پهیكهری دڵ و شوان عهتوف … 1- … شاهۆ عارف
بهشی یهكهم:
(ئهگهر پێتوابێت ئهتوانیت وهكو دهرهێنهری فیلم، ویستهكانت، مهیله سێكسیهكانت، ئارهزووه بهرزهفڕهكانت، خهیاڵبازیهكانت له كارهكهتدا بشاریتهوه، تۆ گهوجیت).
دهیڤد فینچهر، دهرهێنهری ئهمریكی
پهیكهری دڵ یهكهمین فیلمی درێژی شوان عهتوفه لهدوای سێ كورته فیلمی تریهوه. له پاش بانگهشهیهكی كهم وێنه له شهقامه گشتیهكان و میدیا و تۆڕه كۆمهڵایهتیهكان له ٤\٦\٢٠١٩، یهكهم ڕۆژی جهژنی ڕهمهزان، له سینهماكانی كوردستان نمایشكرا. ئامادهكاریهكانی نمایشی ئهم فیلمه وایكرد پێشوازیهكی گهورهیشی لێبكرێت كه ڕهنگه ههتا ئێستا له هیچ فیلمێكی كوردی نهكرابێت! فیلمهكه به بهشداری چهندین ڕووخساری كۆن و نوێ بهرههم هاتووه. ههتا ئهم ساتهیش، زانیاری تهواوهتی لهبارهی فیلمهكهوه له ویكپیدیا، پهیجی فیلمهكه له تۆڕه كۆمهڵایهتیهكان، وێبسایتی (ئاماری نێودهوڵهتی فیلم-IMDB) بڵاونهكراوهتهوه! بهڵام به گوێرهی دیداره تهلهفیزیۆنیهكانی شوان، بهر له قۆناغی بڵاوكردنهوهی فیلمهكه، ٤٨ دهفتهر له بهرههمهێنانیدا سهرفكراوه و ههتا ئێستایش بڕی تێچوونهكهی پڕنهكردوهتهوه. جێی باسه ئهم فیلمه به ستافێكی سهراپا ناوخۆیی و لهلایهن ههردوو كۆمپانیای كام پڕۆدهكشن و میترۆنۆمهوه بهرههم هاتووه.
پهیكهری دڵ، بهگشتی چیرۆكی كوڕ و كچێكی عاشقه له دوو چینی گهدا و خانهدانی كۆمهڵگهی كوردیدا، كه له مناڵیهوه دهست پێدهكات، به بهربهستی (باوك) و (هاوڕێ)دا تێدهپهڕێت و دواتر به پێكگهیشتن كۆتای دێت. دیاره بۆ گێڕانهوهی ئهم چیرۆكه كۆمهڵێك كارهكتهری زۆر ههن كه ههوڵیانداوه به ڕهگهزی كۆمیدی و گۆرانی ئامێز بیگڕێنهوه. دهرهنجام فیلمهكه نهك تهنیا فیلمێكی تهواو بازرگانییه، بهڵكو ههندێكجار له شۆ و كلیپی گۆرانی دهچێت، نهتوانراوه پارێزگاری لهو بنهما و پرنسیپانه بكرێت كه فیلمێكی بازرگانی پێ دروستدهكرێت. گهورهترین عهیبیشی ئهوهیه شوان ئهم فیلمهی وهكو هونهری ڕاستهقینه وهسفدهكات و پێیوایه بهم تهرزه له هونهریش ئهبێت به تروسكایی ساتی قهیرانهكان! ههوڵدهدهم لهسهر ئهم بابهتانه بدوێم، ههرچهنده پێویسته بڵێم؛ باشتربوو لهبری نوسین به ڤیدیۆیهكی شیكاری خوێندنهوهم بۆ فیلمهكه بكردایه، (چونكه ههمیشه هێزی وێنه زیاتره لهنوسین)، بهڵام بههۆی بهردهست نهبوونی فیلمهكهوه ئهمه نهكرا.
فیلمی بازرگانی
دابهشكردنی فیلم بهسهر بازرگانی و هونهریدا زیاتر لهسهر مهبهست و ئامانجی گشتی فیلمهكه وهستاوهتهوه. ئهگهرچی ههندێكجار زهحمهتیشه بتوانیت ئهم دابهشكاریه بكهیت، بهڵام پهیكهری دڵ له جۆری ئهو فیلمانهیه كه به ئاسانی دهتوانرێت بازرگانی بوونهكهی بناسرێتهوه.
