Skip to Content

فرە سیمایی تاك، لە دەقەوە بۆ واقیع مەحوی سەیادێك(1) بۆ دۆزینەوەی خود …  نەبەز گۆران

فرە سیمایی تاك، لە دەقەوە بۆ واقیع مەحوی سەیادێك(1) بۆ دۆزینەوەی خود … نەبەز گۆران

Closed
by نیسان 7, 2019 General, Literature, Slider

                        

پرسیارێك هەمیشە لە خۆمانیدەكەین، پرسیاری فرەسیمایی تاكە، بۆچی تاكی ئێمە تاكێكە، سیمایەكی راستەقینەی نییە و بۆ هەر فەزایەك سیمایەكی هەیە و، سیما راستەقینەكەی نادیارە؟ فرە سیمایی بەشێكە لە دونیای مۆدێرن، یان رەگوڕیشەكانی قوڵترن؟ فەزای خێزان و فەزای پەروەردە و، فەزای گشتی كۆمەڵگە، چ جۆرە مرۆڤێك بەرهەمدەهێنن؟ ئایا لە دونیای پێش مۆدێرنەدا ئەم فەزایانە چۆن بوون و، چ جۆرە مرۆڤێكیان بەرهەمهێنانەوە؟ بۆئەوەی فرەسیمایی بناسین، پێویستە خوێندنەوە بۆ كام لە دەقەكانی پێش مۆدێرنەتە بكەین؟ پرسیاركردن لە سیما راستەقینەكەی مرۆڤ، پرسیاركردنە لە ئێستای تاك، یان پرسیاركردنە لە رەگوڕیشەیەكی دورتر؟ نەریت و ئایین، وەك دوو چاوی گەورە بەسەر تاكەوە، چ كاریگەرییەكیان لە دروستكردنی تاكی فرە سیمادا هەیە؟
ئەمانە كۆمەڵێك پرسیارن، ئەم پرسیارانە رێگامان بۆخۆشدەكەن، لەناو دونیای فیكر و ئەدەبی كورددا بەشوێن وەڵامەكانییاندا بگەڕێین. دونیای ئێمە، دونیاییەكە بنەمای هەموو چەمكەكانی لەناو ئەدەبدان، چ ئەدەبی كلاسیك، چ ئەدەبی مۆدێرن و پاش مۆدێرن. ئەومیراسە ئەدەبییەی هەمانە، میراسێكە لەناو دەقەكانیدا كۆی ئەو چەمكانە بوونیان هەیە لە ئێستادا دەرگیریان دەبین. بۆ گەڕان بەشوێن رەگوڕیشەی فرەسیماییدا، خوێندنەوەیەك بۆ دەقێكی (مەحوی) دەكەم، تاكو ئەو دەقە بكەمە دەلاقەیەك لەوێوە بۆ ئێستا بڕوانم.


یەكەم دەقی ناو دیوانەكەی (مەحوی) یەكەم دەقە، دەمانباتە ناو ئەو فەزا گشتییەی كۆمەڵگە و لەوێوە فرە سیمایی و نەبوونی سیمای راستەقینەی تاكمان پێدەناسێنێت. هەڵبەتە ئەم دەقە، دەقێكە سەر بەدونیای پێش مۆدێرن. ئەو دونیاییەی دەسەڵات بریتی نییە لەو چاوە گەورەیەی بتوانێت تاك كۆنترۆڵبكات و بیخاتە ژێر هەیمەنەی خۆی و، ناچاریبكات لەبەر مانەوەی زوو زوو سیماكانی خۆی بگۆڕێت. یانی سەردەمی دەقەكە دەسەڵاتی كۆنترۆڵكەر و ئاراستەكەری مۆدێرن بوونی نییە و لەشوێنی ئەو تایپی دیكەی دەسەڵات بوونیان هەیە، كە ئەشێت بە نەریت و ئایین، وەك دوو تایپی هەژموندار بەسەر تاكەوە بە دەسەڵات وێنایان بكەین . بەهەمان شێوە سەردەمی دەقەكە پەروەردەی مۆدێرن وەك پەروەردەی چاودێریكەری تاك بوونی نییە.

تەنها سێ‌ فەزا هەیە تاك لە رێگایانەوە گەشەی خۆی تێیاندا ببینێتەوە، فەزای خێزان و فەزای گشتی كۆمەڵگە و، فەزای پەروەردەی ئایینی. هەریەك لەم فەزایانەش لەچوارچێوەی سنووری خۆیاندا، كاریگەری لەسەر بەرهەمهێنانی تاك دادەنێن. نە لە فەزا گشتییەكەدا شار بە واتا راستەقینەكەی بوونی هەیە، تا بتوانێك تاك بخاتە ژێر چاودێری خۆی و ناچاری فرە سیمایی بكات، نە فەزای خێزان خاوەن ئەو كەرەستە فیكر و نوێیانەن لە مۆدێرنەدا هەیە، تا تاك بخەنە دۆخی ناچاركردنی فرە سیماییەوە. تەنها فەزای پەروەردەی ئایینی و نەریت، وەك دوو چاوی بەهێز و دوو دەسەڵاتی گەورەی كۆمەڵایەتی، دنەدەر دەبن تاك بخەنە دۆخی ونكردنی سیماكانی خۆیەوە. واتە دەقەكە هی قۆناغێكە، قۆناغەكە چ لەرووی پەروەردەوە،چ لەرووی فەزای گشتییەوە، تاك ئەو فشارە گەورانەی لەسەر نییە، كە تاكێكی سەردەمی مۆدێرن، یان تاكێكی ئێستا لەسەرییەتی. ئەمما لەو فەزا كلاسیكیەشدا، فرەسیمایی دەبێتە یەكێك لە دەردە گەورەكانی تاك و، شاعیرێك دێت لە دەقێكدا ئەو فرە سیماییەمان بۆ وێنادەكات لە قۆناغی ئەودا بوونی هەبووە و، لە ئێستادا بوەتە شوێنی پرسیار و گومانی كۆمەڵناسەكان و بەردەوام بۆ رەگوریشەكەی دەگەڕێن.


لەگەڵ خوێندنەوەی دەقەكەدا، هەوڵدەدەم هەرسێ پایە بنەرەتییەكە خێزان، پەروەردەی ئایینی و مۆدێرن فەزای گشتی كۆمەڵگە_ بخەمە ناو چوارچێوەی دەقەكەوە. كە هەریەك لەم پایانە بنەوانێكن بۆ دروستكردنی تاك و، بەرهەم هێنانی تاك. تاك هەمیشە لەژێر سێبەری ئەم سێ‌ پایەوە تێدەپەڕێت و، هەریەك لەو سێ‌ پایە كاریگەرییەكی تەواو لەسەر ئەو خودە دروستدەكەن، كە لە كاتی هوشیاریی و گەشەكردنیدا، ئیشكالی گەورەی دەرونی و فرە سیمایی و كردەیی هەڵدەگرێت. بێگومان كۆمەڵگەیەك نییە، تەواوی تاكەكانی تەندروست بن، كۆمەڵگەیەك نییە تەواوی تاكەكانی دەمامكیان فڕێدابێت و حەقیقەتی خۆیان دەرخەن.

