جوینەوە و چاڵ لە ڕۆمانی پەپوولەکانی تاریکی.. گۆران سەباح
کەیفم بە دەق لەنێو دەق دێ. نووسینی ڕۆمان لەنێو ڕۆمان کارێکی ئاسان نییە. پێویستی بە چنینێکی تۆکمە و سەرەداوە. ئەم ڕۆمانە سەرەداوی زۆرە، نووسەر سەرکەوتوو بووە لە پێکگەیاندنی سەرەداوەکان. ئارام حەمە بۆنخۆش چەند زەمەنێک تێکەڵ دەکات (نەوەتەکان، ٢٠١٤، ٢٠٥٠) بێ ئەوەی سەر لە خوێنەر بشێوێنێت. (ڕەنگ)ی وەک سیمبولێک بەکار بردووە بۆ دابەشبوون (لا١٧)، ناوازەیە. فرەدەنگیی سەحەر، ئەسکەندەر، ساسان، مامەند بەردەشانی، هتد. کارێکی جوانە.
پێش هەموو شتێک با ئەوە ببڕێنمەوە: پەپوولەکانی تاریکی خەز نییە. خەیاڵی زانستی پێویستی بە دروستکردنی جیهان هەیە. ڕۆمان بەوە نابیتە خەز بڵێی من لە ساڵی ٢٠٥٠ی زاینیم و ڕۆبۆت هەیە و خەڵک سێکس لەگەڵ ئامێر دەکەن و دنیا پێشکەوتووە. یان باسی ئامێری کات بکەی (لا٦٦). لە کتێبێکدا بە وردی باسی چۆنییەتی نووسینی خەز دەکەم. کتێبەکە ئامادەیە و هێشتا چاپ نەکراوە. هیوادارم چاپخانەیەک چاپی بکات. پێش ئەوەی ببێتە خەز ڕۆمانەکە تەواو دەبێت. “. . . بە نهێنی شەو دزەم کردە ناو ئامێرەکە و ١ی ئۆگەستی ٢٠١٤م هەڵبژارد و بزوێنەرەکەم داگیرساند” (لا٢١٠). پەپوولەکانی تاریکی سەتا پێنج توخمی خەیاڵی زانستی تێدایە، بەڵام ئەمە نایکات بە خەز.
ڕستەی یەکەم ڕووی ڕۆمانە. ڕستەی یەکەمی پەپوولەکانی تاریکی کرچ و ناتەواوە: “بە مەیدانی شاردا ڕادەبورام لەبەر ئاپۆڕا و هەراوزەنای خەڵکی، کە هەموو حەپەساو دەستیان بە دەموچاویانەوە گرتبوو، هەر خەڵك بوو بەسەر خەڵکیدا خۆی هەڵدەزنا تا لە ناوەڕاستی شار تەماشای ئەو دیمەنە قێزەوەنە بکەن کە دواتر زانیم چیە..”
ئەگەر خەڵک دەستیان بە دەموچاوییانەوە گرتبێت، چۆن دەتوانن بەسەر یەکتریدا هەڵبزنێن؟ وشەی “لەبەر” پێویستی بە تەواوکەرە، بۆ نموونە، دەڵێی، “لەبەر هەراوزەنای خەڵکی، نەمتوانی باش ببیستم”. بۆیە ئەم ڕستەیە ناتەواوە و دیمەنەکەش بە کرچی دەگاتە مێشکی خوێنەر.
خەڵک بەسەر خەڵکی هەڵدەزنێ تا تەماشای شتێک بکات. پێویست ناکات خۆت بشێوێنی چونکە لە دوورەوە دیارە کابرایەکیان لە خاچ داوە. دە مەتر بەرز کراوەتەوە، کەواتە پیویست ناکات خەڵك بەسەر خەڵکیدا هەڵبزنێ (لا٧).
