ڤایرۆسی چیمریکای-٢٢، پەتایەکی نوێ لە سیستەمی سەرمایەداری جیهانیدا.. جەمال کۆشش
بە ڕستەی “خۆشهاتن بۆ شاری ئاشتی”، سەرۆکی دەوڵەتی سویسرا -گی پارملین- لە لوتکەی جنیف نێوان (جۆ بایدن – فلادمیر پۆتین) لە (١٦-٦-٢٠٢١) پێشوازیکردن. لە واقعدا شاری نێونەتەوەیی دڵگیری جنیف، هیچ کات هێندەی ئەو ڕۆژانە جبەخانەی سەربازی و تەلبەند و کۆپتەری بەردەوام و دەموچاوی نەناسراو و داخستنی نیوەی شاری بە خۆیەوە نەبینیوە. کەشتیە ئاسمانیەکەی بایدن، کە تەنها دوو دانەی لێدروستکراوە، بە پێشکەوتوترین تەکنەلۆژیا و سیستەمی موشەک و بەرگری ئۆتۆماتیکی و ژووری کۆنترۆڵی هەموو دەزگا سەربازییەکانی ئەمەریکای لە ژێر کۆنتڕۆڵدایە. سالۆنی کۆنفرەنس و کۆنگرەی داخراو و کۆنگرەی ڕۆژنامەگەری و هۆتیل و میوانخانە و ژووری نەشتەگەری تیایە، وە هەڵگری فڕۆکەیەکی بچوکتری نێوخۆیییە کە بۆ ماوەی (٧٢) کاتژمێر بەبێ هیچ پیداویستیەک دەتوانێت لە ئاسمان بمێنیتەوە. (جۆ بایدن) ڕۆژی پێشووتر و (پوتین) هەمان ڕۆژ بە ڕیزێکی پتر لە دەرزەنێک لیموزینەکانیەوە کە تەواوی ئەو شەقامانەی ماوەیەک بوو داخرابون و لە ژێر چاودێریدا بوون، گەیشت. ئەم هێزنواندانە، ئەم مانۆڕە لەلایەن (١٢٥٠) ژونالیستەوە بۆ (٤٤) ولاتی جیهان دەگوازرایەوە. بەڕاست، ڕوداوێکی جیهانییە؟ ئەم هەموو بارگرژیی و ئاڵۆزیە لەم شاری ئاشتییە بۆ؟ جنیف بە تەنها شاری ئاشتی و دانوستان و ڕێکخراوەی نەتەوەیەکگرتوەکان و ناوەندە بازرگانیەکان نیە. جنیف دیوێکی قوڵ و شاراوەشی هەیە. “هێلانەی سیخوڕە جیهانیەکانیشە”.
ڤلادمیر پۆتین، بە چرکەش دوانەکەوت (کە بەزۆری وەها نیە لەگەڵ ڕەقیبەکانیدا)، تەوقە یەکی ساردییان لەگەڵ یەکدی کرد، بەمەش ئاماژەی کۆتایی کۆرۆنای دەگەیاند. هەروەک پێشتریش لەسەر ئەنجامنەدانی کۆنگرەی ڕۆژنامەگەری هاوبەش ڕێککەوتبون. هیچ داوەت و میواندارییەکی نانخواردنیش بەڕێوە نەچوو. دوو سەرۆکی گەورەی جیهانی لە سالۆنێکی (١٥) هەزار کتێبیدا کۆبونەتەوە، بۆ ئەوەی جیهان ڕابکێشنە نێو پەتایەکی قورسی سیاسیەوە کە هیچی لە دروستکردنی لابۆری ڤایرۆسێکی کوشندە مرۆڤایەتی کەمتر نیە.