كۆمەڵگەیەك نییە تاكەكانی رووتی پەتی بن و، بەیەك سیماوە لەناو رووبەری ژیاندا نمایشی خۆیان بكەن. وەلێ‌ كاتێك فرە سیمایی و نەبوونی سیمای راستەقینە دەبێتە مۆدێلێك لە زۆرینەی تاكی ناو كۆمەڵگەیەك، ئیدی ئەم دۆخە دەبێتە شوێنی بیركردنەوە و قسە لەسەركردن. ئێستای ئێمە ئەو ئێستاییە مۆدێلێك لە ژیان بوونی هەیە، ئەم مۆدێلە تاكەكان بەرەو ئەو شوێنە دەبات بەبێ‌ دەمامك نەتوانن لەناو ئەو مۆدێلە ژیانەدا بژین. خود بوون، لەجەوهەرەكەی داماڵدراوە و كراوەتە خودبوونێكی رووكەشی. خودبوونێك لە جەوهەریدا هیچ واتایەكی ژیانی هەڵنەگرتووە و، بە جەوهەرێكی بەتاڵەوە ژیان دەكات بە نمایشێكی روكەشانە. ئەم خودە رووكەشە، خودێكی راستەقینەی خودبوون نییە، خودێك نییە بتوانێت بەبێ‌ فرەسیمایی بژیت. ئەشێت لە زۆر شوێندا ئەم خودە روكەشە، باس لە خودبوون بكات. یان بە زمانە باوەكە باسی (خۆت بە!) بكات. ئەما پێمان ناڵێت: چ جۆرە خۆبوونێك؟ خۆبوون لای ئەم كارەكتەرە بەستراوە بۆ جۆری نمایشەكانیی و بەستراوە بە جۆری كاڵاكانییەوە.

هەندێكجار ئەم خۆبوونە نمایشییە دەگاتە ئاستێك، ئیدی دەبەسترێت بە شێوازی جلوبەرگەو چاوی ئەویتری دەرەوەی خۆی! خودێك لە ئارادایە بە بێ‌ چاو زمانی ئەویدیكە ماناكانی خۆی لەدەستدەدات و، هەموو بوونێكی خۆی دەبەستێت بە دادانپیانانی ئەویترەوە. زۆری خاوەنانی ئەم مۆدێلە لە ژیان، دەبن بە دوو بەشەوە. بەشێكیان خودبوون دەبەستن بە شێوازی ئازادی جلوبەرگ و نمایشی جەستەوە، بەشەكەی دیكەیان دەیبەستن بە شێوازی داپۆشینی جەستەیان و گەڕانەوە بۆ نەریت و دووبارەكردنەوەی نەریت، واتە نەریت دەكەنە وێستگەی خودبوون! هەردوو بەشەكەش سیما راستەقینەكەی خۆیان دیارنییە و، لەناو دوو مۆدێل لە ونبوونی خوددا، سەرقاڵی نمایشن. نمایشەكانیان لەبری دەرخستنی سیما راستەقینەكەیان، سیمای دیكە و دەمامكی دیكەیان بۆ دیاری دەكات. هوشیاریەك لەم دوو مۆدێلەدا بەدیناكرێت، ئەوەی بەدیدەكەیت نمایشە لە دوو شوێنی جیاوازدا، شوێنێك زۆر روكەشی و جەستەیی، شوێنێك زۆر نەریتی و زمانی سەفسەتەیی.

هەردوو رووبەرەكەش دووانن لەو دوو رووبەرەی تاك لە خودبوون دوردەخەنەوە و، دەیكەنە تاكێك تەواوی كردەو وتنەكانی لێببێتە خودبوون! دەقەكەی (مەحوی) دەروازەیەكە تا لەوێوە لەناو فەزا گشتییەكە و فرە سیماییەوە خوێندنەوە بكەین بۆ تاك و سیماكانی و، بیبەستینەوە بە دونیای ئێستاوە. (خوێنەر دەبێت ئەوە بزانێت، من دەقەكە لە سیاقی تەفسیرە ئایینیەكە دەهێنمە دەرەوە و، لە سیاقێكی دیكەدا خوێندنەوەی بۆ دەكەم. بۆ من ئەم دەقە دەقێك نییە لە دیدگایەكی ئایینیەوە تەفسیربكرێت. بەڵكو دەقێكە پەیوەندی بە كوردبوون، خودبوون و، فرە سیمایی و ئەویتری فرە سیماوە هەیە. ئەم دەقە نیگایەكە لە سەر تاك و كۆمەڵگە. نیگایەك نییە بۆ تەفسیرێكی ئایینی پەتی و داماڵدرێت لە ماناكانی دیكە.)
“لەم بەحری فیتنە، بەڵكی نەجاتت بدا خودا…داوێنی باخودا بگرە، بەردە ناخودا.(2)”
فەزای گشتی فەزایەكی ناجۆرە. فەزایەكە زمانی سەفسەتە تێدا باڵادەستە. زمانێك كە هەموو بەهاكانی داماڵیوە و لە دونیایەكی گوتاربێژیدا وێنای ئەویتر و خۆی دەكات، فەزای فیتنە و پارچە پارچەكردنە. هیچ پەیوەست بوون و پەیمانێكی كۆمەڵایەتی لەشوێنی خۆی نەماوە. زمان وەك باڵادەستییەكی گوتاری، سەرجەم پەیمان و پەیوەندییەكانی هەڵتەكاندوەتەوە و سەرقاڵی دروستكردنی ناكۆكی و فیتنەیە. لەم فەزا فیتیەیی و پڕ ترس و گومانەدا. چینەكان و پێكهاتەكان و تاكەكان لە جیهانێكی ناتەندروستدا دەژین. جیهانێك ئەویتر و خود، لە دۆخێكی ناجۆری بەرامبەركێییدان. دۆخێك كە هیچ كام ناتوانێت ئەویتر قبوڵبكات و، خود لەناو جیهانێكی فیتنەیەدا جەوهەرەكەی خۆی لەدەست داوە. چەمكی فیتنە لە واتا ئایینیەكەی دێتە دەرەوە و، واتایەكی كۆمەڵایەتی وەردەگرێت. واتایەك هەموو تاكەكانی ناو رووبەرە گشتییەكە، سەرقاڵن بە وێرانكردنی یەكترەوە.

