هونەری كۆلاژ … نەژاد عزیز سورمێ
مێژوو .. تەكنیك .. ئەزموون ..
( ئاماژەیەك بۆ كێڵگەیەكی ورشەدار )
(( هونەر دۆزرایەوە ، چونكە واقیع بەش ناكا.. ))
گیوم میسۆ
لە ڕۆمانی ( كیژێك لە كاغەز ) دا
—————————-
هونەر لە خۆیدا بە ئەنگیزەی ئەو ویست و ئارەزووانە هاتووە ئادەمزاد ڕوانین و وردبوونەوە و پرسیارە سادە و ئاڵۆزەكانی پێ كردووە و خۆی پێ ڕازی كردووە ..
ئەمە هەر لە دێری دێرەوە خوولیای مرۆڤ بووە ، لە سەردەمی چاخە بەردینەكانەوە كە ڕەنگە تەنانەت بە ئاستی لاسایی كردنەوەیش لە ئیستاتیكا.و ڕەهەندەكانی نەگەیشتبن ، بەڵكو پێویستی ئەوان سەردەمان ڕەنگڕێژیی بەها ئیستاتیكییەكانی كردووە كە پاشان دوای دەیان و سەدان و هەزاران ساڵ لێی كۆڵراوەتەوە و هەوڵی دۆزینەوەی مەودای جوانی و پاڵنەرە ئەفسانەیی و خۆڕسكەكانی دراوە ، نموونەیش بۆ هەردوو بەر ، داهێنەر و بینەر لەو ساوە ون نەبووە ، لە هونەری سەر دیواری ئەشكەوتانەوە ڕا تا دەگاتە شارستانەتە ئۆریگناڵەكانی وێنەی شارستانەتی
( سۆمەر ) و ( دۆڵی نیل ) و ( دۆڵی سند ) .
ئەوانی دیش كە سەردەمێكی زۆر دوای ئەوان هاتن ، بەڵام بە ڕوانینێكی ڕەخنەیی و لێكدانەوەیەكی ئیستاتیكاناسیی ( لە چاوخۆی ) هاوچەرخەوە هاتوون و نەوە دوای نەوە ، لەگەڵ پێشكەوتنی مرۆڤایەتی لە ناسینی سرووشت و دەوروبەر و گۆڕانكاری لە ڕوانین و دونیابینییەكانی بەرامبەر ژیان و گیروگرفتە زاتی و بابەتییەكانیدا ..
سەرەتایش ئادەمزادی پێشین خۆی و كاردانەوەكانی لە بەرامبەر دەوروبەر بە وێنە دەربڕیوە ، كە بە پێی گەلێك لێتۆژینەوەی ئەنترۆپۆلۆژی ، هەروەها دۆزراوە ئاركیۆلۆژییەكان سەلماندوویانە زمان و خەتی نووسین و گەشەسەندنی ، لە چەند هەزار ساڵێك تێناپەڕێ ، ئەمەش لە چاو هونەری نیگاركێشان ماوەیەكی زۆر نییە ، تەنانەت پاش جێگیر بوون و دۆزینەوەی كشتوكاڵ لە چاخی بەردینی نوێدا
( نیۆلۆسیك ) و پاشان سەرهەڵدانی شارستانەتی سۆمەرییەكان و هەموو ئەو لایەنانەی لە دەوڵەتۆكەكانی شاردا دەركەوتن لە ڕووی زمان و خەتی پێنووسین (خەتی بزماری) كە تا دەورو زەمانێكی یەكجار زۆر بەردەوام بوو ، سەرەڕای گۆڕانی سیستەمی سیاسی ، ئەوەی دەچێتەوە ناو هونەری شێوەكاری تا ڕادەیەك بە هەموو چەشنەكانی لە برەو نەوەستا(1).. نەك هەر ئەوەندە ، بەڵكو بوو بە بەشێك لە سرووت و ڕاز و نیازی ڕوانینە فەلسەفییەكانی ئەوسا .. دۆزراوە ئاركیۆلۆژییەكان بەڵگەن كە ئێستا لە زۆر لە مۆزەخانەكانی دونیادا پارێزراون .
بەم جۆرە هونەری شێوەكاری لە نیگاركێشانەوە تا دەگاتە دیواربەندی و هەیكەلتراشیی ( بە هەموو جۆرەكانییەوە ) بوون بە سیمایێكی دیار لە سیماكانی ئەو شارستانەتانە . لەو ساوەش هونەری شێوەكاریی لە گەشە و پێشكەوتن نەوەستاوە ، بهوهی جگە لەوەی بنیاتێكی ئیستاتیكایی ئادەمزادە لە دەربڕینی خۆی و دەوروبەری ، لە هەمان كاتدا پێویستییەكی مرۆییشە لە جوانكردنی ژیان و جێی ژیان كە دیارە ( هونەری تەلار
یان خانووسازی ) لەم بوارەدا ڕۆڵی نكۆڵیلێنەكراوی دیوە و
دەبینێ . تەنانەت وام دێتە بەرچاو هونەری خانووسازی ڕەنگە ڕاستەوخۆتریش پەیوەندی بە ژیان و بە مرۆڤەوە بێ ، بەوەی لە ژیانی ئاسایی و شوێنی جێبەجێكردنی ئەو سرووتانەی بە درێژایی قۆناخەكانی مێژوو ئادەمزاد بڕوای پێیان بووە ، كە لە دواییدا هەر بە پێی ئەو قۆناخ و باوەڕەوە بە ناوێك ناسراونەتەوە و ئامادەییان هەبووە .
