Skip to Content

ترسان لە دونیای نوێ‌، ترسان لە رەواڵەتی دونیای نوێ‌ … 2 … نەبەز گۆران

ترسان لە دونیای نوێ‌، ترسان لە رەواڵەتی دونیای نوێ‌ … 2 … نەبەز گۆران

Closed
by كانونی دووه‌م 7, 2019 General, Opinion, Slider

_2_

لە دونیای نوێی_سیستەمی سەرمایەداری_ دا فەزای نوێ‌ دروستدەبن. فەزای شوێن و كاریگەری لەسەر مۆدێلی ژیان، ئیشی ئەم بەشەی وتارەكەیە. دەمەوێت لێرەدا لەسەر فەزای شوێن و ترس لە دونیای نوێ‌ كەمێك بوەستم، پاش روانینێكی خێرا لەسەر فەزای شوێن، پرسیاری ترس لە دونیای نوێ‌ و ترس لە سڕینەوە و كاڵكردنەوەی كلتوور دەبێتە چەقی بەرهەمهێنانەوەی پرسیارەكانمان. پێشوەخت گرنگە بزانین ئەو فەزایانەی دونیای نوێ‌ دروستیدەكات چ جۆرە فەزایەكن و، مەترسییەكانیان چیین؟ ئایا لەم فەزا نوێیانەدا كلتوور چی بەسەردێت و نەریتخوازی بەرەو چ ئاقارێك دەڕوات؟ بەرگریكارانی رابردوو بە كەرەستەیی نەریتییەوە چۆن لەم دونیا نوێیە و لەم فەزا نوێیانە دەروانن؟ بۆچی واعیز بەردەوام دونیا بارگاوی دەكات بە ئاكار و، هەموو نوێیەك بە دژە ئاكار دەزانێت؟ ئایا دونیای نوێ‌ دونیایەكی نا ئاكارییە و كلتوورەكەی ئێمە كلتوورێكە تەنها لە چوارچێوەی ئاكاردا دەبینرێت؟
(لۆفیڤرە) دەڵێت: “سیستەمی سەرمایەداریی فەزا بەرهەم دەهێنێت.” فەزای ئایدیالی، فەزای مەجازی، فەزای گشتی، فەزای تایبەت، فەزای جیاواز… هتد. هەریەك لەم فەزایانەش دونیاكەی بەستراوە بە سیستەمەكەوە، بەڵام فەزاكان لەشوێنی خۆیاندا تاسنوورێك ئازادییان هەیە.

دونیای نوێ‌ ناتوانێت بەبێ‌ بەرهەمهێنانی فەزا درێژە بە بازاری خۆیبدات، بۆیە بەردەوام دەبێت فەزا بەرهەمبهێنێت تا بازاری نوێ‌ بەرهەم بهێنێت. كۆی فەزاكان لە دونیای نوێدا، فەزایەكن بۆ بازار و لەناو ئەم بازاری فەزایانەدا كلتوور و مۆدێلی ژیان و مەعریفە و هونەر و فەرهەنگ، جوڵەی خۆیاندەكەن. ئەوەی گرنگە جێی سەرنجبێت فەزاكان بۆ سڕینەوەی كلتوورەكان دروست نابن، بەڵكو بۆ بازار دروستدەبن و، مەودایەكی ئازادی لەم فەزایانەدا هەیە تا كلتوور و هونەر و فەرهەنگ و مەعریفە بتوانن كاری خۆیان بكەن. بۆ ئەوەی كەمێك لەسەر چەمكی _فەزا_ بوەستین دەگەڕێینەوە لای (سیتوارت ئێلدن) ئەم بیركرەوەیە بە پشتبەستن بە ئاماژەكەی (فۆكۆ) كاتێك دەڵێت: ” كەڵكەڵەی سەدەی بیست فەزایە.” بەشوێن مانا جیاوازەكانی ئەم چەمكەدا دەگەڕێت و لەهەر ئان و ساتێكدا كار لەسەر ماناكانی دەكات، لەم كاركردنەدا بۆ ئێمە روندەبێتەوە_فەزا_ چەندین گۆڕانكاری بەسەر ماناكانیدا هاتووە. “وشەی فەزا، لە وشەیەكی لاتینییەوە وەرگیراوە_ مانا راستەقینەكەی مەودا، یان درێژییە. خودی وشەكە لە خولانەوەی گالیسكەی ئەسپ سوارییەوە وەرگیراوە. لە سەدەكانی ناوەراستدا نووسەران ئەم وشەیان بۆ دەفر بەكار دەهێنا، پاشان بۆ فەزای ئاسمان. لەسەردەمی دیكارتدا مانایەكی دیكە وەردەگرێت، كە مانایەكی بیركاریانەیە. بەڵام بەهەموو ئەو مانا جیاوازانەوە پەیوەندی وشەكە بەستراوە بە _كات و شوێن_ەوە. ستیوارت ئێلدن.”