ئەم سەرقاڵبوونە بە وێرانكردنی خودەوە، ترسێكی دروستكردوە هیچ خودێك ناتوانێت لەم فەزایەدا مانا بەخۆی بدات و، هەر خودەو بە پێی وێناكردنی ئەویتر سیمایەك بۆ خۆی دروستدەكات. ئیدی ئەوەی بۆ نووسەر دەمێنێتەوە، پاڕانەوەیە لەو خودەی ناو فەزا فیتنەكە تا حەقیقەتێكی پیشانبدات. حەقیقەتەكە دەستگرتنە بە ئەویتری دەرەوەی جیهانی فیتنە. ئەویتر ئەوێكی باڵادەستە، ئەوێكە تاك دەتوانێت لەگەڵ دەستی پێوەگرت، ئیتر لەم جیهانە ناجۆر و فیتنەییە بچێتە دەرەوە و خودبوونی خۆی و بەشێك لە و حەقیقەتە بدۆزێتەوە، لە فەزا گشتییەكەدا لێیبونبووە.


بە دیوێكی دیكەدا، خودبوونەكە خودبوونێك نییە تەنها لەناو فەزای گشتی كۆمەڵگەكەیدا توشی فیتنە بووبێت، بەڵكو كۆی جیهانەكە فیتنەیەكە بۆ سڕینەوە و نەهێشتنی خود، جیهانێكە نایەوێت ئەو خودە بوونی هەبێت و خۆی بناسێت، لەبری ئەمە فەزایەكی فیتنەیی دروستدەكات، تا ئەو منە كوردییە، یان ئەو خودە كۆمەڵایەتییە، لە خودبوونی خۆی بكەوێت و ببێتە كارەكتەرێك كە ئەو نییە. گەڕانەوە بۆ دەستگرتن بە ئەوی خودای باڵاوە، گەڕانەوەیە بۆ ناسینی خودەكە. مانای خودا لێرەدا تەنها مانایەكی رەمزی ئایینی نییە بۆ باڵادەستێت، مانایە بۆ حەقیقەتێك لەناو ئەو حەقیەتەدا خودی فرەسیما لەناو فەزا گشتییەكە كۆتایی دێت و، سیما راستەقینەكەی خۆی دەدۆزێتەوە. ئەركێكی ئەوی باڵادەست شارێگای دەرچوونە لەو جیهانە فیتنەیەی (بەقەولی شاعیر)كە وێنای كردوە. (هەرچەندە پاڕانەوە وەك شیعری ناخوێنرێتەوە و، پاڕانەوە هەر پاڕانەوەیە، بۆیە لەم دەقەدا پاڕانەوە بە واتا شیعرییەكە خوێندنەوەی بۆ ناكرێت و، لە سیاقی كۆی دەقەكەدا خوێندنەوەی بۆ دەكرێت. ئەركی شیعر پاڕانەوە نییە و، یەكێك لە ئەركە بنەرەتییەكانی شیعر، دژ بە زەلیلبوون و دژ بە پاڕانەوەیە.) دەقەكە لەو ساتەی ئامۆژگاری خودی ناو جیهانە شێواوەكە دەكات، دەیەوێت دەست لە هەموو ئەویترێكی كەشتییەوان هەڵگرێت. ئەویتری كەشتییەوان، ئەشێت ئەویتری دەسەڵات بێت، یان ئەویتری دەسەڵاتی دەرەوەی دەسەڵاتی كورد بێت.

ئەو ئەویتری كەشتییەوانە، ئەوێكە بەسەر خوددا باڵادەستە و جۆرێكە لە فریودان، ئەشكرێت ئەوی تری كەشتییەوان خۆی بەرهەمهێنەری ئەو جیهانە فیتنەیە بێت. بۆیە دەقەكە ترس لە كەشتییەوان دەبەستێتەوە بە ترس لە جیهانە فیتنەیەكە. ترس لە جیهانە فیتنەیەكە و دەرچوون لێی، دەرچوونە لە كەشتییەوانیش. دەروازی دەقەكە دەروازەیەكە فەزایەكمان پیشاندەدات، لەو فەزایەدا جیهان لە دۆخێكی شێواوی فینتەیدایە، ئەم دۆخە شێواوە فیتنەیە كەشتییەوانی هەیە و خۆ بەستنەوە بە كەشتییەوانەكەوە، ناكاتە ئەوەی لەو دۆخە شێواوە بێیتە دەرەوە و خۆتی تیابناسیت. لە نێوان جیهانە فیتنەیەكە و كەشتییەوانەكەدا، دەقەكە رێگای سێهەم بۆ رزگاربوون پیشاندەدات.

رێگای ئەویتری باڵا. رێگای ئەویتری باڵاخودا رێگای دەرچوونی تاكە لە دۆخێكی شێواوە بۆ دۆخێكی خودبوون. خودا وەك حەقیقەت، نەك وەك تەفسیرە كلاسییكیەكەی گوتاربێژان و سەفسەتە چیان. چونكە دەقەكە بیركەرەوەیەك خاوەنییەتی، ئەو بیركەرەوە خۆی لەناو فەزایەكی سۆفیگەریدا سەیری دونیاو دین و حەقیەتی خودا دەكات. ئەو فەزا تەسەوفیییە فەزایەك نییە بۆ یەك جۆر تەفیسر و یەكجۆر تێگەیشتن، فەزایەكە چەندین رەهەند لەناوخۆیدا هەڵدەگرێت و، لەناو ئەو فەزایەدا دۆزینەوەی خود پەیوەستە بە دۆزینەوەی حەقیقەتەوە. بە واتایەكی تر، هەموو دەرەوەیەكی ئەم فەزایە، لای نووسەر، فیتنەیی بێت و جۆرێك بێت لە خۆونكردن. یاخود، بانگێشتكردنی تاك بۆ ناو حەقیقەت، بانگهێشتكردنێك بێت تاك بكاتە تاكی شەنیەر(3)ی. ئەو تاكەی نەتوانێت سیمای هەبێت تا حەقیقەتێك و هێزێكی باڵادەست سیمای پێببەخشێت. دەرچوون لەو هێز و حەقیقەتە باڵایە، دەرچوونە لە خودی خۆی و، خۆخستنە ناو فەزایەكەوە فیتنە و فرە سیمایی شوێنی سیما راستەقینەكانی خود دەگرێتەوە.


بێگومان لەناو ئەم دەقەدا سێ‌ پایەكە بوونیان هەیە. پایەی فەزای گشتی، جیهانی فیتنەیە. پایەی كەشتیەوان، فەزای دەسەڵاتە، پایەی داوێنی باخودا، پەروەردەی ئاینیی و دۆزینەوەی خودە. فەزا گشتییەكە بەتەواوەتی لێكترزاوە و دەقەكە بە فەزایەی فیتنەیی وێنای دەكات، ئەم فەزا فیتییە بوەتە رووبەرێك خود تێدا وندەبێت و هیچ سیمایەكی راستەقینە لە خودا نابینی. كەشتییەوانیش كە ئاماژەیە بۆ دەسەڵاتی بەرێوەبردن، یان دەسەڵاتی شوێن. نە دەتوانێت ئەو خودە لەو فەزا گشتییە پڕ فیتنەیە بهێنێتە دەرەوە، نە دەشیەوێت ئاڵوگۆڕێك بەسەر ئەو فەزایەدا بهێنێت و بیخاتە دۆخێكی تەندروستەوە. بۆیە دەقەكە جارێكی دیكە تاك هوشیار دەكاتەوە بۆ دەرچوون لەو دوو پاییە و تاك بەئاگا دێنێ‌ پەروەردەیەكی دیكە هەڵبژێرێت. ئەو پەروەردەیەی دەقەكە بەیانی دەكات، پەروەردەیەكی ئاینی سۆفیگەرییە. خاوەن دەقە خۆی لەناو ئەو پەروەردەیەدا دەژی و هوشیارە بە هەردوو پایەكەی دیكە، چ فەزا گشتییەكە و چ دەسەڵاتەكە. دەشزانێت تاكێك گەر داوێنی باخودا بگرێت، دەچێتە ناو جیهانێكی دیكەوە، جیهانێك بیركردنەوەی تێدایە و جۆرێكی دیكە لە دونیابینی تێدایە.

