شوێنی شانۆ لە ژیانی جەماوەردا.. ن- كامەران حاجی ئەلیاس
شانۆ بەشێكی گرنگی نێو كۆمەڵگایە،هاوكارێكی كاریگەرە لە بونیادنان ودروستكردنی لایەنی ئاكاری هەرگەلێك كە دەڵێم ئاكار مەبەستم لەمانا گشتگیرەكەیە. هەرلەسەرەتای دۆزینەوەی شانۆ لەسەردەستی گریگەكان،ئامادەبوونیان لە شانۆگەرییەكان وەكو پابەند بوونێكی ئاینی بووە بۆ هەرتاكێك چونكە شانۆ فاكتەرێك بووە بۆ ئەوەی گوزارشت لە لایانی ئاینی بكات ،كەلایەن زۆر پیرۆز بووە بەتایبەتی لە ئاهەنگەكانی خواوەندەكان دا .
شانۆ بەپێی سەردەم و كاتەكاندا، شوێنێكی گرنگی لە ژیانی رۆژانەی گەلاندا بینیوە، ئەگەر ئاوڕێك لەسەردەمە شارستانییەكان دا بدەینەوە،شانۆ ئامادەبوونێكی كارای هەبووە بەشێوەك لە شێوەكان گوزارشتێكی رۆشنبیری و هۆشیاری نێو كۆمەڵگا بووە،بە واتایەكی تر ئاوێنەی نێو كۆمەڵگابوو. بۆیە شانۆ گرنگە چونكە شوێنی هۆشیاركردنەوەی فكری بووە بۆ وەرگر لەرێگەی هەست و سۆز و گرژییەكان دەتوانێت لەرێگەی ئەم هونەرەوە دەست بۆ سەرجەم كایەكانی ژیاری كۆمەڵایەتی، ئابووری ،سیاسی..ببات بەو شێوەیەش ئاستی بیركردنەوە و هەستكردن بە پرسیارەتی لای وەرگر زیاتر دەكات و بەشدار دەبێت لە گۆڕان وگۆڕانكارییەكان دا.
شانو سێبەرێكی بەردەوامی مرۆڤ بووە لە بەرجەستەكردنی هەموو بارودۆخێكی ژیاری رۆشنبیری جەماوەر، بەجۆرێك كاریگەر بووە رۆڵێكی گرنگی بینیوە لە گۆڕینی چەندین سیستەمی ئابووری ،سیاسی…لەم ڕوانگەریەوە شانۆكاران شانۆیان لەئەستۆ گرد بەوەی شانۆ پەیامێكی كاریگەرە تا ئەو رادەیەی هەندێك لە وڵاتانی پێشكەوتووی جیهان شانۆ وەكو دەزگایەكی پەروەدەیی وەسف دەكەن وەكو هەرقوتابخانە و پەیمانگا و كۆلیژێك سەیر دەكەن بۆ پەروەردەكردنی هەرتاكێك . شانۆ هەر لەكۆنەوە وەكو ئامێرێكی فێركردن و پەروەردە بەكار هاتووە بەهۆی ئەوەی رۆڵێكی كارای هەبووە لە گەشەكردن و پێشكەوتنی توانستی رۆشنبیری و گەیاندنی بەها فێربوونەكان بۆ قوتابیان و هاوكاری كردنیان لە تێگەیشتنی میتۆدییەكان.جۆرەكانی شانۆی منداڵ هەر لەشانۆی منداڵ و بووكەڵە و تارمایی سێبەر و كارتێكەرە دەنگییەكان كەلە شانۆی منداڵ بەكار دێت،خەیاڵی منداڵ بەهێز دەكات دەبێتە هۆی ئەوەی لەرێگەی شانۆ منداڵ خێراتر فێربێت و لە چەمكی وانەكان تێبگات.
جیاوازی شانۆ لەگەڵ هونەركانی تر لەوەدایە لە هونەری شانۆ لەرێگەی جەستەیەكی زیندوو رووبەری بینەر دەبێتەوە،كە ئەكتەرە زۆرجاریش وابووە بینەرانیش چ بە دیالۆك یان بەجووڵەیەك بەشداردەبن بۆیە كاریگەری زیاترە لە هونەرەكانی هەرچەند موزیكژن لەرێگەی ئامێرەكەی هونەرەكەی پێشكەش بە بینەران دەكات ئەگەرچی بەشێوەی زیندوو پێشكەش دەكرێت بەڵام ناگاتە ئەوە كاریگەرییەی شانۆ هەیەتی بۆ وەرگر بەهەمان شێوەش بۆ هونەری شێوەكاری كاتێ هونەرمەندێك پیشانگایەك دەكاتەوە لەرێگەی تابلۆیەكانی هونەرەكەی خۆی نمایش دەكات ئەگەر خۆشی لە پیشانگایەكە ئامادە نەبێت ،دەتوانێ كارەكەی نمایش بكات. خاڵێكی تری شانۆ ئەوەیە كارێكی كۆمەڵییە و هەموو هونەركانی تر لە خۆدەگرێت وەكو (موزیك ،شێوەكار) كاریگەرییە دەنگییەكان و زۆرجار موزیكی زیندوو لەگەڵ گۆرانی لە نمایشی شانۆدا بەكار هاتووە بۆ گوزارشت كردن لە حاڵەتەكانی نێو شانۆگەرییەكە ،بەهەمان شێوەش بۆ هونەری شێوەكاری لەرووی دیكۆر و ئێكسسوات رۆڵێكی گرنگ دەبینێت بۆ زۆرێك لەنمایشەكان، نابێ رۆڵی ئەدەبیشمان لەبیربكرێت ،كەتێكستە چیرۆك ،سیناریۆ وەكو سێكوچەكەی نمایش لەتەك (ئەكتەر، بینەر، دەق) رۆڵی خۆی هەیە زۆرێك لە نووسەرانیش بۆچوونیان وایە كە دەق تێكستێكی مردووە تائەو كاتەی دەچێتە سەرتەختەی شانۆ ئەنجا دەبێتە دەقێكی زیندوو هەر لەبەر ئەم هۆیانەوە شانۆ بە باوكی هونەر ناوزەند كراوە.
