كاریكاتێر له رۆژنامهگهریی گاڵتهجاڕدا … ههندرێن خۆشناو
رۆژنامهی گاڵتهجاڕ ئهو بڵاوكراوه خولاوانهیه كه جۆرهها بابهتی جیاواز له ههموو بوارهكانی ژیاندا چارهسهر دهكات، تهنیا له لایهنێكیشهوه جیاوازی ههیه لهگهڵ رۆژنامهگهری گشتگیردا، ئهویش ئهوهیه كه بهردهوام له چارهسهركردنی بابهتهكانیدا ستایلی گاڵتهجاڕیی بهكاردێنێت، لهوانهیه پلهوپایهی یهكهم تێیدا بۆ بابهته ئهدهبیهكانی وهكو چیرۆك و هۆنراوه بێت، له جیاتی بابهته ههواڵیهكانی وهكو ههواڵ و راپۆرت و ریپۆرتاج، بهداخهوه له وڵاته عهرهبیهكاندا بێبهشن لهم جۆره رۆژنامهگهرییه، سهرهڕای ئهوهی كه سهرهتای سهدهی بیستهم ههتا ساڵانی پهنجاكان و شهستهكانیش بوونیان ههبووه، لهم رۆژنامانهش بۆ نمونه رۆژنامهی (الكشكول) له میسر و رۆژنامهی (المضحك المبكی) له سوریا، بهڵام ئێستا دهتوانین لهنێو ناونیشانهكاندا چهندین رۆژنامهی كات بهسهربردن ببینینهوه، كه ستایلی بهپێكهنین هێنان بهكاردێنن نهك گاڵتهجاڕی، و بهشێوهیهكی بنهڕهتی پشت به نوكته و ئهدهبی كات بهسهربردن وهكو وشه یهكتربڕهكان و شتی دیكه دهبهستن، ههتا كاریكاتێریش لهم جۆره رۆژنامهگهریانهدا واباوه كه له رۆژنامه بیانیه هاوشێوهكان دهگوازنهوه، بۆیه ناتوانرێت ئهم جۆره رۆژنامهگهرییه به رۆژنامهگهریی گاڵتهجاڕ دابنرێن، چونكه خاڵی بنهڕهتی له رۆژنامهگهری گاڵتهجاڕ رهخنهگرتنه، ئهم خاڵهش له رۆژنامهگهریی كات بهسهربردن وونه و بوونی نیه.
واباوه كه كاریكاتێر له رۆژنامهگهری گاڵتهجاڕدا پلهوپایهكی بنهڕهتی ههبێت، و لهگهڵ ئهدهبی گاڵتهجاڕدا تای یهكهم و دووهمی تهرازووهكه پێكدێنن، بۆیه كاریكاتێر پێویستی به رۆژنامهگهری گاڵتهجاڕ ههیه بۆ دۆزینهوهی ههناسهدهرێكی پێویست، له كاتێكدا ئهگهر رۆژنامهگهری گشتگیر بیهوێت زێدهڕۆیی بكات دهتوانێت ده كاریكاتێر بڵاوبكاتهوه، ئهوا رۆژنامهگهری گاڵتهجاڕ ئهگهر بیهوێت كهمڕهویی بكات دهتوانێت بیست كاریكاتێر بڵاوبكاتهوه، بۆیه پێمانوایه كه رۆژنامهگهری گاڵتهجاڕ رۆڵێكی گهوره دهگێڕێت له بهرهوپێشبردنی كاریكاتێر، و رێخۆشكردن بۆ بههره نوێیهكان و ههل رهخساندن بۆیان، و كردنهوهی دهرگای كێبڕكێی هونهری له نێوان ژمارهیهكی زۆر له خاوهن بههرهكان، چونكه توانای لهخۆگرتنی ژمارهیهكی زۆر له نیگاره كاریكاتێریهكانی ههیه لهسهر رووپهڕی لاپهڕهكانیدا.
