تێڕامانێک لەئازار.. نووسینی: محمد سۆران
ئەزموونێکی کەسییە کە ئەو کەسانەی بەدەست ناخۆشی دەناڵێنن هەستی پێدەکەن، یان بەهۆی هۆکارێکی ماددی وەک ئازاری جەستەیی، یان ڕەنگە بەهۆی هۆکاری دەروونییەوە بێت وەک کێشەی جۆراوجۆری ژیان، دابیننەکردنی پێداویستییە کەسییەکان، لەدەستدانی نزیکییەک مرۆڤ، جیابوونەوە لە گروپە کۆمەڵایەتییەکان، سنووردارکردنی ئازادی، نەخۆشی و مردن. هەروەها ئازار دەتوانێت لە بابەتە سادەکانەوە دەست پێبکات تا بابەتی بەرگە نەگیراو، کە بەپێی کەسەکە خەمڵێندرێت.
ئازار لە چوارچێوەی زۆر کایەی چالاکی مرۆڤدا ڕوودەدات و فۆرمەکانی ئازار بەپێی سروشت و سەرچاوە و هۆکارەکان و مانا و گرنگی و ڕەفتارە کەسی و کۆمەڵایەتی و کولتوورییە پەیوەندیدارەکان و چارەسەر و چۆنیەتی بەڕێوەبردنیان جیاوازن. زۆرجار ئازارەکان پۆلێن دەکرێن بە ئازاری جەستەیی یان ئازاری دەروونی. ڕەنگە ئازارەکان بە پلەی جیاواز لە چڕیدا بێت، لە سووکەوە تا بەرگە نەگیراو. هەڵوێست و کاردانەوەکان بەرامبەر بە ئازارەکان دەتوانن زۆر جیاواز بن، ئەمەش بەندە بەوەوە کە ئایا ئازارەکان دەتوانرێت خۆپارێزی لێبکرێت یان حەتمییە، دەتوانرێت جێبەجێ بکرێت یان بێهودە و ڕەوایە.
ئارسەر شۆپنهاوێر، فەیلەسوفی ئەڵمانی کە بە فەلسەفە ڕەشبینەکەی بەناوبانگە، لە ساڵی ١٨٥٢
هیدۆنیزم تیۆرێکی ئەخلاقی لەخۆدەگرێت کە بانگەشەی ئەوە دەکات کە چێژ و ئازار پێوەرەکانی چاکە و خراپە. بە بڕوای فەیلەسوفی یۆنانی ئیپیکۆروس، پێویستە سەرەتا هەوڵبدەین خۆمان لە ئازارەکان بەدوور بگرین و ئارامییەک بەدەست بهێنین کە دوور لە بەدواداچوون بۆ دڵەڕاوکێ یان دەرئەنجامە نەخوازراوەکانی چێژە زوو تێپەڕەکان.
بەپێی عەقیدەی ستۆیکیزم، خۆبەدەستەوەدان دەبێت بە توندی کۆنترۆڵ بکرێت و ڕۆحیش بگەیەنرێتە حاڵەتێکی بێباکی بەرامبەر بە چێژ و ئازار.
بە بڕوای جێرمی بێنتام فەیلەسوفی ئینگلیزی و دامەزرێنەری عەقیدەی سوودگەرایی، کە قوتابخانەیەکی ئەخلاقییە و دەڵێت: بەهای ئەخلاقی کردەوەیەک بە بەشداریکردنی لە بەرژەوەندی گشتیدا دیاری دەکرێت.
واتە کردارەکە بەپێی ئەوەی کە ئەنجامەکەی چییە، دڵخۆشی یان خۆشی بەرامبەر بە ئازار هەڵدەسەنگێندرێت. ئەو ڕێکارێکی پێشنیار کرد کە پێی دەوترێت حساب بۆ ژماردن و دیاریکردنی ڕێژەی چێژ و ئازار کە بەهۆی هەر کردارێکەوە بەرهەم دێت.
