لە ساڵیادی ڕاپەڕینەکانی ئێراندا.. عوسمانی حاجی مارف
هەڵوەشاندنەوەی حیجابی زۆرەملێ وەک دروشم و داواکاری سەرەکی لە لوتکەی داواکاریەکانی ڕاپەڕینەکانی ئێراندا دەگەشایەوە، ئەو ڕاپەڕینەی پێگەی سیاسی و کۆمەڵایەتی جەماوەری ناڕازی بەرجەستەکردەوە و مێژویەکی نوێی لە خەباتی جەماوەری ئێراندا تۆمارکرد.
لە چوارچێوەی خەبات و ناڕەزایەتی و مانگرتنی بزووتنەوە کۆمەڵایەتیەکاندا، داواکاریەکانی وەک: زیادکردنی کرێ و بەرزکردنەوەی ئاستی بژێوی، خوێندن و تەندروستی بێبەرامبەر، ئازادی رێكخستن و مانگرتنی بێ مەرج، ئازادکردنی دەستبەجێی زیندانیانی سیاسی، چەندین داخوازی تر کە ساڵانێک بەرزدەکرانەوە، لەگەڵ کارەساتی کوشتنی مێهسا ئەمینیدا، بزووتنەوەی “ژن، ژیان، ئازادی” لە ئاستێکی فروانتردا درێژەی بەو ناڕەزایەتیانەدا، تا ئەو ئاستەی بە شێوەیەکی بەربڵاو مەرگ بۆ کۆماری ئیسلامیش چووە ڕیزی خواستەکانەوە.
لە ڕاپەڕینەکاندا ڕۆڵی دیار و بەرچاوی خەباتی ژنان کە تا ئێستاش بە شێوەی جۆراوجۆر دەردەکەوێت، یەکێک لە گرینگترین شاکاری خرۆشانە جەماوەریەکانی ئێرانە، کۆمەڵگای ئێران درکیان بەوە کردووە کە سەپاندنی حیجابی زۆرەملێ لەڕێگەی دەزگا یاسا ئاینیە ئیسلامیەکانەوە لەدەست چووەو ئیتر بۆیان ناچێتە سەر، لە ژێر پێگەی ڕۆڵی خەباتی ژنانی ناڕازیدا، دژی حجاب، بۆتە پەرچەکردارێکی کۆمەڵایەتی بەردەوام، وەک جوڵانەوەیەک داهێنان و ئاڵوگۆڕ دەخاتە بەردەم خەباتی ڕزگاریخوازی ژنانەوە. ڕاپەڕینی “ژن، ژیان، ئازادی” توانای پەرچەکرداری لە بەرامبەر دەیان یاسای کۆنەپەرستانە و پیاوسالاری کۆماری ئیسلامی بەرجەستە کردۆتەوە، ژنان ئازایانە و هۆشیارانە دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامیان کردۆتە ئامانج کە پێکهاتەی ئایدیۆلۆژی کۆماری ئیسلامیان خستۆتە ژێر پرسیارەوە. ئەم ڕاپەڕینە پرسی ژنانی وەک بەشێک لە پرسە کۆمەڵایەتیەکان وروژاندوە و بزووتنەوەی گشتی ژنانی وەک بزوتنەوەیەکی جەماوەری هێنایە ئاراوە، کە تێیدا ژنان پێشڕەوو پێشەنگن، هەروەها خەبات و متمانەی جەماوەری ژنانی زیاتر بردە سەرەوە، خەباتی ژنان و کۆڵنەدانیان بەرامبەر بە یەکێک لە توندترین دیکتاتۆرەکانی ناوچەکە، سەرسامی جیهانی وروژاند و بوو بە هەوێنی یەکگرتوبونی بزوتنەوەی ژنانی ئێران لەگەڵ بزوتنەوەی ژنان لە جیهاندا.
هێمای خەباتی ژنان لە پرسی حیجابدا و لە بەرامبەر ستەمکارانی کۆماری ئیسلامی کە تا ئێستاش بەهێزەو بەردەوامە، فڕێدانی حجاب وەک داواکاریەکی گشتی بەسەر کۆماری ئیسلامیدا سەپێندرا. بەڕنگاری ژنان کە لەبەرامبەر لێدان و بێ حورمەتی و کۆنەپەرستی ئەو بەکرێگیراوانەی کە سیستەمی سەرمایەداری دەپارێزن، نووکی هێرشکردنە سەر یاسا چەپەڵەکانی سیستەمی پیاوسالاریە کە لە ئاستێکی بەرفراواندا لە نێوان کۆمەڵگا و پەیوەندیە سەرمایەداریەکانی کۆماری ئیسلامیدا روبەروی یەکتربونەتەوە، سەرهەڵدانی “ژن، ژیان، ئازادی” دوای خەباتێکی سەخت، دەستکەوتی بەنرخی تێدایە، بێ گومان زەمینە بۆ دەستکەوتەکانی داهاتوو لە نێو ژناندا ئاواڵا تر دەکات.