گاڵتهجاڕی له رۆژنامهگهری گاڵتهجاڕیدا له ناوهكهیهوه دهست پێدهكات، ههر له كاتی ههڵبژاردنی ناوی رۆژنامهكه، دهبێت رهچاوی ئهوه بكرێت كاتێك خوێنهر چاوی به ناوی رۆژنامه یان گۆڤارهكه دهكهوێت یهكسهر بزانێت كه ئهم گۆڤاره گاڵتهجاڕه، ئهمهش بهدیدهكهین له زۆربهی رۆژنامه گاڵتهجاڕهكان له وڵاته عهرهبیهكاندا، لهنێو ناونیشانهكاندا ئهم ناوانهمان بهرچاو دهكهوێت وهكو (الطبل) و (المزمار) و (الحمارة) و (الخازوق) و (الثعبان) و ئهوانی تر لهو ناوانهی كه ئاماژهن بۆ ناوهڕۆكی بڵاوكراوهكان، ههر كه خوێنهر چاوی به ناوێكی وهكو (الخازوق) دهكهوێت، یهكسهر دهزانێت كه گۆڤارهكه سروشتێكی گاڵتهجاڕانهی ههیه، بهڵام ئهگهر ناونیشانهكه له ناونیشانه كلاسیكیهكان بێت وهكو (الاخبار) و (النهار) و (مساء الخیر) و (الرایة) و (الوطن) و ناوهكانی تر، ئهوا خوێنهر قهت ئهوه ناخهمڵێنێت كه گۆڤارهكه سروشتێكی گاڵتهجاڕانهی ههبێت.
رۆژنامهگهری گاڵتهجاڕ لهههر وڵاتێكدا به گرنگترین جۆره رۆژنامهكانی ئهو وڵاته دادهنرێت، چونكه سروشتێكی رهخنهگرانهی ههیه له ههموو بابهتهكانیدا، كهوابێت له ئامرازه گرنگهكانی ئاماژهدان به ههڵه و كهموكوڕی و شهرمهزارییهكانی، دهتوانین بڵێێن كه رۆژنامهگهری گاڵتهجاڕ ئاوێنهی كۆمهڵگایه، له كاتێكدا كه رۆژنامهگهری گشتگیر به شێوهیهكی بنهڕهتی خۆی تهرخانكردووه بۆ بابهته ههواڵیهكان و توێژینهوه دڵكارهكان (جیدیهكان)، و رۆژنامهگهری پسپۆریش بۆ چارهسهركردنی لایهنهكانی چالاكی مرۆڤایهتی، ئهوا رۆژنامهگهری گاڵتهجاڕی تیشك دهخاته سهر ئهو نهخۆشیانهی كه كۆمهڵگایهك پێوهیان دهناڵێنێت، كهوای لێدهكات وهك ئهو گونده وابێت كه دكتۆری تێدانیه، ستایلی كاركردنی رۆژنامهگهری گاڵتهجاڕیش جیایه لهگهڵ ستایلی كاركردنی رۆژنامهكانی دیكهوه، واباوه كه دهستهی نووسهرانیش له رۆژنامهی گاڵتهجاڕدا له دوو دهسته پێكبێت یهكێكیان دهستهیهك له نووسهرانن و ئهوی دیكهیان دهستهیهك له كاریكاتێریستانن، له رۆژنامهگهریهكانی دیكه بهش و لقی جیاواز و پهیامنێر و نووسینگهی ناوچه جیاوازهكان و ئهو شته پێویستیانهی دیكهش ههن، هۆی ئهو جیاوازیهش ئهو خهسڵهته ههواڵگهیاندنهیه كه رۆژنامهگهری گشتگیر ههیهتی، كهچی رۆژنامهگهری گاڵتهجاڕ پشت به ههواڵ نابهستێت وهكو رهگهزێكی گرنگ له كاركردنیدا، بۆیه ئهو ستایلێكی جیاوازی ههیه له كاركردندا.
سهبارهت به كاریكاتێر زۆربهی رۆژنامه گاڵتهجارهكان كه ههرهزۆریان وهكو گۆڤاری ههفتانه یان مانگانه دهردهچن، له بهرگی یهكهمیان كاریكاتێرێكی گهوره، و له بهرگی دواوهش چهند كاریكاتێرێك سهبارهت به یهك بابهت یان ههمان كاریكاتێریست یان له ژێر ناونیشانێكی دیاریكراو بڵاودهكهنهوه، له لاپهڕهكانی ناوهوهش چهندین كاریكاتێری سهربهخۆی جیاواز و له ژێر ناونیشانی جیاوازهوه، و چهندین كاریكاتێری هاوشان لهگهڵ كاره ئهدهبیه گاڵتهجاڕهكاندا بڵاودهكهنهوه، كه زۆرجار ئهو نووسهره گاڵتهجاڕه لهگهڵ كاریكاتێریستێك رێكدهكهون بۆ كێشانی كاریكاتێرێك كه ههماههنگ بێت لهگهڵ بابهتهكه، زۆربهی ئهو رۆژنامانهش گۆشهیهك یان چهند گۆشهیهكیان ههیه بۆ كاریكاتێر(پۆرترێت)ی كهسایهتیه كۆمهڵایهتی و سیاسی و هونهری و وهرزشییه دیارهكان، ناونیشانی ئهو گۆشه جێگیرهش وهكو (میوانی ژماره) یان (كهسایهتی ههفته) یان (ئهمه بناسن …) یان ناونیشانی گونجاوی هاوشێوهی دهبێت.