لە لاپەڕە (٧) دەڵێ خولیای مێژووە، پاشان لە لاپەڕە هەشت هەمان شت دووبارە دەکاتەوە. لە دوو لاپەڕە (٧ و ٨) سێ جار دەڵێ دە مەتر بەرز بوو. لە لاپەڕە (٧، ٨ ٩) سێ جار دەڵێ حەپەسام بە دیمەنەکە، دواتر دەڵێ سەیریش نەبوو چونکە ئەوە سزای ئەو سەردەمە بوو (٢٠٥٠). لە سێ لاپەڕەدا، سێ جار دەڵێ چەند پەپوولەیەکی ڕەشی لەسەر نەخشێنرا بوو. جوینەوەی شتەکان ڕۆمان بێتام دەکات.
کابرا بیست مەتر دوورە، خەڵکێکی زۆر لە پێشییەوە وەستاون، چۆن کتێبێک پەڕی و کەوتە لای ئەو، دەڵێ چوار مەتر لێیەوە دوورە (لا١١). ئەم دیمەنە قەناعەتی پێ نەکردم.
“دونیا وێران ببوو” (لا١٤). دیمەنەکە ڕوونە. وشەیلی پاش ئەمە زیادەن (٢٩) وشە.
مادام کەسی یەکەمی تاکە، پێویست ناکات بڵێی، لە خۆمم دەپرسی، ئەوە لەبەرکوڵەکەشدا هەیە. لە لاپەڕە ٢٢یشدا دووبار بووەتەوە. گۆشەنیگای کەسی یەکەمی تاک لە کۆڵ ئەو شتانەت دەکاتەوە بێو وەستایانە بەکاری ببەی.
“لە ڕابردوودا کەسێک بووم حەزم نەدەکرد پەپوولەیەکیش بمرێت . . . دونیا جەنگەڵێکی گەورەیە و بەشی هەموو مەخڵووقەکان دەکات” (لا١٥). پاشان لە هەمان لاپەڕە دەلێت، “ئەم هاوکێشەیە تەنیا بیرۆکەیەک بوو . . .” چۆن؟ دواتر سەیری لا(٥٩) بکە، دیارە تەنیا هاوکێشەیەک یان بیرۆکەیەک نەبووە.
پەرەگرافی پاشتر یەکسەر دەڵێ، “ڕۆژێک هات دەستم بە خوێن سوور بوو . . . بووم بە جەللاد”. چۆن؟ دواتر لە کۆتایی (لا١٦) دەبێتە ئەمیر. لە (لا١٢٨) لەوە تێدەگەین کاتێ دەچێتە چیچان.
“ڕۆژی ٤ی نیسان ١٩٩٤ بوو، کە هێدی هێدی بەهار ئەیوب خەریک بوو هەستی بۆم دەبزوا و خۆشی دەویستم . . .” هێدی هێدی خەریک بوو؟ بە یەک ڕۆژ؟ چۆن؟
“هێدی هێدی ئارەزووم دەکرد کە ڕیش درێژ بکەمەوە . . .” (لا٥٣). لا(٥٥) من ئێستا وا خەریکە ڕیژم درێژ دەبێت” چ زوو بەری داوە و درێژ بوو؟
“من تەیموری بەدبەخت . . . ” (لا٥٨) پێویست بەوە ناکات تەیمور خۆی وا بڵێ، هەر ڕووداوەکان و ژیانی ئەوە پێشان دەدەن.
دوو جار وەسفی بەهار دەکات (لا٢١). هێندە وەسف پێویست ناکات. لە لاپەڕە ٣٤ و ٦١دا وەسفی بەهار دووبار ە دەبێتەوە. لێدانەوەی هەمان قەوان خوێنەر بێزر دەکات.
تیشکی پەپوولەکە زۆر کەمە، چۆن توانی لە دووری بیست مەتر لەوسەری تیشکەکە ببینێت؟ (لا٢٣ و ٢٤). قەناعەتی پێ نەکردم.
