کوردبوون و یەکڕییزیی نەژادیی-2- کامیار سابیر
لە ئەدەبییاتی سیاسیی و ئەکادیمییدا، لە ئاستی جیهانیی بە گشتیی و تێکستی وڵاتانی رۆژئاوادا، بەتایبەتیی، ناسیۆنالیزم، گرنگییەکی زۆری پێدراوە. ئەمە لە ناو ئەدەبییاتی عەرەبیی، تورکیی و فارسییشدا، قورسایی خۆی هەیە و ئەو سێ نەتەوە هاوسێیەی کورد، بە دەیان هەزار توێژەر، نوخبە و ئەکادیمیستی تایبەت بە بواری ناسیۆنالیزم، دەوڵەتی نەتەوەیی و فیکری (سیاسیی و ئایدیۆلۆژیی) ناسیۆنالیزم، گرنگییان پێداوە و بە خەرمان تێکستیان هەیە. لە ناو کورددا، ناسیۆنالیزم بە گشتیی و کوردایەتیی وەکو ڤێرژنە باوەکەی، کەمتریین توێژیینەوە و تێکستی فیکریی لەسەر کراوە و نووسراوە. نە چەپەکانی کورد، نە ئیسلامییەکانی کورد کە هەردووکیان رەقیبی ئایدیۆلۆژیی نەتەوەیین( بە حیساب)، بە مێژووی هەموو ئەدەبییتاکەیاندا بچیتەوە، چوار وتاری فیکریی و سیاسییت لەسەر ناسیۆنالیزم، دەست ناکەوێت. نوخبەی کوردیی، لەوان، وێرانتر. لە لایەکی ترەوە، هیچ نەتەوەیەک وەکو کورد، بە تایبەتیی کوردە عێراقیی و ئێرانییەکان( بەوانەی بە تاراوگە”دایاسپۆرا”نشیینیش ناسراون)، ناسیۆنالیزم، ئەوەندە نەبووەتە وێردی سەر زوبانیان، بەڵام بێ مەعریفەییەکی قووڵ، جەهلێکی سیاسیی و فیکریی غەڵیظ، ئەدەبییاتی کوردیی تەنییوە و شیعر و چامەی شیعری نەتەوەیی، پەخشانە شیعری کوردیی و نووزانەوەی نەتەوەیی، خۆخواردنەوە و بەندبێژیی نەژادیی، جوێندان بە عەرەب و ئیسلام، بە تورک و فارس، بە شیعە و بە تورکمان، سەرتاپای ئەدەبییاتی کوردیی( کرمانجیی ناوەڕاست)، داگییر، کردووە.
قسە لەسەر ئەوە نییە کە گەلی کورد، نەتەوەیە یان نا؟ بەڵکو قسە لەسەر ئەوەیە کە ئەو ناسیۆنالیزمەی هەیە، بە درێژایی ٧٥ بۆ ٨٠ ساڵە هەیە، لە هەندێک دۆخدا لە شێخ مەحمودەوە کە بە ناسیۆنالیزمی پریمیتیڤ دەستی پێکردووە، بەڵام بە باکگراوندە دیینیی-مەذهەبیی و طەریقەتییەکەی ئەو سەردەم کە ئێستا بە زمانی مۆدێرن، پێیدەگوترێ ناسیۆنالیزمی دیینیی، ئەم مێژووە دوور و درێژە پڕ لە فەشەل و فیاسکۆیە( فەشەلی سەرتاپاگییر)ی ناسیۆنالیزمی کوردیی، چیی بۆ کورد، کردووە؟ ئەدەبییاتەکەی؟ تێکستەکەی؟ ئینتێڵەجێنسیاکەی ( موثەقەفەکانی) و سیاسییەکانی؟، کوا ئەمانە لە کوێی مێژووی حەرەکەی سیاسیی کورددا وەستاون و رۆڵیان چیی بووە؟ بۆچی بەرهەمی ئەو هەموو مێژووە پڕ لە فانتەسییەی ناسیۆنالیزمی کوردیی، بەم چەتەگەرییە ئاغاواتییە-بنەماڵەییە-شێخنشیینییە—طەریقەتییە-ئیمارەتییەی بنەماڵەی بارزانیی، بنەماڵەی تاڵەبانیی و حیزبەکەی نەوشیروان موصطەفا( گۆڕان) کۆتایی هات کە هەموویان، بەردەوام لەسەر کەلاکی تۆپییوی کوردایەتیی، شیین و شەپۆڕ دەکەن.
