شیعرییەت لە نێوان لاساییکردنەوەو ئەفراندندا.. سۆران محەمەد
ئارگیومێنتی شیعر:
شیعرییەت لە نێوان لاساییکردنەوەو ئەفراندندا
دوو شیعر بەنموونە
سۆران محەمەد
١
شەڕەپشیلە
نارین ڕۆستەم
…………………………
لە قاپووتێکی دەستی دوو
شیعرێک پژمی.
پێشانی دایکمم دا
جنۆکەی لێ دەرکرد و
بە قورئان ڕاوی نا
ناومان لێنا:
شەڕەپشیلە.
لە کن عەریزەنووسی ناسنامە
کە قەڵەم گەیشتە سەر ڕەگەز
سەرەوخوارم کردەوە،
فرمێسکێکی لێ کەوت:
نییەتی
دەرکراین.
کتێبخانەی گشتی..
تایبەت بە بێناسنامان لە بەشی ئەرشیف،
زبڵدانێکیان ھەبوو
بازمان بەسەردا.
لە گەڕانەوە ماتۆڕی پۆلیسی ژینگە ھەڵی داین
شیعرەکە کەوتە ناو زەلکاو.
لەو زەلکاوە
قوڵابی شاعیران:
بۆق
زبڵ
ئاویان بۆ شیعر ڕاو کرد
تا وشکی کرد
لە لێواری زەلکاو،
قۆپچەی قاپووتم دەکردەوە
شەڕەپشیلە ھەر نەگەڕایەوە.
٢
شێعرێک کە دەبوایە لەبار بچوایە
پەروێز هوما
……………………………
زاکیرەم موچرکەیەکی پیا دێت،
پێم وایە، دەبێت شیعرێک لەدایک ببێ.
دەینێرمە نفووس،
ناوی دەنێن”ئازار”.
دەینێرمە دووکانی ئاردفرۆش،
بە ڕووڕەشی دێتەوە.
دەچێتە کۆڕێکەوە و هاوار دەکات،
پشتی دەشکێنن و حەرفەکانی بە پڵتۆک ڕاو دەنێن.
دەینێرمە شارەوانی،
وەک میرات،
گۆڕێک دەکەن بەناویەوە.
دەینێرمە گۆڕستان،
بەزیندوویی ئەینێرنەوە.
ئەینێرمەوە ناو زاکیرەم،
مێشکم دەبێتە تابووت،
شیعرەکە دەبێتە مەیت و سەریشم گۆڕستان.
جیاوازی و لێكچوون:
رەنگە لە نێوان ئەو ٢ شیعرەدا خاڵی جیاوازی و هاوبەش هەبێت، بەڵام من دڵنیاتان دەکەمەوە کە هاوبەشی لە وێنە شیعرەیەکان و زاراوە بەکارهاتووەکاندا نییە کە دوو پێکهاتەو بەشی گرنگن لە شیعر، بەڵام خاڵە هاوبەشەکان کە جەنابت بە لاساییکردنەوەی دەزانیت ئەوا من باسیان ناکەم، پرسیاری پێش ئەمەشم ئەوەیە بۆچی شیعرەکەی نارین خانم لە یەکەم بینیندا سەرنجمان ڕادەکێشێت و لامان جێی بایەخ دەبێت؟
من هیچیان لە پێشەوە ناناسم و رێزم بۆ کاکە سۆران و هەر دوو شاعیر هەیە، بەڵام لێرەدا وەك نیمچە لێکۆڵینەوەیەکی پراکتیکی بەڵگەی ئەو دوو بۆچوونەی خۆمتان بۆ دەخەمە روو کە لێكچوون لە وێنەو زاراوەسازییدا نییە، بەم جۆرە:
شیعرەکەی نارین بە قاپووت دەست پێ دەکات و هەر بەویش کۆتایی دێ، هەر کۆپلەش کۆمەڵێك وێنەو دەستەواژە لە خۆ دەگرێت بەم جۆرە:
کۆپلەی١/ شیعر- جنۆکە – شەرەپشیلە
٢/ عەریزەنووس- بێ رەگەز
٣/ کتێبخانەی گشتی- پێناسە- زبڵدان
٤/ ماتۆڕ -زەلکاو – قولاپی شاعیران
٥/ قاپووت – شەرەپشیلە
………………….
