سەلمە لەنێوان مۆنۆدراما و دیۆدراما و فۆرٍمێكی نوێ.. عەباس جەمیل جێماو
ئەوەی لەمۆنۆدرامای سەلمە* بەدیكرا سێ تەوەر لەیەك دەقدا، (هەڵەبجە، ئەنفال، كۆچی گەنجان)، دوو جوگرافیا و زمانی جیاواز، دوو كارەكتەر، رۆژئاوایی و رۆژهەڵاتی (كوردی و ئینگلیزی)، كە دەرهێنەر زۆر بەجورئەتەوە توانیوێتی ئەو رێچكەیە بشكێنێ لەیەك كڕۆك و دوو فۆرمدا، كە خۆی لەخۆیدا لادانێكی هونەری دەگمەنە لە ئێستادا، كە دەكرێ بەبازدان بەرەو خوڵقاندنی فۆڕمێكی نوێ لەشانۆدا ئاماژەی پێ بكرێت. بەبەشداری دوو كچە ئەكتەری خاوەن ئەزموون، یەكیان كورد بوو كە بەئیحساسێكی زۆر پر نمایشی دەكرد، هەروەها ئەوی دیكەیان كچێكی فەرەنسی خاوەن سەلیقەی بەرزی نواندن كە بەنەرمی مامەڵەی لەتەك موفرەدەكانی شانۆییەكە دەكرد لەچوارچێوەی جوڵە دینامیكییەكانی.
مۆنۆدراما بەیەكێك لە هونەرە درامییەكان ناودەبرێت لەچوارچێوەی شانۆی ئەزمونگەری، هاوكات قورسترینیانە، بەبەرجەستەكردنی یەك كارەكتەر بۆ گێرانەوەی رووداوەكانی نێو دەقەكە، كە بەرپرسە لەگەیاندنی ئەو پەیامەی كە لەدەقەكەدا بەرجەستەی دەكات هاوشانی رەگەزەكانی تری شانۆییەكە، هاوكات رەگەزێكی بنەرەتیە بۆ جڵەوگیری روداو و كەشە درامیەكە، جیاوازی كەسایەتی بەرجەستەكاریش تێیدا بەردەوام لەگۆرانكاریدایە، چ لەرووی جوڵەوە بێت یان دەربڕینەكان كەپەیوەستە بەجۆرەهای جوڵەی درامی لەبازنەی گۆڕینی هەست و بیرو بۆچوون و هەڵچوون، چ بەروكەش یان لەرووی دەروونیەوە لەنێوان لاوازی و بەهێزی، ئومێد بێهیوایی، بێدەنگی و ناڵەو گریان پێكەنین، هتد.
بۆیە مۆنۆدراما پێویستی بەكارەكتەری خاوەن ئەزموونی فراوان و لیاقەیەكی بەرز و دینامیكی هەیە لەجۆڵەدا هەروەها تواناسازی لەجۆرەهای دەنگ و دەربڕین.
سەلمە دەیەوێت لەم شانۆییە تراجیدییەدا چیرۆكی روداوگەلێك بگێڕێتەوە كەمێژووەكەی دەگەرێتەوە بۆ نێو بازنەی ستەمی پرۆسەی ئەنفال، لە نووسینی د.دڵشاد مستەفا و سینۆگرافیا و دەرهێنانی نەژاد نەجم، كە تێیدا دەیان هەزار كەسی سڤیل لەژن و مناڵ و پیر و گەنجی گەلی كورد بە جۆرەهای ئامرازەكانی ئەشكەنجەدان و بەدرندانەترین شێوە ئەشكەنجەدران و دواتر زیندە بەچاڵكردنیان، هەروەها كارەساتی هەڵەبجە و كۆچی گەنجان.
لێرەدا دەرهێنەر هەوڵیداوە بەسوود وەرگرتن لە تێكەڵكردنی كلتوور و كەلەپووری رۆژهەڵاتی بە شانۆی نوێ بەچەند جووڵەیەكی بوێرانە نموونەی چەند كەرەستەیەكی هێمایی و وێنەی جۆراوجۆری شانۆیی لە پانتاییەكەدا كە دواتر باسی لێوە دەكەین، كە ئەویش هەنگاوی بەرەو چوونە نێو بازنەی پۆست مۆدێرنەیە لەچوارچێوەی ستایلێك یان فۆڕمێكی نوێ لەشانۆ.