ئەمەریکا – ئەوروپا – ناتۆ – روسیا
بایدن دەست پێشخەری لوتکەکەی لەگەڵ پۆتین کردبوو، بە میدیاکانیش هێندە ڕاگەیانرا:- هیڵی سور بۆ هێرشی ئەلکترۆنی و هاک و هیرشی سیبری، کێشەی ئۆکرانیا، پشتیوانی موخابەراتی و سەربازی بۆ سەرکوتی ئۆپۆزسیۆنی بیلاڕوسیا و سەرکوت و پاکتاوی ئۆپۆزسیۆنی نێوخۆیی ڕاکێشاوە. هەر چۆن بێت لانی کەم لەسەر دەستپێکردنەوەی پەیوەندییە دبلۆماسیەکانیان و گەڕانەوەی دبلۆماتکاران ڕێککەوتن. ڕاوێژکاری پۆتین بۆ سوریا لە نێو تیمی سەرەکی گفتوگۆکاندا بوو، لەو بارەوەش بەدڵنییایی گیرمەگیرم بووە .هێڵکێشانەکە بە شوێن خۆی، ئەمەریکا پێویستی بە پاسیفکردنی روسیا لە پشتیوانی چین هەیە.
لە کۆبونەوەی ناتۆدا، بایدن گوشارێکی زیادی کرد بۆ بەرزکردنەوەی بودجەی سەربازی ئەوروپا و پشتبەخۆ بەستنیان و بەهێزکردنی سیستەمی بەرگری و گواستنەوەی هێزەکانی ئەمەریکا لە ئەوروپاوە بەرەو ئاسیا.
“هەژمونی سەربازی ئەمەریکا بەسەر جیهاندا کۆتایی هاتووە”، “هەژموونی ئەمەریکا دواین رۆژەکانی خۆی دەژمێرێت”. ئەمانە گفتگۆێ ڕاوێژکارانی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریکا لە برۆکسل بوون. ڕەنگە بە کشانەوەی هێزەکانی ناتۆ-ئەمەریکا لە ئەفغنستان، ئەمەریکا “دەیەیەکە سەرگەردانن” بە شوێن دروستکردنی دوژمنێکی ترەوە بن.
ئەمەریکا – چین ئایندەی سیستەمی نوێی جیهانی
کۆتایی چیمریکا (Chimerica)
شەپۆل و جۆرە گۆڕاوەکانی ڤایرۆسی کۆرۆنا بە کیشوەرەکاندا هێرش دەبات. ئەمەریکا و چین پشت لە پەتاکە بە تەواوی خۆیان بۆ دوای شەپۆلەکان ئامادە دەکەن. سەردەمی دوای کۆرۆنا، سەردەمی دابەشکردنەوەی سەرلەنوێی جیۆ سیاسی و جیۆ ئیکۆنۆمی و جەمسەربەندی و سەنتەری هێزی نوێ دەبێت.
چیمریکا، نێوی دەورەی گەشە و پەیوەندی دولایەنەی چین – ئەمەریکا لە ساڵانی دوو هەزارەکان بوو. [نیل فرەگسۆن-(Niall Ferguson)] و [مۆریز شولیەنک-(Moritz Schularick)] کە داهێنەری ئەم چەمکەش بوون (لە دوو وشەی لێکدراوی چین-ئەمەریکا پێکهاتووە)، پێیانوابوو ئەو جۆرە لە سیاسەتی پوڵی و بازرگانی و گڵۆبەڵایزەیشنە داینەمۆی ئەو پێشکەوتنە ئابورییەی هەردولا بووە و بەتایبەت بۆ چین.
پەیدابوونی ڕکابەرێک بەو توانا ئابووری و تەکنەلۆژی و سەربازییەوە بۆ فۆرمدان و جێگاگرتن لە پەیکەرەی سیستەمی سەرمایەداری لە جیهاندا لە پشووی سیاسەتی ئەمەریکادا نییە. جۆ بایدن لە کۆنگرەی [گی ٧- G7]دا، وتی (ئەمەریکا دەگەڕێتەوە)، چین وەڵامی دایەوە (سەردەمی دیاریکردنی چارەنوسی جیهان لەدەست کەمینەیەکدا تێپەڕیوە). لە ڕاگەیاندنی کۆتایی ناتۆدا، (١٠) جار نێوی چین وەک مەترسی بۆ سەر ئاسایشی جیهان و خاوەن چەکی ئەتۆمی و چاوچنۆکی و پەلامار، کێشە بۆ تایوان وهونگ کۆنگ. چین گاڵتەی بە ئەقڵیان هات “ئێوە هێشتا بە مینتالیتی جەنگی سارد ” مامەڵە دەکەن.