لەم ئیقتیباسەوە بەرچاومان روندەبێت، فەزا لەگەڵ بەكارهێنانی وشەیەكی دیكە لەگەڵییدا، مانایەكی دیكە وەردەگرێت. كاتێك لە سەر _فەزای شوێن_ قسە دەكەین، مەبەستمانە لەسەر ئەو ژینگەیە قسەبكەین لەو شوێنەدا بەرهەمدێت. بۆ یارمەتیدانی خۆمان دوونمونەی سادە وەردەگرین. ئەم دوو نمونەیە لەیەك شاردا وەردەگرین. یەكێكیان بەرهەمی دونیای نوێیە، ئەویدكەیان بەرهەمی ژینكە ئاساییەكەی ناو ژیانە ئاسیی و میللییەكەیە. هەردوو شوێنەكە لەناو یەك شاردان، هاوڵاتییەكانی هەردوو شوێنەكە خەڵكی یەك شارن، بەڵام شوێنێكیان جۆرێك لە ژیان جۆرێك لە ژینگەی پەیوەندی و نەریت بەرێدەكات، ئەویدیكەكان جۆرێكی دیكە، كە هیچ كات مرۆڤەكانی ناو ئەم دوو ژینگەیە، ژیانیان بەراورد ناكرێت. ئەم دوو نمونەیە ئەشێت لە زۆربەی شارەگەورەكاندا هەبن و بەهۆی گەشەی سیستەمە جیهانییەكەوە وردە وردە ئەو فەزایانەش دەگوازرێنەوە بۆ شارۆچكەكان و پاشان بۆ گوندەكانیش. (لەم دوو نمونەیە قسە لەسەر جیاوازی چینایەتی ناكەین، قسە لەسەر فەزای شوێن دەكەین، لە دونیای نوێداو، ئاوەژوكردنەوەی ئەو ترسەی واعیزی نەریتخواز بۆ دونیای نوێ هەیەتی و ترسەكەی دەبەستێتەوە بە كلتوورەوە.)
نمونە: شاری سلێمانی، لەناو ئەم شارەدا، گەڕەكی (وڵوبە) لەگەڵ (قەیوان سیتی) وەردەگرین. گەڕەكی (وڵوبە) لەسەر ژینگەیەكی ئاسایی كۆمەڵایەتی دەژی و (قەیوان سیتی) فەزایەكی نوێ‌یە بەرهەمی ئەم دونیا نوێییە. بە روانینێكی خێرا لەسەر شێوە ژیان و ژینگەی ئەم دوو شوێنە، نزیكدەكەوینەوە لە فەزای شوێن و كاریگەرییەكانی لەسەر ژیان و پەروەردەی تاكەكان و جۆرێكی دیكە لە كلتووری پێكەوەبوون.

