سروود وەک فاکتەری دنەدان.. سەردار جاف
پێشەکی
پێش ئەوەی رۆچینە نێو باسەکەمانەوە دەمانەوێت لەوەها هەنگاوێکەوە دەست پێبکەین کە دەبنە هۆکاری سەرهەڵدانی سروود و خودی سروودیش دەبێتە فاکتەرێکی سەرەکی دنەدان بۆ بەرخودان و هەلگیرساندنی شۆڕش و رۆحی گیانبازی لای تاکی کۆمەڵ ، ئیدی لە پێناو پرسێکی دەستنیشانکراو دا ژیلەمۆیەکی رووە و خەفەوە بوو دەکاتە بورکانێک و دامرکاندنەوەی زۆر زەحمەت دەکات ئەگەر ئەو شۆڕش و راپەڕینە بە ئامانجە دیاریکراوەکانی نەگات .
کەواتە سروود لە نەوەی سیاسەتە ودەتوانین بڵێین سیاسەتە بە باوکی هەر یەک لە ( جەنگ و شۆڕش و راپەڕین ) دادەنرێت ، و بەر لە دەسپێکی هەریەک لەکۆڕانی سیاسەت و گرتنەتەری تەژمی خوێنرَشتن ، رێگاگەل ورێوشوێنی ئاشتیانە و دیپلۆماسیانەى هەمەجۆر هەن دەبنە مایەی دوور خستنەوەی گیان لە دەستدانی مرۆڤەکان ، کە دانوستان و دەمودووی سەر مێز هەن شەنوکەوی پرسەکان دەکرێت و لە لایەن دوو لایەنی نەیارەوە دەخرێتە پێش چاو بۆ توێژینەوە و بەرچاو روونی و دوورکەوتنەوە لە خوێنڕشتن ، ئەو کات هەر لایەنە وهەم بیروبۆچوون و بیروڕاکانی لایەنی بەرامبەری لا گەڵالە دەبێت ، هەم لە تێڕوانین و رامان لەو بیرویۆچوونانە ئامانج و مەبەستەکانی تا ئاستی بە دەستهێنان و کەموکوڕی لاروون دەبێتەوەو هاوکات لێکدانەوە و شرۆڤەی رەوشەکە دەخاتە پێش چاو ، جگە لە ئامادەسازییەکانی تەکنیکی سەربازی و ئابووری و کاردانەوەی لای خەڵک و زۆر شتی دیکەی جەنگ ، ئامادەسازییەکانی سروودیش لە بەرچاو دەگیرێت کە لە زۆربەی شەرەکان بە لەشکرێکی تایبەتی ناوزەد دەکەن .
رەنگە هەندی لە ژانرەکەمان دوور بکەوینەوە و پەل بۆ ئەملاولا بکوتین لێ هەر سیاسەت بە سروودەوە پەیوەستە ، بۆیە زەروورەتە بە کورتی تیشکی بخەینە سەر ، پەیوەست بوونەکەیش بەم جۆرەیە :
سیاسەت, جەنگ, شۆڕش, راپەڕین, سروود
سیاسەت چییە ؟
(( دەربڕی پرۆسیسێکی دروستکردنی بڕیار و دابینەری ـ ملزمی هەر کۆمەڵگایەکە و بەها ماددی و مەعنەوییەکان لە خۆ دەگرێت و ئاماژەیەکە بۆ داواکاری و گوشاربەکاربردن لە رێگای بەدەستهێنانی ئامانجەکان لە چواچێوەی پلانی تاکەکان و کۆمەڵە و دامەزراوەکان و دەستەبژێرەکان بە پێی ئایدیای دیاریکراوی خۆیان لە سەر ئاستی ناوخۆیی و هەرێمایەتی و نێودەوڵەتی ، سیاسەت بۆ خوی پەیوەندی نێوان میر و رەعییەتە کە حاکم دەسەڵاتێکی باڵایە لە کۆمەڵگاکانی مرۆڤایەتی ، دەسەڵاتی سیاسی بە واتا باڵادەستی تواناکان بە سەر رەعییەتەکاندا ئیدی کار بکەن یان کار نەکەن لە جۆرەکارێکدا بیانەوێ ئەنجامی بدەن یان نەیانەوێت )) .