لێرەدا ئەوەی لە سەلمە بەدی دەكرێت بەمۆنۆدراما ناوی هاتووە، كە دەكرێ بڵێن مۆنۆدراما نیەو هاوكات مۆنۆدراماشە، چۆن..!؟
لەیەك شانۆ و لەیەك دەقدا كەدابەش بووەتە سەر دوو پانتایی جیا، دوو نمایشمان بینی، كە دەرهێنەر زۆر بەوردی كاری تێدا كردووە و هاوكات هەوڵیداوە رێسای مۆنۆدراماش نەشكێنێ، بەواتای دوو جوگرافیای جیا، دوو سینۆگرافیای جیا دوو موفرەدەی جیاواز، كەدەكرێت بەیەك نمایش ناوببرێت، هەروەها بێ ئەوەی ئەكتەر بەر ئەكتەر بكەوێت، كە ئەمە بۆ خۆی تەوژمێكی نوێ یان روونتر ستایلێكی تازەیە لەناو مۆنۆدرامادا، كە دەكرێ ئەم هەنگاوە ببێتە فۆڕمێكی نوێ لەوچوارچێوەیەدا و زیاتر موناقەشە بكرێت لەناو شانۆكاراندا و پاشان بچەسپێندرێت، یان ئەگەر لەناو مۆنۆدراماشدا نەبێت جۆرێك لەتایبەتمەندی سەربەخۆیی خۆی وەربگرێت و بخزیتە ناو بوارەكە لەسەر رێچكە ئەكادیمییەكەی. كە دەكرێ بڵێین شایانی ئەوەیە ناوێك وەربگرێ و رێسایەكی تایبەتی هەبێت، نمونەی ئەو كارانەی كە لەپێشدا و چۆن كەوتنە سەر رێچكە ئەكادیمییەكەی لەناو جیهانی شانۆدا، نموونە شانۆی داستانی بریخت یان ئۆدینی باربا یان پیتەر بروك، كەچۆن كار لەسەر كلتوورە جیاوازەكان دەكات، هەروەها ئێمە چۆن شانۆی كلاسیكمان هەیە هەروەها هێمایی، كە پێی دەوترێت قوتاپخانە یان ستایل هتد، كەهەموو ئەمانە پاش هەوڵە كردەنییەكان هاتوونەتە بوون.
وەك پێشتر باسمان كرد مۆنۆدراما بۆخۆی شانۆی ئەزمونگەرییە، بەواتای ئەوەی شانۆكاران دەتوانن لەئەنجامی ئەزمونەكانیان كاری لەمشێوە بەرهەم بێنن لەچوارچێوە ئەكادیمییەكەدا.
هەروەها وەك گوتمان لەیەك دەقدا دوو نمایشمان بینی، دوو سینۆگرافیا دوو پانتایی دوو زمانی جیای تێدا بەدی كرا، دەرهێنەر بەم ستایلەی توانی لەیەك كاتدا ئاراستەی چاوی بینەر بۆ هەردوو نمایشەكە بەلكێش بكات و كۆنتاكتی لەگەڵدا بكات، وەك ئەوەی یەك نمایش ببینی بێ ئەوەی تووشی ناڕەحەتیان بكات،
بۆیە ئەكرێ بڵێین ئەمە بۆ خۆی فۆرمێكی تازەیە بەڵام بێناوە، كە دەكرێ لەیەك كاتدا بەمۆنۆدراما ناوی بەرین و مۆنۆدراماش نیە، یان بڵێین دیۆدرامایە و دیۆدراماش نیە.
ئەوەی لای من زۆر جێی سەرنج بوو كەبەدیم كرد لەم شانۆییەدا، دەرهێنەر زۆر بەسەلیقەو هۆشمەندییەوە توانیبووی لە رێی ئەكتەرەوە سینۆگۆافیا درووست بكات و ئاڕاستەكان تەوزیف بكات لەبەرگێكی نوێ و سەرنجراكێشدا.