جگە لەوەیش هونەری خانووسازی هەستی ( شوێن )یشی لای مرۆڤ بەرجەستە كردووە ، هەندێ جار تا ئاستی یا نزیك لە ( هێللانە ) ی باڵداران كە باشلار بە لووتكەی تەلارسازی دەبینێ و پێیوایە هەرگیز ئادەمزاد نەیتوانیووە و ناتوانێ لاسایی داڕشتنی ئەتەمی هونەری چێكردنی بكاتەوە(2).
خودی تەلارسازیش دوور نەبووە لەو گۆڕانكارییانەی بەپێی سەردەم بەسەر قوتابخانەكانی هونەردا هاتوون ، لە هونەری دێرینەوە بگرە تا كلاسیك و هونەری سەردەمی بووژانەوە ( ڕێنیسانس ) و ئەوەی پێی دەگوترێ كلاسیكییایەتی نوێ و ئینجا ڕۆمانتیكی و كۆپیزم و ئەبستراكت و دەربڕینخوازیی و دادایی و سوریالیزم و هونەری مۆدرێن و پۆست مۆدرێرێن و ئێستاش دوای پۆست مۆدرێنیزم و…تاد. كە هەر یەك لەو قوتابخانە و ڕێڕەوە هونەریانە زادە و ڕوانین و هەڵوێست نواندن و تاڕادەیەك فەلسەفەی قۆناخەكانیانن ، بە هونەری تەلاسازیشەوە ، دیارە لە ڕووی تەكنیكی كاركردنیشەوە هونەرمەندانی سەر بەو قوتابخانانە بۆ بەرجەستەكردنی ئەو چەمكانەی لە لایەنی ئیستاتیكا و گۆڕانكارییەكانی و پەیوەستیی بە هونەرەكانی دیكەوە بەو جۆرە بووە ، هەر ئەوەش تەكنیك و ستایلی ( هونەری كۆلاژ )ی گەیاندە ئەو ئاستەی چەمكێكی هاوچەرخ وەربگرێ ، سەرەتای سەدەی بیستەم .
ستایلێكی ناسك و ڕوانینپێك و بە بوار لە ئازادی كاركردن و هەمەلایەن و هەمە بابەت لە بەكارهێنانی كەرەستەی هەمەچەشن ، كە بە بەریەوەیەتی هەندێ جار هەموو قوتابخانەكانی تێدا كۆ بكرێتەوە.
كۆلاژ، ئەگەرچی لە قۆناخێك لە قۆناخەكاندا لەوانەیە لەگەڵ هونەری ڕۆژنامەنووسیشدا پێڵوز كرا بێ ، بەڵام من وای دەبینم سەرەڕای نزیكیشی لە هونەری رۆژنامەنووسیی ، ( كۆلاژ ) هونەرێكی سەربەخۆ بێو لەگەڵ هەمان ئەو جوێبارانەی هونەری شێوەكاری دەچێتەوە سەر ، تێك بكاتەوە .
جیاواز لەوەش دەركەوتنی ئەم هونەرە وەك مێژووی ڕاستینەی خۆی ، دوور لەو لێڕوانینەی لەگەڵ هونەری نوێ سەیر بكرێ كۆنترە لە هونەری ڕۆژنامەنووسیی بەو چەمك و ڕوانینەی ئەمڕۆ لە گۆڕێیە .
ڕەنگە نەتوانین بە پێی ڕیزبەندی و پەیدابوونی قوتابخانە هونەرییەكان ، كۆلاژ وەك قوتابخانەیەك هەژمار بكەین ، لێ بە ڕوویەكەی دی تەكنیكێكی تایبەت بە خۆی لە كارلێكردندا هەیە..
كۆلاژ ..
مێژووی پەیدا بوونی
وشەی ( كۆلاژ – Collage ) لە بنەڕەتدا لە Coller ی فەڕەنسییەوە هاتووە بە واتای چەسپاندن یا لكاندن ، لێرەوە كۆلاژ بەو مانایە دەكەوێتەوە كە لە چەسپاندن و پێكەوە لكانی شتگەلێك ئینجا وێنە بن یاخود هەر ماددەیەكی دی وەك كاغەزی ڕۆژنامە ، قوماش ، وێنەی فۆتۆگرافی ، تابلۆیەكی دیاریكراو یا بەشێكی ، هەر كانزایەك ، دار ، بەرد، ئاسن ، تەنەكە ، زێڕ ، زیو ، هەر شتێك لە ڕووپێوێكی دیاریكراودا بۆ پێكهێنانی شێوەیەك یا چەمكێكی نوێ لە دەربڕیندا(3).