سروود ، وەک هێزی مقاوەمەت و بەرخودان و فیداکاری تۆکمەتر دەکات لە پێناو پرسە نەتەوەیی و نیشتیمانی و ئاینییەکان بە هەمان شێوە دیفاکتۆیەکی گرینگی بوارى سیاسی و فاکتەرگەلی هوروژاندنی هەموو پرسەکانە ، بە رۆحێکی حەماسییەتەوە لە بەردەم شاڵاوى غەدر و غوبن و خیانەت و چەوساندنەوە دەوەستێتەوە ، هاوکات سروود لە جەنگی نێو دەوڵەتاندا رۆڵی سەرەکی بینیووە ، رەنگە زۆرمان سروودەکانی شەڕی عێراق و ئێرانمان بە بیردا بێت ، تەنانەت سروودی وا هەبوون سنووری جەنگەکانی دەبەزاند و لە لایەنی بەرامبەرو لاى تاکەکان دەگوترانەوە . هەروەک ئاماژەمان پێدا و باسمان لە ( جەنگ و شۆڕش و راپەڕین ) کرد پێمان باشە بە کورتی لە سەر هەریەک لەم حاڵەتانە بدوێین .
جەنـــــــــــــــگ :
پێمانوایە رۆچوونە نێو وردەکارییەکانی سیاسەت مەودایەکی دوور و درێژی دەوێت و بە ئەنجامیش ناگەین و هەر ئەم بە ئەنجام نەگەیشتنەی خەڵکیش رووە و جەنگی بردوون ، بۆ ئەوەی دوور نەکەوینەوە و هەر لە سنووری خۆمانەوە دەست پێبکەین ، جەنگی عێراق و ئێران بە درێژترین و خوێناویترین جەنگی سەدەی رابردوو دادەنرێت ، کە زیاتر لە یەک ملیۆن مرۆڤی تێدا کوژراوە و 400 چوار سەد ملیار دولاریش تێچووی ئەو جەنگە بووە ، هەروەک گوتمان پێش جەنگ کۆمەڵێ دانوستان و گفتوگۆ هەن بگیرێتە بەر بەڵام لەم جەنگدا ئەگەر بەراورد بە خودی جەنگەکە بکەین هەست دەکرێ نێوبژیوانی لە نێوانیاندا زۆر کزو لاواز بووە و هەردوولایش مەیلی جەنگیان هەبووە ، ئیدی هەر یەکەو پاساوێکی بۆ خۆی هێناوەتەوە سیاسیانە هەوڵی چەواشەکاری و چاوبەستی خەڵکی خۆیان کردووە و ئالییەتی شەڕیان خستۆتەگەڕ و دواتریش سروودبێژان بۆ جەنگەکە و هاندانی خەڵک بەرەو بەرەکانی شەڕ سروودی حەماسییانەیان چڕیوە رۆر جاریش بە باڵای دەسەڵاتداران سروودەکان گوتراون ، ئێستایشی لە گەڵ بێت راست و دروستی جەنگەکە نادیارە و لە ناوخودی عێراقدا دوو بەرە هەن بەرەیەکیان باس لە رەوایەتی دەکەن و بەرەکەی دی پێچەوانەن .ئەمە مشتێکە لە خەروارێک کە زۆر نزیکە لە خۆمان و لە نێو رووداوەکانیدا ژیاوین ، بینیمان کە سروود چ هەڵلایەکی دروست کردبوو لەو سەردەمەدا چ لە عێراق چ لە ئێران ، کەواتە سروود ئالییەت و میکانیزمێکی هاندان و دنەدانە بۆ بەردەوامی جەنگ .
شـــــــــــۆڕش :
شۆڕش بە دەستەواژە سیاسییەکەی بەواتا قورتار بوون لە رەوشی هەنووکەیی چەقبەستوو و گواستنەوە بەرەو قۆناغێکی دیکەی باشتر یان خراپتر ، شۆڕش هەرچەندە بۆ خۆی دەستەواژەیەکە سۆسیالیسەکان دایانهێناوە و بەمجۆرە لە چەندین وڵاتدا شۆڕشی چەکداری روویداوە جگە لەوەیش شۆڕش لە چەند جۆرێکدا خۆ دەبینێتەوە لەوانە :
1 ـ شۆڕشی کۆنباو ، کە شۆڕشی فەرەنسی 1789 بە یەکێ لەو شۆڕشانە دادەنرێت .
2 ـ کودەتا سەربازییەکان کە لە لایەن سەرکردە سەربازییەکانەوە ئەنجام دەدرێت .
3 ـ شۆڕشی نیشتیمانی دژ بە داگیرکەری ئیستیعمارین لەوانە شۆڕشی خەڵکی جەزایر .
4 ـ شۆڕشی نەتەویی کە دەسەڵاتدارانی هەر یەکێک لەو وڵاتانەی لە چەند نەتەوە و زمان و ئایین پێکدێن و زۆرینەی دەسەڵات پێشێلی مافی ئەوانی دی دەکات و هەوڵی سڕینەوەی خاک و ناسنامەی دەدات ، لەوانە ، شۆڕشەکانی کورد و فەلەستینییەکان و پڵنگەکانی تامیل و بیابانی رۆژئاوا و ناکۆرنۆ کەراباغ و چەندانی دیکە …….
