ئەرشیفی وتارە رۆژنامەوانییەکانم/ رۆڵی لاوان لە کایەى سیاسییدا.. نووسینی: ستیڤان شەمزینی
بەر لەوەى بەشێوەیەکى راستەوخۆ بێمە سەر باسى بەشداریى لاوان لە کایەى سیاسەتدا، ئارەزوو دەکەم لە پێشەکیدا قسە لەبارەى لاو خۆیەوە بکەین و لە چەند گۆشەنیگایەکى جیاوازەوە لە خودى لاو بڕوانین. لە واقیعدا لاو تەنیا ئەو کائین و بوونەوەرە نییە جیاوازییە فسیۆلۆژییەکان لە پیرى جیا دەکەنەوە، بەڵکو لاو سەربارى جیاوازییە فیزیکییەکەى لەگەڵ پیردا هەڵگرى دنیابینى و عەقڵیەت و تێڕوانینێکى جیاواز و نوێخوازانەیە بۆ ژیان و شتەکانى دەوروبەرى. ئێمە کاتێک دەتوانین لافى ئەوە لێبدەین شەریحەى لاوانمان هەیە ئەو شەریحەیە بە واقیعى توانیبێتى دابڕانێکى ریشەیى و قووڵى مەعریفى و کولتووریى و فەرهەنگى تەنانەت ئایدۆلۆژیی و سیاسیش لەگەڵ نەوەى پێش خۆى دروست بکات. ئەو کاتە نەوەیەک بە نوێ و لاو دەزانرێت بتوانێ سەرچڵى گۆڕانێکى جەوهەریی و بنەڕەتى لە کۆمەڵگەدا بکات یان سەرمەشق و جۆشدەرى بێت. یەکێک لە سیفەتە سروشتى و تایبەتیەکانى لاو ئەوەیە هەمیشە بە تووڕەیى و گوڕێکى زۆرەوە دێتە ناو گۆڕەپان و ئەڵتەرناتیڤى خۆى پێشکەش دەکات و سەرکردایەتى شۆڕشێک یان راستتر بڵێم رێنسانسێک دەکات کە دەیەوێت سەرلەبەرى ئەو چەمک و پێکهاتە و پێدراوانە بگۆڕێت نەوەى پێش خۆى بیناى کردووە، جا زۆرجار گۆڕانکارییەکە بەشێوەى پۆزەتیڤە و گەلەک جاریش بە پێچەوانەوە. ئەگەر لە ژێر ئەم رۆشناییەوە بنواڕین بۆ واقیعى ئەو توێژاڵەى ئیمڕۆ لاى خۆمان ناومان ناون لاوان یاخۆ نەوەى نوێ دەگەینە ئەو راستییەى ئێمە لاو و نەوەى نوێمان نییە، بەڵکو ئەو بوونەوەرەى ناوینراوە لاو تەنیا لە رواڵەت و پێکهاتەى فیزیکییەوە لاوە، ئەگەرنا وێنەیەکى فۆتۆکۆپیکراوى واقیعى خۆیەتى و چۆتەوە سەر هەمان ئەساڵەتى باب و باپیرانى خۆى.
دیسان هەمان ئەزموون و مێژووى ژیانى باوک و نەوە دێرینەکان لە واقیعێکى نوێتردا دووبارە دەکاتەوە، ئێمەى کورد هەتا ئێستا نەوەیەکى نوێى تووڕە و یاخیمان نەبووە بتوانێت تایبەتمەندیى و سروشت و کەسێتى خۆى جیا بکاتەوە لە سروشت و کەسێتى باوک، یان زەمینە و کەشێک بخوڵقێنێت دروستکراو و داهێنراوى دەستى خۆى بێت. بە پێچەوانەوە ئەو نەوەیەى لە بەردەستدایە نەوەیەکى پاسیڤ و دەستەمۆ و خۆشباوەڕە، هەرگیز نەیتوانیوە تەعبیر لە لاوێتى خۆى و جیاوازییەکانى لەگەڵ نەوەى پێشان بکات، جا نەخاسمە خاوەتی رۆحێتى شۆڕشگێڕیی بێت و هەوڵبدات بۆ دروستکردنى گۆڕانکاریى سترۆکتۆریى لە کۆمەڵگەدا. کاتێک لە کوردستان شەڕى ناوخۆ وەک شەڕێکى نەگریس و خنکێنەر روودەدات زۆربەى هەرە زۆرى قوربانییەکانى لاوان بوون!!، کەچى لاو نەک هەر نابێتە لەمپەر و بەربەست لە بەردەم ئەم شەڕە و فشار دروست ناکات تا لایەنە بە شەڕهاتووەکان ناچار بکات بە وەستانى شەڕ (یان خۆ ئەگەر ملیش نەدەن بە دواکاریى وا خۆ کاریگەریى دادەنا لەسەر بارودۆخەکە، خۆ ئەگەر هیچ کاریگەریش نەبا، خۆ لاو لەم وڵاتەدا شتێکى لەم چەشنەى نەکردووە) بەڵکو بە پێچەوانەوە خۆیان دەبنە ژیلەمۆ و مەشخەڵ و هێزى ئەکتیڤى جەنگ، جەنگێک سەرتاپاى مێژوومانى ناشرین و قێزەون کرد و وێناى کوردى لاى ئەو هەموو ئەوانى تری دەرەوەی خۆمان گۆڕى.