ڕەنگە پێویستیی چەندان بواری جیا ڕێگە خۆشكەر بوو بێت بۆ
سەرهەڵدان و برەو سەندنی ئەم تەكنیكە لەوانە بە نموونە ئەوەی پەیوەستە بە سرووتە پیرۆزەكان یان ڕازاندنەوەی پەرستگایان لە كۆندا و ڕوانینی هونەرمەندانی نوێ لە پەیڕەوكردنی تەكنیكێكیتر ، بەتایبەتی لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا ، بەتایبەتیتریش دوای سەرهەڵدانی بزاڤی كۆپیزم و هەوڵەكانی پیكاسۆ و براك و سیزان ، كە لە پاشانیش دەبینین پەل بۆ زۆر بواری دیكە داوێ و لە خۆیدا وەك تەكنیكێكی تازە ستایلی جۆراوجۆری لێ دەبێتەوە..
( كۆلاژ )یش كە دەچێتەوە پاڵ هونەری بینین ، دوور نییە بە شێوەیەك لە شێوەكان لە شارستانەتەكانی هەرە دێرینیشدا هەبووبێ ، بەڵام وەك مێژوو بەكارهێنانی ئەو تەكنیكە لە هونەردا مێژوونووسان بە ( داهێنانی كاغەز لای چینییەكان ) ی دەبەستنەوە ( دەوروبەری 200 پ.ز ) لەگەڵ ئەوەشدا كارلێكردنی لەو كاتەدا سنووردار بووە تاكو سەدەی (10) دەی زایینی ، كاتێ خۆشنووسە ژاپۆنییەكان تیلمە كاغەزیان بەكارهێنا و كۆپلەی شیعریان لەسەر دهنووسی و لە پاڵ یەكیان دادەنان ، لە ئەوروپایێشدا ، سەدەكانی ناوەڕاست ( سەدەی 13ی زایینی ) تەكنیكی كۆلاژ لە كەنیسە گەورەكاندا لەو تابلۆیانە بەكارهێنرا كە گەڵای زێڕكفت و بەردی پیرۆز و هەندێ كانزای گرانبەهای تێدا بەكارهێنرا لەو تابلۆیانەی بە مەبەستی ئایینەوە دەنەخشیێنران .
سەدەی 19ی زایینیش ، تەكنیكی كۆلاژ لەناو ئەوانەدا بڵاوبووەوە كاری دەستیان دەكرد ، وەك هەندێ كاری یادگاری و ڕازاندنەوەی ئەلبوومی وێنە و كتێبان(4).
بەڵام دیارە ( كۆلاژ ) تاڕادەیەكی زۆر وەك هونەرێكی سەربەخۆ و بە ستایل و تەكنیكی نوێوە لەو كاتەدا هاتە ناو مێژووی هونەری شێوەكاری كە هەردوو هونەرمەند( پابلۆ پیكاسۆ) و (جۆرج براك) سەرەتای سەدەی بیستەم ( ساڵی 1912 ) كاریان تێدا كرد ، دوای ئەوانیش سریالییەكان بە فراوانتری دەستیان دایە .
بەم جۆرە كۆلاژ برەوی سەند و تەكنیكی كارلێكردنی قۆناخ بە قۆناخ گۆڕا.و وەك ستایلێك بە زۆربەی وڵاتانی جیهاندا بڵاوبووەوە ، بە وڵاتانی ڕۆژهەڵاتی ناوینیشەوە ، بەڵام كەمتر ، ئەگەرچی دەسپێكی لە ڕۆژهەڵاتیشەوە بوو بێ !!
بە نموونە لە توركیای عوسمانیدا ، ئەم هونەرە زیاتر لە هەندێ ڕووی تەلارە بەناوبانگەكانیاندا دەركەوتووە ، بەتایبەتی لەو مزگەوت و كۆشكانەی سوڵتانەكانییان بنیاتیان ناون . لە ناو عارەبانیشدا ، لەپێش هەمووان باس لە هونەرمەندێكی میسری دەكرێ بەناوی ( مونیر كەنعان ) كە لە سەرەتای سەدەی ڕابردوودا لە دایك بووە و بەپێی زۆر لە سەرچاوەكان بە یەكەمین كەس دادەنرێ لەم بوارەدا(5).
لە ئێرانیشدا ئەم هونەرە زیاتر لە بواری خۆشنووسیدا بووە ، لەم بارەیەوە باس لە شوێنەوارەكانی( مەحموود خانی مەلیك ئەلشوعەرا ) دەكرێ كە لە سەردەمی قاجارییەكاندا ژیاوە هەورەها لە هەندێ لایەنی پەیوەست بە كاركردن لە هونەری ( میناتۆر )(6).
هەرچەندە لە ئێراندا كارێكی ناوازە لە شاری ( سێرجان ) دا هەیە ، بە بڕوای من دەچێتەوە خانەی كۆلاژ ، بەڵام ئەگەر بگونجێ دەكرێ بە كۆلاژی مەودادار یا بەرجەستە ناوزەدی بكەین .
ئەم كۆلاژە لە لایەن كەڕولاڵێكەوە لەسەر ڕووبەری نزیكەی 15 پازدە هەزار مەتری دووجا دروستكراوە. چیرۆكی ئەم كۆلاژە كە بە ( باخی بەردین ) بەناوبانگە لە لایەن كەسێكی كەڕولاڵی خەڵكی ( ئەفشار )ی سەر بە شاری سێرجان ( باشووری ڕۆژهەڵاتی ئێران ) بەناوی ( هیدایەتی ئەسفەندیار پوور ) كە بە دەروێشخان ناوی ڕۆیشتووە دروستكراوە .