ئەو جیهانە سۆفیگەرییەی دەقنووس خۆی تێدا دەژیت و خۆی تێدا دەدۆزێتەوە، جیهانێكە دورە لەو وێنا فیتنەیەی فەزا گشتییەكە تێیدایە. بە شێوەیەكی دیكە بانگكردنی تاكە بۆ دونیایەكی تایبەت. دونیایەك تاك نەبێتە گشت و، لەناو گشتدا بوونی تاك وێنەی خۆی وننەكات و ببێتە بەشێك لە فەزا گشتییە ناتەندروستەكە بتوێتەوە. لەیەكەم رستەدا دوعا بۆ تاك دەكات لەو دۆخە بێتە دەرەوە، ئەما لە دووەم رستەدا راشكاوانەتر بانگی دەكات، بۆ ناو جیهانێك دەتوانێت لەوێدا خودبوونی خۆی بدۆزێتەوە و مانایەك بە بوونی خۆی بدات. سەرەتای دەقەكە سەرەتایەكە دژ ئەو مۆدێلە لە ژیانەیە لە فەزای گشتیدا تاك دەبێتە بەشێك لەو فیتنەیەی واتایەك بۆ تایبەتی بوون و ئازاد بوون و بیركردنەوە ناهێڵێتەوە. دژبوونە لەگەڵ فرە سیمایی و نەبوونی خودێكی روون. هوشیاری بە دونیای دەرەوە، هوشیارییە بە بوونی خۆت.

گەر دەقەكە لە سیاقە كۆمەڵایەتیییە دیاریكراوەكە بهێنینە دەرەوە و، لە فەزاكەی گەورەتردا تەماشای بكەین. دەتوانین جۆرێكی دیكە خوێندنەوەی بۆ بكەین، جۆرێك كە پەیوەندی بە منی كوردی و، ئەویتری بێگانەوە هەیە. ئەو منە كوردییە لەناو فەزایەكدایە ئەویتری بێگانە دروستیكردوە و هەمیشە كار بۆ ئەوە دەكات، منە كوردییەكە نەتوانێت خۆی بناسێنێت. دەقەكە بە ئاگاییەوە ئەو منە كوردییە هوشیار دەكاتەوە لەو فەزا نادروستەی كە ئەویتری بێگانە دروستیكردوە بێتە دەرەوە و، بەشوێن خۆیدا بگەڕێیت. بێگومان گەڕان بۆ منە كوردییەكە، لای دەقەكە لەناو خودی باڵادایە و، ئەو خودە باڵایە حەقیقەتێك و هێزێك و وزەیەك دەدات بەو منە كوردییە، تا سەرلەنوێ‌ خۆی هەڵبچنێتەوە و، خۆی بدۆزێتەوە. جیهانی فیتنە جیهانێكە هیچ منێك ناتوانێت لەناو ئەو جیهانەدا من بێت، هەمیشە جەماوەری بوون، شوێنی من بوون دەگرێتەوە.

جیهانی فیتنە جیهانێكە من دروستیناكات و گشت دروستیدەكات. ئەم گشتە بۆیە لەم جۆرە فەزایانە دروستدەكات، تا هیچ منێكی كوردی دروست نەبێت ببێتە مەترسی بۆ ئەویتری بێگانە. ئەركی كەشتییەوانیش لە دەقەكەدا، ئەركێكی رەدكراوەیە، ئەركێكە جیهانی فیتنەكە چەندە مەترسین لەسەر منە ونبووەكە، كەشتییەوانیش هێندە مەترسییە. دۆخی فیتنە بۆ ونبوونی من دروستكراوە، دەق وەك دەرگایەك لەو دۆخە ترسناكە تاك هوشیار دەكاتەوەو بانگێشتی سەر خوانی منی دەكات. جێهانە فیتنەكە گەمارۆ دراوە بە ئەویتری بێگانە، ئەویتری بێگانە دەیەوێت ئەم ئاڵۆزییە دروستبكات، تا منی كوردی لەو ئالۆزییەدا نەپەرژێتە سەر خۆناسینی و، لە رێگەی ئەو دونیا ئالۆِزەوە خۆی فەرامۆشبكات. هەر خۆ فەرامۆشكردنێكی و هەر خۆ لەبیركردن و پشتكردنێك لە خودناسینی، بەرگرییەكە لەو جیهانە فیتنەیەی ئەویتری بێگانە دروستیكردوە و كردویەتی بە فەزای ژیانی گشتی. بە پێچەوانەشەوە، دۆزینەوەی خود، دەركردنی جیهانی فیتنە و پاككردنەوەی فەزا گشتییەكەیە لە شێواوی بوون.


“بێكەس منم، كەسێك لە زوبانم بگا نییە… هەمدەم خودا نەناسن و دەم پڕ لە یاخودا.(4)”
جەوهەری فرە سیمایەكە لەم بەشەی دەقەكەدا رووندەبێتەوە. لەسەرەتاوە هوشیاری دەدرێت بەتاك تا لەو فەزایە خۆی رزگاربكات خودبوونی خۆی لێوندەكات. بەڵام لە بەشی دووهەمدا ئیدی فرە سیمایەكە وێنا دەكێشێت. بەر لەوەی بێینە سەر قسەكردن لەسەر فرەسیمایی لەم بەشەی دەقەكەدا. قسە لەسەر تاقانە بوون دەكەین. ئەو تاقانە بوونەی هیچ كات تاك بوونی خۆی لە گشتدا ونناكات. ” پرسی تاقانە لە فیكری دۆڵۆز و فۆكۆ گرنگییەكی زۆری پێدەدەن. لە كۆمەڵگەی مۆدێرندا سوژە شوناسێكی رەقهەڵاتوی بەسەردا سەپێنرا. سوژە گۆڕا بۆ ئۆبژەی ئەبستمە. بەڵام پرسی تاقانەیی بەتەواوەتی گرێدراوە بە پرسی ئازادییەوە. مرۆڤ بۆ ئەوەی مرۆڤی ئازاد و تاقانەیی بێت، دەبێت سوژەكەی نە گۆڕابێت بۆ ئەبستمە.