(قەیوان سیتی_ خانوەكانی بەشێوەیەكی هەندەسی رێكوپێك دروستكراون، لەرووی قەبارە، لەرووی رەنگ، لەرووی یەكسانی هەندەسی، هەموو كۆڵانێك دیمەنی تایبەت بە خۆی هەیە و دیمەنەكان خاڵی نین لە ستاتیكای بیناسازی نوێ‌. خزمەتگوزارییە سەرەتاییەكانی ژیان، لە ئاو، كارەبا، رێگەوبان، لولەكەشی غاز، ئاوەڕۆ، هیچ كێشەیان نییە و، گەر كێشەیەكیش هەبێت، بە یەك زەنگ بۆ ئیدارەی كۆمپانیاكە بە خێرایی كێشەكە چارەسەر دەكرێت. هەر لەناو ئەو كۆمەڵگەیەدا، باخچەی ساوایان، پارك، كافتریا، مەلەوانگە، ماركێت، دایەنگە، خوێندنگە لەسەر سیستەمی پەروەردەی جیهانی.. هتد. هەیە. هەرهەموو ئەو شوێنانەی پێویستن بە شێوە ژیانێكی نوێوە لەم دونیانوێیەدا، لەم كۆمەڵگایەدا گرنگی پێدراوە، تەنانەت تا سەنتەری وەرزشی و سەنتەری جوانكاری و..هتد.(هەموو ئەم شوێنانەش ناومان هێنان، دەچنە ناو چوارچێوەی فەزای شوێنەوە لە دونیای نوێدا.)
لەناو كافێكان و باخچەكاندا كچان و كوڕان، ژنان و پیاوان، خیزانەكان پێكەوە دادەنیشن و هیچ جیاكارییەك نەكراوە بۆ دروستكردنی گرێی رەگەزیی. ئاسایشی كۆمەڵگەكە پارێزراوە. منداڵەكان لە باشترین خوێندنگە كە سەر بە كۆمپانیاكەیە دەخوێنن. منداڵەكان لە كافێكان یادی لە دایك بوونیاندەكەنەوە و فەزایەكی خۆشیان بۆ رێكدەخرێت.

ئاسایشی خەڵكەكە لەلایەن تیمی _ سیكوریتی_ كۆمپانیاوە دەپارێزرێت. خەونی منداڵەكان بەدەستهێنانی بروانامەی بەرز و گەیشتنە بە ئاستێكی بەرزی خوێندن. زۆربەیا زمانی دیكە دەزانن، بەتایبەت ئینگلیزی. هیچ كات كۆڵانەكان شوێنێك نین بۆ دانیشتنی ئێوارانی ژنان و هاتنە دەرەوەی منداڵان بۆ یاریی كۆڵان ، بەڵكو بەرادەیەك بێدەنگ و ئارامن هەستناكەیت كەسی تێدا دەژیت. كێشە و شەڕ زۆر بە دەگمەن روودەدات، گەر رووشبدات دەبێتە شوێنی سەرسوڕمان و پرسیاركردن كە بۆچی روویداوە و دۆخی سایكلۆژی لەم كۆمەڵگە نوێیەدا لە تائاستێك جێگرە. دیاردەی چەكداری نابینرێت و ئەو بەرپرسانەی لەم كۆمەڵگەیەدان شەوان لەگەڵ خەڵكی ئەو كۆمەڵگەیە بەسەر شەقامەكاندا وەرزشدەكەن و پێویستیان بەوە نییە چەكبەدەست لە دەوریان بن. كچ و كوڕەكان لەو زانكۆیانە دەخوێنن زمانی ئینگلیزی بناغەی خوێندنە و سیستەمی خوێندن سیستەمی نوێیە، بە هەمان شێوە كۆی خوێندنگاكان لەسەر سیستەمی نوێیە و هیچ پەیوەندی بە سیستەمە كلاسیكیەكەی حوكومەتەوە نییە. پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان لەسەر بنەمای كات رێكدەخرێن و بەبێ‌ دروستكردنی كات، هیچ ناسراوێك خۆی ناكات بە ماڵی ئەویتردا… هتد)