هەر یەکە لەم شۆڕشانە زەمینەی لەبار و رسکاوی خۆی هەیە و بەدەنگەوە چوونی خەڵکی هەیە و بە هەمان شێوە سروود لەم شۆڕشانەدا سەرقافڵەن و لە پێناو مەبەست و ئامانجێکی پیرۆز سەر هەڵدەدات ، دەشێ بڵێین پیرۆزی لەم شۆڕشانەدا بوونیان هەیە چونکە زاڵم و زۆردار ئەوانی دی دەچەوسێننەوە و کورسی فەرمانڕەوایەتی توندتر دەگرنە دەست . هاوکات هەقی خەڵکی دی پێشێل دەکەن بۆیە سروود لەم حاڵتانەدا گیانی خۆفیداکردن گشتگیر دەکات .
راپەڕیــــــــــن یان رابوون :
هەرچەندە هەندێک پێیان وایە ئەمەیش لە بازنەی شۆڕشدایە بەڵام ئێمە پێمان وایە هەم لە رووی سیستماتیکی گۆڕانی ژیان و بەرخودانەکانەوە هەم لە رووی گۆڕانکاری بە سروودەوە جیاوازە لە شۆڕش ، چونکە لە شۆڕشدا سروودەکان حەماسین و نها ئەو حەماسییەتە وا سەردەمی بە سەردەچێت و سروودی هێمن و ئارام و لە سەرخۆ جێی دەگرێتەوە ، کەواتە لێرەوە بۆمان ساغ دەبێتەوە کە سروود بە پێی سەردەمەکان گوتراوە ، ئەگەر دیقەتی سەردەمی شەڕى چەکداری و مقاوەمەت بدەین سروودەکانی پڕ لە تەونی حەماسییەت بووە بۆ شۆڕگێڕان گوتراوە و ئێستایش کە سەردەمی رژانە سەر شەقامە سروودەکانیش بە پێی سەردەم هەوڵی کپبوونەوەى حەماسییەتی بۆ دراوە . ئەوەى پێی دەوتری بەهاری عارەبی و سبەینێش دەشێ بە پایز بۆ شوێن و وڵاتانی دی وەسف بکرێ ، ئەو قۆناغە گۆڕانکاری و بەرەو پێشچوونانەیە کە پێشتر و زوو لە فەلسەفەکانی سۆسیالیستی دەمانخوێند و کەچی بەو دیدەی ئەوان نەشکایەوە و بە ئاراستەیکی دی هەنگاوی نا .
ســــــــــروود چییــــە ….؟
زۆرجار لە هزرماندا بیر دەکەینەوە ئاخۆ سروود چییە … ؟ بنەماکانی چین و ئاخۆ هەریەکێک لە ئبَمە ئاساییە ببێتە سروود بێژ چونکە زۆرمان پێمانوایە سروودبێژان چ دەنگێکی بە سازو خۆشیان نییە ، گڕێکی حەماسییە و هەڵدەقوڵێت ، هەوڵدەدەین ئەرکەکانی سروودبێژ و ماهیەتی سروود روون بکەینەوە و جەخت لە لایەنە شاراوەکانی بکەین ، هەرچەندە بۆ خۆی بە سەرەتایەکی سانا دەژمێردرێت .
سروود بۆ خۆی دەنگێکی هونەری سروشتییە پێشکەش بە خەڵکی دەکرێت و هەر یەکێک بۆ پرسە هەستیارەکەی سوودی لێوەردەگرێت و بە چێژ وەرگرتن لە سروودەکان گیانبازی لا دەخوڵقێت ، چونکە گوێگرتن لە سروود خۆی لە خۆیدا تەقینەوەیە بە رووی زوڵم و زۆرداری و رەتکردنەوەی بندەستییە ، ئەمە بۆ سەردەمانی پێشوو باو بوو ، ئێستا بۆ ئەو بەهار و پاییزانەی دێنە ئارا سروود بۆ ئەوە چێژی لێوەردەگیرێت کە مافی مرۆیی و هاوڵاتی بوون هەبێت و باڵادەستی دیکتاتۆرییەت رەت بکاتەوە ، کاتێک زوڵم و زۆرداری و چەوساندنەوە و پێشێلکارییەکانی مافی مرۆڤ و تاکی کۆمەڵ قۆڵبەستکردنی ئازادی و لە پێکەوتنی بیروراکان و هەناسەکێشانی ئازادی بیری نەتەوەیی و چینایەتى و هەژماردنی مرۆڤ وەک مرۆڤ لە نەخشەى ژیانی رۆژانە دەسڕدڕێتەوە ئەو کاتانە مرۆڤەکان لە هەولڕ و کۆششدا دەبن بۆ نەهێشتنی ئەو کڵۆمدانانەی دەرگاکانی سەرفیرازی ، سروود بۆ هەر شۆڕش و رابوون و راپەڕینێک نەخشە رێگای جۆشدانی شۆڕش و راپەڕینەکانە .