فیلمی بازرگانی بهگشتی بهو جۆره فیلمه دهوترێت كه بۆ چێژ و كهیفخۆشی دروست دهكرێت، وه ئامانجی سهرهكی دروستكردنیشی قازانج و بهدهستهێنانی پارهیه. له فیلمی بازرگانیدا ریكلام ههیه، براندهكان و لۆگۆكان، ههندێكجار ناوی تهلهفیزۆنهكان و بازاڕهكان و ئهو جێگایانهی خاوهن ناوبانگ و سهرمایهن دهردهكهون. فیلمی بازرگانی كار لهسهر دروستكردنهوهی وێنه باوه، ڕۆژانهییهكان دهكات، پشت به گۆرانیبێژ و میوزیكژهن و كهسێتیه بهرچاو و دیارهكان دهبهستێت. فیلمی بازرگانی بهجۆرێك دادهڕێژرێت سهرنجی خهڵك له ههموو ئاست و تهمهنهكاندا ڕابكێشت به بهكارهێنانی سهما و گۆرانی و تۆنی كۆمیدی. ئهم خهسڵهته سهرهتاییانه به تهواوی له فیلمی پهیكهری دڵدا دهبینرێت. سهرباری ئهمانه پرۆسهی بانگهشه و ڕیكلامیشی ههتا ئاستی سواڵ و كڕوزانهوه چووه وهك لێرهدا دیاره (١). دهمهوێت ڕوونی بكهمهوه ئهم فیلمه نهك ههر فیلمێكی بازرگانی بهڵكو فیلمێكی بازرگانی خراپه و لهبری خزمهتیش دۆخی كۆمهڵگه وێرانتر دهكات.
كۆكردنهوهی ههڵوێست، نزار، ڕێشان و نارین و كۆمهڵێك كهسی دیكهی به ئهزموون كه ڕووخساری دیاری تهلهفیزیۆنن و له چهقی سهرنجی خهڵكدان كارێكی پێویست و زیرهكانهیه بۆ فیلمێكی بازرگانی. چونكه وهك شوان دهڵێت: (ههریهكهیان ههواداری خۆیان ههیه) و خزمهتی بڵاوبوونهوه و زیادكردنی بینهر دهكهن. ههڵبهت پۆستهری ناهونهری فیلمهكهیش ههر بۆ ئهو مهبهسته گرنگترین كارهكتهرهكانی ڕیزكردووه بهبێ بیركردنهوه له چۆنێتی ڕێكخستنیان. ئهبێت ئهو ڕاستیهش لهبهرچاو بگرین كه بهكارهێنانی ناوبانگی ئهكتهر بهڵگه نییه لهسهر بازرگانی بوونی فیلمهكان. بهڵكو ههندێكجار دهرهێنهره بیركهرهوه و خاوهن نیگاكان ههوڵدهدهن لهڕێگهی بهكارهێنانی ناوبانگی ئهكتهرهكانهوه بینهری فیلمهكانیان زیاد بكهن. فیلمهكانی مالیك نموونهی زۆری ئهم جۆره له بهكارهێنانیان تێدایه. بهڵام له پهیكهری دڵدا، ئهم بهكارهێنانه ناچێته خزمهت هیچ پهیامێكی هونهری و ئیستاتیكیهوه. له پهیكهری دڵدا، شوان پیشه و تایبهتمهندیهكانی زۆرێك لهم ئهكتهرانهی وهكو خۆی گواستوهتهوه بۆ ناو فیلمهكهی بهبێ كهمترین تهوزیف و گۆڕانكاری و گونجاندن.