ڕۆژی (١-٧-٢٠٢١) لە وتاری یادی (١٠٠) ساڵەی دامەزراندنی حزبی کۆمۆنیستی چیندا، سکرتیری گشتی حزب و سەرۆکی دەوڵەت، چی جیپنگ، ووتی ( هیچ کەس ناتوانێت بمانگەڕێنێتەوە، خەیاڵیان خاوە هێزە بیانییەکان جارێ تر گەلی چینی بچەوسێننەوە، دیوارێکی پۆڵاینمان هەیە). لە نێوان ئەم گەڕاندنەوەی ئەمەریکا و نەگەڕانەوەی چیندا، مرۆڤایەتی ڕاپێچکراوەتە نێو دەورانێکی زۆر ئاڵۆز و نادیارەوە.
(نیل فرەگسۆن)، پرۆفیسۆری مێژووی نێونەتەوەیی، لە (٢٠١٩)دا، لە گەرمەی شەڕی بازرگانی (ئەمەریکا – چین)دا، ڕایگەیاند کە ئەگەر ئەمەریکا و چین لەسەر کێشەکانی بازرگانیش ڕێککبکەون، تازە بەشەریەت پێناوەتە نێو قۆناخی “شەڕێکی ساردی تروە”. لە تازەترین چاوپێکەتنیدا دەڵێت (چیمریکا مرد).
چین بە پرۆژەی ملیاردی ڕێگای نوێی ئاورشمین کە بە پرۆژەی سەدە ناسراوە، (٦٠) ولات و (١٠٠) گەورە شاری ئاسیا و ئەفەریقا و ئەوروپا بەیەکەوە دەبەستێتەوە. بە هەڵڕژاندنی سەرمایە بۆ دروستکردنی بونیادی وەبەرهێنان لە ئەفەریکا، بە کڕینی کۆمپانیا هەرە گەورە و مامناوەند و زنجیرە هۆتێل و کلوپە وەرزشیەکانی ئەوروپا و ئەمەریکا، بە پێدانی قەرز بە وڵاتانی هەژاری ئەمەریکای لاتین، بەیەکەمینی نێردەی کاڵا بۆ بازاڕی جیهانی، لەماوەیەکی کورتدا بوو بەدوەم هێزی ئابوری لە ئاستی جیهاندا.
بە دروستکردنی ڕاکێتی دوورهاوێژی (٤٠٠٠) کیلۆمەتری، بە پیشەسازی جەنگی دەریاوانی و کەشتی، بەبونی هێزی ئەتۆمی، بە داگیرکردنی فەزای سەتەلایت و پانتایی ئاسمانی.
چین بە پێشکەوتنە تەکنەلۆجیە خێراکانی و پرۆگرامەکانی زیرەکی دەستکرد و هەڵدان و گەشەکردن و وەبەرهێنان و گەشەپێدانی ئەو بوارە سەدا (٤٧) هەموو جیهان پیکدەهێنێت.
چین حزب و دەوڵەتی لێکهەڵپێکا. حزبێک سەروی ٩٠ ملیۆن ئەندامی هەبێت، ترادسیۆنێکی کاریزمایی- دسپلینی و دیکتاتۆری هەبێت، پەیوەندی لەگەڵ (٥٦٠) حزبی شیوعی و لە (١١٦) دەوڵەتدا هەبێت. زۆرێک لە دەوڵەتانی بە قەرزی بێسود، بە وەبەرهێنانی لە کەرتە پیشەسازییە گرنگەکانی هاتوچۆ و کارەبا و تەندروستی بێئەوەی ڕاستەوخۆ خۆی لە سیاسەتی نێوخۆیی و شێوەی حوکمڕانی و جۆری ئایدۆلۆژییەکەی هەڵقورتێنێ. کردبێت. زۆرێک لە پێشبینیەکان ئەو وتەیەی چی پینگ پشتڕاست دەکەنەوە “ساڵی٢٠٤٩” چین هێزی یەکەمی جیهان دەبێت.