کوردایەتیی لە فۆرمی کوردبووندا و لە عەقڵی نەژادیی هەندێ سیاسیی و نوخبەدا، بۆ ئیدامەدان بە ژیانی سیاسیی و ئایدیۆلۆژیی خۆی، رق و قیین و بوغز بەرامبەر نەتەوە و نەژاد و ئایین و مەذهەبەکانی تر، هەڵدەڕێژێت. ئەمانە، بەردەوام، خۆیان دەڕننەوە و موناجات دەکەن و دەڵێن دوژمنی دەرەکیی، دەمانخۆن. ئاخر ئەوە هەر مەسعود بارزانیی نییە کە بۆ درێژەدان بە تیجاڕەتە دەیان میلیارد دۆلارییەکەی لەساڵیکدا، چەندیین دوژمنی دەرەکیی، رەسم دەکات، بەڵکو ئەکادیمستە فاشییەکانی ئێمە لە ئەوروپاوە، بەغداد و عەرەب، شیعە و تورکمان، بە قەصدی ئایدیۆلۆژیی، بە عوقدەی نەژادییەوە، بە دژە کورد ئەژمارد دەکەن و تەخویینی ئێمەمانیش دەکەن کە بە گەمژەیی سیاسیی خۆمان، وەکو جاشی بەغداد!، رۆڵ دەگێڕین. ئەوە وێڕای ئەوەی بەشێکی زۆر لە مێژووی ئەم کوردایەتییە، یەکترتەخویینکردن بووە و هەر جارەی بەرەیەکیان، بوونە بە عەمیلی موخابەراتیی ئەم دەوڵەت و ئەو دەوڵەت و شەڕی یەکتریان کردووە.
ئێستا کۆمەڵێ ئەکادیمیستی جوێنفرۆشی موحەقەق گەمژەی سیاسییش پەیدابوونە، بە کاڵیی و کوڵاویی، بێ ئەوەی هیچ مەترسییەک لەسەر قەوارەی دزەکانی هەرێم هەبێت، وەکو بەڵتەجییەکانی کوردایەتیی، کەوتوونەتە بەرق تەقاندن دژی بەغداد و دەڵێن، بە هەر نرخێک بووە، لەبەر خاتری نەژادی کورد و شەکرلەمەی کوردبوون!، دەبێ دەست بە قەوارەی هەرێمەوە بگیرێت. بە واتایەکی تر، گرفت نییە پارتیی و یەکێتیی، گۆڕان، یەکگرتوو …تاد، چیی دەدزن و چیی دەبەن؟ چۆن تەواوی شیرازەی کۆمەڵایەتیی کۆمەڵگەی کوردییان، هەلا هەلا کردووە، بەڵام چونکە خوێنەکەیان و بەنەخوێنەکانیان، چونکە نامووسەکەیان و دەرپێکەیان، کورد و کوردییە، ئەوە لە عەرەبی نەفرەتیی و لە شیعەی رافیضە( بە قەولی فاشیزمە سوننییەکە)، باشترن. پێمان دەڵێن، ئەمان دزیش بن، قەیدی نییە، چونکە کوردن و لە خۆمانن، بەڵام بۆچی شیعەیەکی کافر ( بە کوردایەتیی تەکفیریان دەکەن، هەروەکو چۆن سەلەفیی و ئیخوانییەکان، طائیفییانە تەخویینیان دەکەن و بە موسڵمانیان لە قەڵەم نادەن) نەوتەکە و گومرکەکانی ئێمە کۆنترۆڵ، بکات.