بۆ نموونه ناوبانگ و توانای گۆرانیبێژیی ههڵوێست، جوڵه ئهكرۆبات و خۆشگۆییهكهی ڕێشان، لهژه لاژ و قسه بێ سهروبهرهكانی ئهحمهد ڕهئوف و بهیان بۆمبا… له چوارچێوهی ئهم فیلمهدا ئهم ئهكتهرانه ناویان بۆ داتاشراوه و لهڕۆڵێكدا جێگیركراون. بهبێ ئهوهی دهستكاری خهسڵهتهكانی ئهم كارهكتهرانه بكات له پهیوهندیاندا به ڕۆڵهكانیانهوه. لهمڕوهوه ئهم فیلمه بۆته سهكۆیهك بۆ پهخشكردنهوه و نیشاندانهوهی ئهم توانایانه له چوارچێوهیهكی گهورهتردا. لهلایهكی ترهوه پیشاندانی بێ پێچی ڕادیۆی ئێكس ئێف ئێم و كۆمپانیای نهجمهدین و كافێ و ئهزمهڕ و سههۆڵهكه جۆرێكه له ڕیكلام و بهكارهێنانهوهی شوێنه گشتیهكانی ژیانی ڕۆژانهی خهڵك بۆ قبوڵكردن و شیریكردنی فیلمهكه.
سیناریۆ
سیناریۆی ئهم فیلمه چیرۆكی دڵداری ههڵوێست و كهویار دهگێڕێتهوه كه له منداڵیانهوه دهست پێدهكات، ههتا ساتی نهمانی ڕێگریهكانی ئهو دڵداریهش بهردهوام دهبێت. پلۆتی ئهم فیلمه به خێرایی بهسهر چیرۆكهكهدا تێدهپهڕێت و چهندینجار بازدهدات، له دوو جێگهدا ماوهی بازهكان له پلۆتهكهدا دهرهكهوێت كه چهند ساڵێكه. ههندێك لهو بازانه به لهبهرچاوگرتنی ڕوودا و بابهتی چیرۆكهكه خراپه. سهرهتا با بگهڕێینهوه بۆ كارهكتهراكان؛ ههڵوێست و نزار و ڕێشان ڕۆڵی سێ كهس دهگێڕن. كه له منداڵیهوه هاوڕێن و لهلای مام بورهان (ئهحمهد ڕهوف) كار دهكهن. پلۆتهكه له تهمهنی منداڵی ئهم سێ كارهكتهوه به نمایش و مهشقێكی خێرا دهستپێدهكات. لهم سهرهتایهوه زۆر شت دهردهكهوێت؛ ههژاری ههڵوێست، خۆشهویستیهكهی لهگهڵ كهویار، ململانێی دهروونی شێرزاد لهسهر كهویار و بهرامبهر ههڵوێست. دواتر چهند ساڵێك بهسهر چیرۆكهكهدا تێدهپهڕێت، مناڵهكان ههر لهلای مام بورهان گهورهبوون و خهریكی كارن، خۆشهویستی ههڵوێستی ههژار و كهویاری خانهدان بهرهوپێشدهچێت و گرفتی دهروونی شێرزاد زیاتر گهشه دهكات. كارهكتهری شێرزاد به نهخۆشی جهستهیی و ململانێی دهروونیهوه گهوره دهبێت. به یارمهتی باوكی كهویار ئهم ململانێیهی دهگۆڕێت بۆ حهقیقهتێكی تاڵ. دواجار ههڵوێست به یارمهتیدانی له نهخۆشیه جهستهییهكهی چاكی دهكاتهوه و له شهڕی دهروونیدا بهرامبهر خۆی لهناوی دهبات. ئهمه چیرۆكی سهرهكی فیلمهكهیه.