سروود بریتییە لە پارچە مۆزیکێکی نیشتیمانی و نەتەوەیی و ئایینی وروژاندن و هاندانی پێوە دیارە و بە بەژن و باڵای نیشتمان و نەتەوە وخەباتی گەلەکەیدا هەڵدەدا ، سروود و گۆرانی دوو ناوی یەک کرۆکن ئەویش لەرانەوەی وتەی کێشدار و بێ کێش لە سەر ریتمێکی دیاریکراو لاواندنەوەکەیشی هاوتەریب دەبێت لە گەڵ مۆزیکدا هەندێ جاریش بە بێ ژەنینی مۆزیکیش دەچڕێت ، ئەوەی باوە لە سەر دەستەواژەی تەکنیکیدا باوە هەڵگوتن بە نیشتمان و نەتەوە و ئایین پێی دەگوترێ سروود و ئەویشی بە بەژن و باڵای جوانی و خۆشەویستیدا هەڵدەڵێت پێی دەگوترێت گۆرانی ، بە پێی سەردەم و رۆژگارەکان هەر یەک لەم دوو ناوە ( سروود و گۆرانی ) هەر جارەی یەکێکیان لە برەودا بووە و لە ناو کۆمەڵێکی دیاریکراودا باو دەبێت ، بۆ نموونە لە سەردەمی سەرەتای ئیسلامدا ناوی سروود بێژان پەرەسەندووتر و گەشەکردووتر بووە لە گۆرانیبێژان ، بەم پێیە دەتوانین بڵێین قۆناغەکانی ( جەنگ و شۆڕش و راپەڕین ) ن ، کە گەشە بە سروود دەدەن ، و گۆرانی لەم زەمەنەدا باوی نامێنێ و هۆکارەکانیش زۆرن ، بۆ نموونە لە ساڵانی هەشتاکانی سەدەی رابردوو و شەڕی عێراق ئێراق و بەردەوامی بزاڤی رزگاریخوازی نەتەوەیی کورد وایکرد بوو هەموو ماڵێک یان هەموو خانەوادەیەک یا دوو و زیاتر قوربانی هەبێت ، کۆست کەوتنیش وەک دیارە و باوە لە کۆمەڵگاکاندا ، سەردەمی گۆرانی بە تەواوی دەسڕێتەوە و تاکیش یان زۆر لە ئێمە و مانان بۆ چێژ وەرگرتن لە ئاواز و مۆزیک لە بەر خۆوە وڕێنەیەکی میلۆدی تێدا روو دەدات و رەنگە بە هۆی ئەو داب و نەریتەی کۆمەڵگاوە نەنگ بێت یان بکەوێتە بەر تانە و تەشەر کە لە بەر خۆوە گۆرانی بڵێت ، ناچار پەنا بۆ سروود چڕین دەبات و سروودیش بۆ خۆی جۆرێک لە هەڵچوونی شۆڕشگێڕی دەووروژێنێت نەخاسمە بۆ ئەو خانەوادانەی یەکێکیان لە سەنگەرەکانی پێشمەرگایەتی لە دەست دەدا یان رۆڵەیەکیان بە هۆی ئینتیمای سیاسی بۆ یەکێ لە گروپە سیاسییەکانی بزاڤی رزگاریخوازی نەتەوەییمان لە سێدارە دەدرا ، کە زۆربەی شەهید و قوربانییەکانی ساڵانی هەشتاکان لە ناو کورددا لە سێدارە دراون و دوای ئەوە شەهیدانی سەنگەری پێشمەرگایەتی دێن و پاشتر ئەو شەهیدانە دێن کە لە شەڕی عێراق ئێران گیانیان لە دەست داوە ، لە سەردەمی ئیمڕۆشماندا هەرێمی کوردستان لە سایەی ئەو خۆشگوزەرانییەوە ناوی سروودبێژەکانی لە بیرکراوە و تەنها گۆرانیبێژان بەدەر کەوتوون و بە رۆژگاری ئەوان واتا گۆرانیبێژان لە قەڵەم دەدرێت و زۆرێک لە ئێمەی ئەدیبان گلەوگازندەمان زۆرە کە دەسەڵات ئەو بایەخەی بە گۆرانیبێژی و هونەرمەندی دراما دەدات بە نووسەرانی نادات ، لە کاتێکدا نووسەرانیش هەوێنی بەرهەمەکانیان .