شیعرەکەی پەروێز:
١/ زاکیرە – شیعر- نفوس -ئازار
٢/ دوکانی ئارد فرۆش – روو رەشی
٣/ کۆڕ – راونان
٤/ شارەوانی- گۆڕ
٥/ گۆڕستان – زیندوویی
٦/ زاکیرە- تابووت – شیعر
…………………
- سەرنج: من خاڵە جیاوازەکانم خستە روو کە پێمان دەڵێت لە فۆرمدا هەردوو شیعر جوانن و هەوڵی نامەئلوفییان تێدا بەدی دەکرێت، هەرچی وێنەکانە لە شیعری یەکەمدا زیاتر حسین بەڵام لە دووەمدا زەینین، بەڵام (لە رووی پێودانگی شیعرییەوە) لێدەگەڕێم لە خاڵی لێكچوون ، بەو مانایە نا کە جاوپۆشی لێبکەم یان بەرگری لە شاعیرێك بکەم دژی ئەوی تر، مەرج نییە هەموو جارێکیش شیعرێکمان بەدڵ بێت یان بەدڵ نەبێت هۆکەی راستەوخۆ بزانین لەکاتێکدا چەشە لەمبارەدا حوکم دەدات، بەڵام حاڵەتی لێكچوونی دوو دەق هۆکاری زۆرن و قێزەونترینی ئەوەیە کە لە شاعیرێکی ترەوە کۆپی کرا بێت.
بەهای شیعرییەت:
، من کە ئەم دوو پرسیارەم هروژان، مەبەستم ئەوەبوو لە سۆنگەی (دیدە روونییەوە) بیروبۆچوونە شیعریەکانمان بخەینە روو، وەك دەزانن نەمنووسیوە لێکچوون نییە یان هەیە.. بەڵام باوەڕ بفەرموون هێندەش دەقەکەی کاک پەروێز ناشیعریی نییە، هەست ناکەن زۆر هێرشێکی توند و ناڕەوایە گەر زەربی سفری بکەینەوە و هیچی بۆ جێ نەهێڵین؟ باشە گەر خوێنەرێك دەقی یەکەم نەبینێت ئایا بە دەقی دووەم دەڵێ شیعر نییە؟ لە کاتێکدا ئەویش لە هەر کۆپلەیەکدا وێنەیەکی جیاوازو تاڕادەیەك جوانیشی بەکارهێناوە کە لەگەڵ مانای گشتی دەقەکەدا دەگونجێت، هەروەها من هاوڕا نیم لەوەدا کە نا … جیاوازی زۆرە لە نێوان قاپووت و زاکیرەدا چونکە زاکیرە ناخەکییەو و شوێنێکی هەستیار و گرنگە لە سایکۆلۆژییەتی نووسیندا و تاکە سەرچاوەی بوونی مرۆڤە لە رابردوویدا، لە بەرانبەریشدا قاپووت شمەکێکی دەرەکییەو بە تایبەتی گەر دەستی دوو و بەکارهاتوو بوو بێت دەبێت چ شەرەپشیلەیەکی لێ دەرچێت؟ لێ دەتوانین هاوشێوەییەك ببینینەوە لە ئایدیای شیعرەکەدا بە گشتی و بونیاتی مانای کۆپلەکاندا کە هەردووکیان دەلالەت لە شیعری بێ بەخت و شکستخواردوو دەکەن و سەردەکەن بە چەند شوێنێكی جیاوداو لە دنیای ئەندێشەدا فۆرمیان پێ دەدرێت، بەڵام گەر بمانەوێ لە رابردووی پەروێز تێبگەین ئەوا شیعر لێرەدا بەدبەختی ئەو مرۆڤەمان نیشان دەدا کە لە ڕێی زاکیرەوە پەی پێ دەبەین، بۆ نموونە لای شاعیر زاکیرە یانی فلاشباکی ناسۆرو نەهامەتییەکان کە هەموو دەرگاکان بە روویدا دادەخرێن، ئەمە دەکرێت هەڵگری دەلالەتی ژیانی شاعیران بێت لە کۆمەڵگای ئێمەدا بە گشتی. هەرچی دەقەکەی دادە نارینە هەست ناکەیت جۆرێك لە سوریالییەت و هیچگەرایی و شتێك لە وێنەی کارتوونسازیی و ساتیری تێدا بێت؟ هەندێك وێنەی نامەعقول کە زیاتر جوانی و ئۆتۆماتیکی و پاراوی پێ دەبەخشێ، بۆ نموونە دەکرێت بپرسین پەیوەندی قاپوت و پژمین و شیعر چییە؟ نارین خانم زیاتر پشتی بە ئیلهامی ساتەوەخت بەستووەو خۆی تەسلیمی شەپۆلەکانی کردووە بەڵام هەرچی پەروێزە هەوڵی تەنسیق و تەبایی نێوان کۆپلەکانی داوەو زیاتر بیرکردنەوەو رێكخستنی پێوە دیارە، پاشان لە کۆپلەی یەکەمدا هەستناکەیت دەرکردن و راونان دوو وشەن بۆ یەك مەبەست بەکارهاتوون و یەکێکیان زیادەیە؟ بۆنموونە دەکرا پوختەترو تۆکمەتر بکرێ بەم جۆرە:
لە قاپووتێکی دەستی دوو
شیعرێک پژمی.
پێشانی دایکمم دا
بە قورئان
جنۆکەی لێ دەرکرد و
ناومان لێنا:
شەڕەپشیلە
لە کۆپلەی دووەمدا زۆرمانایەکی باڵای لێ دەفامینەوە کە جێهێشتنی شەڕەدەنووکی رەگەزییە، ئەو لێرەدا باوەڕی بەم جەنگە کاڵفام و ناکۆتایە نییە،لای ئەو ئەمە خۆمژیلکردن و بەهەدەردانی کاتەو بەس- کە لەشیعرەکانیشیدا ئەم هەستە باڵایە رەنگ دەدەنەوە، بەڵکو شاعیر وای دەبینێت بنەچەی ئێمە هەر یەکە و شیعریش بۆهەمووانە تەنانەت بڕوای بە شیعری پیاو و ژن نییە، یان شیعری باش هەیە یان نا…. هەروەها لەم کۆپلەیەدا لێکەوتنی فرمێسك ئاماژەیەکی جوانی ستەمدیدەیی لانەوازانە وێڕای ئەوەی لێرەدا بە خەستی (بەرەواژەی ناونیشانی کتێبەکە) چڕ دەبێتەوەو خۆی نمایش دەکات، هەرچەندە تارادەیەك جیهانی حەوا لەم دەقەدا سێبەرێکی تەنکی لەسەر جێهێشتووە، کە ئەمەش حاڵەتێکی زۆر ئاسایی و ئیستێتیکییە(وەکو پیشاندانی دایك و جنۆکە دەرکردن، فرمێسکی لێ کەوت، قاپووتی دەستی دوو….) .