لهم چیرۆكهدا چهندین كارهكتهری تر ههن، ههندێكیان یارمهتی بهرهو پێشچوونی چیرۆكهكه دهدهن و ههندێكی تریشیان هیچ ڕۆڵێكی گرنگ له چیرۆكهكهدا ناگێڕن بهڵكو بۆ نمایش و زیادكردنی بینهری فیلمهكه دروستكراون. یهكێك لهوانه، ڕێشانه. ئهم ئهكتهره بهدهر لهم فیلمه له تۆڕه كۆمهڵایهتیهكاندا خاوهنی كۆمهڵه ڤیدیۆیهكه، كه به زمانێكی كۆمیدی ڕهخنهی كۆمهڵایهتی و نهریته كلتوریهكان دهكات. ڕێشان (هیوا)، كوڕێكی بزێوه، توانایهكی باشی دهربڕینی زارهكی و ڕووخساری ههیه. ههر بهم سیفهتانهوه له فیلمهكهدا بهكارهێنراوهتهوه لهكاتێدا هیچ گرنگیهكی ئهوتۆی نییه! كارهكتهری هیوا، كارهكتهرێكی گاڵتهچی و ههزهلیه، ئهم كارهكتهره نه لهڕووی تێماییهوه نه لهڕووی گرنگیهوه له درامای فیلمهكهدا جێگهی نهگرتووه، لهكاتێكدا وهكو كارهكتهرێكی سهرهكی له پلۆتهكهدا زهمهن ئهكوژێت. ڕهنگه بهكارهێنانی بۆ ئهم دوو مهبهسته بووبێت؛ لهلایهك هاوتهریبی بابهت لهگهڵ ههڵوێستدا دروست بكات. كه ههردووكیان به دوو شێوهی جیاواز دهیانهوێت زهواج بكهن.
لهلایهكی تریشهوه وهكو ڕهگهزێكی كۆمیدی له فیلمهكهدا ئامادهیی ههیه. له یهكهمدا، ئارهزووهكهی هیوا بۆ زهواج هیچ لێكچوون و دژیهكیهكی لهگهڵ ئهوهی ههڵوێستدا نییه. لانی كهم ڕوون نییه كه بۆچی هیوا ئهیهوێت ژن بهێنێت؟ ژنهكهی سهر به چ چینێكه؟ دروستكردنی ئهو مهسهلهی ژنهێنانه جگه له دروستكردنی ململانێیهكی كۆمیدی -ناپێویست- لهنێوان هیوا و باوكیدا و سازكردنی ئاههنگێكی سهیر و سهمهره كه ههڵوێست و شێرزاد شهڕی خۆیانی تێدا بكهن هیچی تری لێ بهرههم نایهت. له دووهمدا، سیفهته كۆمیدیهكانی ڕێشان لهگهڵ ناوهڕۆك و مهبهستی فیلمهكهدا یهكناگرنهوه. بۆ نموونه ئهو فیشقیات و تهشقهڵانهی كه لهگهڵ باوك و هاوڕێكانیدا دهیكات له ڕووی ماناوه هیچ زیادهیهكی نهخستۆته سهر فیلمهكه و ڕۆڵی كاریگهر له ئاڕاستهی ڕووداوهكاندا ناگێڕێت. لهڕاستیدا ئهمه تهنیا ڕۆڵهكهی هیوا نییه كه بهمشێوهیهیه، بهڵكو كۆمیدی بوونی دایك و باوكی هیوا و تهواوی كۆمیدیای فیلمهكه له پێناو كۆمیدی بووندایه.
كۆمیدیا له هونهردا ڕهگهزێكه كه ئهكرێت زۆر شتی پێ بوترێت و زۆر شتی لێوه دروستكرێت. بهڵام لهم فیلمهدا كۆمیدیا قسهی قۆڕ و فڵته فڵته. ههر بۆ نموونه ئهوكاتهی مام بورهان ئهڵێت (ئهوه تۆ منیت یان من تۆم). ئهم ڕستهیه كه مانایهكی فیكری و فهلسهفی ههیه له كۆنتێكستی ئهم فیلمهدا هیچ ئیش ناكات. سهرباری پاسیڤبوونی ڕهگهزی كۆمیدی، زیادهڕۆیی زۆریشی تێدا كراوه كه لهگهڵ واقیعیهتی فیلمهكهدا یهكناگرێتهوه. دیمهنی گۆڕستانهكه ئهوكاتهی شێرزاد دهنێژرێت، یاخود له دیمهنی ئاههنگهكهدا قسه بێ سهر و بهرهكانی مام بورهان و هیوای كوڕی زیاتره لهوهی كه ئهو دۆخه ئهیخوازێت. به كورتی كارهكتهری هیوا خاوهن هیچ قوڵایی و كاریگهریهك نییه له پهیكهری دڵدا. ئهوه تهنیا هیوا نییه كه بهزۆر خراوهته چیرۆكهكهوه، خوشكهكهی ههڵوێستیش ئهركێكی زۆر كهم و بێسودی به بهراوورد به دهركهوتنی ههیه. ئهم كچه له سهرهتاوه بۆ كۆتایی خراوهته خزمهت ههڵوێستهوه و چاودێرێكی بێدهنگی ئهو پهیوهندیهیه بهبێ ئهوهی هیچ بزانین لهبارهی خۆیهوه! یاخود دایكی كهویار، لیبۆكێك كه له هیچ جێگهیهكدا كهمترین بهرگری له كچهكهی ناكات! ههروهها جێكردنهوهی كارهكتهرهكانی بهیان بۆمبا و دایكی شێرزادیش جگه له مهبهستی زیادكردنی بینهر هیچ بههانهیهكی لۆژیكی نییه بۆ ئامادهییان.
