بۆچی ستەمکاران حەزیان لە نووسینی شیعرە.. نووسینی: بێنجامین ڕام.. وەرگێڕانی: گۆران عەبدوڵڵا

نێرۆ، ستالین و بن لادن هەموویان هۆگری شیعر بوون، بەڵام چی وای کردووە شیعر لای ئەم سەرکردانە خۆشەویست بێت؟
بێنجامین ڕام پەیوەندی نێوان دڵڕەقی و سۆزداری دەخاتە ڕوو.

شیعر هونەرێکی ناسکە، هاوواتای ناسکێکەشی هەستیارییە. پێدەچێت دژ بە یەکیشبێت وە لەهەمان کاتدا دەشێت ستایشی دڵڕەقیشبێت. دەکرێت ئەو فۆرمە هونەرییە بێت کە دیکتاتۆرەکان خۆشیان دەوێت. بەڵام لە سەردەمی کۆنەوە تا ئێستا، دیکتاتۆرەکان هانیان دراوە شیعر بنووسن بۆ دۆزینەوەی دڵنەوایی، نزیکی، یان شکۆ. کارەکانیان زانیاریمان پێدەدەن دەربارەی سروشتی دەسەڵات، سەرنجڕاکێشی بەردەوامی شیعر و مەترسییەکانی لێکدانەوەی هونەری.

نموونەی سەرەکی شاعیری ستەمکاری ئیمپراتۆری ڕۆمانی نێرۆیە Nero (٣٧-٦٨ی زایینی)، خۆبەزلزانی خۆبەبەزەییپێداهاتووی نمایشکار کە حوکمە داڕماوەکەی هاوشێوەی هونەرە لاوازەکەی بوو. مێژوونووسەکانی نێرۆ، تاسیتۆس و سوێتۆنیۆس، پێشنیاری ئەوە دەکەن کە ڕۆما بە شیعرەکانی ئازاردرا هەروەک چۆن بە سیاسەتەکانی. گاڵتەپێکردن شێوازێکی دڵخۆشکەری تۆڵەی ڕەخنەییە، بەڵام ئەم گێڕانەوانە پرسیارێکی نیگەرانکەر دەوروژێنن: ئایا تاوانی ستەمکارەکە کەمتر دەکرێنەوە ئەگەر هونەرەکەی بە بەهادار دابنرێت؛ یان بە پێچەوانەوە، ئایا دەتوانین دادپەروەرانە حوکم لەسەر چۆنیەتی شیعری ستەمکارێک بدەین؟

وەک زانا ئۆلریش گۆتەر ( Ulrich Gotter ) لە کتێبە تازەکەیدا “ستەمکاران شیعر دەنووسن”دا ئاماژەی پێدەکات، بە بەراورد لەگەڵ شاعیرەکان -ئیمپراتۆر سیزار و ئۆگەستۆس ,Caesar and Augustus فەرمانڕەوایەتی نێرۆ “بە شێوەیەکی سەرنجڕاکێش کەمترین خوێنی تێداڕژا”. بەڵام سەرەڕای نەبوونی خواستی سەربازی، کردەوە تۆڵەسێنەکانی نێرۆ زۆر دیار بوون، تێڕوانینی ئێمە بۆی وەک دەسەڵاتدارێکی بێزراوە، کە جلی شانۆی تراجیدی لەبەردایە، گۆرانی بۆ داگیرکردنی ترۆی دەچڕێت کاتێک شارە ئیمپڕاتۆرییەکەی کرایە خۆڵەمێش؛ سوێتۆنیۆس دەڵێت نێرۆ “زۆر دڵخۆش بوو بە جوانی بڵێسەکان”.