گەنج لە وڵاتى ئێمەدا لە بەرامبەر ئەو هەموو پێشێلکاریی و چەپاندنە غەریزیی و سێکسییەیدا رۆژێک لە رۆژان نەڕژایە سەر شەقامەکان و داواى مافى خۆى بکات. تا ئەو ئاستەى نەیتوانیوە لە ئاستى پەرچەکردارى ژناندا بێت لەبەرامبەر کۆمەڵگەى تەقلیدیى، چوونکە رێکخراوەکانى ژنان و ژنانى چالاکى دەرەوەى رێکخراوەکان بە دەنگ هەڵبڕینیان توانیان بەشێوەیەکى بەربڵاو و کۆمەڵایەتی، کێشە و دۆسیەى خۆیان بە سەرجەم تاکەکانى کۆمەڵ بناسێنن، ئەگەرچى تا ئێستاش توندوتیژیى و چەوساندنەوەى ژنان بەردەوامە، بەڵام غەدرە تێکۆشان و هەڵسوڕان و تەنانەت رۆڵى تاکەکەسى ژنان نادیدە بگرین یان لە شوێنى خۆیدا ئاماژەى پێ نەدەین. رێکخراوەکانى لاوان هەموویان دەسکەلا و هەڵماتى دەستى حزب بوون و لە برى ئەوەى گەنج وەک مەحرومترین کائینى ئەم کۆمەڵگەیە لە گێژاو و وەهمەکانى حزب و خێڵ و دامەزراوە چەپێنەرەکانى دى رزگار بکەن و ساز و ئامادەیان بکەن تاببنە گروپى فشار و داخوازیى ویست و ئارەزووەکانیان بەرز بکەنەوە، گەنجیان کرد بە قۆشمە و نەگبەتتریان کردووە و تاکو ئەو سنوورەى بردویانەتە کەنارى شێتبوون و نیهلیزمێکى کوێرانە و سەرلێشێواوانە.
لە پەرچەکردارى هەموو ئەم سەرکوت و بێئومێدییانەدا گەنج نەیتوانى بەرەنگارى بکات یاخۆ با بڵێین رۆحى بەرەنگاربوونەوەى لێسەنرایەوە، ئیدى بە درێژایى نزیکەى 13 ساڵى دواى راپەڕین بە تایبەتى لە کاتى شەڕى ناوخۆدا هەزاران بگرە سەدان هەزار لاو چارەنووس و خودى خۆیدایە دەستى قەدەر و دەریا و مافیا و رێگەى مینڕێژی هات و نەهات، بە مەبەستى قووتاربوون لە دۆزەخى وڵات و شادبوون بە بەهەشتى تاراوگە، هەرچەند لە کاتى گەیشتنیان بە تاراوگە ئەو وەهمەشیان بەتاڵ بۆتەوە و هەستیان کردووە ریکڵام و سەتەلایت چەواشەى کردوون، بەڵکو لە ئەوروپاش نامۆبوون و ئاوارەیى و کێشەکانى تاراوگە و دواجار بوون بەئامێر و لێسەندنەوەى رۆح و بەها نەتەوەییەکان دیسان بۆتە خاڵى تێکشکان بۆیان، بە کورتى گەنجى ئەم وڵاتە بە تایبەتى لە دواى راپەڕینەوە گەنجێکى خۆشبەخت نەبووە، ئەگەر یەکێک لە هۆکارەکانى ئەم بەدبەختیى و بەرتەسککردنەوە و سەرکوتکردنە دەسەڵاتى باوک و زاڵبوونى هەژموونى سیستمى باوکایەتى (پاتریارکى) بێت بەسەر کۆى ژیاندا ئەوا بەدڵنیاییەوە هۆکارێکى ترى بۆ ناهۆشیاریى و تێنەگەیشتن و پاسیڤبوونى خودى گەنج دەگەڕێتەوە، ئەگەر ئەم هۆکارەى دواییان کاریگەرى لەوى یەکەمیان زیاتر نەبێت ئەوا بێگومان هیچى کەمتر نییە.