لە کن عەریزەنووسی ناسنامە
کە قەڵەم گەیشتە سەر ڕەگەز
سەرەوخوارم کردەوە،
فرمێسکێکی لێ کەوت:
نییەتی
دەرکراین
لە کۆپلەی سێ دا چەند بازدانێکی سروشتی تێدایە کە زیاتر شێوازی ئۆتۆماتیکی زاڵە بەسەریدا ، سەرنج بدەن سەنتەر لەم کۆپلەیەدا چییە؟.. ئایا ئەرشیفی کتێبخانە چەقە؟ کە شاعیر باز بەسەر ئەم چەقەدا دەدات و تیشك دەخاتە سەر زبڵدان و باز بەسەر ئەویشدا دەدات، بێ ئەوەی بڵێت شیعرەکە کەوتە ناو زبڵدان، بەڵکو دەڵێت بازمان بەسەردا دا، کەواتە گەر لە کۆپلەی یەکدا شتێك لە (هۆرەر) ی تێدا بێت ودەروازەی تییما بکاتەوە کە شیعرێکی شەڕە پشیلەییە ، و لە هی دووەمدا بەرەو یونیڤێرساڵی هەنگاو بنێ بە جێهێشتنی شەڕی رەگەزیی ئەوا لەم کۆپلەیەدا شیعرەکەی بێ ناسنامە نییە چونکە ئەو بەشە بەشی بێ ناسنامانەو زبڵدانیشی تێدایە بەڵام نەکەوتە ناوی، وێڕای ئەوەی ناسنامە زیاتر سەر بە پۆلێنی بەڕێوبەرایەتی رەگەزنامەیە نەك کتێبخانە!
کتێبخانەی گشتی..
تایبەت بە بێناسنامان لە بەشی ئەرشیف،
زبڵدانێکیان ھەبوو
بازمان بەسەردا
لە کۆپلەی چواردا ساتیرێکی جوان و وێنە شیعرێکی تازەی لە خۆ گرتووە کە (ماتۆڕی پۆلیسی ژینگەیە)، کەواتە ئەمەش دەرخەری ئەو دیوە رەشەی بەرەواژووبوونی مەیدانەکانی ژیانە لە کۆمەڵگای جیهانی سێ دا، بەڵام گەر شیعرەکە بکەوێتە ناو زەلکاو و با ئاوای دابنێین شاعیرانی تر دەیانەوێت یان دەریبهێننەوە یان لێی بدزن! ههههـ! بەڵام ئایا وای نابینیت دەستەواژەی (ئاویان بۆ شیعر ڕاو کرد)لە رووی دەلالەت و زمانەوە زۆرناگونجاوە لەوجێیەدا- چونکە هیچ مانایەك نادا بەدەستەوە، نازانم ئاو بۆشیعر رۆ دەکەن؟ یان شیعر راو دەکەن؟ یان ئاویان لە زەلکاو دەرکرد؟ هتد….. پاشان ببینە (قۆپچەی قاپووتم دەکردەوە)لێرەدا بەکارهێنانی فەرمانی (دەکردەوە): رابردووی بەردەوامە کە رەنگە رابردووی سادە بوایە ئەوا زیاتر لەگەڵ (راوکرد)ی دێڕی پێشوو بگونجایەو دەهاتەوەو هەروەها کە قۆپچە جارێك کرایەوە بە بەردەوامی ناکرێتەوە جارێکی تر… پاشان گەر زەلکاو وشکی کرد ئیتر کەی لێواری دەمێنێت؟ بەهەرحاڵ شیعرێکی جیاوازەو هەمیشەش جیاوازیی مقۆ مقۆ بە دوای خۆیدا دێنێت، وێڕای ئەوەی کەرەسەکانی تایبەتە بە دنیای خودی شاعیر و دنیایەکی مناڵانە کە زەیینمان بەرەو فیلم کارتۆنەکانی تەمەنی گچکەیی دەباتەوە لە تەکنیك و شێوازدا، بەڵام لە بابەت و وشەسازیدا نا هی گەورانە، هەرچەندە شاعیری رەوانشاد رۆستەم باجەلانیش شێوە هەوڵی نووسینی شیعری جیاوازی بەو ئاراستانەدا هەبوو(ئەمە بابەتێکی ترەو شوێنی ئێرە نییە)، هەرچەندە خودی شاعیر لە شیعرێکی تردا وای دەبینێت کڵاوە ئەفسوناوەکەی ئەو جیاوازە لە كلاوە شیعرییەکەی باوکی کە دەڵێت:
من کڵاوێکی جادووییم لەسەرنرا و بزر بووم
ئەو کڵاوەی باوکمی کرد بە شاعیر
لە چەکمەجەی دۆڵابەکە پاڵکەوتووە
**
لیرەداو لە کۆتا کۆپلەدا شاعیر ئاوها پەردەی دوا دیمەنی شەڕەپشیلەکەی دادەداتەوە و چاوەڕوانی دەرکەوتنەوەی دەکات،تا ئەو کاتەی شیعر لە کۆمەڵگای بێ بەهای مرۆڤەکاندا بەهای بۆ دەگەڕێتەوە:
لە گەڕانەوە ماتۆڕی پۆلیسی ژینگە ھەڵی داین
شیعرەکە کەوتە ناو زەلکاو.