هەڵبەتە ئەمڕۆ ئەوە دەبینین کە لە ئاستێکی بەرچاودا، ئەم ڕاپەڕینە کەم بوەتەوە، بەڵام ململانێی نێوان هێزە سەرکوتکەرەکان و بزووتنەوەی ژنان و لاوان و خوێندکاران، هێشتا ڕۆڵی خۆی هەیەو ناڕەزایەتیەکان ناوبەناو دەرکەوتەی هەیە. ڕژیم ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکی، بە هێرشێکی بەربڵاو و ترس لە هەڵگیرسانی ئەم ڕاپەڕینە دەستبەسەر کردووە، کەشوهەوای توندوتیژی و سەرکوت زۆر زیادی کردووە، هەرچەندە وەستانەوە لەبەرامبەر بە حجابی زۆرەملێ بە شێوەی جۆراوجۆر بەردەوامە و هێشتا بەرنگاری و خەبات لە دەرونی جەماوەری ناڕازیدا نەوەستاوە. هەر لەبەر ئەم هۆکارەیە کە لەگەڵ نزیکبوونەوەی ساڵیادی ئەم ڕاپەڕینەدا ئەگەری نمایشی جۆراجۆر پێشبینی دەکرێت.
بزووتنەوە کۆمەڵایەتیە سەرتاسەریەکان کە بەگشتی بە دروشمی ڕووخاندنی کۆماری ئیسلامی لە زۆربەی شارەکانی ئێراندا لە مەیداندا بون، ئەمەش بەڵگەی ئەوە دەخاتە روو کە درەنگ یا زوو لێدانی زەنگی کۆتایی دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامیە، ئەوەی حاشا هەڵنەگرە، ڕاپەڕینی “ژن، ژیان، ئازادی” زیاتر بە نمایشی ڕاپەرین بۆ ڕوخانی کۆماری ئیسلامی خۆی ناساند، هەرچەندە ژمارەیەکی بەرچاو لە خەڵک کوژراون و نزیکەی بیست هەزار کەسیش خرانە کونجی زیندانەکانەوە، بەڵام گۆڕانکاریەک لە واقیعی کۆمەڵگەی ئێستای ئێراندا بەرجەستە بۆتەوە، کە بە ملیۆنان کەس لەگەڵ سەختی ئابووری و هەڵاوسان و بێکاری و هەژاری و برسێتی و دڕندەیی کۆماری ئیسلامیدا، بە شێوازی گونجاوی خۆیان لە ئامادەیی ناڕەزایەتی و خەباتدان، ئەمەش بە حەق ئەوەی سەلماند کە کێشەکە تەنیا حیجاب نییە. وە ژمارە سەرنجڕاکێشەکانی ناڕەزایەتی و مانگرتنەکان لە ساڵانی ڕابردودا لە ئێران و ڕەنگدانەوەکانی، پێویستیەکی هەنوکەیی بە گۆڕانکاری بنەڕەتی لە کۆمەڵگادا هەیە، ئەم دۆخە تەنها لە ڕوانگەی “ژن، ژیان، ئازادی” وەک ڕاپەڕین وەڵام نادرێتەوە. ئەم ڕاپەڕینە توانی بەرەنگاریەک لە بەرامبەر دەسەڵاتی کۆماری ئیسلامیدا نیشان بدات، کەلە ڕووی چەوساندنەوە و نادادپەروەریەک کە بەسەر ژنان و زۆرینەی خەڵکی ئێراندا سەپێنراوە، کۆماری ئیسلامی کە رەسمیەتی بە نایەکسانی کۆمەڵایەتی داوە، بەڵام بە ئاشکرا ئایدۆلۆژی ئیسلامی لەبەرامبەر خەباتی ژناندا ریسوا کرا و پاشەکشەیەکی گەوەری پێکرا، لە هەمان کاتدا بەشێوەیەکی گشتی ناڕەزایەتی بەرینی جەماوەری ڕۆڵێکی بەرچاویان لە بەرامبەر کۆماری ئیسلامیدا نواندوە.