تەنانەت داواکانی خەڵکی کوردستان، بە تایبەتیی گەنجان کە داوای ئەوە دەکەن مەلەفی نەوت و غاز لە دزەکانی کوردایەتیی بسەنرێتەوە، گومرگ و بازگە سنوورییەکان و مەطارەکانیان، لێ بسەنرێتەوە، مووچە راستەوخۆ لە بەغدادەوە بدرێ بە خەڵک و راستەوخۆ حکومەتی فیدراڵ، کۆنترۆڵی ئەم مەلەفانە بکات، ئەم داوا رەوایانە، بە گەمژەیی سیاسیی دەزانن. هەندێکیان، فرە ئەحمەقانە، دەوڵەتی عێراق، بە کۆڵۆنیالیست( داگییرکار) لە قەڵەم دەدەن، کۆڵۆنیالیزمی فڕانسیی بۆ لوبنان و دەسەڵاتی دەوڵەتی عێراق بەسەر شیمالی عێراقدا( کوردستان)، وەکو یەک بە کۆڵۆنیالیزم، دەشیعرێنن! ئەم خورافە نەتەوەیی و نەقصە نەژادییە، تەنیا بۆ خەڵکانێک دەیخوات کە ئاگایی سیاسیی و فیکرییان، صفرە، ئەگینا بۆ گەنجانی ئەم سەردەمەی کوردستان بە تایبەتیی بۆ نەوەی دوای راپەڕیین، فشەیان بەم عەقڵییەتە نەتەوەپەرستیی و نەژادپەرستییە، دێت.
ئەم نووسیینە، جەخت لە فەشەلی کوردایەتیی دەکاتەوە و بەدییلەکەیشی بە ناسیۆنالیزمێکی تر، جا مەدەنیی بێت یان خورافەی سیاسیی هەندێ ئەکادیمیستی تاراوگە، نازانێت، یاخود فەنتازیای حیزبێکی وەکو پارتییش نییە کە نزیکەی سیی ساڵە بە دەستوری موخابەراتی تورکیی( میت) و جەنتای ( نوخبەی عەسکەریی) تورکیی، مامەڵە نەک هەر لەگەڵ کوردستانی عێراقدا دەکات، بەڵکو بە دەستوری ئەوان، مامەڵە لەگەڵ کوردستانی سوریا و تورکیاشدا دەکات. بە پێچەوانەوە، جەخت لە گوتارێکی نیشتمانیی( دوور لە خورافەی نەتەوەپەرستیی و نەژادپەرستیی کورد) دەکاتەوە لە چوارچێوەی ئەو دەوڵەتانەی کە گەلی کوردی تێدا دەژیەن( قسە لەسەر کوردستانی عێراقە)، هەرچی کوردستانی سوریا و تورکیایە، کوردایەتیی ئەو رۆڵەی نییە و ئەوەی هەیشە( ئەنەکەسە)، جۆرێکە لە جاشییەتیی و عەمالەت کە راستەوخۆ، وەکو مورتەزیقەی تورکیا، هەڵسوکەوتی سیاسیی و عەسکەریی دەکەن. کوردستانی ئێرانیش، حیزبەکانی کوردایەتیی بە چەند کۆمەڵە و چەند دێمۆکرات و حەسحەسەکانی ترەوە، هەموویان رۆڵی مورتەزیقەیی بە دەستی سێ و چوار بۆ کوردایەتییە مورتەزیقەکەی کوردستانی عێراق، دەبیینن؟ بە واتایەکی تر، کێشە سیاسیی، ئابووریی و کۆمەڵایەتییەکانی خەڵکی کوردستان، دەبێ بە تێكڕای خەڵکی عێراق و بەغدادەوە ببەسترێنەوە و هیچ ئاڵتەرناتیڤێکی تر بوونی نییە، ئەوەی هەیە هەمووی خورافەی ئایدیۆلۆژیین( شیوعیی و چەپەکان، ئیسلامییە جۆراوجۆرەکان، لەگەڵ نەتەوەیی و نەژادییەکاندا)، ئەم گرووپانەی ناو کەوانەکە، هەموویان وەکو داهۆڵی سیاسیی، لە ناو مەرەزەی ریفراندۆمە موخابەراتییە ئیقلیمییەکە، چەقێنران و پێویستە گوێ لە هیچ بەدییلێکی ئایدیۆلۆژیی ئەمانە نەگییرێت.
بە تێڕوانیینی گریینفێڵد Greenfeld کە باسی نەتەوە دەکات و پێیوایە نەتەوە لە بریتانیاوە وەکو چەمک و سیاسەت فۆرمۆلە بووە، باوەڕی وایە کە وێڕای جیاوازییە سیاسیی، چینایەتیی، کولتووریی، کۆمەڵایەتیی و ئایدیۆلۆژییەکان، ئەوەی کە توخمی سەرەکییە لە دروستبوونی نەتەوەدا، ئەو گلووە( گێنوو)یە کە دەکرێ پێیبگوترێ هاوکاریی دەستەجەمعیی( Collective Solidarity) لێرەشەوە، ئینتێڵەجێنسیا، دەخالەت دەکەن و لە رووی ئایدیۆلۆژییەوە، چوارچێوەکانی ئەندێشەی ناسیۆنالیزم، رەنگڕێژ دەکەن، بەتایبەتیی بۆ قەرەبووکردنەوەی ئەو غوبن و خۆخواردنەوانەی خۆیان کە لە دەوروبەرەکەیانەوە یان رژێمە دێریینەکان( ancient regime)، یاخود شارستاییەکانی دەوروبەرەوە، وەریانگرتووە Greenfeld 1992)).