پەیدابوونی ئەم هاوبەشە (شەریک)، لە حەوسەڵەی چاوچنۆکی ئەمەریکادا نییە. کێبڕکێ و ملاملانێیان، بێگومان چەشنی دوو بلۆکی سەردەمی جەنگی سارد نابێت، بەڵام گومان هەڵگر نییە: شەڕ لەسەر هەژمون و لەسەر نفوز و لەسەر بەدەستهێنانی کەرەستەخاوە سەرەکیەکان قەهراوی و مەترسیدارترە.
چاوێکی ناسیۆنالیستی، ڕوانینێکی ئەنتەرناسیۆنالیستی
ڕەنگدانەوەی ئایندەی ئەم پۆلبەندییە لەسەر ناوچەکە و عێراق و کوردستان، گەورە و کاریگەر دەبێت، بەڵام نەک بەو چاوەی ناسیۆنالیستەکان تەماشای دەکەن. چاوی ناسیونالیستی – هەمیشە زیانبەخش بووە بۆ نەتەوەکەش، نمونەی هەرە نزیکمان ناسیۆنالیستە کوردەکان باشترین لە خراپترینەی مێژوویین. وە هەموو ئەو نوسینانەش لە چوارچێوەی پێداهەڵدانی جۆ بایدن و”شەڕی ئۆتۆکراسی و سەدەی دیمۆکراسی” دا یان بەرەی “شارستانیەتی ئاسایی”دا نوسراون، بێبەشن لە دیدگای بینینی جیهان و جێگای کۆمەڵگای ئێمە وەک توانای نواندنی هەڵوێستی شۆڕشگێرانەی بەرپرسیارانەمان.
پرۆلیتاریا و بۆرژوازی و کێشەکانی سەرمایە
سەردەمی کۆرۆنا، سەردەمی بەرەنگارییەکی جەماوەری بێوێنە بوو بۆ بەرگری لە ژیانی ڕووت، لەسەرانسەری جیهاندا، ئەمەریکای لاتین، ئەفەریکا، ئەمەریکا، چین، ئەروپا، ئاسیا، ئەمەریکا، هەڵچوونە جەماوەرییەکانی (ژیانی ڕەش-پێستان بایەخدارە) “بلاک لایڤس ماتەر – (Black Lives Matter)” سەدان هەزار کەسی لە دژی ڕاسیزم و سەرمایەداری ئەمەریکی و لە ئەوروپاش دژی کۆلۆنیالیزم وشارستانیەتی سەرمایەداری هێنایە نێو چالاکی سیاسیەوە. بێکاری بەو پەڕی گەیاند، سیاسەتی تاڵانکەرانەی کەرتی تەندروستی خستە بەر کامێرای جەماوەر.