لێتۆژی فارس د. مورتەزا فەرهادی لەم بارەیەوە دەڵێ: (( دەروێشخان لە دوا دواكانی سیلسیلەی قاجارییەكانەوە ژیاوە ، هەردوو شەڕی جیهانی دیوە ، ئەوەشی دیوە چ بەسەر وڵاتەكەیدا هاتووە ))(7).
دكتۆر فەرهادی دەڵێ ، دەروێشخان قارەمانێكی جوامێر و پیاوێكی ئازا و زیرەك بووە ، هەرچەندە كەڕو لاڵیش بووە ، بەڵام خەیاڵێكی بەهێز و بەهرەیەكی هونەری و دونیابینییەكی بەرزی هەبووە و بایەخی زۆری بە جوانی داوە ئەمەش لە كارەكانیدا دەردەكەوێ(8).
وا دیارە دەروێشخان بەشێكی زۆری موڵكەكانی لە ناوچەی سێرجان لە دەست دەدا ، لە دواییشدا خاكە بە پیت و بەروبوومەكەی بەهۆی بێ ئاوییهوه وشك دەبێ .
بەم جۆرە نیگەرانی دەروێشخان بۆ زەوییەكانی دەگاتە ئاستێك ، خێوەتێك لە بیابانێكی نزیك لە یەكێك لە باخە وشكەوەبووەكانی هەڵبدا و باخێكی بە بەرد لە بنەداری وشك هەڵاتوو ، هونەرمەندانە لەباتی بەروبوومی كشتوكاڵ ، بەردی هەمەجۆر و هەمەڕەنگیان پێدا شۆڕ دەكاتەوە لە ڕووبەرێكی بەرفراوان . ( بڕوانە وێنەكان ) .
لە هەمووی سەیرتر ، وەك سەرچاوە جیاجیاكانیش باسی دەكەن لەوكاتەدا لە هەل و مەرجی ئەوان ڕۆژان ئامێری پێویست بەردەست نەبووە بۆ دووبەدەركردنی بەردە هەمەجۆرەكان بەتایبەتی بەردە قایمەكان ، لەمەشدا وا پێدەچێ دەروێشخان ماندووبوونێكی زۆری دیبێ لە دووبەدەر كردنیان ، تەنانەت هەندێك لەو بەردانە زۆر قورسن و هەڵواسینیان بەهۆی تێل و كانزای بەردەستی دیكە ئاسان نەبووە .
ئەم كارەی دەروێشخان كە ئێستاش قیبلەنمای گەشتوەرانە یەكێكە لە كارە ناوازەكانی مێژووی داهێنانی هونەر و) هونەری كۆلاژ( بەتایبەتی وەك لە پێشدا وتم دەشێ بە كۆلاژی بەرجەستە ناوزەد بكرێ .
من بەخۆم ئەم كارەی دەروێشخان ( ئینجا بەهەر هۆ و ئەنگیزەیەك بوو بێ ) بە شێوەیەك لە شێوەكان بە دەقئاوێزیی زۆر لەو تێكستانە چاو لێ دەكەم كە لە كاتی هەردوو شەڕی یەكەم و دووەم یاخود دوای شەڕ نووسراون و ئاڵۆزییە هەمەلایەنەكانی دەروونیی و كۆمەڵایەتی مرۆڤیان بەرجەستە كردووە .
تەكنیكی كاركردن
لە ڕووی بەكارهێنانی ماددە و شتگەلی هەمەچەشنەوە كاركردن لە كۆلاژدا كەموێنەیە ..
هەموو شتێك ئاساییە بەكاربهێنرێت لەكاغەزی هەمەجۆرەوە تا قوماش و پلاستیك و وێنەی فۆتۆگرافی و پارچەی دیاریكراو لە نیگاری كێشراو و پەڕی باڵندە و كانزای لە جۆری ئاسن و مس و هەروەها بەردی ڕەنگاو ڕەنگ…تاد.
كۆلاژكار ، ئازادییەكی ڕەها و پێكهاتەیەكی ئاهەنگداری ڕوانینخواز ، لەو تیشكانە ، ئەگەر هەر كەرەستەیەك بە تیشكێك ببینین ، ڕوناهییەكی بەهێزو سەرنجڕاكێش پەیدا بكا ، كە هەندێ جار مەبەستی بێ لە هاڕمۆنیای فیگۆرەكانەوە یاخود لەگەڵ یەكهاتنەوەی كەرەستەكاندا دەبێ .
زۆرجاریش لە فیگۆرە دژبەیەكەكاندا هەوڵدەدا گوزارشت لە ڕوئیاكانی بكا جگە لە دەستپێداهێنانەوەی دوایی كە لە دوا قۆناخی هەر تابلۆیەكدا بە دەسكاری خودی كۆلاژیست بەهۆی هەندێ قەڵەموەشاندنەوە جێبەجێ دەكرێ ، هەموو ئەو خەت و لاین و قەڵەموەشێنانەش دەگرێتەوە كه تەواوكاری بە تابلۆكە دەدهن ، یا لە هەندێ تابلۆی كۆنتراستدا دژایەتی پتر دەردەبڕن كە ئەویش هەر لە بەرژەوەندی كارەكەدا دەبێ ، بەخودی ئیمزای هونەرمەند خۆیشییەوە كە بە ڕای من دەبێتە بەشێكی دانەبڕاو لە تابلۆكە و وەك فیگۆرێك خۆی دەنوێنێ .
من بە خۆم تەكنیكی كاركردن لە كۆلاژدا وانابینم لە مەودای دەربڕین جیابێتەوە ، دیارە دەربڕین و شێوەكاریی و زمانی هەركارێك لە ئەنگیزەی كۆمەڵێك ڕەهەندەوە سەرچاوە دەگرن و بە پێی پاشخانی فەرهەنگی و پێویستی دەروونی بەسەر هونەرمەندیدا دەشكێنێتەوە . ئەمە لە هونەرەكانی دیشدا هەر وایە ، بەتایبەتی لە شیعر و مۆسیقادا ، كە دووەمیان دەچێتەوە ناو ئەبستراكت و لە گەلێك ڕووەوە لەگەڵ ئەو ڕیتمە ڕەنگین و پارچانەی كۆلاژدا تێكدەكاتەوە ، باوەكو هەر یەكیان سەر بە دونیای خۆیشیان بن .
ڕەنگە ئەمەش لەوەڕا هابتێ هونەری كۆلاژ بە شێوەیەك لە شێوەكان دەچێتەوە سەر قوتابخانەی كۆپیزم ، كە لە لایەنی شێوەخوازییەوە بە ڕادیكاڵترین قوتابخانە دادەنرێ لە سەردەمی خۆیدا بە تایبەتی بۆ هونەری شێوەكاری ، بەوەی ئەو قوتابخانەیە وازی لە چەمكە ریالیزمییەكانی بینین هێنا و لە هونەری هاوچەرخدا بەوە دەركەوتەوە ئاڵۆزی مرۆڤی هاوچەرخی لە ڕەهەند و مەودایەكی دیكەدا دەرخستەوە ..
پەرەسەندنی هونەری كۆلاژیش ( تاڕادەیەك ) بە لای دەرهاوێشتەكانی كۆپیزم و دادایەتی و لە پاشانیشدا سوریالی كەوتەوە لە پەیڕەوكردنی ئەبستراكتایەتی لە كاركردندا ، بەڵام بە ستایل و تەكنیكێكی جیاواز :
سەودا كردنی ڕوانینئامێز لە بەرابەر ڕووپێو و بۆشای و مەودادان بەو ڕوئیا و گەمە شێوەكاریانە بۆ ڕێكخستنەوەی ئاهەنگەكانی ناوەوەی كۆلاژكار خۆی ، زۆر جاریش دەقئاوێزی لەگەڵ ژانرەكانی دی هونەر ، بە نموونە شیعر لە باڵاترین تەجەللایدا ، كە جار هەیە بە لای ڕووی پاكیزەی ئیرۆتیكا و هەندێ جاریش بەرەو ڕێڕەوی عیرفانیدا دەشكێتەوە و لە شیمانەیەكی وەختیدا ، دەوڵەمەند بە پاشخانی مێژوویی ( لە زەمەنی ئێستای دووبارە بووەوەدا ) و ئەزموونی كار لێ كردنی وەك هەر كارێكی هونەری دەگاتە ترۆپك و تۆقەڵان .. لەوێدا لۆژیكێكی جیا لە نالۆژیكدا ، كە بەشێكە لە ویستی عارفان و ویستی شێوەخوازی ، هەروەها بەشێك لە ڕەهایی ڕوئیا و دونیابینی خۆی دەردەبڕێ ..
لەبارەی ئەزموونی خۆمەوە
وێنەكێشان بۆ من یەكێك بووە لە خوولیاكانی منداڵیم .. سەرەتای چوونە بەر خوێندن ئەو بوارەم بۆ نەڕەخسا ، هەلومەرجی ئەوسا ( دەسپێكی خوێندن ) كە زۆرجار بەسەریدا دەسەپاندین لە ئەشكەوتان بخوێنین چ جای وێنەكێشان .
من تا نەهاتمە شار وانەی ئەوەی پێی دەگوترا ( ڕەسم ) وكە لە دوایدا زانیم ، نەبیستبوو..
( قەڵەمڕەنگ ) م هەر بە دوایی نەدیبوو ، بە خەڵوز جار جار ئەگەر بمانویستبوایە وێنەمان لەسەر دیوار و زەوی كۆنكریتكراو دەكێشا ، ئەو دەمە تەنیا بینا حكوومەتییەكان كۆنكریت بوون .
هێشتا لە ناوەڕاستی قۆناخی سەرەتاییدا بووم هاتمە شار ( پۆلی چوارەم یا پێنجەمی سەرەتایی ) لە خشتەی وانەكاندا ، وانەی ( الرسم )م دی ، بەڵام تا قۆناخی سەرەتایشم تەواوكرد وانەی ( وێنەكێشان- الرسم ) هەر لە خشتەی وانەكاندا مایەوە ، حەفتانە چەند وانەمان هەبوو ، یا دەكرا بە وانەی تر ، یاخود مامۆستا ئیزنی دەداین و بە ئیستیلاحی ئەودەمی دەبووە ( شاغر ) .
لە قۆناخی ناوەندیدا ( پۆلی دووەم ) بارودۆخ گۆڕا ، من گەڕامەوە
( گەڵاڵە ) شوێنی لە دایك بوونم كە ماڵیشمان هەر لەوێ بوو .
ئەگەرچی گەڵاڵە دەمێك بوو ناحیە بوو ( هەر لە سەردەمی پاشایەتیدا ) هەروەها بنكەی شۆڕشی كوردستان .. لە هەمانكاتدا ئەوان ڕۆژان پێگەیەكی گرینگی بازرگانی هەموو كوردستانیش بوو ، بازاڕێكی هەبوو دووجار بە قەد ڕووپێوی خانووەكانی ، لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا شوێنێكی تایبەت بە هونەر بە تایبەتی لە ڕووی بایەخدان و بە هەندگرتنی تێدا نەبوو ، ئەوەی هەبوو لە دوو سێ هونەرمەندی خۆڕسك كە ئەڵڵاخوایی خۆیان خۆیان پێگەیاند بوو تێنەدەپەڕی .
ئەوسا ئێمە كۆمەڵێك قوتابی قۆناخی ناوەندی بووین هەستمان بەوە كرد بەتایبەتیش كە هەموومان لە ڕێكخراوی ( یەكیێتی قوتابیانی كوردستان ) دا
كارمان دەكرد ، ئەوەبوو لیژنەیەكمان بە ناوی ( لیژنەی زمان و ئەدەبی كوردی قوتابخانەی ناوەندی گەڵاڵە ) دامەزراند .
بە داخەوە بە هۆی كۆمەڵێك ئەگەر سەرەڕای بایەخدان بە لایەنەكانی دی وەك ڕۆژنامەنووسیی و مۆسیقا و گۆرانی و شانۆ ، لە بواری هونەری شێوەكاریدا ڕێك نەكەوت كارێكی وامان پێ بكرێ شایانی گێڕانەوە بێ .
زۆری پێنەچوو بیرمان لە بڵاوكردنەوەی گۆڤارێك كردەوە ، ئەوەبوو گۆڤاری( بەرەو ڕووناكی ) مان دەرچوواند ، بە حوكمی ئەوەی زۆربەی كارەكانی گۆڤارەكە ، بەتایبەتی سەرپەرشتی چاپ لە چاپخانەی كوردستان لە هەولێر بە من سپێردرا بوو ، پێشتریش لەگەڵ دەسپێكی قۆناخی ناوەندیدا ئەوەی پێی دەگوترێ( ڕۆژنامەی دیوار ) كە زیاتر دەچێتەوە ناو ( ڕۆژنامەگەریی قوتابخانە ) چەند بڵاوكراوەیەكم بە كۆششی خۆم دەرچواند بوو ، كە باسی ئەمەش دەكەم مەبەستمە بڵێم تەكنیكی كاركردن لە ڕووی دانان و دابەشكردنی بابەت و وێنە و قەبارە و شێوەی دانان و بڵاوەپێكردنی بۆشایی لەم جۆرە بڵاوكراوانەدا نزیكە لە كاركردن لە كۆلاژ .
لێرەڕا دەتوانم بڵێم من لەكاری ڕۆژنامەنووسییەوە سەروكارم لەگەڵ كۆلاژدا پەیدا كرد و تاڕادەیەك قەرەبووی ئەوەم پێكردەوە لە قوتابخانەدا بواری فێربوونیان بۆ نەڕەخساندین .
لەوساوە زۆرجار بۆ بابەتە نووسراوەكانی خۆم یا هی برادەران یاخود لە دەرهێنانی كتێبەكانمدا پەنام بۆ بردووە ، ئەگەرچی وەكو پیشانگای تایبەتی تا دوادواكانی سەدەی ڕابردوو (1995) كە یەكەمین پیشانگام تێداكردەوە
( 1/10/1995 ) هیچ پیشانگایەكم نەكردبێتەوە(9).
لە ڕووی تەكنیكی كاركردنیشەوە ، هەوڵم داوە ستایلێكی تایبەت بەخۆمم هەبێ ، هەورەها هەمیشە لەگەڵ ئەوەدا بووم ( وێڕای پێشكەوتنی تەكنەلۆژیا و بەردەست بوونی ) بە دەست كار بكەم ، من لە كاركردن بەدەست خۆم ئازادتر و كارەكانم سرووشتیتر دەبینم .
پێشموایە كاركردن بە دەست ، باوەكو بە كۆمپیوتەر و فۆتۆشۆپ
بكرێت و زۆر جار بواری مەودا پێدانیشی هەبێ ، بەڵام هەمیشە وام دیوە كاری دەستی لە گیان پێدان و درەوشانەوەیدا لە پێشتر بێ ، لە هەمانكاتدا كاركردن بەدەست :
یەكەم: ڕاستەوخۆترە و پتر ئیحساسات و جێپەنجەی كۆلاژیستی پێوە دیار دەبێ ، ئەگەرچی ماندووبوونی زیاترە .
دووەم: ئەو ڕەهەند و مەودایانەی دەتوانرێ بەدەست بە كارەكە بدرێ ، هەندێ جار بە كۆمپیوتەر نزیكە لە مەحاڵ ، بەتایبەتی لەكاتی بەكارهێنانی هەندێ كەرەستەی وەك دارو ئاسن و كانزای دی ..
سێیەم: زۆرجار ڕێك دەكەوێ ( هەرچەندە من وەكو خۆم ئەم ئەزموونەم لە پیشانگاكانمدا تاقی نەكردووەتەوە ) كۆلاژێكی زیندوو لە خودی هۆڵی نمایشكردندا پێشان بدرێ ، ئەمەش بە كۆمپیوتەر ناكرێ .
چوارەم: لە ڕووی ڕاپەڕاندنی كاردا ، ڕەنگە زیاتر ماندووت بكا ، بەڵام لە زۆر لایەنەوە پێویستی بە هەندێ شت نابێ ، لە وێنەی تەزووی كارەبا بۆ كۆمپیوتەر بە نموونە ، لەو حاڵەتانەدا كۆلاژیست دەتوانێ لە كوێرەدێیەكیشدا كارەكانی بەدەست ڕایی بكا .
ئەزموونی من لە یەكەمین پیشانگامەوە تا شەشەمین پیشانگا هەمووی بەدەست بووە ، لە هیچ كارێكمدا وەك وتم تەكنیكە بەردەستەكانی كۆمپیوتەرم بەكار نەهێناوە ، من پیشانگای یەكەمم لە(1/10/1995) لە هۆڵی سەدیر لە هاوینەهەواری سەلاحەددین ) نمایش كرد، بەناوی
( پاییزی چاوەكان ) ئەو پیشانگایە زیاتر لە 70 حەفتا تابلۆ بوو ، لە هەلومەرجێكدا بوو شەڕی ماڵوێرانكەری ناوخۆ لە گۆڕێ بوو ، ئەو پیشانگایە و ئەو تابلۆیانەی تێیدا نمایش كران مەنەفێستی ناڕەزایی من بوو شەڕ بوو لەگەڵ شەڕی بێئومێدكارانەی خۆكوژی ، دەقێكی ڕاشكاوانەتر بوو لە دەقی ( باوێشكەكانی مێژوو ) كە شانازی پێوە دەكەم بەوەی
( یەكەمین قەسیدەی بڵاوكراوە بوو ، مایسی 1994 دژی شەڕی ناوخۆ پێش پیشانگاكە لە دەسپێكی شەڕدا بڵاوم كردبووەوە ) لە پاشانیشدا لە ڤیستیڤاڵی خانی لە شاری دهۆك خوێندمەوە(10).
لە حەقیقەتیشدا كۆلاژ بۆ من ، وەك زایەڵەی زەنگێكی لێهات لە تاراوگەی شیعردا ، هەر لێرەشەوە كرۆكی كێشەكە دەستی پێكرد:
كۆتەڵساز ، ڕموەشێنی مەیدان ، ئاگردز .. هەموو ئەوانە تارایەكیان پێ نەهۆنرایەوە! ناڵێم وشە دەستەوەستان بوو ، بەڵام ڕەنگە نەمویستبێ لە ڕۆحی زیندووی بدەم ، ئەمەش هەستێكی بە سۆزە كە مرۆڤێك دەبینی خوولانەوەی لە مەودای ئیستاتیكاوە پێ لە پێشتر بێ لەوەی هیوا ستراتیژییەكانی ژیان بەرجەستە دەكەن و بە شكۆیەكی وەختی نەدا .
هەندێ جار بۆ ئەوە دەچم وەك چۆن مۆسیقا و ستران بە هۆی هەست كردنی مرۆڤ بە غەریبی و نائومێدی لەو دیماهییە تراژیدییەی ژیان كۆتایی پێ دێ داهێنراوە ..
هونەری نیگاركێشانیش ، ئەگەر مرۆڤی سەردەمە دێرینەكانیش مەودا ئیستاتیكییەكانی پێ لێك نەدرابێتەوە ، لەگەڵ سەرهەڵدانی شارستانییەت تێگەیشتووە لەو وەهم و خەونی نەمرییەوە سەرچاوەی گرتووە ، كە لەگەڵ كارەساتە یەك بە دوای یەكەكانی ژیانزەوتكاران ، كونجێك ، بەرهەڵێكی تێدایە لە نزمترین پلەی نەداریدا چڵێك ڕوناهیت بداتێ ..
ئەوە هونەرە دونیات هەبێ ، بە كۆششی خۆت نەبێ ناتوانی تێی بگەی و چەشەی لێ وەربگری ..
هەر لێرەوە كۆلاژ بۆ من دیوەكەی تری شیعر بوو لە زەمانێكی ئیفلیجدا ، با لەگەڵ ڕەوتی هونەری نوێش بێ پەیوەندی نەبوو بێ ، بەڵام هەوڵێك بوو لە ئێوارەی مێژوو و ڕۆژپەڕی جوگرافیا بۆ ناسینەوەی بەهارە سووتاوەكان و ڕۆژگارە لە دەستچووەكان .. كڵاوڕۆژنەیەك بوو لە شەختەدا ، تەكنیكی ژیان بوو بەر لەوەی تەكنیكی شێوەكارییایەتی پەتی بەشێك لەو ژیانە بێت ناومان ناوە شێوەكاری یاخود هونەری شێوەكاری .
ئەم هونەرە ڕەنگە لە كوردستاندا بۆ یەكەمجار شەرەفی كارتێداكردنی بە من بڕا بێ ، دیارە لە هونەری دونیادا نوێ نییە..
نایشارمەوە من لە كۆلاژدا هەست بە ئازادییەكی ڕەهاتر دەكەم ، هەست بەو شێتایەتی و وەهمانە دەكەم كە پێموایە كەم و زۆر لە هەمووماندا هەیە.. لە كاركردنیشمدا هەرگیز لایەنی ئیستاتیكی و تەكنیكی كاكردن و ڕوانین و ڕوئیای شێوەخوازی لە مەودایەكی ڕەهاترم بە قوربانی ناوەرۆكێكی دروشمئارا و باركەوتوو نەكردووە .
لە پیشانگاكانمدا هەوڵمداوە ڕیتمی ونكراو لەناو ژاوەژاوی سەردەمدا بدۆزمەوە لە كاتێكدا هاوسەنگیمان ڕوو لە ئاوابوون بوو ..
22 /10/2017
نەژاد عزیز سورمێ
———————————————–
ئاماژە و پەراوێز:
(1) هونەری سۆمەری گەیشتە ئاستێك تەنانەت لە سەردەمە هاوچەرخەكانیشدا هونەرمەندان لە كارەكانیاندا بە شێوەیەك لە شێوەكان بۆی گەڕاونەوەتەوە.
ئەگەر نموونە ت ویست سەیری تاقەكەی هونەرمەند ( جەواد سەلیم ) بكە لە بەغدا كە بووە بە ئایكۆنی شارەكە و ڕۆژانە لە TVییەكان دەیبینی ، دەسكردی هونەرمەندێكی هاوچەرخی سەدەی ڕابردووە(1921-1961) .
سەلیم لەم كارە ناوازەیدا بە ئاشكرا سوودی لە ( مۆری لوولەیی ) سۆمەرییەكان وەرگرتووە ، ئەوەی ئەو كردوویەتی لە ڕووی تەكنیكەوە چاپی هەڵكەندراوی مۆری لوولەییە بەڵام بە ڕوانینێكی سەردەمیانە.
(2) گاستۆن باشلار- جمالیات المكان – چاپی بەغدا 1980، بڵاوكراوەكانی گۆڤاری (اڵاقلام).
(3) سكینە المشیخص- الكولاج یستعید قيمة الاشياء فنيا .
بڕوانە:
(4) نوار طه – فن الكولاج – گۆڤاری (زەیزفون) ی ئەلكترۆنی .
(5) جمال القصاص- ستە عقود من الكولاج ، ڕۆژنامەی ( الشرق الاوسط ) ژمارەی ڕۆژی
4 /2/2000.
(6) د. سیاوش قندی – تاریخچە كولاژ، ڕۆژنامەی – هنرو اندیشە – ژمارە 214- دووشەممە 12ی ئابان 1376ی هەتاوی.
(7) یادداشت د. مورتهزای فرهادی دربارە بزرگترین كولاژ جیهان در سیرجان ،
بڕوانە :
http://mortezafarhadi.ir/archive/557/%D8%A8%D8%A7%D8%BA-%D8%B3%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%B3%D9%8A%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%86%D8%9B-%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF%D8%AA%D8%B1%D9%8A%D9%86-%D9%BE%D9%8A%DA%A9%D8%B1%D9%87-%DA%A9%D9%84%D8%A7%DA%98-%D8%A7
(8) هەمان سەرچاوەی سەرەوە.
(9) لەوساوە ، واتە لە 1/10/1995وە تا ئێستا 6 شەش پیشانگای تایبەتیم كردووەتەوە و لە زۆربەی شارەكانی كوردستان نمایش كراوان ، وەكو هەولێر ، سلێمانی ، دهۆك ، سۆران ، ئاكرێ ، صلاح الدین..تاد.
بێجگە لەوەش پیشانگای شەشەمم لە ئەنقەرەیش لە توركیا نمایش كرد كە بە ئامادەبوونی چەندان نووسەر و هونەرمەند و پەرلەمانتار بەڕێوە چوو و لە لایەن نووسەری ناوداری تورك دۆستی كورد مامۆستا (ئیسماعیل پێشكچی)یەوە كرایەوە هەورەها پێنج لەو پێشانگایانە لە دوو توێی 3 كتێبدا چاپ و بڵاوكراونەتەوە.
(10) ئەو ڤیستیڤاڵە لەكاتێكدا بوو زۆر نەبوو من و خانەوادەكەم ، ماڵی دایكم ، هەژاری برام ، ماڵی خوشكم لە قوربانییانی ئەو شەڕە بووین كە ئەوان بەر شاڵاوی تاڵان و فەرهود و پەراگەندەیی كەوتن و منیش كتێبخانەكەم كە خۆی لە نزیك 8 هەشت هەزار كتێب و دیكۆمێنتی ڕۆژنامەگەریی كوردی دەدا وێڕای چەندین سیایی ئامادەكراو بۆ چاپ لە پێش هەمووشیانەوە ( داستانی گەلگامش ) كە سێ ساڵ بە وەرگێڕان و پەراوێز بۆ نووسینەوە
پێی خەریك بووم تیا چوون .
