی ئەمریکا دەگرێت، کە موسڵی دوای داعش و کێشەکان لەعێراقداو دەستەجاتی تری لەنەوعی وەحشیگەری داعش کەم نابن.

هەر بۆیە هەوڵە چەند لایەنەکانی ئەمریکا بۆ دەرچوون لەو شکستانەی پێشووی، لەلایەک هاوپەیمانی ناوخۆ و جیهانی بۆ پرۆسەی ئازادی موسڵ لە داعش، لەلایەکی ترەوە لەرێگای هاوکاری هێزە کوردیەکانی سوریاوە بۆ نفوز پەیدا کردن لەسوریا و ئێستاش لەرێگای سازدانی هێزێکی تازەوە لە لەسنوری ئەردەنەوە بەهاوبەشی و لەگەڵ حکومەتی ئەردەن ئامادەی کردووە بۆ هێرش بۆسەر داعش لەخوارەوە و هەروەها هەڕەشەی هێرشی تر بۆ سەر ناوچە سەربازیەکانی ئەسەد ئەگەر پێویست بکات. بەمانە ئەمریکا دەیەوێت وەک زلهێزی ئەسڵی و چاوترسێنی جیهان دەرکەوێتەوە. هەموو ئەوانە شتێکی زیاتر نیە لە سیاسەتی تازەی ئەمریکا بۆ هەستانەوەی مەوقیعیەتی شکستخواردووی خۆی و راگرتنی تەوازنێک لەگەڵ روسیا. بەهانەی بەکارهێنانی چەکی کیمیایی دەسەڵاتی بەشار ئەسەد، فشار خستە سەر روسیایە لەلایەک بۆ وازهێنان و لەسەر پێداگری هەلومەرجی سوریا و مانەوەی ئەسەد، هەروەها لەهەوڵی درێژە دان بەپرۆسەی شەڕ وەستانی نێوان سوپای ئەسەدو ئۆپۆزسیۆن، وە بۆ خۆئامادەکردنی بۆ درێژەی کۆبونەوەکانی جنێف بەتایبەتی کەجنێفی ٥ بێدەسکەوت لەکۆتایی مانگی پێشوودا هاتە دەرەوە، بۆ ئەوەی لەکۆبوونەوەکانی ئایندەی جنێفدا هەموو لایەک بەتایبەت ئەسەد ملبدات بەچوار خاڵەی لەرێگای ستیڤان دیمستوراوە تەرحیان کرد کە بیبەنە پێشەوە ئەویش مەسەلەی؛ دەسەڵات، دەستور، هەڵبژاردن و تیرۆر، کە ئەمریکا بۆی روونە کە تا داعش مابێت و هێزگەلی ئیسلامی جۆراوجۆرو دەخالەتی وڵاتانی ناوچە بەبەرژەوەندی جیاوازەوە و بەتایبەت دەخالەتی تورکیا، هەبێت بۆ دەورەی گوستنەوەی دەسەڵات ناتوانن حساب لەسەر بەشار ئەسەد نەکەن، بەپێچەوانەوە هێزی دڕندەی وەک دەسەڵاتی بەشار ئەسەدیان بۆ ئەم دەورەیە لەبەرامبەر هەلومەرجی سوریا دا پێویستەو بۆ ئەم پرۆسەیەش ناتوانن حساب لەسەر روسیا نەکەن، هەروەک وەزیری دەرەوەی ئەڵمانیا، زيگمار گابرييل، لەکۆبوونەوەی G7 تاکیدی کردۆتەوە چارەسەری ئەزمەی سوریا بەبێ بەشداری روسیا ئەستەمە.

موشەکەکانی ئەمریکا بۆ سوریا و ئامادەکردنی هێزو چەکی گەورە لەبەرامبەر کۆریای باکورداو ئەگەری موشەکی تریش هەیە بەسەر سوریادا، دروستکردنی فەزای جەنگیە لەجیهاندا هەروەک ئەوەی بوش ئەنجامی داو چ کارەساتی لەدنیادا بەدوای خۆیدا هێنا، ئەمانە هەمووی قابیلی روودانە لەژێر هەژموونی سیاسەتی ئەمریکا کەدەیەوێ غەربیش لەدەوری خۆی یەک دەست بکات، بەتایبەت لەبەرامبەر روسیا و هەڵخراندنی فەزا لەدژی کوریا.