هەموو ئەمانەش بەشێوەیەکى سەرەکى دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەى گەنج بەشداریى نەبووە لە کایەى سیاسەتدا یان بەشێوەیەکى لاوەکى بەشداریى لە ژیانى سیاسیدا کردووە، هاوکات تێڕوانین و تێگەیشتنێکى هەڵەى دەربارەى چەمک و ممارەسەى سیاسەت هەبووە. لێرەدا دەمەوێ بڵێم من قسە لەسەر ئەو دەستەبژێرە گەنجە ناکەم لە گۆڕەپانەکەدا بوونیان هەیە و بەشێوەیەکى دیار و بەرچاو و ئەکتیڤ ممارەسەى کاری سیاسیی دەکەن. بەڵکو دەمەوێ بەشێوەیەکى راستەخۆ قسە لەسەر زۆرینەى گەنجان بکەم، چوونکە زۆرینە پێوەرە نەک دەستەبژێر، هەر ئەوەش کۆمەکمان دەکات لەوەى هەڵسەنگاندنەکانمان راست و دورست دەربچن. بەردەوام نەوەى دواى راپەڕین سیاسەتى بە بڤە زانیوە و خۆى لێ لاداوە، کەم نین ئەو گەنجانەى بە سیاسەت قەڵس و بێزار دەبن، تەنانەت لە گوێگرتنى هەواڵەکان و بەرنامەیەکى سیاسیى تەلەفزیۆن بێزان و ئامادەی گوێگرتن نین بۆى، تەنانەت بەشێکى زۆرى شەڕى نەوەکان و باوان لە نێو ماڵەکاندا شەڕى هەواڵەکانى تەلەفزیۆنە! هەروەک گوتم هەرگیز گەنج ئامادە نییە کاتى خۆى بۆ تەرخان بکات.
هەروەها هەمیشەش لە دیدگاى گەنجانى ئێمەوە سیاسەت سپێردراوە بە نەوەى رابردوو، لە دیدى ئەم نەوەیەدا ئەوان تەنیا کاریان ئەوەیە بە دواى پەیوەندیی رۆمانسى و خۆشەویستیدا بگەڕێن (بێ ئەوەى بزانن ئەو دنیا جوانەى ئەوان بیرى لێدەکەنەوە سیاسەت دروستى دەکات و هەر سیاسەتیش دەتوانێت وێرانى بکات)!!، ئیدى چارەنووسى نەتەوە و کۆمەڵگە و دواڕۆژى سیاسیى وڵات بە جەهەنم، بەداخیشەوە تەنانەت ئەم تێڕوانینە پەڕیوەتەوە بۆ ئاستى دەستەبژێرە چالاکەکە و وای لێکردوون دوورەپەرێزیى لە سیاسەت هەڵبژێرن، بگرە بە تۆپەڵ بوونەتە شاعیر و شیعرنووس، کۆى بیرکردنەوە و نووسینەکانیشیان لە مەوداى پەیوەندیى خۆشەویستى نێوان دوو رەگەزەکە تێپەڕ ناکات، هەر ئەمەش بووەتە هۆى کارەساتێکى گەورە و بەردەوامى تێکشکانە رۆحى و دەروونییەکانى گەنجى ئەم وڵاتە. من خۆم لە یەکێک لە رۆژنامەکاندا نووسینێکى لەو جۆرەم خوێندەوە، ئەوەى نیگەرانى کردم ئەوەبوو نووسینى گەنجێک بوو خاوەنى دوو کتێبە و نووسەرێکى ئەکادیمى و چالاکیشە، لە نووسینى ئەم هاوڕێیەدا تەرکیز کراوەتە سەریەک خاڵى ستراکتوریى: ئەویش ئەوەیە گەنج دەبێت وەک گەنج بژى و لە کەنارى رووبار پیاسە بکات و نامەى خۆشەویستى بگۆڕێتەوە.