كاتێك دەڵێین ئەم شانۆییە دەچێتە قاڵبی دیۆدراماوە، راستە دیودرامایە لەبەر ئەوەی دوو ئەكتەری تێدا بەرجەستەیە، هاوكات دیۆدراماش نیە چونكە دوو فەزای جیاوازی هەیە لەیەك كاتدا، هەروەها دەكرێ بڵێین مۆنۆدرامایە، بەڵێ مۆنۆدرامایە چونكە دوو فەزای جیاوازی لەخۆگرتبوو، لەگەڵ ئەوەشدا مۆنۆدراماش نیە، چونكە دوو ئەكتەری تێدا دەبینرا.
ئەمەیە مەبەستی ئێمە لەم نووسینەدا كە دەمانەوێت پەنجە لەسەر وردەكاری روئیاو هەنگاوەكانی دەرهێنەرو مامەڵەكردنی لەگەڵ ورد و درشتی كەرەسە و موفرەدە بەكارهاتووەكانی نێو شانۆییەكە دابنێین، هەروەها پەیوەستكردنی بینەری جدی بەكارەكەوەو نەتوانێ خۆی لەو فەزایە گێل بكات و ناچاریان بكات قسەیان هەبێت.
هاوكات لەهەمووشی گرنگتر خاڵێكە كەجێی سەرنجی رەخنەگر بێت، هەست ناكرێت تێیدا دەرهێنەر دەستی بۆ شانۆیی تەقلید بردبێت، بەواتای سەڵمە ناچێتە قاڵبی شانۆی تەقلیدەوە، بەڵام هێماگەری تێدا بووە، كار لەسەر وێنە كرابوو (وێنەی شانۆیی)، گێڕانەوە بوو بەڵام كردەی شانۆیی تێدابوو، هەمووی حیواربەندی نەبوو، بۆیە ئەم هەنگاوانە پێمان دەڵێن فۆڕمەكە جیاوازە.
دواتر لێرە نواندن جیاوازبوو لە شانۆكانی تر كە رۆژانە لێرەو لەوێ و پێشتر دەمانبینی لەكوردستان یان عێراق، لێرە نواندن ئیشی لەسەر ئیحساس دەكرد، زۆرترین ئیحساسی ناوەوە، لەگەڵ ئەوەشدا جەستە كاری جیاوازتری كرد، هاوكات سینۆگرافیا و فەزای نمایش كاری گرنگتری كرد.
بۆیە دەكرێ بڵێین ئەم ئیشە خۆی جیاواز پیشان دەدات لە فۆڕمی مۆنۆدراما یاخۆد وەك شانۆییەكی ئاسایی یان دیۆدراما، چونكە شوێن بڕیاری دەدا، هەر لەرووی شوێنیشەوە تەوزیفی رۆڵی ئەكتەر دەكرا، هەروەها بەرجەستەكردنی چیرۆكەكە.
لە سەلمەدا سێ هێما بەدی كرا لەناو شانۆییەكەدا، كە لەسەر زەوی كێشرابوون، ئەویش هێمای چوارگۆشەو بازنە و سێگۆشە، كە هەریەكەیان لەرووی زانستی دەروونناسیدا بۆ خۆی گوزارشتی تایبەت هەڵدەگرێ، هەروەها چوار داری وشكەوەبوو و پۆستاڵێك و سێوێك و گوریسێك و هەندی كەرەستەی تر وەك جل و جانتاو هتد، دیكۆرێكی سادەو پڕ مانا لەسەر زەوی بوو، جیاواز لەنمایشەكانی تر دەردەكەوت، كە دیكۆرێكی زەبەلاحی هەبێت.
………………………………………..
*مۆنۆدرامای سەلمە، بەرهەمی گروپی شانۆی هەوارە لە كەركوك، بە هەردوو زمانی كوردی و ئینگلیزی لەچەند شارێكی هەرێمی كوردستان نمایشكرا.
دوایین نمایشی لە كەركوك بوو لە 18/2/2024 لەسەر قەڵا.
بەبەشداری دوو ئەكتەری كچ، هەوار فارس لەكەركوك و ئۆرێللی ئێمپرت لەوڵاتی فەرەنسا.