دەبێت ئازادی وەك پێگەیەكی مێژوویی، تایبەت، دیاریكرا و بێهاوتا لەبەرچاو بگیرێت. ئازادی و تاقانەیی شتگەلێكی میتافیزیكی نین كە درابێت بە سوژە.(5) تاقانەیی دروستكردنی رووبەرێكی تایبەتە، لەو رووبەرە تایبەتەدا تاك فەزایەكی تایبەت و جیاواز دروستدەكات. خودی تاقانە خودێكە لە هەرشوێنێك دەركی بە ونبوونی خۆی كرد، لەو شوێنە دێتە دەرەوە و دەچێتەوە ناو رووبەرە تایبەتییەكەی خۆی بۆ ئەوەی بوونی نەبێتە نەبوو. تاقانەی بوون پرسێكە بەستراوە بە ئازادییە و هوشیارییەوە، ئازادی بیركردنەوە و ئازادی جوڵە و ئازادی دونیابینی. ئازادییەكە ئەم ئازادییە لەناو گشتتدا واتایەكی دیكەی دەبێت و دادەماڵدرێت لە واتاراستەقینەكەی خۆی. سوژە بۆ ئەوەی نەبێتە ئەستمێكی رووت لەناو گشتدا، لە رووبەر خۆیدا تاقانەیی بوون هەڵدەبژێرێت و لەوێوە سەیری كۆی ئەو سوژانە دەكات، لەناو گشتدا بوون بە ئەبستمە. بێكەسبوونی دەق، كە هیچ كەسێك لە زمانی تێناگات، بێكەسبوونێكی تاقانەییە.

بێكەسبوونێكە چەندین خوێندنەوە هەڵدەگرێت و هەریەك لە خوێندنەوەكانیش دەمانبەنەوە سەر هێڵێكی گشتی كە هوشیاریی دەق و ئازادی دەق پیشانمان دەدەن. لەناو رووبەرە كۆمەڵایەتییەكەدا، ئەم بێكەسبوونە ئەو تاقانەیی بوونەیە، گشت بە مەترسیدەزانێت لەسەر رەنگی خۆی. لەدەرەوەی گشت بۆ خود دەگەڕێت و دەرەوە بوونەكەی دەیكاتە بێكەسبووێك ئەوانی تری دەرەوەی خۆی نە لە دونیاكەی تێدەگەن، نە لەو زمانەی دونیای پێدەخوێنێتەوە. تاقانەبوون نایكاتە بكەرێك ناچار بە دەرەوە بێت، ناشیكاتە بكەرێك دونیاكەی خۆی تێكەڵ بە دونیای دەرەوەی خۆی بكات، لە گۆشەی تاقانە بوونەوە نیگایەك لە ئەویتری دەرەوە دەكات و، تێنەگەیشتنی ئەویتری دەرەوە دەبێتە خەمێك بۆی. كاتێك دەرەوە یەك جۆر زمان، یەك جۆر دونیابینی، یەك جۆر فەزایان هەیە، ئیدی زمان و دونیای تاقانە دەبێتە زمان و دونیایەكی نەناسرا و نەزانراو. بەڵام ئەم نەناسراو نەزانراویی بوونە، نەبینینی ئەویتری ناو فەزا گشتییەكەیە. نەبینینێك كە ئیدی ئەوەی ناو فەزا باوەكە، بۆ خود ناگەڕێت و هەموو خودێكی راستەقینە بە نەناسراوی و تاقانەیی دەمێنێتەوە. نەیبنینێك فەزا گشتییەكە شێواویەك بەرێوەی دەبات، بۆ هەموو بكەرێكی هوشیار ئەو فەزا گشتییە نامۆ دەبێت و تاقانەیی بوونی دەردەخات.


خودی بێكەس و تاقانەكە، وێنای دەرەوەمان بۆ دەكێشێت. وێنایەك “هەمدەم خودا نەناسن و دەم پڕ لە یاخودا.” نە خۆیاندەناسن، نە حەقیقەت و، نە ئەویتری دەرەوەی خۆیان. ئەما بۆ فریودانی یەكدی، بەردەوام دەمیان پڕە لەو حەقیقەتەی نایناسن و حەقیقەتەكە لای ئەوان بۆ ناسینی نییە، بۆ فریودانە. سیمایەكی راستەقینە و زمانێكی راستەقینە لە ئارادا نییە، ئەوەی هەیە فرە سیمایی و زمانی فریودەرانەیە. ئەم زمانە فریودەرانەیە لەو سنوورەدا نامێنێ‌ لە چوارچێوەیەكی دیاریكراودا بەكار بێت بۆ یەكتر تەفرەدان، بەڵكو دەگوازرێتەوە بۆ حەقیقەتەكان و حەقیقەتەكان دەكاتە یارییەكی زمانەوانی و بەكاریاندەهێنێت. ژیان لەم فەزا تەفرەدراوەدا دەبێتە ژیانێكی پر لە دەمامك. “مرۆڤ تەنها لە رێگای هوشیارییەوە دەتوانێت، پێگەی شایەستەی خۆی بەدەست بهێنێت.(6) پرسی تاقانەی دەبەسترێتەوە بە پرسی هوشیاری و ئازادییەوە. لە دەقەكەدا ئەم پرسە راستەوخۆ گرێدراوە بە هوشیارییەوە و، تاقانە بوونەكە لەو گۆشە نیگایەوە دەردەكەوێت هوشیارییەك لە نووسەردا هەیە. ئەم هوشیارییە هەم دونیاكەی لەوانی كە جیاكردەوەتەوە، هەم زمانەكە بووەتە زمانێك ئەوانی كە لێی تێناگەن. خود ناسینەكە لەناو دونیایەكی هوشیاردا دەردەكەوێت و، دونیای ناهوشیار و بێئاگایی، دونیاییەكە فرە سیمای و تەفرەدان تێدیدا باڵادەست دەبن.


بێگومان واقیعی دەقەكە، بەستراوە بە واقیعێكی نەریتی و ئایینییەوە. باڵادەستی ئایین بە دیوە سەفسەتەییەكەدا، لەگەڵ نەریتدا دوو هێزی گەورەن تاك گەمارۆ دەدەن. ئەم دوو هێزە ناهێڵن حەقیقەتی تاك دەركەویت و، لەبری دەرخستنی دیوە راستەقینەكەی تاك، فرە دیوی و فرە سیمایی شوێنی دەگرنەوە. گەر بە زمانێكی میللی تر وێنای بكەین، (دوو ڕوویی، یان فرە ڕوویی.) دەبنە بنەمایەك بۆ تەماشاكردنی تاك. هەژموونی ئایین و نەریت، هەژمونێكن لە هەموو شوێنێك دەسەڵاتی خۆیان جێگردەكەن. دوو لەو پایە بنەرەتییانەن دەسەڵاتەكەیان نەبەستراوە بەشوێنەوە و دیار نییە. دەسەڵاتێكی نادیارە و بەردەوامیش ئامادەیی هەیە. ئەم دوو دەسەڵاتە نادیارە دەچنە ناو كونجە تاریكەكانی تاك و كۆمەڵگەوە.