گومانی تێدا نییە کە داخوازی و چاکسازیە یاساییەکانی ژنان لەو ئاڕاستەیەدا زۆر بەنرخ دەبن، بەو مەرجەی لە هەموو هەنگاوێکدا زەمینە بۆ گۆڕانکاریەکی کۆمەڵایەتی لە پێکهاتەکانی سیستەمی سەرمایەداریدا زەمینەسازی بۆ بکرێت. چاکسازی بە هەر جۆرێک بێت بە تایبەتی لە ئێراندا هەنگاوێکە بۆ پێشەوە، بۆ بەهێزکردنی بزووتنەوەی ژنان و هەر بزوتنەویەکی جەماوەری ناڕازی، هەرچەندە بەها و گرنگی چاکسازی دەتوانێت لە چەوسانەوەی ژنان کەم کاتەوە، بەڵام دەبێت ئەوە رۆشن بێت کە ناتوانێ مانای گۆڕانکاریەکی بنەڕەتی لە بارودۆخی کۆمەڵایەتی و ئابووری ژناندا، تەنها بەوەستانەوە لەبەرامبەر کۆنەپەرستی ئیسلامیدا دەستەبەربێت، هەڵبەتە هەر چاکسازیەک له کۆمەڵگه ی ئێراندا که بتوانێت هەندێک گۆڕانکاری یاسایی له پێگه ی ژن بهێنێته ئاراوه، به دڵنیاییەوه دەبێت پێشوازی لێبکرێت، بەڵام باسەکە لەسەر ئەوەیە کە کام بزووتنەوەی کۆمەڵایەتی ڕێکخراو دەتوانێت وەڵامی پرسی بژێوی و خۆشگوزەرانی گشتیی ملیۆنان کەسی کۆمەڵگا بداتەوە، بە بزوتنەوەی ژنانیشەوە؟، کام گۆڕانکاری و بەدیل لە کۆمەڵگادا دەتوانێت گەرەنتی هەڵوەشاندنەوەی چەوسانەوەی ئینسان لەسەر ئینسان بەسەرکەوتن بگەیەنێت؟، پێویستە ئاماژە بەوە بەدەین کەڕاپەڕینی “ژن، ژیان، ئازادی” ئاسۆی ئەو گۆڕانکاریەی نیشان نەدا، کەدەتوانێت دەست لە پێکهاتەکانی سیستەمی سەرمایەداری بدات و شۆڕشێکی کۆمەڵایەتی بۆ ئاڵوگۆڕی ڕیشەیی بەڕێبخات. چونکە خەبات لە دژی تەواوی پەیوەندیە نایەکسانەکانی کۆمەڵگە بنەماکەی لە زەرورەتی خەباتی چینی کرێکارەوەیە، هەر لەوێشەوە سەرچاوە دەگرێت، بۆیە پێویستی بە ڕێکخستنی کۆمەڵایەتی چینی کرێکارە، لە هەمان کاتدا پێگەی، “ژن، ژیان، ئازادی” دەتوانێت وەک بەشێک لەم خەباتە چینایەتیەی کرێکاران مانادار بێت، هاوشانی گۆڕانکاریە کۆمەڵایەتیەکان لە پەیوەند بە خەباتی چینی کرێکارەوە هەنگاوی بەرەو پێشتر بنێت.
سەرهەڵدانی “ژن، ژیان، ئازادی” توانی حیجاب وەک داواکاریەک بەسەر حکومەتدا بسەپێنێت، کەشوهەوای سیاسی کۆمەڵگای گۆڕی، یەکڕیزی نێوان بزووتنەوەی ژنان و قوتابیان تا ڕادەیەک بەهێزتر کرد، بەڵام ژنان هێشتا ڕێگای هەوراز و نشێوی زۆریان لە پێشە بۆ گەیشتن بە داواکاریەکانیان و چەسپاندنی یەکسانی هەمەلایەنەی ژنان و پیاوان، واتە بۆ نەهێشتنی ستەم یەکجاری لەسەر ژنان، دەبێ خەباتی نەهێشتنی چەوساندنەوەی چینایەتی لەبەرچاو بگیرێت، چونکە نایەکسانی نێوان ژن و پیاو میراتی هەلومەرجێکی کۆمەڵایەتیە، کە کاریگەری چەوساندنەوەی ئابووریە لەسەر ژنان، بۆیە گەیشتن بە یەکسانیەکی تەواو و ڕزگاری ژنان پەیوەستە بە نەمانی چینەکان، ئەمەش لە ڕێرەوی خەباتی چینی کرێکارو شۆڕشی کرێکاریدا مەیسەر دەبێت.
ئەوەی جێگای سەرنجە، ژنان لەم جوڵانەوەیەی ئێراندا وەک بەشێک لە چینی کرێکار دەرنەکەوتن، ژنانی کرێکار، لەگەڵ ئەوەی بەشێکی گەورەن لە نێو چینی کرێکاردا، لەسەر ئەم بنەمایە، ڕێکخستنی ژنانی کرێکار و یەکخستنی بزووتنەوەی ژنان و بزووتنەوەی کرێکاری، ئاشکرایە کە ئەرکی چینی کرێکارە. وەدیهاتنی داخوازیەکانی بزووتنەوەی ژنان، هاوشێوەی داواکاریەکانی بزووتنەوە کۆمەڵایەتیەکانی ترە، لە پرۆسەی گۆڕانکاریەکی بنەڕەتی و شۆڕشگێڕانە و کۆمەڵایەتیدا، بەبێ ئامادەبوونی چینی کرێکار، ناتوانێت ئاسۆی داهاتوو بۆ بەدیهێنانی داواکاریە سەرەتاییەکانی ژنان گەرەنتی بکات.