له كاره ئهرێنیهكانی رۆژنامه گاڵتهجارهكان ئهوهیه كاری كاریكاتێریستان پێشكهش به خوێنهر دهكهن، كاریكاتێریستانیش به خوێنهر دهناسێنن، له زۆربهی ئهم رۆژنامانه واباوه گۆشهیهكی بهردهوام ههبێت، كه چهند كاریكاتێرێكی هونهرمهندێكی دیاریكراوی تێدا بڵاوبكرێتهوه، بۆ ناساندنی ئهم هونهرمهنده، بهم شێوهیهش دهبنه جێ ههناسهیهك بۆ هونهرمهندان كه لێیانهوه خوێنهر بیانبینن، له ههمان كاتدا زۆریی كاریكاتێر رێگرنابن لهبهردهم بابهتهكانی تردا، ههروهك له رۆژنامهگهری گشتگیر و پسپۆردا، رۆژنامهگهری گاڵتهجاڕ نیشتیمانی دایكی كاریكاتێره، بۆیه توانای له خۆگرتنی ژمارهیهكی زۆری كاریكاتێری ههیه، بهڵكو پێویستیشی پێیانه، كاتێك كه گۆڤاره گاڵتهجاڕهكان كاری هونهرمهنده بهناوبانگهكان به خوێنهر دهناسێنن، لهبهر ههمان هۆ هونهرمهنده تازه پێگهیشتووهكانیش به خوێنهران دهناسێنن، به بوونی گۆشهیهكی گونجاوی جێگیر بۆ ئهم بابهته لهسهر لاپهڕهكانی گۆڤارهكهدا، كه كاری چهند هونهرمهندێكی گهنج پێشكهش دهكهن، بهمهش هانی بههرهمهندان دهدهن و بهردهوام بواریان بۆ دهڕهخسێنن. تایبهتمهندیش له نێو لاپهڕهكانی ئهم رۆژنامانهدا لهوانهیه وهكو رۆژنامهكانی تر كلاسیكیانه بێت، لهوانهیه به بابهته گرنگهكانی سیاسهت و كۆمهڵگا و كات بهسهربردن دهست پێبكهن، له دهستپێكی لاپهڕهكانیدا به بابهته سیاسیهكان دهست پێبكهن، و دوایی بچنه سهر بابهته كۆمهڵایهتیهكان، دوایی بابهته ئهدهبیهكان، له دوالاپهڕهكانیشیدا بابهتهكانی كات بهسهربردن و پێكهنین بێت. بهم شێوهیهش رۆژنامهگهری گاڵتهجاڕ رۆژنامهگهری پێكهنین نیه، وهكو ههندێك وای تێدهگهن، پێكهنین لهم رۆژنامهگهریهدا مهبهست نیه بهڵكو ئامرازه، ئهگهر به مێژووی رۆژنامهگهریدا بچینهوه له زۆربهی وڵاتانی جیهاندا، ئهوهمان بۆ دهردهكهوێت كه رۆژنامهگهری گاڵتهجاڕ له ههموو جۆرهكانی تری رۆژنامهگهری دڵكار (جدی) تره، زۆرترین رۆژنامهن كه دووچاری سزا و پێبژاردن و داخستن دهبنهوه، زۆرترینیانن كه دووچاری پێكدادان دهبنهوه لهگهڵ چاودێریدا، و زۆرترینیانن كه دووچاری چهوسانهوه و پێوهتلانهوهی چاودێری دهبنهوه، بۆیه ههڵهیه كه وابزانین رۆژنامهگهری گاڵتهجار خاوهن پلهوپایهكی لاوهكییه، كاتێك كه له لایهنی جێبهجێكردنیشدا زۆر ئاڵۆزتره له رۆژنامهگهرییهكانی ترهوه، بابهتهكانی بهنرختر و بههادارترن، چونكه زۆربهی بابهتهكانی دهچنه خانهی ئهفراندنهوه له كاریكاتێر و چیرۆك و شیعرهوه، تهنانهت ههواڵێكی خۆشیش پێویستی به كارزانیهكی زۆرتر ههیه، له داڕشتنی ههواڵێكی ئاسایی.