شانۆ لە دووبەشی سەرەكی پێك دێت (مەرگەسات و بەزمەسات) هەردووشێوەكە بەشێوەك لەشێوەكان كاریگەری خۆیان لەسەر كۆمەڵگا جا چ بەشێوەی تاك بێت یاخود بەشێوەی كۆمەڵ دەبێت ،لە هەموو ڕوێكەوە زۆرجاریش هاوكارە بۆ چارەسەركردنی كێشەو گرفتە هەنوییەكان بۆیە شانۆ بۆتە پێداویستییەكی گرنگی هەر گەلێك، چونكە لە ژیانی هەرمرۆڤێك دا خۆشی و ناخۆشی هەیە كۆمەڵێك ئاریشەوگرفت هەیە شانۆ دەتوانێت گوزراشت لەو هەموو ناسۆریانەی هەرتاكێك بكات بەرادەیەك زۆر جاریش چارسەریشی بۆ كردوە.
پەیوەندی شانۆ لەگەڵ جەماوەرداپەیوەندییەكی كۆنەهەر لەسەردەمی (فەرعۆنییەكان و یۆنانییەكان و رۆمانییەكان) ئەو پەیوەندییە هەبووە،چونكە شانۆ راهێنان بە دەرونی مرۆڤایەتی دەكات بۆ ئەوەی گۆرانكاری لە هەڵوێستەكانی خۆی بكات لەرێگەی پشت بەستن بە عەقڵ و لۆژیك بۆ ئەوەی ببێتە بنەمایەك بۆ هەڵوێستەكانی لێرەدا رۆڵ و شوێنی شانۆ لە ناو كۆمەڵگا دەردەكەوێت بۆ ئەوەی لەرێگەی نمایشەكان، كۆمەڵگایەكی رۆشنبیرو پەروەردەیی و سیاسی دروست بكات، شانۆ دەزگایەكی گرنگ و كامڵە بۆ كۆمەڵگا دەبێتە زمان حاڵی ئەوان.
لەسەرپەیوەندی شانۆ بە جەماوەر نووسەری دیاری جیهانی (ولیم جۆن شكسپیر) دەڵێت” جیهان شانۆیەكی گەورەیە پیاوان و ئافرەتانیش ئەكتەری سەر ئەو شانۆیەن”.هەر لەبارەی گرنگی شانۆ لەسەر كۆمەڵگا نووسەر و دەرهێنەری ئەڵمانی بەرتوڵد بریشت دەڵێت” نان و شانۆم بدەرێ گەلێكی رۆشنبیرت دەدەمێ”.نووسەری گەورەی میسری نەجیب مەحفوز یش لەبارەی شوێنی شانۆ لەنێوە جەماوەردا دەڵێت” لێمان دەپرسن نهێنی پێشڤەچوونی شانۆ لە چی دایە؟ نهێنییەكە لەوەدایە كە ئێمە هەموومان ئەكتەرین”.
ئەگەر ئاوڕكیش لە شانۆی كوردیش بدەینەوە بەدرێژایی مێژوو بۆمان دەردەكەوێت،كە نمایشە شانۆییەكان چەند رۆڵ و كاریگەری هەبووە لەسەر هۆشیاركردنەوەی جەماوەر هاندانیان بۆ خۆشەویستی خاك و وڵات بەتایبەتی لەسەردەمی پێش راپەرینی بەهاری ساڵی 1991ی گەلی كوردستان هەمیشە شانۆكارانی كوردستان لەبەری گەل دابوون، هەمیشە نمایشە شانۆییەكان گوزارشت بوون لە خەم و مینیەتانی گەل. نمایشە شانۆیەكان رۆڵێكی گرنگیان بینیوە لە جۆش دانی جەماوەر هۆڵە شانۆییەكان هەمیشەجمەیان دەیان بگرە چەندینجار دەرگاو پەنجەرەكانی هۆڵەكان بەهۆی زۆری بینەران شكاون نمایشەكان بۆ چەند مانگێك بەردەوام دەبوون لە نمایشكردن سەرباری بوونی سانسۆرێكی زۆر لەسەردەقە شانۆییەكان تا رەزامەندی دەقێكی شانۆیی وەردەگیرا بەچەندین فلتەر تێپەردەبوو،تادەگەیشتە رۆژی نمایشكردن ،لەبەر ئەوەشە سەردەمی شانۆی هەشاتاكان بەسەردەمی شانۆیی زێرینی كوردی ناوەزند كرابوو چونكە پەیوەندیەكی بەهێرلەنێوان شانۆكاران و بینەران هەبوو لەهەمان كاتدا نمایشەكان گوزراشت بوون لە ناسۆرییەكانی گەل.