ئیدى سیاسەت لە دەرەوەى بازنەى ئەوە و لاو هیچ پەیوەندییەکى بە سیاسەت و مەسەلە کارگێڕییەکانەوە نییە، ئەمەش دەرخەرى ئەوەیە لاو خۆى جڵەوى شل کردووە و نایەوێ بێتە نێو گۆڕەپانەکە و خۆى بسەلمێنێت و بەشداریى چالاکانە بکات لە گۆڕانکاریى و پێشهات و کێشمەکێشە کۆمەڵایەتی و سیاسییەکانى کۆمەڵگەدا، ئەوەشى هەیە و بەشداریى کردووە (محەمەد عومەر عوسمان) وتەنى بە بۆیاخى حزب خۆى بۆیاخ کردووە و بیرکردنەوە و ئایدۆلۆژیاى حزب هەموو سەرچڵى و یاخیبوون و توڕەییەکى لێ سەندۆتەوە کە لە واقیعدا ئەمانە خەسڵەت و سروشتى راستەقینەى گەنجن. بێ لە هەموو ئەمانەش تێکەڵاوییەکى زۆر بەدی دەکرێت لەلایەن گەنجەکانەوە دەربارەى چەمکى سیاسەت و حزب، هەر وترا سیاسەت هاوتەریب کراوەتە لەگەڵ حزبایەتی، بەڵام مەرج نییە هەموو کەسێکى سیاسیى حزبى بێت، یان بەو شێوەیە بێت سیاسەت و حزب دوالیزمێکى لێک دانەبڕاو بن، بە پێچەوانەوە هیچکامیان پێشمەرجى ئەوى دیکەیان نییە، سیاسەتیش پێش ئەوەى حزب دەربکەوێت لە مێژوودا و بێتە گۆڕەپانى چالاکییەوە لە ئاستى کۆمەڵگە بوونى هەبووە، بە کورتى سیاسەت لە پێش حزبدا لە دایکبووە و مەرجیش نییە هەردووکیان پێکەوە گرێدرا بن. هەروەها لێرەدا پێویستە وەک تێبینییەک ئەوەش بوترێت حزبایەتى شتێکى قێزەون نییە بەڵکو بەشێکە لە پێداویستى پرۆسەى سیاسەت لە کۆمەڵگەدا، بەڵام ئەو رەشبینیەى ئێمە دروستمان کردووە لە بەرامبەر حزبدا دەگەڕێتەوە بۆ واقیع و ئەزموونى حزبایەتى لە کوردستان، کە سەرەتا و کۆتایى بریتى بووە لە شەڕى براکوژیى و خۆکوژیی و یەکتر سڕینەوە، هەنووکەش بە شێوەیەک لە شێوەکان و بە جۆر و میکانیزمێکى جیاواتر شەڕى ناوخۆ وەک شەڕێکى سارد بەردەوامیى هەیە.
نموونەى حزبى کوردیش ئەوەندە نموونەیەکى سلبیی و بێ کەڵک بووە، حزبایەتی پرۆسەیەک بووە دوور کەوتۆتەوە لە ئارەزووی خەڵک. هەمیشەش خەڵک بە گشتیی و لاوان بە تایبەتى پەنایان بە خوا گرتووە لە شەیتان و حزب، بەڵام هێشتا ئەمە بەهانە نییە بۆ ئەوەى لاوان خۆیان بدزنەوە لە کێشەکانى خۆیان و بێ دەربەستانە و بەشێوەیەکى دەستە جەمعى بەرەو تاراوگە کۆچ بکەن، هیچ کاتێک ئەو بەهانە و عوزرە ناشەرعییە جێگەى قبوڵکردن نییە، چوونکە هەر چین و توێژێکى کۆمەڵایەتی خۆى خۆى رزگار دەکات و نابێت چاوەڕێى هێزێکى غەیبانی و میتافیزیکى بێت، بگرە ئەو چاوەڕوانییە چاوەڕوانى گۆدۆیە و لە کۆنیشەوە وتراوە هەق دەسێندرێت نابەخشرێت. ئەگەر ئێستا مایکى تیڤییەک بچێتە بەردەم لاوێک و پێى بڵێ ئاوات و خواستت چییە؟ بێگومان ژیانێکى ئاسایی و گەنجانە دەخوازێت، بەڵام لە بیرى کردووە ئەمانە هەمووى لە رێگەى سیاسەتەوە بەدیدەهێنرێت، چوونکە کاتێک دەتوانرێت ئەم خواستە بەدیبێ لاوان خۆیان بەشداریى بکەن و ببنە گروپى فشار، ئەمەش کارى دەستە جەمعى و پێکەوەیی و ئۆرگانیزەکراو دەخوازێت، هەر کۆبوونەوە و دروستکردنى فراکسیۆنێک لە دەورى ستراتیژێکى دیاریکراو خۆى لە خۆیدا سیاسەتە، بۆیە هەموو گۆڕان و وەرچەرخانەکان بەستراوەتەوە بە سیاسەتەوە و گەنجیش بۆئەوەى بتوانێت وەک گەنج بژى و ممارەسەى ژیان بکات پێویستە بەشداریى چالاکانە بکات لە کایەى سیاسییدا.
*ئەم وتارە لە ژمارە (107)ی رۆژنامەی (جەماوەر) لە رۆژی 6-12-2004 بڵاوبووەتەوە.