نێرۆ خۆی لە نمایشکردندا دەبینییەوە… بەشداریدەکرد لە پێشبڕکێی شیعر، گۆرانی و ژەنینی قیسارە، هەروەها گالیسکەلێخوڕین

نێرۆ لە ڕۆما فێستیڤاڵێکی ئاڵۆزی بە ئیلهام لە هیلینی دامەزراند، نێرۆنیا لە گەشتێکیدا بۆ یۆنان بەشداری لە پێشبڕکێی شیعر، گۆرانی و ژەنینی قیسارەکرد، هەروەها گالیسکەلێخوڕین. (لە ئۆڵەمپیاددا، لە گالیسکەی دە ئەسپی فڕێدرایە دەرەوە، بەڵام هێشتا بە براوە لەقەڵەمدرا لەلایەن دادوەرە ماستاوچی و ترسنۆکەکانەوە). نێرۆ پێداگری کرد کە پەیکەری براوەکانی پێشوو لە بنکەکانیان لاببردرێن و بە ١٨٠٨ خەڵاتەوە گەڕایەوە ڕۆما.

ئەم وێنەیەی شاعیر وەک کەسێکی خۆپەرست، کە جیهان لە خەیاڵی وەهماوی خۆیەوە دادەڕێژێت، ئیلهامبەخش بوو بۆ هونەرمەندانی وەک مارکیز دی ساد Marquis de Sade و نووسەری براوەی خەڵاتی نۆبڵ هێنریک سیێنکیێڤیچ Henryk Sienkiewicz ، کە ڕۆمانەکەی ساڵی ١٨٩٦ “کوۆ ڤادیس ( Quo Vadis) ” بوو بە فیلمێکی ناسراو بە نمایشی ئەکتەر پیتەر ئۆستینۆڤ. تەنانەت نێرۆ هەوڵی دا دوا نمایشی خۆی کۆریۆگرافی بکات – خۆکوشتنە سەرنەکەوتووەکەی خۆی و ڕستەی ماڵئاوایی خۆی لەشێوەی نمایش، نمایش کرد:
(“چ هونەرمەندێک لەگەڵ مندا دەمرێت”.)

هێزی جادوویی وشەی گوتراو

بێگومان، دیکتاتۆرەکان نائومێدییە هونەرییەکانیان دەڕژێننە ناو سیاسەتەوە

نزیکەی دوو هەزار ساڵ دواتر، گروپێک لەشاعیرانی ئیتاڵی پێشبینی فاشیزمیان کرد بە یادکردنەوەیەکی نێرۆیی بۆ نمایشی وێرانکاری. ‘با هونەر گەشە بکات، ئەگەر چی جیهانیش لەناو بچێت’ یەکێک بوو لە دروشمەکانی داهاتووگەرا ئیتاڵییەکان، کە لەلایەن شاعیر فیلیپۆ تۆماسۆ مارینێتییەوە (Filippo Tommaso Marinetti ) دامەزرا، کە ‘شەڕی وەک تەنیا چارەسەری جیهان’ بە پیرۆز دەزانی. مارینێتی هەوڵیدەدا زمان گەشەپێبدات و دایبڕێژێتەوە بە ‘شیعری واقعی’، کە لەلایەن نیرۆی سەرکوتگەرەوە سەرەتا دەستی بۆ برا. داهاتووگەراییەکان کاریگەر بوون بە شاعیری جەنگاوەر گابریێل دانونزیۆ، کەسایەتییەکی ڕێزلێگیراو کە لە ساڵی ١٩١٩ ‘دیکتاتۆریەتێکی لیریکی’ کورتخایەنی دامەزراند، کە ئیلهامبەخش بوو بۆ دەستگرتنی مۆسۆلینی بەسەر دەسەڵاتدا سێ ساڵ دواتر.