ئەم شوێنە،یەكێكە لەو فەزا نوێیانەی لە دونیای نوێدا بەرهەم دێت. ئێمە جارێ ناپرسین، ئایا ئەم فەزا نوێیە، كە بەرهەمی دونیای نوێیە، مەترسیی بۆ كلتوور دروستدەكات یان كلتوور گەشە پێدەدات؟ لەبری ئەم پرسیارە و وەڵامەكەی دەچینە لای ناساندنی گەڕەكی (وڵوبە)
(وڵوبە گەڕەكێكی ئاسایە و مێژووی گەشەكردنی دەگەڕێتەوە بۆ ساڵانی هەشتاكان. شێوەی دیزاینەكەی دەبەسترێتەوە بەو شێوە دیزاینەی سیستەمی فاشی_بەعس_ بۆ ئۆردوگاكانی دروستدەكرد. خانوەكانی ئەم گەڕەكە هیچ ستاتیكایەكیان تێدا نییە. هەركەسەو بەپێی سەلیقەی خۆی قەبارەی خانوو، رەنگی خانوو، بەرزونزمی خانووی دروستكردوە. پڕە لەناڕێكی هەندەسی و جوانی. لە خزمەتگوزارییە سەرەتاییەكانی، ئاو، كارەبا، نەوت، رێگەوبان، ئاوەڕۆ، لەو پەڕی خراپیدایە و سیستەمی دەسەڵاتەكە ناتوانێت بۆیان دابینبكات و جۆرێك لە دۆخی شێوانی سایكۆلۆژی بۆ خەڵكی نیشتەجێبووی ئەم گەڕەكە دروستكردوە. باخچەی ساوایان، دایەنگە، خوێندنگەی تایبەت، پارك، كافێ‌، مەلەوانگە، شوێنی وەرزش و لەشجوانی، ماركێت، هیچ كام لە م شوێنانە كە شوێنن دونیای نوێ‌ دروستیاندەكات بۆ ئاسانكردنی ژیان، لەم گەڕەكەدا بوونی نییە.

لەرووی ئاسایشەوە دڵنیاییەك لە ئارادا نییە. لە زۆرشوێنی كۆڵانەكان بەرپرسی بچكۆلەی حیزبی لەبەردەرگای ماڵەكانییان قولەی پاسەوانێكیان قوتكردوەتەوە و لەبەردەرگای ماڵەكانیان تاسەیەكی گەورە هەڵدەكەنن بۆ رێگریكردن لە تیژرۆیی ئۆتۆمبێل. بەشێكی گەڕەكەكان كۆڵانەكانی خۆڵە. لە دەرەوەی گەڕەكەكە تەنها پاركێكی بچكۆلانە هەیە تا گەنجە بەدبەختەكان_كوڕەكان_ كچەكان نا، شەوان تێیدا كۆببنەوە و جگەرە بكێشن. بەشێكی زۆری گەنجەكان لەناو بازارە میللییەكەی شار خەریكی كاری دەستفرۆشی و عەرەبانچیەتین و خەونی بەدەستهێنانی بروانامەیان جێهێشتووە بۆ پەیداكردنی بژێویان.

دەمەوعەسران بەردەرگای ماڵەكان پڕدەبن لەژن و منداڵەكان دەرٍژێنە كۆڵان. دیاردەی چەكداری و چەقۆهەڵگرتن لای بەشێك لە گەنجەكانییان جۆرێكە لە نمایشكی شكۆمەندانە! خوێندنگەكانیان بە مۆدێلە كۆنەكەی دەسەڵات دروستكراوە و بە مۆدێلە كۆنەكەش وانە دەوترێتەوە، بۆیە كەمترین خۆشەویستی دەبینی لە لایەن خوێندكارێكەوە بۆ خوێندنەكەی. پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان بەشێوەیەكی چڕ رژاون بەسەریەكدا و هاتووچۆكردن بۆ ماڵی یەكتری، وەك هاتووچۆكردنە بۆ ماڵی خۆت و، هیچ بنەمایەكی كاتدانان بوونی نییە. خەڵكێكی سادە لە جل و بەرگ، سادە لە روانین بۆ دونیا، سادە لە ژیانكردن. گەر كێشەیەك یان شەڕێك رووبدات، نابێتە حیكایەت، بەڵكو وەك دیمەنێك لێدەروانرێت كە پێشتر روویدابێت.