سروود لە کۆی گشتیدا میلۆدییەکە بە پێی بنەچە ئاوازییەکەی دەستاو دەست دەکرێت و لە کاتی جەنگ و شۆڕش و راپەڕینەکاندا دەگوترێنەوە و لە گەڕەک و بانان منداڵان لاسایی ئەو کاتانە دەکەنەوە و سەنگەر لە یەک دەگرن و جاروباریش یەک دوو مندالڕ ئەو سروودە هەژێنەرانە دەڵێنەوە ، سروود لە بنەڕەتدا پێویستە کەسی دەنگ خۆش و بەسۆز و حەماسی بیڵێتەوە ناکرێ هەر یەکێک لە ئێمە هەستێت و سروود بچرێت لەناو کورددا ئەو دەنگانەی زیاتر بۆ سروود لەبار بوون ، (شڤان پەروەر ، تایر تۆفیق ، ناسری رەزازی ، لالۆ رەنجدەر ، ئازاد خانەقینی ، کاڵێ ، نەجمەی غوڵامی ، فواد ئەحمەد ، ئیبراهیم محەمەد ، کامەران عەبدولرەحمان ، تاهیری خەلیلی ، وهتد ) بەداخەوە تا ئێستا لە ناو کورد دا تیپێکی مۆزیک تایبەت بە سروودمان نییە کە ئەمە ئەرکی وەزارەتی رۆشنبیرییە تیپی سروودی نیشتیمانی دابمەزرێنێت و برەوی پێبدا ، چونکە پەرە سەندنی گۆرانی و لەبار بردن و جاڕدانی مەرگی سروود خۆی لە خۆیدا رۆحە نیشتیمانیەکە لە ناو تاکی نەوەی دادێ دەسرَێتەوە و ئەو گیانە نیشتیمانی و نەتەوەییە لە بار دەچێت لە کاتێکدا ئێمە تا ئێستا لە شۆڕشێکداین بەرەو دەوڵەتێکی سەربەخۆ .
سروود لە کۆمەڵێ بنەمای تەکنیکی هونەری پێکهاتووە هەر ئەمەیش وای کردووە کاریگەری بەسەرەوە هەبێت ، لە سەرەوە بە وردی هەموو ئاماژە بوون بۆ سەرهەڵدانی سروود و ئەو هۆکار و فاکتەرانە چین سروود دێننە ئاراوە و ئێستایش چاکتر وایە لە پێکهاتەی سروود ورد ببینەوە ، سروود لە چەند پێکهاتەیەک دروست دەبێت کە ئەمانەن :
ڕ ـ سروودبێژ ، تاکە دەنگە بە تەنها سروودەکە بە لەرەو حەماسەتەوە دەڵێت و ئەگەر جووڵەی شۆڕشگێری و راپەڕین و جەنگ بنوێنێت ئەوا زیاتر سەرنج راکێشتر و حەماسیتر دەبێت .
ب ـ کۆڕاڵ ، ئەو کۆمەڵە دەنگ ساز و خۆش و گڕەن کە لە پاش سروود بێژەوە سروودەکە دەڵێنەوە .
ج ـ بڕیار ، ئەو گۆڕانی دەنگەیە لە نزمەوە بەرەو توند و رەق دەڕوات .
د ـ وەڵام ، ئەو دەنگە هاوارەیە کە سروودبێژ دەیچڕێت و وەک ئەوە وایە لە دوورەوە دەنگێک ببیستیت .
ه ـ ێولو ، یان سبرانو ، جوولەیەکی لاسارییە بە تایبەت بۆ ئەوەی تازە دەست بە سروود گوتن دەکەن ، دەنگێکی نزمە وەک ئەوەیە گوێبیستی دەنگی مناڵێک دەبیت لە نزیکەوە .
و ـ هارمۆنی ، دەستەواژەیەکی رۆژئاواییە و لە گۆرانییەکانیان بە کاری دەهێنن و هارمۆنی هاتۆتە ناو زانستی سروودەوە بۆ گۆڕینی چەمکی ئاوازەکەی . لە چەند چینێک پێک دێت ، بە دەنگی ئاسایی دەردەبڕدرێن ، ئێستا بە دوو چین ناسراوە .