مۆسۆلۆنی سەرەڕای دەربڕینی خۆشحاڵی بۆ ‘یەکێتی سۆفیگەری’ کە دانونزیۆ D’Annunzio پێشنیاری کردبوو کەچی شیعرەکانی مەیلی بۆ دەستبەرداربوونی سۆزداری هەبوو هەروەها تاڕادەیەک خۆدەرخستنیش لە بابەتەکانیدا دەردەکەوت. نووسەری ژیاننامەکەی ڕیچارد بۆسوۆرس باس لەوە دەکات کە مۆسۆلینی بەرهەمی شاعیرە ناودارەکانی “بە شێوەیەکی خۆنواندنانە لەسەر مێزەکەی بەکراوەی بەجێ دەهێشت کاتێک کەسایەتییە بیانییەکان سەردانیان دەکرد”. شیعرەکانی دواتری گوزارشتی لە گۆشەگیری دەکرد، دوور لە ئایدیالیزمی گەنجێتی سۆسیالیستی، کە شیعری بەرهەم دەهێنا کە شین و ڕۆڕۆی بۆ ڕووخانی جاکۆبینیزم- Jacobinism دەکرد (“تەورەکە لە دەمارەکانی خەڵکی ئاساییدا سوور هەڵگەڕابوو”) و تاسەی پێشبینی شۆڕشگێڕی دەکرد (“لە چاوە مەرگەساتەکانیدا بیرۆکەکە دەدرەوشایەوە، / بینینی سەدەکانی داهاتوو”.)

بێگومان، دیکتاتۆرەکان نائومێدییە هونەرییەکانیان دەڕژێننە ناو سیاسەتەوە.
هیتلەر ئەوەی راگەیاندبوو کە بڕوای بە (هێزی وشەی گوتراوی سحراوی هەیە) لەبەرانبەر دەربڕینە نەرم و نیانێکانی جووانناسێکاندا، جارێک خۆی وەک بۆهیمیەکی ڤیەننایی وێنا کردبوو. گۆبێڵز Goebbels لە هونەری پڕوپاگەندە بەتوانا بوو، ڕۆمانێکی بە خەسڵەتی دەربڕینگەرایی نووسی، لەکاتێکدا پۆڵ پۆت Pol Pot، کە لە پاریس خوێندبووی، ستایشکەری شیعری سیمبۆلیستی ڤێرلەین Verlaine بوو.

مارکسیزمی ڕووسی شەپۆلێکی بزووتنەوەی جوانیناسی ڕادیکاڵی دەستپێکرد، بەڵام شاعیری ستەمکاری یەکێتی سۆڤیەت بە شێوازێکی سەرسوڕهێنەر پارێزگارانە دەینووسی. ستالینی گەنج شیعری بە زمانی جۆرجی دەنووسی زمانێک کە لەو قوتابخانە ئۆرتۆدۆکسییەی تێیدا ڕاهێنرا قەدەغە کرابوو وە کارەکەی موتیڤی ڕۆمانسی دووبارە دەکردەوە، لە ژێر کاریگەری شاعیرانی یاخی و چاخی زێڕینی لەدەستچووەوە. بەپێی ڕەخنەگر یێڤگینی دۆبرێنکۆ- Evgeny Dobrenko، شیعرەکانی ستالین بە لاسایکردنەوەی هونەرمەندانە، نەبوونی گاڵتەجاڕی-خود و “جۆشی زیادەڕۆیانە” دەناسرێنەوە.

شیعری ستالین پڕە لە کلێشە سروشتییەکان: “لە دارستانێکدا، لە ژێر ئاسمانێکی شیندا، چریکەی بولبولێک “،.. ئەگەرچی خودی خۆی لە ڕووی سیاسییەوە ناشیرینە، بەڵام شیعرەکانی ناسکن:

بە دڵنیاییەوە بزانە ئەوکاتەی
پیاوێکی چەوساوە فڕێدەدرێتە سەر زەوی،
دیسان هەوڵدەدات بگاتەوە لوتکەی پاکی،
ئەو کاتەی ناخی پڕ دەبێتەوە لە هیوا.