لە چەند كۆڵانێك بە هۆی كێشەی كۆمەڵایەتییەوە دوژمندارەكان دیواریان لەناوەراستی كۆڵانەكە هەڵچنیوە و بەردەوام پاسەوانی خۆیان دەكەن… هتد)
ئەم شوێنە شوێنێكە بەرهەمی دونیای نوێ‌_سیستەمی سەرمایەداری_نییە. شوێنێكە بەرهەمی دەسەڵاتێكی فاشییە بۆ كۆكردنەوە خەڵكی ناوچە سنوورییەكان، تابتوانێت بە شێوەیەكی باش كۆنترۆڵیان بكات. شوێنێكە نەریت و پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان لە ئاستێكی توندان و، قۆناغێكی درێژی پێویستە تا ئەم دیدگایە ئاڵوگۆڕی بەسەردابێت. ئەوانەی ترسیان لە دونیای نوێ هەیە، ئەشێت دونیای نوێ‌ نەناسن، ترسەكەیان ترسێكی مەعریفی نییە، ترسێكە لە چوارچێوەی رەواڵەتدا. جیاوازی دونیابینی خەڵكەكەی ئەم دوو شوێنە، لە هەموو قوژبنێكی ژیانەوە دەرك دەكرێت، تەنانەت ئەو گۆرانیانەی لە شوێنە نوێیەكە گوێیان لێدەگیرێت، هەرگیز ئەو گۆرانیانە نین لە شوێنە كۆنەكە گوێیان لێدەگیرێت.

تەنانەت ئاستی گوێگرتنیش بە هۆی فەزای شوێنەوە گۆڕانكاری بەسەردا هاتووە. ئەم گۆڕانكارییانە تەنها لە ئاستی ژیان و سەلیقە و گوێگرتندا نییە، گەر وردببینەوە لە هەموو رووەكانەوە شوێنەكان دەسكارییەكی زۆری دونیای تاكەكانی كردوە، لەكاتێكدا گومانم نییە، خێزانێكی گەڕەكی (وڵوبە) بهێنە، دووساڵ لە كۆمەڵگەی (قەیوان سیتی) بژیت، بەشێكی زۆری دونیابینی و شێوە ژیان و روانینی دەگۆڕێت و، لانیكەم هەوڵدەدات لەگەڵ ئەو ژینگە نوێیەدا بگونجێت شوێن بۆی دروستدەكات. یانی كاریگەری فەزای شوێن لەسەر پەروەردە و كلتوور، یەكێكە لە كاریگەرییە بنەرەتییەكان. ئێستا بەشێك لە كۆمەڵناسەكان پەروەردە تەنها نابەستنەوە بە خێزانەوە، لە دەرەوەی خێزان چەندین فەزا هەیە، هەریەك لەو فەزایانە كاریگەری خۆی دروستەكات، یەكێك لەو فەزایانەش كاریگەری لە پەروەردە و كلتووردەكات، فەزای شوێنە.

ئێمە لە رێگەی بەراوردێكی ئاسایی ئەم دوو شوێنەوە تێدەگەین، فەزا نوێیەكە ژینگەیەكی دیكە و جیهانێكی دیكەیە، كە ئەم ژینگەو جیهانە نوێیە لەرووی پەروەردە و دونیابینی و كلتوورەوە، جیاوازییەكی گەورەی هەیە لەگەڵ گەڕەكەی بەرامبەری هەیە. بێگومان خۆمان لەوە لانادەین ئەمە جیاوازی چینایەتییە، بەڵام ناشتوانین بەو رستە نەریتیانە رازیبین ترسمان لە دونیا نوێ‌ هەبێت و نەزانین بۆچی لێیدەترسین. ئەگەر نمونەی: ئەم شوێنە نوێیە مەترسی بێت لەسەر كلتوور، كەوایە گەرەكە میللییەكە خزمەت بە كلتوور دەكات! هاوڵاتییانی هەردوو شوێنەكە، لەناو یەك كلتوور و زمان و ژینگەی شاردا دەژین، لێ‌ جیاوازییەكانیان لە شێوە ژیاندا بەهۆی فەزای شوێنەوە پەروەردەی خەڵكەكەی گۆڕیووە.

ئەمە ئەو فەزایە كە (لۆفیڤرە) باسیدەكات. سیستەمی سەرمایەداریی بەبێ‌ دروستكردنی فەزای نوێ‌، نابێتە سیستەمێكی درێژ ماوە. بێگومان لە پشت ئەم فەزا نوێیەوە كۆمەڵێك فەزای دیكە هەیە بە هۆی خراپ بەكارهێنان و كەمهوشیارییەوە بوونەتە مەترسی لەسەر پەروەردە و زمان و دونیابینی. نمونە: فەزای مەجازی_دونیای شاشەكان_ ئەم فەزایە بە تایبەت تۆڕەكۆمەڵایەتییەكان، دوێكی كراوەتە فەزایەكی جەنگەڵیی. فەزایەكە بەكارهێنەرانی لە دونیای واقیع دادەبڕێت و دەیانخاتە ناو دونیایەكەوە لەیەك چركە ساتدا چەندین دیمەن و چەندین فریودان و حەقیقەت بەرچاویان دەكەوێت و، دۆخێكیان بۆ دروستدەبێت ئەكرێت بە دۆخی_ناڕوونی_ ناوی ببەین و، لەم ناڕونبوونەدا زۆرجار بەكارهێنەر راستی و ناراستی، جوانی و ناشیرینی، خود و ونكردنی خود، ئەویتری دەمامكدار و ئەویتری حەقیقی بۆ جیاناكرێتەوە.

ئاستی دابەزینی هوشیاری لە دونیای شاشەكان، رووبەرێكی زۆری ئەم فەزایەی داگیركردوە. هەموو بەكارهێنەرێك بۆخۆی میدیاییەكی هەیە، لەم میدیاییەدا پەیوەندییەكی بەردەوامی لەگەڵ ئەوانیتری دەرەوەی خۆی هەیە. ئەشێت ئەو بەكارهێنەرە لەم میدیاییەی خۆیەوە مەعریفە و ستاتیكا و هونەر و دونیابینی نوێ‌ بخاتە روو، ئەشێت پێچەوانەكەی بكات و سەرقاڵی پەخشكردنی ژەهر و ئەویتر شكاندن و ئەویتر سڕینەوە و وێرانكردنی خۆی و پیسكردنی ژینگەی فەرهەنگ و توندوتیژی بێت. لە هەردوو دیوەكەدا فەزای دونیای شاشەكان، وەك فەزای شوێن، بەرهەمی دونیا نوێیەكەیە وەك ئەو فەزایەی لەسەرەوە باسمكرد. لەیەكێكیاندا سەرمایەدارێك دێت ژینگەیەكی نوێ‌ لەگەڵ دونیانوێیەكەدا بگونجێت دروستدەكات و لەویتریاندا بەكارهێنەر خۆی سەرپشكە چ جۆرە جیهانێك بۆ خۆی دروستدەكات و دەیەوێت بەپێی هوشیاری خۆی چی بەرهەم بهێنێت.