لەو زەلکاوە
قوڵابی شاعیران:
بۆق
زبڵ
ئاویان بۆ شیعر ڕاو کرد
تا وشکی کرد
لە لێواری زەلکاو،
قۆپچەی قاپووتم دەکردەوە
شەڕەپشیلە ھەر نەگەڕایەوە
لە کۆتاییدا دەڵێم ئەمە بەشێكەو جۆرێکە لە خوێندنەوەکان ، هیوادارم ئەم بۆچوونانە زیاتر بابەتی زیندووی دنیای شیعر بجوڵێنێت و ئیتر واز لە دەستەواژەی دەستخۆشی بهێنین، رەنگە لای هەندێك پەسەند نەبێت چونکە ئەوەی دەربارە دەدوێین شیعری خانمێکە، بەڵام من مامەڵەم تەنیا بۆ تێکستەکانە دوور لە هەر هۆکارێکی دەرەکی، دەمەوێت ئەوەش بڵێم کە بەداخەوە دەستخۆشی نووسین بۆ پۆستەکان گەورەترین بارە بەسەر دنیای شیعرەوە لە سۆشیال میدیا، دەبوو ئەوەی شتێك یان ئیزافەیەکی هەیە بۆدەولەمەندکردنی بابەتەکان بینووسێت ئەگینا %٩٠ی کۆمینتەکان دووبارەو بێ سوودو نابەرهەمهێنن لەگەڵ ڕێزمدا بۆ هەمووان…
……………………
پوختەی باس:
شێوازی نارین دوو جۆر کەرەسەو ئایدیا بەشدارن لە بەرهەمهێنانی شیعرەکانیدا:
١- شێوازی فیلم کارتوون: ئەمەش بە تێکەڵکردنی لەگەڵ زاراوەو ئایدیای شیعریدا.
٢- شێوازی جادوویی و هۆرەر: ئەمەش هەندێكجار هەر لە فیلم کارتووندا دەبینرێتەوە، بەڵام سەراپای دەق لای نارین داگیرناکات بەڵکو وەکو رەگەزێك لە پێکهاتەی دەقدا بەشدارە.
هەرچی دەقەکەی هۆمایە هیچ لەم دوو خاڵە بنەڕەتییە شێوازییەی تێدا نییە، ئەوەی خاڵی هاوبەشە تەنیا ئایدیای رەگەزی سەرەکی شیعرەکەیە کە (شیعر)ەو لە هەردوودەقدا سەر دەکات بە چەند شوێنێکی جیاوازدا کە تەواو جیاوازیشە لەوانەی نارین، ئیتر ئایا ئەمە لەژێر کاریگەری شیعرەکەی نارین دا بووە یان نا؟ ئەوە کاری من نییە حوکم بەسەر نییەتدا بدەم، بەڵام وەکو نۆڕینێکی رەخنەیی ئەمە بەرەنجامی ئەو مقۆ مقۆیەیە کە لەبارەی ئەو دوو شیعرەوە خراوەتە روو.
:
