کوردستان و دەسەڵاتی هابزی … شاهۆ حوسێنی
پێشەکی:
تامس هابز یەکی لەگەورە فەیلەسووفانی سیاسی بەریتانی بوو، که بە هۆی نووسینی کتێبی لێویاتان ناسراوە، هابز یەکێ لە بنیادنەرانی تێئۆری بریاری کۆمەڵایەتی لە فەلسەفەی سیاسی‌دا بوو. هابز لە سەر ئەو باوەرە بوو که دەسەڵات لەسەرووی کۆمەڵگاوەیە، واتە کۆمەڵگا بۆ وەی‌کە بتوانێ دۆخی سرووشتی بەجێ بێڵی کە دۆخێکی ئاڵوز و پر لە شەروو شورە، پێویستی بە حاکمێکی بەهێز و دەست رویشتوو هەیە، لەراستی‌دا حکوومەتی هابزی حەول‌دەدا کە بە بەهێزکردنی هێزی چەکداری و نیزامی لەبەرامبەر کۆمەلگادا هەرجۆرە نارەزایەتێکی کۆمەڵایەتی و لە دەرەوەی حکوومەت سەرکووت بکات، ئەوەی راستی بێ حکوومەت لە باشوور دەسەڵاتێکی هابزێ، بەجۆرێ کە حکوومەت لەسەرووی کۆمەڵگا خەریکی دەسەڵات‌دارێ و خۆی لەبەرامبەر کۆمەڵگا بەبەرپرس نازانێ، ئەوەی نیشان دەری ئەو راستییە کە حکوومەت لەباشوور بەهێزە و خاوەنی هێزێکی هێژمۆنە بۆ دامرکاندنی تووند و تیژانەی هەرجۆرە نارزایەتێک.
دەسەڵاتی سەرەرۆ بەرهەمی غیابی کۆمەڵگای مەدەنی:
بەردەوامی و دووپات بوونەوەی دەسەڵاتی پاوانخواز و دیکتاتۆر لە عێراق و بەردەوامی خەبات و بەربەرەکانی کورد بۆ دەستەبەر کردنی مافەکانی، بە هۆی هێژمۆنی عەقڵییەتی شۆرشگێرانەی چەپی، بوو بە هۆی پێکهاتنی خەباتێکی چەکداری بەردەوام و غاقڵ بوون لە پێک‌هێنان و پەرەی خەباتێکی مەدەنی بۆ پێش‌گرتن لە بەدەی هاتنی دەسەڵاتی سەرەرۆ و پاوانخواز لە ئەگەری هەرجۆرە ئاڵوگۆرێک لە سیستمی سیاسی عێراق‌دا، لە ئاکامدا رووخانی سەددام نەبوو بە هۆی پێکهاتنی دەسەڵاتێکی دیمکرات لە باشوور بە هۆی هێژمۆنی حیزب و دابەش کردنی دەسەڵات بە شێوەی رێک‌کەوتنی حیزبی و گواستنەوەی زۆرە ملی ئەو مێتۆدە بۆناو کۆمەڵگا.
توێژەران بە گشتی باس لە سێ شیوە دەوڵەت دەکەن:
یەکەم: دەوڵەتی گۆشەگر، ئەو جۆرە دەوڵەتە بە تەواوی جیا و دوور لە چوارچێوەی چالاکێکانی خۆی و لە پەراوێزی کۆمەڵایەتی‌دا چالاکی سیاسی و کردەوەیی خۆی دەنوێنێ، ئەو دەوڵەتە کەمترین رێک‌کەوتن و هاوکاری لەگەڵ کۆمەڵگا هەیە و بەپێی بەرژەوەندی سیاسی خۆی کردەوە لە خۆی نیشان دەدا
دووهەم: دەوڵەت گەلیکن کە لەژێر کۆنترۆل و پاوانی چینێکی تایبەت‌دان و لە بەرژەوەندی و لەلایەن ئەو چینەوە وەک کەرەسە بەکار دەبرێرن
سێهەم: کە باشترین جۆری دەوڵەتە، دەوڵەتێکە هەڵقوڵای راستەقینەی کۆمەڵگا و کەرەسەیەکە لە خزمەت بەرژەوەندی گشتی کۆمەلگاکەی و بەرپرس لە بەرامبەر کۆمەڵگاکەی‌دا. ئەو جۆرە دەوڵەتە دەسەڵاتێکی بان چینایەتێ و لە پێوەندی و هاوکاری لەگەڵ لایەن و هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگا دا ژیانی سیاسی خۆی تێپەر دەکات.
دەسەڵاتی هابزی زۆرتر لە شیوەی یەکەمی دەوڵەت نزیکە و بە گشتی رۆژهەڵاتی ناوین و باشور بە تایبەتی ئەو جۆرە دەسەڵاتی بەسەردا حاکمە. لەکۆمەڵگای رۆژهەڵاتی ناوین و باشور بە تایبەتی بە هۆی ئەوەکە بازاریکی سەربەخۆ، چین و توێژیکی مام‌ناوەندی سەربەخۆ و سەنعەتێکی پەرەئەستاندوو بوونی نیە تا بتوانێ سیستمی خەرج و داهاتی دەوڵەت دابین بکات، واتە دەوڵەت سەربەخۆ لەکۆمەڵگایە بۆ دابین کردنی داهات و خەرجی، بۆیە لە بەرامبەر کۆمەڵگا هەست بە سەربەخۆیی دەکات و خۆی مەجبوور بە ولام دانەوە لە بەرامبەر ویست و خواستەکانی کۆمەڵگادا نازانێ.
ئەو جۆرە دەوڵەتە لە جیات بەرهەم هێنانی سەرمایە، بە شیوەیەکی رانتی بەرهەم هێنی سەروەتە لەرێی بەخشینی ئاتۆی تایبەت بە کەس و لایەنەکانی سەر بە حیزب، بۆیە دەسەڵات دوورە پەرێز دەبێ لە کۆمەڵگاو لە درێژەدا قەڵشی نێوان دەسەڵات و کۆمەڵگا ئەوەندە تەشەنە دەکات و پەرە دەستێنێ کە کۆمەڵگا حەول دەدا بۆ گۆرینی دەسەڵاتی سیاسی بە کەڵک وەرگرتن لە تووند و تیژی، لە بەرامبەریش‌دا دەسەڵات بە کەڵک وەرگرتن لە ستراتژی پاراستنی بەردەوامی دەسەڵات لە جیات ستراتژی خزمەتگوازری و ئاسوودەیی، دەبێتە لایەنێکی دژ بە کۆمەڵگا و رۆژ لەگەڵ رۆژ هەم شەرعییەت و هەم پەسەندکراوەیی خۆی لەدەست دەدا. لەوەها دۆخێک‌دا هەم دەسەڵات و هەم کۆمەڵگا دەخزێنە کەشێکی کێشە و قەیران لەگەڵ لایەنی بەرامبەر و حەول دەدەن لایەنی بەرامبەر لە مەیدان بەدەر کەن.
توێژەران و پسپۆران لەسەر ئەو باوەرەن کە لەگەڵ سەرهەڵدانی کۆمەلگای مەدەنی و پەرەی ناوەندەکانی مەدەنی دەسەڵات لەناو کۆمەلگا ئیتر دیکتاتۆرەکان بە شیوەی رابردوو مەجالی سەرهەڵدان و بەردەوامی دەسەڵاتیان نامێنی