لێرەدا وەك كەوانەیەك جیاواز لە باسەكە پێویستە بڵێم: من بۆخۆم لە دونیای نوێ_سیستەمی سەرمایەداری_ بروای تەواوم بەم تێگەیشتنەی (ژیل دۆلِۆز_) هەیە كە دەڵێت:” لەناو سیستەمی سەرمایەداریدا تەنها یەك شت جیهانییە، ئەویش بریتییە لە بازار. دەوڵەتی جیهانیش بوونی نییە و تەنها بازار جیهانییە، دەوڵەتەكان ماركێتی ئەم بازارەن.” بێگومان گەر دیدگاكەمان لە دوو شوێنی شارەوە بگوازیینەوە بۆ نەخشەی هەرێم و دەوڵەت، دەبێت بیر لە بازار بكەینەوە. دونیای نوێ دونیای بازارە، دەوڵەتەكان وەك چوارچێوە و وەك سیاسەت و ئایدیای تایبەت بەخۆیان و ژینگەی تایبەت بەخۆیان هەیە، بەڵام دواجار ماركێتێكن بۆبازاری سیستەمە جیهانییەكە. هەرچۆن سەرمایەدارێك دێت لە چوارچێوەیەكی دیاریكراودا كۆمەڵگەیەكی نوێ‌ و ژینگەیەكی نوێ‌ دروستدەكات تا ببێتە بازارێكی نوێ‌ و ژیانێكی نوێ‌، بە هەمانشێوەش دەوڵەتەكان لە چوارچێوە گەورەكەی خۆیاندا نایانەوێت ئەركی بە ماركێت بوون لە دەست بدەن و بخرێنە دەرەوەی سیستەمە جیهانییەكە.
ماركێت و كافێكان و هۆڵی لەشجوانی و هۆڵی جوانكاری لەش و بانكەكان و… هتد بەرهەمی دونیای نوێن. دەوڵەتەكانیش وەك ماركێتێك بەدەرنین لەم بە بازاركردنەدا. كێشە ئەوەیە لەناو سیستەمە جیهانییەكەدا دەوڵەت وەك ماركێت نەناسی و هەموو ئەو فەزانوێیانەی دونیای نوێ‌ بەرهەمیاندەهێنێت نەناسی و لەشوێنیی خۆتەوە نەریتخوازانە باس لە بەرگری لەكلتووربكەیت و نەشتەوێت تێبگەیت كلتوور چییە و مەترسییەكان لەسەری لەم دونیانوێیەدا چین! پاشان ئامەدەنەبی بۆ ساتێك بیر لەم دونیانوێیە بكەیتەوە و لەرێگەی زمانێكی میللیەوە تەفسیری بۆ بكەیت! (بەرێزیان:بە پێی سیستەمە جیهانییەكە ئێمە هەرێمین هێشتا ماركێت نین، مینی ماركێتین.)
با لەم نەخشەیە بێینە دەرەوە جارێكی دیكە بچینەوە سەر پرسیارەكەی خۆمان. بەراست بە پێی ئەو نمونانەی لەسەر فەزای شوێن هێنامانەوە، مەترسی لەسەر كلتوورە؟ ئەو ژینگەیی لەو شوێنە نوێیانەدا دروستبووە ژینگەیەكە كلتوور بسڕێتەوە یان ژینگەیەكە بەرگێكی نوێ‌ دەكات بە كلتووردا؟ هاواركەرانی نەریتخوازیی دەیانەوێت لەناو ئەم بەبازاربوونەی جیهاندا بە چ كەرەستەیەكی مەعریفی بەرگری لە كلتووربكەن؟ هەریەك لەو هاواركەرانە دەتوانن خۆیان لەم نمونانە بكەنە دەرەوە و بەشێك نەبن لەم مۆدێلی ژیانە؟ ئەگەر كارەكتەرێك لەناو شار بژیت، یان لە شارچكەیەك و تارادەیەك لە گوندیش، نەچێتە كافێ‌، نەچێتە هۆڵی لەشجوانی، نەچێتە ناو شاشەكان بە تۆڕەكۆمەڵایەتییەكانەوە، نەچێتە مەلەوانگەكان، نەچێتە یاریگاكان، نەچێتە رێستورانتەكان، نە چێتە ماركێت و مینی ماركێتەكان، نەچێتە بانكەكان، دوربێت لە هەموو كەرەستەو كاڵایەك بەرهەمی دونیای نوێیە، دوربێت لە هەموو فەزایەك دونیای نوێ‌ دروستیدەكات، پێویستە پێمان بڵێت: چۆن دەژیت و چ جۆرە كلتوورێكی هەیە؟