لە “بەسەر ئەم زەوییەدا” (١٨٩٥)، هونەرمەندێک مۆسیقای ئاشکراکەر دەبەخشێتە جەماوەر:

دەنگەکە دڵی زۆر کەسی هێنایەوە جۆش
کە کرابوون بە بەرد؛
زەینی زۆر کەسی ڕووناک کردەوە
کە فڕێدرابوونە ناو تاریکترین تاریکی.

بەڵام پێغەمبەر لەلایەن ئەوانەوە ناناسرێتەوە کە هەوڵی ڕزگارکردنیان دەدات: “خەڵکەکە لەبەردەم دوورخراوەکەدا / قاپێکی پڕ لە ژەهریان دانا”.
ستالین لە شیعرێکی دواتردا وەک گۆرانیبێژێک دەردەکەوێتەوە، “بە چارەنووسی تاڵی جوتیار فرمێسک دەڕێژێت”، کاتێک ئەوبە دووربینییەوە “پەیکەرێکی بۆ خۆی… لە دڵی هەموو جۆرجییەکدا دروست کرد”. شیعری ستالین لە گۆڤارە ئەدەبییە بەناوبانگەکاندا بڵاوکرایەوە و وەک نموونەیەکی ئەدەبی کلاسیکی جۆرجی کۆکرایەوە.

بەڕاستی، تەنانەت ڕەخنەگرترین ژیاننامەنووسەکانی ستالینیش ستایشی شیعرەکانی دەکەن: سایمۆن سێباگ-مۆنتەفیۆر – Simon Sebag-Montefiore نووسی کە “جوانییەکانی لە ڕیتم و زماندایە” (کە زەحمەتە لە وەرگێڕاندا دەربکەوێت)، لەکاتێکدا ڕۆبەرت سێرڤیس دەڵێت کارەکە “پاکییەکی زمانەوانی هەیە کە هەموو کەس دانی پێدا دەنێت”. جوانی ڕازاوەیی و هەڵوێستی قارەمانانەی دواتر لە پاڵپشتی ستالین بۆ ڕیالیزمی سۆشیالیستی دەردەکەوێتەوە، لە دژی ئەزمونگەرییە نوێیەکان.

قەڵەم و شمشێر

میراتگری ڕۆحی ستالین، یوری ئاندرۆپۆڤ Yuri Andropov ، بیرۆکراسی و ڕۆمانسی تێکەڵ کرد. وەک سەرۆکی کەی جی بی، ئازاری کەسانی ناڕازی دەدا و ڕاپەڕینی هەنگاریای سەرکوت کرد، لەکاتێکدا شیعری خۆشەویستی بۆ ژنەکەی دەنووسی. (دووڕووی خەسڵەتێکی گرنگی داهێنەر-دیکتاتۆرەکانە). شاعیری ئۆزبەکی حەمید ئیسماعیلۆڤ Hamid Ismailov حیکایەتێکی دەربارەی ئاندرۆپۆڤ ئاشکراکرد: یەکێک لە وتارنووسەکانی کارتی پیرۆزبایی بۆ نارد، کە تێیدا گاڵتەی بەوە کرد کە دەسەڵات خەڵک گەندەڵ دەکات، ئاندرۆپۆڤ بە شیعرێک وەڵامی دایەوە:

جارێک خراپەکارێک قسەیەکی لەدەم هاتەدەر
کە دەسەڵات خەڵک گەندەڵ دەکات.
ئێستا هەموو پسپۆڕەکان دووبارەی دەکەنەوە
بۆ ساڵانێکی زۆر
بێ تێبینیکردن (داخەکەم!)
کە زۆربەی جار خەڵک دەسەڵات گەندەڵ دەکەن.