لە هەموو كردەیەك و وتنێكی كۆمەڵگەی نەریتی و تاكی نەریتیدا ئامادەییان هەیە. كاتێك تاك دەیچەیەك نامێنێتەوە بۆی و لە لایەن ئەم دوو دەسەڵاتە تارمایی ئاساییەوە ژیانی گەمارۆدەدەن، بۆ خۆگونجان لەگەڵ ئەویتر و لەگەڵ كۆی گشتدا، پێویستی بە هەڵگرتنی دەمامكی جۆراوجۆر دەبێت. ژیان لە دەرەوەی نەریت و ئایین، ژیانێكە لە دەرەوەی قبوڵكردنی كۆمەڵگە و شگتەوە، تاك بۆ ئەوەی لەم بازنەیە نەكرێتە دەرەوە، لە چوارچێوەی بازنەكەدا بە دەمام پۆشینەوە نمایشی خۆی دەكات و پێویستی بەوە نابێت خۆی بێت، لەبری خۆبوون، دەمامك بوون دەیكاتە تاكێك لەناو بازنەكەدا گشت قبوڵی بكەن. دەقەكە بەبێ‌ ئەوەی دەست بخاتە سەر نەریت و ئایین بە دیوە سەفسەتەیەكەیدا و بەبێ‌ ئەوەی ناویان بهێنێت، كۆی فەزاكە بەروونی دەست نیشاندەكات. لەو شوێنەی بانگێشتی تاك دەكات بۆ گرتنی (دامێنی باخودا) لەو شوێنەدا ماڵێكی جیا پیشانی تاك دەدات. ئەو ماڵە جیاییە ماڵێكە خودی نووسەر تێدا هوشیاری خۆی بەدەست هێناوە.

ماڵی سۆفیگەری و ماڵی خانەقا، پێكەوە دەبنە ماڵێكی تاقانەیی، ماڵێك هوشیاری شوێنی دەمامكەكان دەگرێتەوە و بكەری ناو ئەو ماڵە، بكەرێك دەبێت چ خودی خۆی و چ ئەویتری دەرەوەی خۆی بە هوشیارییەوە دەناسێت. گەڕانەوە بۆ ئەو ماڵەی دەق لە تاكی دەخوازێت، گەڕانەوەیە بۆ خود ناسی و حەقیقەت ناسی.
” چ دیمەنێك! كۆمەڵگە خەریكی دابەشبوونی بێكۆتاییە بۆ جۆرەها رەگەز، كە بەرق و كینەی سوك، ویژدانگەلی ئازار چەشتو و سوكایەتیی دڕندانەوە دژی یەك وەستاونەتەوە. (7) ئەم دابەشكارییە لە دونیای فیتنەدا، دابەشكراییەكە پرسی ئازادی تاك دەخاتە پەراوێزەوە. بە واتای تێگەیشتن بۆ ئازادی بە مانا پەتییەكەی، دەقەكە نایەوێت لە دەرەوەی ئەم پرسە پڕفیتنەیە تاك بۆ خوانی ئازادی بانگهێشتبكات، لەبری ئەمە دەیگەڕێنێتەوە بۆ ماڵێك، خودی ماڵەكە بە دیوە میللییەكەیدا بەشێكە لە بەرهەمهێنانی مرۆڤی فرە سیما. بەڵام جیاوازییەكی گەورە لە نێوان ماڵەكاندا دەكات. ئەو ماڵەی دەق دەیكاتە چەقی دۆزینەوەی مرۆڤ راستەقینەی بێ‌ دەمامك، ماڵێك نییە لەو ماڵانەی لە رێگەی نەریت و ئایینی میللییەوە تاكی ناچاركردبێت بە بێ‌ دەمامك نەتوانێت بژیت. گەر دەقەكە هەمان تێگەیشتنی میللی هەبوایە بۆ جیانەكردنەوەی ماڵەكان، ئەوكات دەكرا خوێندنەوەیەكی دیكەی بۆ بكرێت، لێ‌ دەق زۆر بە روونی ماڵەكان جیادەكاتەوە و دەست دەخاتە سەر تایپێك لە هوشیاری، دەستخستنەكە بۆ سەردەمی دەق، دەبێتە رێگایەك بۆ دەرچوونی تاك لە خۆ ونكردن. لە هەمان كاتدا بێكەسبوونی نووسەر، هاتنە دەرەوەیەتی لە فەزا شێواوەكە و لە نەبوونی پانتاییەك بۆ ئازادی بیركردنەوە و ئازادی خۆناسین. پرسی ئازادی لەم دەقەدا كاتێك سەر هەڵدەدات، نووسەری دەق خۆی جیادەكاتەوە لە ئەوانی دیكەی دەرەوە و، زۆر بە روونی بانگی تاقانەیی بوون و غەریب كەوتنی خۆی دەدات، وەك بكەرێكی ئازاد و هوشیار بە دونیای دەرەوە. لەم بانگكردنەدا پرسی ئازادی بیركردنەوە بە شێوەیەكی تێوار دەردەكەوێت و بێ‌ ئەوەی قسە لە پرسی ئازادی بكات، خودی بیركردنەوەكە پەیوەستە بە پرسی ئازادییەوە و پرسەكەش لە وێستگەی خۆناسینەوە دەست پێدەكات.


واتە ئازادییەكە لە ناو دونیایەكی تایبەتدا، تا وا لە نووسەر بكات خۆی بە غەریب بزانێت و نەتوانێت ببێتە بەشێك لە فەزا شێواوەكە و نەشتوانێت بە هەمان زمانی تەفرەدانی ئەوانەوە بدوێت. زمانی دەقەكە زمانێكی باڵایە، زمانێكە تەنها ئەوانە لێیتێدەگەن یەك سیمایان هەیە و هوشیارن بە دونیا. زمانێكە تێكەڵناكرێت بەو زمانە تەفرەدانەی ئەوانی تر بەكاری دەهێنن و، حەقیقەت لە شوێنی خۆیدا بیریلێدەكرێتەوە و نابێتە بەشێك لەو زمانەی حەقیقەت بۆ مانادان بە سیماكانی خۆی بەكاری دەهێنێت. لەوەش مەترسیدارتر، فەزا گشتییەكە بەجۆرێك بووەتە فەزایەكی باو، ئەو نەریت و ئایینەی خۆیان دوو پاییەن بۆ بەرهەمهێنانی لەو جۆرە لە تاك، بوونەتە گەمەیەكی زمانەوانی و لەناو فەزاكەدا یاریان پێدەكرێت، تاكو تاك لە رێگەی یاریكردن بە موقەدەساتەكانی ئەم دوو تایپەوە، شوێنێك لەناو گشتتدا بۆ خۆی بكاتەوە. لە بەشێكی دیكەی هەمان دەقدا، زیاتر نووسەر دیمەنی فرە سیمایی تاكمان بۆ روندەكاتەوە و، ئەو خەمە دەردەخات، ئیدی حەقیقەتی ناو ئایین و حەقیقەتی ناو نەریت و كۆی حەقیقەتەكان، مانایەكیان نەماوە و بوونەتە كەرەستە بە دەست تاك و گشتەوە، بۆ ئەوەی ژیانی خۆیان پێ ڕەنگ بكەن و لە رێگەی بە كەرەستەكردنی حەقیقەتەوە، وێنای خۆیان بكەن.