1 ـ چینی یەکەم ، ئەو دەنگەیە لە گەڵ کۆڕاڵ دەبیسترێت ، ئاوازێکی جیاوازە لە چینی سروودەکە دەنگ هەڵبڕینێک دەدات کە چێژی لێوەردەگیرێت .
2 ـ چینی دووەم ، ئەمەیش جۆرە دەنگێکە نە بەرز دەبێتەوە نە نزم لە بەرزبوونەوەی ئاوازەکە ، کێشێکی جێگیری دەبێت .
ز ـ باکگراون ، ئەو دەنگانەیە لە پشتی سروودەکەوە گوێبیستی دەبین ، چینێکە لە هەموو ئاوازی سروودەکە جیاوازە و بریتییە لەو هاتوهاوارە بەرزبوونەوە و دابەزینەی .
ح ـ ورووژاندنی دەنگ ، ئەو دەنگ هارووژاندن و کاریگەرییانەیە لە دەرەوەی سروودەکە هەن ، وەک دەنگی تەقینەوە و باران و دەنگی فرۆکە و…… تاد هەن .
هەرچەندە ئێمە شارەزاییەکی هونەری گۆرانی و سروودمان نییە و چاکتر وایە ئەم لایەنە بۆ ئاواز دانەر و مۆزیکژەنەکان دابنێین ، وەلێ ئێمە تەنها وەک ئاماژەیەک وەبیرهێنانەوەیەک پێکهاتەی سروودمان خستە بەر دیدتان . هەروەها لە سرووددا پسپۆڕی دەنگ هەیە ئەوەیش بۆ شارەزایانی ئەندازیارانی دەنگ جێدێڵین ، لە گەڵ ئەوەیشدا هارمۆنی کۆمەڵێ چین و گەمەی هونەری تێدایە کە هەر یەکە بە ناوێک و دەستەواژەیەکن ، هەروەک گوتمان مۆزیک ژەنەکان پسپۆڕیان لەو بارەوە هەیە .
لە سروود دا هەندێ جووڵە و ئاماژەکانی سەر هەن پێویستە سروودبێژ ئاشنایەتی لە تەکدا هەبێت ، بۆ نموونە لە کاتی وەستانی تایبەت بە گۆرانی و سروود پێویستە خۆی و کۆڕاڵ بە ئەندازەیەک هەردوو پێیەکانیان لە یەکدی جیا بکەنەوە ئاماژەی حەماسییەتی تێدا بێت دەستەکان بە گورج و گۆڵی و بە تینەوە بجوڵێندرێت و سەر بەرز بکرێتەوە و بەملاولادا جوڵەی پێبکرێ و پێڵوی چاوەکانیش لە کاتی پێویستدا دابخرێن و هەڵببڕدرێن جۆرێک لە سەرنج راکێشان بخولقێنێت .
سروود و سروودی نیشتیمانی
خەسڵەتە بنچینەییەکانی سروودمان لە سەرەوە خستە روو کە لە رووی هونەرییەوە رەنگە جیاوازییەکی ئەوتۆ لە نێوان سروود و سروودی نیشتیمانی نەبێت ، سروودی نیشتیمانی ئەو پارچە مۆزیک و دەنگەیە کە لە بۆنە نیشتیمانی و نەتەوەییەکاندا پێشوەختە بەکاردەبرێت ، سروودە نیشتیمانییەکان بە شێوە جیاجیاکان لە بۆنە جیاوازەکانیش بەکاردەهێنرێت ، لە جەژنە نیشتمانییەکان و ئاهەنگەکان و لە هەندێ وڵاتیش لە بۆنە وەرزشییەکان و دەسپێکی رۆژانەی قوتابخانەکان وەک باوێکی نیشتیمانی کە رۆحی نیشتیمانی و نەتەوەیی لای منداڵانی وڵاتدا هەمیشە جۆشی پێدەدات و هەموو سپێدەیەک بە گوێیاندا دەزرنگێتەوە ، لە هەندێ وڵاتی دیکەیش سروودی نیشتیمانی لە پێش دەسپێکی شانۆگەری و فیلمی سینەماکان لێدەدرێت ، زۆریش لە ئێزگە و تەلەفزیۆنەکان وەک نەریتێک لە گەڵ کردنەوەی ئێزگە لە هەموو سپێدەیەکدا و لە گەڵ داخستنی ئێزگە لە دوا دوای شەودا بە کاری دەهێنن و لێدەدرێت ، بەڵام بە داخەوە لای ئێمە زۆربەی ئێزگە و تەلەفزیۆنەکان سروودی ئایدیاکەی خۆی لێدەدات و ئامادە نییە سروودە نیشتیمانیەکەمان لێ بدات ، ئەگەر بۆیان بلوێ سروودی عێراقی لێ دەدەن .