لەکاتێکدا هەموو ئەم هاتوو هاوارانەی ئەمەریکاو هاوپەیمانە غەربیەکانی دەکرێت بەدژی ئەسەد، بەڵام تەکیدی ئەمەریکا لەسەر لەناوبردنی تیرۆرو دژی تیرۆر و دژ بە داعشە، کەخاڵی هاوبەشی هەموویانە بە روسیا و بەشار ئەسەدیشە. قسەکانی وەزیری دەرەوەی ئەمریکا ڕیكس تیله‌رسن لەسەر تەجروبەی شکستخواردوی ئەمریکا لەلیبیا خاڵێکی ترسناکە بۆیان کە تا داعش لەناو نەبەن، مەسەلەی بەشار ئەسەد کێشە نیە بۆ ئەوان، ئەمە بەڕۆشنی لە قسەکانی نیكی هالی نوێنه‌ری هه‌میشه‌یی ئه‌مریكا له‌ نه‌ته‌وه‌یه‌كگرتووه‌كان دەردەکەوێت و رایگه‌یاند؛ ئەولەویەتمان رۆیشتنی ئه‌سه‌د نییه‌، جارێ ده‌مانه‌وێت به‌سه‌ر داعشدا سه‌ربكه‌وین. هەموو فشارەکان بۆ لێک نزیکردنەوەی لایەنەکانی سوریایە بۆ ئەو چوار خاڵەی لەجنێفی ٥ دا تەرحیان کرد و نەچووە پێشەوە، بۆیە هەموو هەوڵەکانی ئەمریکاو غەربن تاکید کردنەوەیە لەسەر چاره‌سه‌ری سیاسی‌و گواستنه‌وه‌ی ده‌سه‌ڵاتە بەزوویی.
هەولومەرجی جیهانی بەجۆریک ئاڵۆزو پڕ لەگۆڕانکاریە، کەبێ ئاسۆیی و بێ ئەلتەرناتیفی دەوڵەتە سەرمایەدارە زلهێزەکانی جیهانیشی توشی قەیرانی گەورە کردوە، دەستەوسان ماون و رۆژانە سیاسەتیان ئاڵوگۆڕی بەسەردا دێت، بۆیە بەناچار ئەمریکاو روسیاو هاوپەیمانەکانیان لەدنیادا لەژێر فشاردان، بەناچار دەبێ خاڵی هاوبەش پەیدا بکەن ئەویش تیرۆرو دژی تیرۆر و دژی داعشە، کە لەرۆژهەلاتی ناوەڕاست و بەتایبەت لەسوریا ئێستا کۆیان دەکاتەوە، خاڵی هاوبەشی ئەمریکا، روسیاو بەشار ئەسەدیشە.

هەر بۆیە تا بەسوریا دەگەڕێتەوە، بەجیا لەسەپاندنی فەزای جەنگی لەلایەن ئەمریکاوە کەبەکارهێنانی چەکی کیمیایی خان شەیخون کەبەهانەیەک بوو بۆ ئەمەریکا، وە هەنگاوێکە لەراستای هەوڵەکانی بۆ دەرچوونی خۆی لەو ئەزمە ئابووری و سیاسی و سەربازیەی تێیدایە، وە هاوکات فشارێکە بۆ تەوازنی لایەنەکان بۆ درێژەدان بە کۆبونەوەکانی جنێف و هەوڵدان بۆ دەرکێشانی هەلومەرجی ئێستای سوریا و پاکرنەوەی هێزەکانی داعش هەم لەموسڵ و هەم لەسوریا، کەلەئێستا ناتوانن دەوری بەشار ئەسەدو هێزەکەی بۆ دەورەی پاکردنەوەی داعش و راگواستن نادیدە بگرن.
بەڵام هەموو ئەوانە دادی ترەمپ و ئەزمەیەک یەخەی ئەمریکاو سەرمایەداری گرتووە نادەن، هەروەک چۆن دادی بوش و ئۆبامای نەدا، بۆیە جارێکی کە دنیا لەبەرامبەر ئەو بەربەریەتەی سەرمایەداری و دەوڵەتەکانیدا، لەبەرمبەرا کوشتارو کاولکاری و برسێتی و هەژاریەک کە بۆرژوازی و دەسەڵاتەکانیان دایان سەپاندووە، پێویستی بە هاتنەمەیدانی چینی کرێکار و کۆمۆنیزم و بەرەی ئازادیخوازو ئینساندۆست هەیە، بۆ سوریاو عێراق و کوردستانیش هەر ئەمە تەنیا رێگای گونجاو ئینسانیەو دەبێ کاری بۆ بکرێت.
١٢/٤/٢٠١٧

Dengekan

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.