لە واقیعدا، ئەم بۆچوونەی گریینفێڵد ئەگەر بەسەر ناسیۆنالیزمی کوردییدا، بە تایبەتیی بەسەر ڤێرژنی کوردایەتییدا، تەطبیق بکەیت، کتومت، کوردایەتیی، نەک نەیتوانییوە ئەو دەستەجەمعییە دروست بکات، بەڵکو بەشێکی زۆر لە مونەوەرانی کورد، بەتایبەتیی شاعیرەکانی کورد، دەیان و صەدان چامەی کڕووزانەوەیان هەیە کە کورد، قەطعەن نابن بەهیچ، چونکە خۆخۆر و دووڕوون و نۆکەرایەتییان بۆ سەردارەکانیان پێ لە هەموو شت گرنگترە. ئەمە واقیعێكی تاڵ و حەقیقەتێکی مێژووییە کە هاوکاریی دەستەجەمعیی لەنێوان گرووپ و تاکەکانی کۆمەڵگەی کوردییدا، زۆر زۆر کەم بووە، یان هەر نەبووە، بەڵام زۆر بە کەمیی دەبیینیت کەسانێک لە کورد هەبن، باسی خودنەفرەتیی و خۆبەکەمزانیی بکەن، وەکو ئەوەی هەندێ نووسەری نەژادپەرستی ئەوروپانشیین، ثیۆرایزی ئەم خورافاتە نەژادییانەی خۆیان دەکەن و داوای یەکڕییزیی کوردبوون، لەسەر بناغەی نەژادییبوون( ئێثنیسیتیی کوردبوون) دەکەن.
بۆ ئەوەی نیشتمانیی لە ئاستی دەوڵەتی عێراقدا، بییر بکەینەوە، پێویستە واز لە هەیەجانی نەتەوەیی قەدبڕ، وڵاتبڕ و ئیقلیمگییر بهێنین، واز لەو پانکوردیستییە بهێنین کە باشوور و باکوور، رۆژهەڵات و رۆژئاوای بە پرگالی کوردایەتیی، لە عەقڵییەتی خۆیدا، رەنگڕێژ کردووە، بەڵکو دەبێ واز لەوە پانکوردیزمە بهێنرێت کە کورد، وەکو نەتەوەیەکی هۆمۆجینیەس( چوونیەک- موتەجانیس) کە شوناسێکی گشتگییری نەتەوەیی-نەژادیی- کولتووریی و زمانیی هەیە، تەفسیر و تەئویل دەکات. کوردی کوردستانەکانی عێراق و ئێران و تورکیا و سوریا هەن، بە واتایەکی تر، عەقڵانییەتی سیاسیی دەبێ بدرێ بەسەر عەقڵییەتی شیعریی و خورافەی شیینوشەپۆڕکردندا، کوردی باشوور و باکوور، بۆ ناو شیعرەکانی پەشێو و بەندبێژییە سیاسییەکانی سەنگاویی و چەڵتووک تەقاندنەکانی کەوڵۆسیی …تاد، بەکەڵک دێن، بۆ بازاڕی ئەوانە بەكەڵک دێت لە ئاستی لۆکاڵییدا کە خۆیان بە پەکەکە دەزانن و هێشتا، کوردایەتیی، دەکەن.