بێگومان ئەوانەی بە دیدگایەكی نەریتیی و ئاكارییەوە سەیری دونیای نوێدەكەن، دیدگاكەیان بەكەڵكی ئەوەنایەت ئەم دونیا نوێیەی پێبخوێنیتەوە. بە پێچەوانەی ئەو نەریتخوازانەوە، لەبەشی یەكەمی ئەم وتارە باسم لە رەواڵەتكرد و ترس لە رەواڵەت ترس نییە لە وێرانكردنی كلتوور، لەم بەشەدا باسی فەزای شوێنمانكرد، كە ئەم فەزایە وزە بە بەرهەمهێنانەوەی پەروەردە و كلتوور و جۆرێكی دیكە لە جوانبینین، دونیا بینی، جۆرێكی دیكە لە ژینگەی جیاوازی ژیان دروستدەكات و، مەترسییەك نییە بۆ كلتوور. نەك هەر مەترسییەك نییە بۆ كلتوور، فەزایەك لە جیهاندا هەیە، ئەم فەزایە لە رێگەی بازارەوە دابەشدەبێت بەسەرشوێنەكاندا و، لەم فەزایەدا كلتوورەكان لەیەكتری نزیك دەبنەوە و كلتوورەكان گەشە بە خۆیان دەدەن و، ژینگەیەكی كلتووری دروستدەبێت، لەم ژینگە كلتوورییەدا كلتوورە جیاوازەكان هەوڵی سەرلەنوێ‌ خۆ رەنگكردنەوە دەدەن.

بەكارهێنەرانی ئەم فەزایانە كە زۆربەیان فەزای گشتین، گەر كەمێك بەباشی فەزاكان و كلتوور بناسن، زۆر بە ئاسانی بە پێی قۆناغێكی كەم دەتوانرێت رەنگێكی دیكە بدرێتەوە بە كلتوور و پەروەردە، كە جیاوازبێت لەو رەنگە نەریتیەی بۆ كلتوور و پەروەردە دروستكراوە. بارگاویكردنی كلتوور و پەروەردە بە ئاكار، نەناسینی كلتوور و پەروەردەیە. ترسان لە دونیای نوێ لە دیدێكی ئاكارییەوە، ترسانە لە ئاكارێك خۆی هیچ رەگوڕیشەیەكی نییە و نەریت بەزۆر سەپاندویەتی.
هەرئاكارێك رەگوڕیشەی هەبێت لەناو كلتووردا لەترسی نەریت بەرهەم نەهاتبێت، لە دونیای نوێدا گەشە بەخۆی دەدات، هەرئاكارێكیش لەترسی نەریت بەرهەم هاتبێت، لەم دونیانوێیەدا بەپێی كات كاڵدەبێتەوە. تەماشاكردنی دونیای نوێ‌ وەك دژە ئاكارێكی _نێرسالارانە_ نەناسینی دونیای نوێیە و، كورتنكردنەوی كلتووریش بۆ بۆ ئاكار، مەترسیدارترە لە هەموو ئەو تەوژمانەی رووبەرووی كلتوور دەبنەوە. (من لێرەدا تەنها قسەم لەسەر ئەو ترسە بێبنەمایە كردوە لە دونیای نوێ بۆ سەر كلتوور، قسەم لەسەر دیوەكەی تری سەرمایەداری نەكردوە، كە جیاوازی چینایەتی و نائینسانییەت و شێواندنی ژینگە رووبەرێكی گەورەی ئەو سیستەمەیە. ئەكرێت لە شوێنی دیكە سەرنجی لەسەر بدەم، بەڵام فەزا نوێیەكان وەك نەریتخوازان بانگەشی بۆ دەكەن، ترس نین لە كلتوور، ترسن لەو دونیابچوكەی نەریتخواز وەعزەكانی خۆی تێدا دەدات.)

درێژەی هەیە …..

Previous
Next
Kurdish