كێشهی سهرهكی ئهم سیناریۆیه جگه له زۆر و بۆری كارهكتهرهكان، بهكارهێنانی خراپی ڕهگهزی تراژیدی و كۆمیدی پێكهوه. كێشهکە ههر له سهرهتاوه لهوێدا دروست ئهبێت كه شوان هیچ تێگهیشتنێكی سهرهتایی بۆ ئهم دوو ڕهگهزه نییه. نازانێت چۆن و كهی و له كوێدا پێویسته كارهكتهرهكانی غهمگین یان شادمان بن، كهشی فیلمهكهی میلانكۆلی یان خۆشی ئامێز بێت. وهك دیاره هیچ تێگهیشتن و پلانێكی پێشوهختهی بۆ ئهم كردهوانه و ساتی دهركهوتنیان نییه. لهڕاستیشدا دهرهێنهری فیلمێكی بازرگانی نابێت چاوهڕێی ئهم ئاسته لهبیركردنهوهی لێبكرێت. بهڵام كێشهكه لهوێدایه، شوان نهیتوانیوه تهمسیل و ڕیتمی فیلمهكهی به نهرمی لهنێوا گریان و پێكهنین و باره دهروونیهكاندا بجوڵێنێت. بیربكهنهوه له دیمهنی گۆشت برژاندنهكه، كهویار چهند بەپەلە لهو دونیا بهرینهدا دهكهوێته دهروونی تهنگ و تاری خۆیهوه. یاخود هیوا كه له جێگهیهكدا بهجۆرك پێدهكهنێت و مۆن دهبێتهوه سهر له بینهر دهشێوێنێت كه ڕوون نییه خۆشحاڵه یان بێتاقهته! ئهم كهموكورتیانهی مۆنتاژ و دهرهێنان له زۆر جێگهی فیلمهكهدا دهركهوێت كه ناتوانێت پارێزگاری له ڕیتم و ڕهگهز بكات.
گرێی فیلمهكه له ململانێی دهروونی شێرزادهوه بهرامبهر ههڵوێست دروست دهبێت، لهوكاتهوهی ههڵوێست و كهویار ههموو جارێك، ئهزمهڕ و گۆیژه وهكو شوێنی ژوانهكانیان ههڵدهبژێرن! خێزانێك كه ههر له مناڵیهوه ڕێگری له كچهكهیان بكهن پهیوهندی لهگهڵ كوڕێكدا ههبێت، سهیره كه كچهكهیان ئهوهنده ئاسان ئهتوانێت ههموو جارێك بۆ یاخترین شوێن لهگهڵ ئهو كوڕهدا بچێت. ئهمه لاوازی دهرهێنانه كه جارێك شوێنی بهركهوتنیانی نهگۆڕیوه. ئهم ململانێ و ڕێگریهی شێرزاد به بوونی باوكی كهویار ئهگۆڕێت بۆ ترازانێكی كۆمهڵایهتی و دهرهئهنجام ههڵوێست و كهویار جیا ئهبنهوه و كهویار كه دیار نییه چۆن، ڕازیدهبێت به زهواجكردنی لهگهڵ شێرزاد. ئهمه ئهو بازهیه كه نهدهبوو بهسهر چیرۆكهكهدا بدرایه. دواتر و دوای مردنی شێرزاد، بهبێ حسابكردن بۆ ڕێگر و بهربهستی سهرهكی كه باوكی كهویاره، ئهو دوو عاشقه جارێكی تر لهیهكتر نزیك ئهبنهوه!
——————————————————
(١)
———————————————-
ماویهتی…
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