لە فەلسەفەی خێرخوازیدا پێویستە هەوڵەکانی مرۆڤ هەوڵی کەمکردنەوەی ئازارەکانی ژمارەیەکی زۆرتر لە بوونەوەرە زیندووەکان بدات، هەروەها دڵخۆشترکردنی ئەوانەی ئازار دەچێژن نەک دڵخۆشترکردنی ئەوانەی کە دڵخۆشن. فەلسەفەی خێرخوازی هاتۆتە ناو زۆر فەلسەفەی ترەوە بەجۆرێک کە ئەمڕۆ ناتوانین وەک فەلسەفەیەکی سەربەخۆ بیزانین.
ڕەشبینی جیهان وەک شتێکی تەواو خراپ و پڕ لە ئازاری بەرگە نەگیراو و ڕانەگیراو دەبینێت و ڕەنگە باشتر بووایە ئەگەر ژیانێکی لەو جۆرە بە هیچ شێوەیەک نەبووایە. ئارسەر شۆپنهاوێر، فەیلەسوفی ئەڵمانی کە بە فەلسەفە ڕەشبینەکەی بەناوبانگە، پێشنیاری پەنابردن بۆ هونەر و فەلسەفە و لەدەستدانی ئیرادەی ژیان و تەحەمولکردنی “هاوڕێی ئازار” دەکات. هەروەها شوپنهاوەر پێی وایە کەمێک مێدیتەیشن بەسە بۆ دڵنیابوون لەوەی کە ژیان بەهایەکی نییە و هیچ گرنگییەکی گەورە نییە بۆ بەردەوام بوون لەسەری و وابەستەبوون بە ژیانەوە پرۆسەیەکی کوێر و ناعەقڵانییە کە لە ئیرادە سەرچاوە ناگرێت.
بەپێچەوانەوە گۆتفرید لایبنیز پێی وایە ئەو جیهانەی ئێمە تێیدا دەژین باشترینە لە هەموو جیهانە مومکینەکان، ئەو پێی وایە کاتێک خودا ویستویەتی ژیان دروست بکات، کۆمەڵەیەکی بێکۆتایی جیهان لە بیرکردنەوەکانیدا هەبووە و بە دڵنیاییەوە ئەم جیهانەی هەڵبژاردووە بۆ ئەوەی دروست بکات بۆ هۆکارێک.
نیچە دیدگایەکی تری هەبوو، دەڵێت تا زیاتر بتەوێت سەرکەوتوو بیت، زیاتر بەدوای ئازار و شکستدا دەگەڕێیت، ئەوان سووتەمەنی تۆن بۆ پێشەوە. لەسەر زمانی ئەو دەستەواژە بەناوبانگە دێتە ئاراوە: «بۆ هەموو ئەوانەی گرنگییان پێدەدەم، هیوای ئازار ، خەمۆکی، نەخۆشی، سووکایەتی، سووکایەتی بەخۆبوون، ئازاری گومان و شکاندنی شکستتان بۆ دەخوازم و منیش دەیکەم بەزەییتان پێدا نەبێتەوە. چونکە هیوادارم بەو شتە بیسەلمێنن کە ئایا یەکێکتان شایەنی ئەوەیە ئەوەی لەم ژیانەدا دەیەوێت بەدەستی بهێنێت یان نا، تەنها ئەم کەسە بەرگەی ئازارەکان دەگرێت.»فەلسەفەی نیچە بە دابڕان لە ئازارە شەخسیەکانی نایەت، بەو پێیەی ئەو کچە ڕەتیکردەوە هاوسەرگیری لەگەڵ ئەو کەسە بکات کە خۆشی دەویست و ئەو گەشتێکی دوور و درێژی لە نەخۆشی جەستەیی و دەروونیدا ژیاوە کە بە مردن لە دامەزراوەیەکی دەروونیدا لە ساڵی ١٩٠٠ کۆتایی هات. هەر نیچە دەربارەی ئازار دەڵێت: « مرۆڤ چۆن دەتوانێ وێنەی ژیانێکی جوان بۆ خەڵک بکات، لەکاتێکدا ژیانی خۆی نووقمی نەخۆشی و ئازار بێت.»
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