ئەم سروودە لە هەندێ وڵات بە سڵاوی کۆماری یان سروودی شاهانە یان سەرۆکایەتی ناسراوە ، ئەمڕۆ وای لێهاتووە بۆ هەموو کارێک و جێگەیەک سروودێک هەبێت ، سروودی پارێزگاکان و هەرێمەکان . جیاوازی لە بەکارهێنانی سروودی ئاسایی و سروودی نیشتیمانی ئەوەیە لە بەکاربردنیا ، کە سروودی نیشتیمانی هەموو رۆژێک بەکار دەبرێت و زۆرجار رۆژانە گوێبیستی دەبین ، سروودی ئاسایی یان بە دەگمەن گوێمان لێ دەبێت یانیش لەو کاتانەی دیاریمان کرد (( جەنگ و شۆڕش و راپەڕین )) ەکان بە بەردەوام گوێبیستی دەبین ، کەواتە بۆ دنەدان و هاندانە بەرەو ئەو سێ حاڵەتە .
مێژووی سروودە ئاساییەکان کۆنە و بۆ بەر لە ئیسلام دەگەڕێتەوە ، بەڵام سروودی نیشتیمانی لە سەدەی نۆزدەدا بایەخ و گرینگی خۆی بە دەستهێناوە ، لێ هەندێکیان زۆر لەم مێژووە کۆنترە ، کۆنترین سروودی نیشتیمانی ناسراو و دیار ، سروودی نیشتیمانی هۆڵەندییە بە ناوی ( هیت گۆشینگ ) کە لە نێوان ساڵانی ( 1568 ــ 1572 ) لە میانەی شۆڕشی هۆڵەندادا نووسراوە ، هەروەها سروودى ( کیمی جا یۆ ) ی ژاپۆنی ) کە وشەکانی لە قەسیدەیەک وەرگیراوە لە میانەی حوکمڕانی ( هییان ) لە نێوان ساڵانی ( 794 ــ 1185 ) نووسراوە ، بەڵام بەم جۆرەی ئێستای تا ساڵی ( 1880 ) بەکار نەهاتووە . هەرچەندە ئیبراتۆڕیەتی عوسمانی لە سەدەی سیانزەدا باسی لەوە کردووە کە سروودی نیشتیمانی جیاواز بخرێتە جێبەجێ کردنەوە بەڵام تا سەدەی نۆزدە سروودی شاهانەی نەبووە ئەمەیش لە کاتێکدا بەر جەستە بووە کە دوای ئەوەی هێزی سەربازی رێکخستووە و تیپی جۆق ومۆسیقای سەربازی دامەزراندووە لە سەر شێوازی رۆژئاوا ئەوەیش لە سەر دەستی سوڵتان مەحموودی دووەم بووە .
ئەوە ماوەتەوە بڵێین کە لە هەندێ وڵاتدا سروودی نیشتیمانی یان سروودی شاهانە بە شان و شەوکەتی میر و پادشا و سەرۆک و ئایدیۆلۆژیاکانی حوکمڕاندا دەگوترێت ، بە تایبەتی وڵاتانی کەندا و ئەو وڵاتانەی دیکتاتۆریەت خۆی بە سەر خەڵکەکەدا سەپاندووە ، ( وگن المدى ) ی سەردەمی رژێمی پێشوو باشترین بەڵگەی بەردەستمانە لەم بارەیەوە .
جیاوازی نێوان سروود و گۆرانی :
لە سەرەوە باسمان لەوە کرد کە سروود بۆ نیشتیمان و نەتەوە و ئایین دەگوترێتەوە و گۆرانیش بۆ جوانی و ئەوین و عیشقی دڵداری دەگوترێتەوە ، هەرچەندە هەندێک پێیان وایە جیاوازی نەماوە لە نێوان سروودو گۆرانی بەو پێیەی ریتم و ئامێری مۆزیکیش بۆ سروود بەکاردێت ، بە تایبەت لەم رۆژگارەیشدا کە سروودی هێمن و ئارام و لە سەرخۆ هاتۆتە ئاراوە و سروودی حەماسی ئەو باوەی نەماوە ، بەڵام سروود هەر لە قاڵبدانی خۆی جێگیرە و گۆرانیش نەمازە لە ئیمڕۆدا پانتاییەکی ئەوتۆی گرتووە و سیناریۆی وا داڕێژراوە بۆ گۆرانی ئەگەر سروود هاتبێتە جێی گۆرانی زەمەنی زوو و پێشتر ئەوا گۆرانی زیاتر پەرەی سەندووە و گەشەی کردووە ، بۆیە ئەو جیاوازییانە هەر هەن ، ئیمرۆ کەم گۆرانی هەیە کۆراڵی هەبێت کەچی بە زۆری کۆراڵی هەیە و هەندێجاریش بێ کۆراڵە ، ریتمی سروود ریتمێکی سەربازی و شەرانگێزییە لە بەرامبەردا ریتمی گۆرانی ریتمی ئاشتبوونەوە و دەست لە مل کردنی ئاشقانە ، گۆرانی زۆرجار وا رێک دەکەوێت کچ و کورەکە بۆ یەکتری دەڵێنەوە ، تۆنی گۆرانی لە میلۆدییەکەیەوە بەدەر دەکەوێت و نەرم و نیانی و باسکردن لە لار و لەنجە و قژی کالڕ و چاوی کەژالڕ زەقبوونی گۆرانی دەردەخات و دەنگی زبرە تۆنی بەرز و نزمی سروود و کۆراڵ و نەزمی سەربازی گیانی سروود زیاتر بە دەردەخات .