کیم ئیل-سۆنگی سەرکردەی کۆریای باکوور، کە ستالینیستێکی دانپێدانراو بوو، دەستی هەبوو لەنووسینی شانۆنامەی شۆڕشگێڕی و کاری تیۆری، بەتایبەتی ‘تیۆری ناوکە’، کە کیم وەک باوکی داهێنانی هونەری دەناسێنێت. لە ساڵی ١٩٩٢، کیم شیعرێکی بۆ کوڕەکەی، جۆنگ-ئیل نووسی:

دەکرێت پەنجا ساڵەی تەمەنی ئەستێرە درەوشاوەکە بێت؟
لەلایەن هەموانەوە ستایش دەکرێت بۆ هێزی پێنووس و شمشێری
لەگەڵ مێشکی پڕ لە دڵسۆزی و بنیاتنەرانەی،
ستایش و هوتافی یەکدەنگ ئاسمان و زەوی دەهەژێنێت.

کیم، باوکی نەتەوە، وەک ‘خۆری نەتەوە’ ستایش دەکرا، بە هەمان شێوەی ماو زێدۆنگ (‘خۆرە سوورەکە لە دڵەکانماندا’). ماو ئەو کەسە بوو کە نموونەی پێنووس و شمشێری فەرمانڕەوایی بەرجەستە کرد، لەسەر بنەمای یەکێتی توانای کەلتووری لەگەڵ لێهاتوویی سەربازی. ماو هەوڵیدا نەریتی ئیمپراتۆری بۆ خۆی بگوازێتەوە و لە هەمان کاتدا لێی تێپەڕێت. لە شیعرێکدا ساڵی ١٩٣٦ ئاماژەی بەوە کرد کە کەم ئیمپراتۆر میراتی ئەدەبییان بەجێهێشتووە، لە ئێستادا پیاوە ڕاستەقینە گەورەکان تەنها سەیری ئەم سەردەمە دەکەن.
شیعری ماو لە فۆرمدا ڕێکخراوە و لە بابەتدا کلاسیکییە، نمایشکردنی ئەو نەریتەیە کە دەیوت ڕقی لێیەتی. سەرەڕای فەرمانی خۆی بۆ لەناوبردنی چوار بنەمای کۆن (کەلتوور، داب و نەریت، خووەکان، بیرۆکەکان)، ماو بە شێوازی کۆن دەینووسی، تەنانەت کاتێک وەک نوخبەخواز و کۆن سەرزەنشت دەکرا. تەنانەت جارێکیان ماو بە سەرنووسەری گۆڤارێکی وت ( من ترسام بڵاوبوونەوەی ئەم هەڵانە لاوان گومڕا بکات)، بەڵام سەرەڕای ئەوەش خۆی لە ئارەزووەکانی بێبەش نەکرد، لەگەڵ ئەوەی قەدەغەی کردبوو لە خەڵکی تر.

ماو لە زماندا خۆی نوقم کرد، لە وێنەسازیدا لێهاتوویی خۆی سەلماند..
(“گردەکان شین وەک دەریا،
خۆر لە خۆراوادا سوور وەک خوێن”)
بابەتە کلاسیکییەکان (“جیهانی مرۆڤ بێبارە، دەریاکان دەبن بە دەشتاییەکی ئەرخەوانی”)، جار جار پەندئامێز (“قوربانیدانی تاڵ بڕیاری ئازایانە بەهێز دەکات”) و پڕوپاگەندەیی (“کچانی چین ئاوەزیان بەرزەفڕە، / ئەوان ڕیزی خەباتیان خۆشدەوێت، نەک ئاوریشم و کەتان”).

کاری ماو بەڵگەیە کە ناسکی هونەری زەمانەتی کاری سیاسی نەرم نییە. لە ساڵی ١٩٦٦، پاسەوانە سوورەکان کتێبە سوورە بچووکەکەیان تەواو کرد لەگەڵ کۆی ٢٥ شیعر کە دەدرایە پاڵ ماو. ئەو کارە بووە هۆی خولیایەک بۆ شیعری شێوازی کۆن بەتایبەت لەناو ئەوانەی کە تەرخانکرابوون بۆ لەناوبردنی “پاشماوە فیوداڵییەکان”. دوا دێڕ کە ماو نووسی، ساڵێک پێش دەستپێکردنی شۆڕشی کەلتووری، پێشبینییەک بوو بۆ ئاژاوەی داهاتوو: “سەیرکە، جیهان سەرەوخوار دەکرێت”.