“غەیری ئەمە كە سوێندی درۆی پێ بخۆن و بەس… قوربانی ناوی، ناوی لەناوا نەما خودا.”(8)
“هەر ئەوەی نزاو پاڕانەوەی بەردەم پەرستگای خودا رەتبكرێتەوە، بوونی ئەم جیهانە هەڵەیە رەت دەبێتەوە.” (9) رەدكردنەوەی پاڕانەوە، یاخود بە درۆ بەكار هێنانی لەناو فەزای گشتیدا، رەدكردنەوەی بوونی جیهانە. لەسەرەتای دەقەكەدا جیهانی فیتنە رەددەكرێتەوە، ئەما لەم بەشەی دەقەكەدا، بە درۆ پاڕانەوە و بە درۆ ناسینی حەقیقەتی خودا، رەدكردنەوەی تەواوی جیهانی راستەقینە و جیهانی ناو ئەو ماڵەیە دەق دەیەوێت خودناسینی تێدا ئەنجام بدرێت. كارەكتەرەكانی ناو كۆمەڵگە خودایان بۆ ئەوەی ناوێت دەقەكە دەیەوێت، خودایان بۆ ساتێك پێویستە دەمامكێكی خۆیانی پێ داپۆشن. خودایان وەك حەقیقەتێكی درۆیینە دەوێت سوێندنی پێبخۆن و كارەكانی خۆیان پێ رایی بكەن. لە خودا خستنی خودای حەقیقی، بۆ نووسەر دەبێتە خەمێكی گەورە و بەشوێن ماناكەی خۆی و حەقیقەتەكەی خۆیدا دەگەڕێت. بۆیە بەنیگەرانییەوە دەست دەخاتە سەر نەمانی واتا راستەقینەكەی ناوی خودا و حەقیقەت. هیچ حەقیقەتێك واتای نەماوە و لە حەقیقەت بوونی خۆی كەوتووە. باڵادەستی جیهانی تەفرەدان و درۆكردن و یەكتر فریودان، دۆخێكی دروستكردوە تاك تێیدا ناناسرێتەوە و ماهییەتی بوونەكان تێیدا وندەبن. زمانی گشتی زمانێكە ناتوانی لەناویدا بۆ جەوهەری شتەكان بگەڕێیت. هەرچۆن تاكێك بوونی نەماوە راستەقینە بوونی خۆی پیشانبدات، لەگەڵ ئەوەشدا حەقیقەتەكانیش بوونیان نەماوە و، ئەو زمانە گشتییەی كۆی ئەوانی ناو گشت پێیدەدوێن، ناتوانێت جەوهەری شتەكانت پیشانبدات و، شتەكان لە جەوهەر خاڵیدەكاتەوە و بە شێوەیەكی روكەشییانەی كاتی پێتدەناسێنن. لەم دەقەدا مەحوی سێ‌ خاڵی جەوهەری پیشانی ئێمە دەدات.


یەكەم: فەزای گشتی كۆمەڵگە، فەزایەكی فیتنەییە و تاك تێیدا ونە
دووهەم: بۆ دۆزینەوەی خودێكی راستەقینە، دەبێت بگەڕێینەوە بۆ هوشیاری و ناسینی حەقیقەتی بوون.
سێهەم: لەناو فەزای فرە سیماییدا، هیچ حەقیقەتێك بوونی نییە و، تەنانەت حەقیقەتە راستەقینەكانیش، دەكرێنە كەرەستەی زمانەوانی بۆ تێپەڕینی تاك بەناو ژیانە تەفرەدراوەكەدا.


هەر سێ خاڵەكەی ناو دەقەكە. سێ‌ لەو پایە بنەرەتیانەن لە سەردەمی دەقەكەوە بۆمان روندەبێتەوە، تاكی فرە سیما یەكێك بووە لەو كێشە گەورانەی، دەبنە خەمی نووسەر و لە رێگەی دەقێكەوە ئەو دونیایەمان پێدەناسێنێت مرۆڤی فڕە سیما تێیدا دەژیت. گەر هەمان دەق وەربگێڕینە سەر ئێستا، دەتوانین بە هەمان لۆژیكی چەمكەكانی ناو دەقەكە، ئێستای تاكی فرە سیماش ببنین. راستە كاتێك مۆدێرنە دێت، لەگەڵ خۆیدا دونیایەك دەهێنێت، ئەو دونیاییە جیاوازییەك دەخاتە نێوان خۆی و دونیای پێشخۆی. ئەما بوونی تاكی فرە سیما، پەیوەندی بەهاتنی مۆدێرنەوە نییە، بەڵكو لەناو كۆمەڵگەی ئێمە رەگوڕیشەكانی قوڵترن و، دەقەكەی مەحوی بناغەیەكە تا ئێمە جارێكی دیكە رادیكاڵانە بگەڕێینەوە بۆ سەردەمێك پێشتر و ئەو نەریت و ئایینە سەفسەتەییە بناسین، بوونەتە بنەمایەك بۆ دروستكردنی ئەم تایپە لە تاك. لەناو كەوانەیەكدا (( دونیای سۆفیگەری، بە هەموو رەهەندەكانی خۆیەوە نەیتوانی دەسكارییەكی تەواوی تاك بكات. لەكاتێكدا دونیای سۆفیگەری دونیاییەكە پێویستی بە دەمامك نییە، دەقی نووسەران و شاعیرانی ناو ئەو دونیاییە، دەقگەلێكن زۆر بەروونی قسە لەسەر كۆی ئەو حەرام و نەبینراوانە دەكەن، لەناو كۆمەڵگەدا قسەكردن لەسەریان جۆرێكە لە دەرچوون لە ژیانی باو. دەقی شاعیرانی دونیای سۆفیگەری، لابردنی دەمامكەكانە بەسەر روخساری تاك و كۆمەڵگەوە. هەریەك لەو دەقانەی لە میراسی ئەدەبی ئێمەدا لەناو دونیای سۆفیگەریدا جێماون، گەر لە تەفسیرە ئایینییە تەقیدییەكە دەریانبهێنین و جۆرێكی دیكە خوێندنەوەیان بۆ بكەین، دەمانگەیەنن بە برینێك. ئەو برینە پەیوەندی بە تاك و كۆمەڵگەوە هەیە.