لەمێژووی صەد ساڵی رابردووە، بۆ رێگەگرتن لەوەی کوردی عێراق، تێکەڵی دەوڵەتی عێراق ببێت، هەمیشە درۆی ئەوە کراوە کە کورد هەموو رێگەیەکی لێ گییراوە، بۆیە پەنای بۆ چەک بردووە؟! راستییەکەی ئەوەیە لە سەردەمی شێخ مەحمودەوە کە مورتەزیقەی عوثمانییەکان، دواتر ئیتیحاد و تەرەقیی و کەمالیزم بوو، تا عەمالەتە ئیقلیمییەکەی ئەیلول و شۆڕشی گوڵان و شۆڕشی نوێ، سەرجەم قیادەی ئەم حەرەکە کوردییە( بارزانیی باوک و کوڕ و کوڕەزا، تاڵەبانیی و نەوشیروان موصطەفا…تاد)، مورتەزیقەی ئیقلیمیی بوونە و کاریان، لە کوردستانی عێراقدا، تەخریب بووە و هانی دڕندەییەکانی صەدام حوسێنیشیان داوە کە قەتڵوعامی خەڵکی مەدەنیی، باشتر بکات، بۆ ئەوەی ئەمان دەستکەوتی باشتریان هەبێت( ئاخ بۆ هەڵەبجەیەکی تر، یەکێکە لەو هیوایەتانەی کوردایەتیی). ئێستا، بۆ ئەوەی دەستەجەمعیی نەژادیی و نەتەوەیی وەکو سەردەمی تەمەڕودەکانی شێخ مەحمود شۆڕشی ئەیلول و دروستبوونی یەکێتیی نیشتمانیی، مۆبەڵایز بکرێ دژی دەوڵەتی عێراقی ئێستا، لە لایەن نوخبەیەکی نەژادیی و نەتەوەیی ئەوروپانشیینەوە، پەنا بۆ گوتاری یەکڕییزیی و دەستەجەمعیی کوردیی، لەژێر ناوی کوردبووندا، دەبرێت.
دیارە ئەم کوردبوون و هاوکارییە دەستەجەمعییە، لەم ساڵانەی دواییدا لەناو یۆتۆپیاکانی کوردایەتییدا، بۆ حەماقەتێکی سیاسیی تر گۆڕاوە کە ناوی “یەکڕییزیی”ان لێ ناوە. لە واقیعشدا یەکڕییزیی نۆبڵەکانی ( ئەشرافزادە) کورد، بە تایبەتییش ئەو سیاسییانەی لە پاڵ کوردایەتییدا، بوونە بە میلیاردێر، نەک هاوکاریی دەستەجەمعیی لێ دروست نابێت، بەڵكو زەمەن، زۆر درەنگ کەوتووە لەم دونیا جەنجاڵەدا کە مرۆڤی کورد، وزەی سیاسیی، فیکریی و کولتووریی خۆی لە خورافاتی دەستەجەمعیی و یەکڕییزییدا خەرج بکات. وێڕای ئەوەی کوردایەتیی، هەر لە ئێستای کوردستانی عێراقدا، نەک دوو ئیدارەیی و دوو طەریقەتییە، بەڵکو ئەوانەی سووکانی ئەم ناسیۆنالیزمە تیجاڕییە پڕ قازانجەیان بە دەستەوەیە لە هەولێر، لەگەڵ شەریکە دزەکانیان لە یەکێتیی( سلێمانیی)، تا دێت سلێمانیی، گەرمیان و ناوچەکانی کەرکوک و راپەڕیین، زەلیلتر دەکەن. بە واتایەکی تر، دوو طەریقەتە( نەقشیی و قادرییەکە) خۆیان دەستەجەمعییان بەس لە دزیی و راوڕووتدا هەیە، بەڵام ئینسانی کوردیان زەلیل، کردووە. کۆمەڵێ نووسەری مەغز فاشیی کوردیش، دێن ئەم عوقدە نەژادییە بەوە پاساو دەدەنەوە کە ئینسانی کورد، دەبێ کوبرەیائو عیزەتی نەفسی هەبێ لەبەرامبەر عەرەب و شیعەی عێراقدا و بەهەر نرخێ بووە دەبێ دەست بە قەوارەی دزەکانی هەرێم و دەروازە سنوورییەکان و مەلەفی نەوتەوە بگرین و تەسلیمی حکومەتی فیدراڵیان نەکەین و کاظمیی بەر نەفرەتی کوردبوون، بدەین و دەستەجەمعیی خۆمان، بپارێزین؟
Liah Greenfeld. Cambridge: Harvard University Press, 1992
ئەمەی سەرەوە، بەشی دووەمە لە زنجییرە وتاری “کوردبوون و کوردایەتیی، چێشتی مجێوری نوخبە نەژادییەکان”
لە بەشی سێیەمدا، باسی پێكهاتە کۆمەڵایەتییەکانی کوردبوون و ئێثنۆسێنتریزمی کوردیی، دەکرێت.