سانسۆرچی و داهێنەر

شیعر وەک بەڵگەی تاوانکاری لە دادگای تاوانی نێودەوڵەتی خراوەتەڕوو، کە تێیدا ڕادۆڤان کارادزیچ Radovan Karadžić ، ‘قەسابی بۆسنیا’، بە تاوانی جینۆساید تاوانبار کرا. دۆکیومێنتارییەکی بی بی سی لە ساڵی ١٩٩٢ دیدارێکی نێوان کارادزیچ و شاعیری نەتەوەپەرستی ڕووسی ئێدوارد لیمۆنۆڤی تۆمار کرد، کە تێیدا کارادزیچ شیعرێک دەخوێنێتەوە کە پێشبینی توندوتیژی دەکات و لیمۆنۆڤ زنجیرەیەک گوللە بەرەو دۆڵەکەی خوارەوە دەتەقێنێت. کارادزیچ ئیدیعای ئەوە دەکات کە چەند ساڵ پێشتر پێشبینی شەڕەکەی کردووە، و شیعرەکەی ساڵی ١٩٧١ی “سارایێڤۆ” ئەم دێڕانەی تێدایە:

شارەکە وەک پارچە بخوورێک دەسووتێت
لە دووکەڵەکەدا هۆشیاریمان دەگرمێنێت…
دەزانم هەموو ئەمانە ئامادەکاری هاوارن:
کانزا رەشەکەی ناو گەراج چی هەیە بۆمان؟

سەلماندنی نیەتی تاوانکار داواکارییەکە بەپێی یاسای نێودەوڵەتی. کارادزیچ کەسایەتییەکی سەرەکی بوو ئەوەی سلاڤۆ ژیژەک Slavoj Žižek ناوی دەنێت ‘کۆمپلێکسی شیعری-سەربازی’، کە ڕێز لە میراتی ئەدەبی نەتەوەپەرستی دەگرت، بەتایبەتی شیعرە داستانییەکەی پێتار پێترۆڤیچ-نیێگۆش ‘تاجە چیاییەکە’ (١٨٤٧)، کە تێیدا ڕشتنی خوێنی موسوڵمانان وەک کردەوەی لە ئاوهەڵکێشان (baptism) بۆ نەتەوەی سرب پێشکەش کراوە.

وتاری جینۆساید میتافۆرێکی شاراوەی بێهۆشکەرە: نەتەوەیەک لە ڕێگەی ‘پاککردنەوەی نەژادی’یەوە ‘پاک دەکرێتەوە’. بەڵام خوێنەران دەبێت ئاگاداری مەترسییەکانی مامەڵەکردنی کەسایەتی هونەری وەک هی نووسەریش بن. سەیری کارەکانی ئایەتوڵڵا خومەینی بکە، کە شیعرە فارسییەکانی ڕۆحی سۆفیگەرەکانی وەک ڕۆمی و حافزی تێدایە:

من داواکاری پیاڵەیەک شەرابم
بە دەستی خۆشەویستێک.
لەلای کێ دەتوانم ئەم نهێنییەی خۆم بدرکێنم؟
ئەم خەمەم بۆ کوێ ببەم؟

ئەم شیعرانە زەحمەتە لەگەڵ کەسایەتی گشتی خومەینی یەک بگرنەوە:

من بەندکراوم، ئەی خۆشەویست، بە خاڵی سەر لێوت!
چاوە نەخۆشەکانتم بینی و بە خۆشەویستی نەخۆش کەوتم…
دەرگای مەیخانە بکەرەوە و با شەو و ڕۆژ بچینە ئەوێ،
چونکە من لە مزگەوت و مەدرەسە بێزار و ماندووم.