برینێك گۆشەیەكی ژیان و دونیابینی و حەقیقەتی خودا ناسیمان پیشاندەدات، كە كۆمەڵگە بە شێوەیەكی گشتی دوربووە لەم رووت بوونەوە فیكرییە. لە ئێستاشدا گەورەترین كێشەی ئەم دەقانە ئەوەیە، تەفسیری ئاینییان بۆ دەكرێت و ناتوانرێت لە سیاقێكی دیكەدا بناسرێن، لەكاتێكدا بەشێكی زۆری دەقەكان شوێنێكمان پیشاندەدەن، هیچ پەیوەندی بەو تەفسیرانەوە نییە، تەفسیركەرانی دەق پیشانمان دەدەن.))
ئەم دەقەی خوێندنەوەی بۆ كرا، یەكێكە لەو دەقە نووسراوانەی، نووسەر لەسەردەمەكەی خۆیەوە، وێنەی كۆمەڵگە و تاكێك دەكێشێت، ئەو كۆمەڵگە و تاكە، نە هوشیارییەك شك دەبات بۆ خۆناسین، نە دەیەوێت دەست لە فرە سیمایی خۆی هەڵگرێت. وێنەی هەمان ئەو كۆمەڵگەیەمان بۆ دەكێشێت، گیرۆدەیە بەو فرە سیماییەوە و لە ئێستادا بە شێوەیەكی بەربڵاوتر كار لەسەر فرەسیمایی خۆی دەكات.

ئێستای تاكی كۆمەڵگەی ئێمە، ئێستای هەمان دەقەكەی مەحوییە. ئێستایەكە چەندین رەهەندی جیاواز هەن لە سەردەمی دەقەكە جیاوازترن، بەڵام هیچ كام لەو رەهەندانە نابنە وێستگەیەك تاكو تاك دەست لەو فرە سیماییەی خۆی هەڵبگرێت و، بەشوێن خودناسیندا بگەڕێت. خودناسینی ئێستا بەجۆرێك ئاڵۆزبووە، هەركردە و جوڵەیەك پێچەوانەی ئەویتری دەرەوەی خۆی بێت، بە خودناسی پیشاندەدرێت! نیگای دەقەكە بۆ ئێستا، نیگایەكە بۆ سەرلەنوێ‌ پرسیاركردن لەسەر فرە سیمایی تاك. نیگایەكە فرەسیمای تاك نەبەستین بە دونیای مۆدێرنەوە و بەڵكو رەگوڕیشەكانی لەوە قوڵترن وەك تاكێكی مۆدێرن خوێندنەوەی بۆ بكەین.

نەریت و پەروەردەی خێزان و ئاییین بە دیوەی سەفسەتەیەكەدا، سێ‌ لەو پایە بنەرەتیانەن لە دەقەكەدا دەركیان دەكەن، جیهانێكیان خوڵقاندوە ئەو جیهانە نا هوشیارانە و میللییە. جیهانێكە سیماكان چەندین رەنگ و چەندین جۆر زمانیان هەیە. هەرچۆن لە ئێستادا و لە دونیای سەرمایەداریدا، ناسینی سیمای راستەقینەی تاك، قورس و ئاڵۆزە. دەقەكەی_ مەحوی_ وەك دەقێكی نووسراو هەمان ئەو تاك و فرە سیماییەمان بۆ روندەكاتەوە، كە دۆزینەوەی دیوە راستەقینەكەی قورس و ئاڵۆزە. لەم خوێندنەوە سەرەتاییەدا، نووسەر بە وێنەی سەیادێك، بەشوێن خودێكی راستەقینەدا دەگەڕێت. خودێك فەزا گشتییەكە لەگەڵ خۆی نەیبردبێت و خودێك بێت بە هوشیارییەوە سەیری خۆی و دونیای دەرەوەی خۆی بكات. خودێك بێت لەناو فەزای خێزان و فەزای گشتیدا، ماهییەتی خۆی لەدەست نەدات و نەریتەكان و مۆدێلە ژیانەكە نەیكاتە خودێك، ئیتر خود نەبێت. ئەم دەقە یەكێكە لەو وێستگانەی ناو فیكر و ئەدەب، بەشێوازێكی رژد، وێنەی تاك و سیماكانیمان بۆ دەكێشێت.


نەبەز گۆران

پەراوێز و سەرچاوەكان:
(1) سەیاد. وشەیەكی هەورامییە. دوو مانا لەگەڵ خۆی هەڵدەگرێت، مانایەكیان گەڕانی كەسێكە بەكێوەكاندا بۆ ناسین و بینینیان، مانای دووهەمی، راوچییە بۆ گەڕان بە كێوەكاندا بۆ نێچیر. لە هەردووماناكەدا، سەیاد كەسێكی گەریدەیە بەشوێن شتێكدا دەگەڕێت. لەم دەقەدا مەحوی دەبێتە ئەو سەیادەی، بەشوێن خودێكدا دەگەڕێت، ئەو خودەی یەك سیمای هەیە و نایەوێت دەمامك بپۆسێت.
(2) دیوانی مەحوی. لێكدانەوە و لێكۆڵینەوەی، مەلا عەبدولكەریمی مودەریس و محەمەدی مەلا كەریم. چاپخانەی كۆڕی زانیاری كورد بەغداد. 1977
(3)بۆ زیاتر ناسینی چەمكی شەنیەری، بگەڕێوە بۆ خوێندنەوەی (رۆشنبیری دیمەكی، رۆشنبیری شەنیەری) نەبەز گۆران، وتارێك لەبارەی دەقی نامەكەی نالی و سالم، دەقێكی ئەحمەدی خانی. ماڵپەری خەندان.
(4) دیوانی مەحوی. لێكدانەوە و لێكۆڵینەوەی، مەلا عەبدولكەریمی مودەریس و محەمەدی مەلا كەریم. چاپخانەی كۆڕی زانیاری كورد، بەغداد. 1977
(5) میشیل فۆكۆ. عارف دانیالی، وەرگێرانی سەروان ئەحمەد. چاپی ناوەندی غەزەلنووس. ل 240
(6) كارهای كە ماركس برایمان كردە. بی بی سی. صفح ویژە.
(7) زیاتر لە تلیاك. پێشەكی بەژداریكردن لە فەلسەفەی مافی هیگڵ. كارڵ ماركس. چەند وەرگێڕێك. چاپی ئەندێشە ل34
(8) دیوانی مەحوی. لێكدانەوە و لێكۆڵینەوەی، مەلا عەبدولكەریمی مودەریس و محەمەدی مەلا كەریم. چاپخانەی كۆڕی زانیاری كورد، بەغداد. 1977
(9) زیاتر لە تلیاك. پێشەكی بەژداریكردن لە فەلسەفەی مافی هیگڵ. كارڵ ماركس. چەند وەرگێڕێك. چاپی ئەندێشە ل33

Previous
Next
Kurdish