سروود هاندان و دنەدانە بۆ گەیشتن بە شەهادەت و سەرفیرازی لە پێناو نیشتیمان و نەتەوە و ئایین کەچی لە بەرامبەردا گۆرانی هاندانە دنەدانە بۆ ئەوین و دڵداری و عیشقی خۆشەویستی نێوان دوو رەگەزی لە یەک جودا کە کۆتاییەکەشی گەر بە یەکگەیشتن بێت بە پرۆسەیەکی سیکسی کۆتایی پێ دێت . گۆرانی لە سەردەمی ئاشتەوایی و خۆشگوزەرانیدا پەرە دەسێنێت و لە کاتی جەنگەکاندا مردنی جاڕ دەدرێت ، کەچی سروود لە جەنگ و شۆڕش و راپەرین بست بە بست باڵا دەکات و لە ئاشتیدا مردنی جاڕ دەدرێت .
دەرئەنجام :
لە ئاکامی ئەم لێکۆڵینەوەیە بۆمان ساغ دەبێتەوە کە سروود بە هەموو پێوەرە هونەری و تەکنیکی و وشە و ئاواز و ریتم و داڕشتنی دەقەکەیەوە هەوڵدانە بۆ نزیککردنەوەی گەنجان و خوێنگەرمانی پرسە سیاسییەکان بەرەو رووی خەبات و مقاوەمەت و گیانبازی لە پێناو ئامانجێکی پیرۆز کە لە هزریدا باوەڕێکی بتەوی پێی هەیە و گیانیشی لە پێناودا بە قوربان بکات باکی نییە ، ئەگەر گیانفیداکردن لە پێناو ئایدیۆلۆژیەتێکی سیاسیش بێت ، گرینگ قەناعەتە و ئەو سروودانە دەبنە هۆکاری دنەدان و ورووژاندنی حەماسەت ، زۆر بۆ ئەم پرسە دوور ناکەوینەوە شەڕی ناوخۆی کوردستان باشترین بەڵگەی بەردەستن کە زۆر کەس و ئێستایشی لە گەڵدا بێت لە پێناو ئایدیۆلۆژییەتی قەناعەت پێکردن و باوەڕ بوونی بەو ئایدیایە بە سروودێکی حەماسەتەوە ئامادەیە خۆی بە قوربانی بکات ، کەواتە سروود هیچی کەمتر نییە لە فیشەکی جەنگاوەرێک کە لە بەرەکانی جەنگەوە بە لایەنی بەرامبەری دەنێت ، لە زۆر وڵاتیش سروود بە لەشکرێکی دیکەی سەربازی لە قەڵەم دەدەن .
لە کۆتاییدا دەڵێین کە لە سەرەتای شۆڕش و بزاڤی رزگاریخوازی نەتەوەییمانەوە لە 11 ی ئەیلوولی 1961 ەوە تا بە ئەمڕۆ دەگات سروود رۆڵێکی بەرچاو و دیاری بینی لە هاندانی گەنجان و لاوانی نەتەوەکەمان بۆ ناو سەنگەرەکانی پێشمەرگە و بەمەیش هەر خانەوادەیەکی کورد مێژوویەکی سەرفیرازی بۆ خۆی تۆمار کرد و ئەو سروودانەی کە بۆ ئەو بزاڤە نەتەوەییە گوتراون وەک گیانی ئەو شەهیدانە بە زیندوویی لە هزری هەر یەکێکمان دەمێنێتەوە .
بۆ ئەم لێکۆڵینەوەیە سوودم لە ( ویکبیدیا الموسوعە الحرە ) لە ئینتەرنێت وەرگرتووە .