لایەنگرانی ئایەتوڵڵا حەریسن ئەم شیعرانە تەنها بە شێوەیەکی ڕەمزی بخوێننەوە (‘مزگەوت و وتاربێژ نمایشی بەتاڵی دینداری دەرەکین’) – هەرچەندە هەندێک دێڕ زەحمەتە بێلایەن بکرێن:
“من جلی زاهید و دووڕووییم دادڕیوە”.
شیعرەکان، ئایەتوڵڵا وەک سۆفییەک دەردەخەن، کاتێک کەسێک بتوانێت فەتوا دەربکات و هەم هونەر بنوێنێت، ئەمە دەیکاتە هەم سانسۆرچی و هەم داهێنەر.

پەلاماری سەر ماڵەکەی ئوسامە بن لادن لە ساڵی ٢٠١١ بووە هۆی لێدوانی میدیایی دەربارەی کتێبەکانی، کە جەختی لەسەر نەبوونی ڕۆمان کردەوە و باسی خۆشەویستی ئەوی بۆ شیعر نەکرد. لە ساڵی ٢٠١٠، بن لادن نامەیەکی بۆ جێگرێکی نووسی بە وردەکاری پیلانێکی گەورەوە، پێش ئەوەی داواکارییەک زیاد بکات: “ئەگەر هەر برایەک لەگەڵتاندا هەیە کە دەربارەی کێشی شیعری بزانێت، تکایە ئاگادارم بکەنەوە، هەر کتێبێکیشتان سەبارەت بە زانستی کێشی کلاسیکی هەیە، تکایە بۆم بنێرن”.
بن لادن یەکێک بوو لە شاعیرە جیهادییە هەرە ناسراوەکان و پێگەکەی بەشێکی لە سەروەری لە ڕەوانبێژی کلاسیکییەوە سەرچاوەی دەگرت. ئەمیری بن لادن لە عێراق، ئەبو موسعەب ئەلزەرقاوی، هاوکات بە ‘قەساب’ و ‘ئەوەی زۆر دەگری’ ناسرابوو – کە پەیوەندی نێوان دڵڕەقی و سۆزداری، ئارەزووی دووانەی هێز و بەزەیی ڕوون دەکاتەوە. سەرکردەی ئێستای ئەلقاعیدە، ئەیمەن ئەلزەواهیری، ئەویش شیعر دەنووسێت و خەلیفەی خۆڕاگەیەنراوی بەناو دەوڵەتی ئیسلامی، ئەبوبەکر ئەلبەغدادی، تێزی دکتۆراکەی لەسەر شیعری ئایینی نووسی.

یەکێک لەو ستەمکارانەی کە تا کۆتایی تەمەنی شیعری نووسی سەدام حوسێن بوو. شیعرە زیندانییەکەی ساڵی ٢٠١٣ی بە زمانێکی ناشیرینی شەعبی نووسراوە:
“تۆ شنەی ئارامبەخشی
گیانم بە تۆ دەگەشێتەوە
پارتی بەعسمان وەک لقێک سەوز هەڵدەگەڕێت”.
سەدام، کە حەزی لە وێنەگرتن بوو بە کڵاشینکۆفەوە، خۆی وەک کەسێکی بەرگریکار پیشان دەدا: “لێرەدا سنگمان بۆ گورگەکان دەکەینەوە”.
بە سەرنجڕاکێشی، ئەو پیاوەی کە تفەنگەکەی داهێنا، میخائیل کڵاشینکۆف Mikhail Kalashnikov، خۆی دەیویست ببێت بە شاعیر. وەک دەبلیو ئێچ ئۆدن WH Auden لە وتەیەکی سەر گۆڕی هیتلەردا نووسی، “ئەو شیعرەی ئەو دایهێنا تێگەیشتنی ئاسان بوو”.

٢٥ی ئۆکتۆبەری ٢٠١٧
بێنجامین ڕام
سەرچاوە:
https://www.bbc.com/culture/article/20171025-why-tyrants-love-to-write-poetry