ساسان قسە لەگەڵ ئەسکەندەر دەکات. زۆر شتی سواو و دووبارەی تێدایە. دایەلۆگەکان زۆر درێژن.
وەسفی ئەسکەندەر لە لاپەڕە (٣١)دا هیچ پێویست نییە. دواتر وەسفی پیاوەتی و شەهامەتی زۆر دووبارە دەبێتەوە.
“دواجار هێزی کێشکردنی ژنان . . . لەسەر زەوی ئەنجام دراوە” ( لا٣٧ و ٣٨) زیادەیە، وتارە.
“یەکەمین دڵۆپە خوێنە (لا٣٩ و ٤٠) شەڕی هابیل و قابیل”؛ “ئەو هەسارەی زەمینە . . . ‘خوادا سەرقاڵی چییە’؟” لا(٧٥، ٧٦، ٧٧)؛ عەزازیل (لا٩٥-١٠١) چیرۆکی دروستکردنی ئادەم و هەڵگەڕانەوەی شەیتان. ئەم چیرۆکانە زیادەن. بێو لایانبەرین هیچ لە ڕۆمانەکە کەم ناکانەوە.
مێژووی شەڕی براکوژی (لا٤٣) زیادەیە، وتارە. پاشان لا (٤٤) دۆخی دەروونی و باسکردنی لاکان، وتارە و زیادەن.
ئیبلیس لەگەڵ مامەند بەردەشانی قسە دەکات لە مەیخانە. دواتر لە لاپەڕە (١٥٢)دا ئادەم و ئیبلیس دێنە لای. شەیتان پێی دەڵێ لە ناخیدا کەسایەتییەکی باشە، ئەگەر باشە چۆن ئیبلیش هاتووەتە لای؟ ئادەم و ئیبلیس ڕێک دەکەون لەسەر پەشیمانبوونەکەی، چۆن ئیبلیس لێ دەگەڕێت پەشیمان بێتەوە. شتەکان قەناعەتپێکەر نین.
“منیش کوڕێکی شەرمن بووم، بەڵام لەبەردەم عەشقی ئەودا نەمدەتوانی شەرم بکەم . . .” (لا٦٠ تەیموور). بەڵام لە لاپەڕە (٦١)دا دەڵێ، “خەریک بوو لە ترس و شەرم دەبوورامەوە.” دواتر یەکێک لە شەرمان ببورێتەوە چۆن دەبێت بە شاعیر لەهیکڕا؟
پێویست ناکات خوێنەری کتێبەکەی غەمگین ئیلیاس دیسان باسی تەیمور بکات، دەبێتە شتێکی دووبارە بۆ خوێنەری پەپوولەکانی تاریکی (لا٦٤). مادام لە سەرەوە مێژوو نووسراوە، پێویست ناکات بڵێی من ئێستا لە ساڵی ٢٠٥٠ زاینیدام، لە لاپەڕە (٢٠٨)یش، هەروا دەڵێ. دیسان “مرۆڤ چۆن ئالوودەی ئامێرەکان بووە” سێبارەیە چونکە لە بەشی یەکەم لەوە گەیشتین.
“لە ڕاستیدا گەلی کورد . . .” (لا٨٠) وتارە و زیادەیە. هەموو ئەمانە لە قسەی ئەسکەندەردا دیارە، پێویست ناکات لە شێوەی وتار دووبارەی بکەینەوە.
“عەشق مرۆڤەکان وێران دەکات . . . ” (لا٨٣)، زیادەیە، وتارە.
“من بە هاوەڵی ساسان ئارەزوومان لە پیاسە بوو . . .” (لا٨٤)، ئەمە جوینەوەیە، پێشتر ساسان باسی کردبوو.
ئەگەر قسەی زیادە، وتار، جوینەوە، دووبارەکردنەوە، چیرۆکەیلی ئادەم و شەیتان، دایەلۆگی درێژو بەشێکی سەفەری چیچان لابەرین، ڕۆمانەکە پوخت دەبێ و تامی خۆشتر دەبێ.