بۆ ئارامکردنەوە و شەرعیەتدانەوە، بایدن ناچاربوو دەستوبرد گەورەترین قەرزی مێژوویی لە بانکی فیدرالی ئەمەریکی کرد (٦ بلیۆن یانی شانزە سفر) دۆلار بۆ گەڕخستنەوەی ئابووری. قەرزەکان بۆ بێکاران و ڕێگاوبان و نەخۆشخانەکان و قوتابخانە و تەکنەلۆژیا و بواری سەربازی کە (٢٤٠) ملیاردی بۆ بەرگرتن بە تەکنەلۆژیایی چینی بێت. دەوڵەت دەکەوێتە ژێر قەرزێکی بێوێنەی مێژووییەوە، کە ئاکامەکەی بەهەلئاوسان و لە دەستدەرچوونی کۆنترۆڵ کۆتایی دێت. یەکێک لە باشترین ئابوریناسانی ئەمەریکی و پرۆفیسیۆری کۆنسێرڤەتیڤی هاڤارد لە چاوپێکەوتنێکی دەلێت: (ئێمە بەخێرایی ١٥٠ کم دەڕۆێن و نازانین توشی چ ڕوداوێک دەبین)، هەر لە درێژەی هەمان چاوپێکەوتندا دەڵێت: (بەهەر بارێکدا بشکێتەوە، لەگەڵ هەڵائاوسان ڕووبەڕووین، هەڵائاوسانیش وەک ڕێک وەک مادەی بەرزە بێهۆشکەرەکانە بۆ هەرە هەژارەکان، وە بەسەر ئەواندا دەشکێتەوە).
دەوڵەتی چین، بەسەرۆکایەتی (چی چیپنگ)، دەستی حزبی درێژتر کرد لە نێو سەرمایەی کەرتی تایبەتدا (لە سەدا ٥٠ بەرز بوەوە بۆ سەدا ٧٠)، تێکەڵەیەکی لەهەردووکیان دروستکرد، لە (٢٠) هەزار گەورە سەرمایەداری چینی، سەدا (٩٠)یان کادر و پلە باڵاکانی حزبی کۆمۆنستن. بە هەڵڕشتنی سەرمایەی دەوڵەتی و بەگەڕخستنی لە کەرتی بازاڕی ئازاددا کە لە هەندێک بواردا ئێستا “زیادە بەرهەم هەیە” و ناچار بە وەستانی کارگا و کۆمپانیاکان کردووە.
لە (٨٠٠) ملیۆن کرێکاری چینیدا، کە بە کارگەی کاری جیهانی نێودەبرێت، بزوتنەوەیەکی نوێی کارگەری شکڵی گرتووە. بۆ یەکەمجارە مارکس خوێنەری زۆرترە لە ماوتسی تونگ، نەوەیەکی نوێی مارکسیستی (بەتایبەت لە زانکۆکان)، کە سەردانی مانگرتنە کرێکارییەکان دەکەن بۆ ئاشناکردنیان بە کۆمۆنیزم. لە (٢٠٠٤)دا (٧٤) هەزار جار ناڕەزایەتی دەربڕاوە لە (٢٠٠٥)دا (٨٧) هەزار جار. هەرچەند نەقابەی کرێکاری دەرەوەی نەقابەی فەرمی ڕێگاپیدراو نیە، بەڵام هەندێک لە مانگرتنەکان بۆ دامەزراندنی شورای کارگەکانە یانی بۆ مافە سیاسی و دەسەڵاتی سیاسییە و ئەم مانگرتنانە وەها گەشەیان سەندووە لە رۆژنامە و گوڤار و سۆشیال میدیادا بەفراوانی بڵاودەکرێنەوە. مانگرتنە کرێکاریە سەرکەوتووەکان لە بەرامبەر کۆمپانیا جیهانیەکانی وەک هۆندای یابانی و فۆکسۆنی تایوانی (٢٠١٠) کە هەقدەست و هەلومەرجی کار و ژەمەکانیان گونجاوتر کرد. سەرەتای شەپۆلێکی فراوانی کێشایە نێو بزووتنەوەی کرێکارییەوە. سیاسەتی نیولیبرالیزمی لە بەگەڕخستنی هێزی کاری چینیدا کە (٥) لە (٤)ی سەرجەم کرێکارانی شار پێکدەهێنێت، تەنها بۆ کاپیتالیزمی دونیا نابێتە سەرچاوە قازانج.
وتارێکی نایاب لە لاپەڕەی یەکەمی هەفتەنامەی دی تسایتی ئەڵمانی (٢٠-٦-٢٠٢١) بڵاوکراوەتەوە، بە بایدن دەڵێت: ئەوروپا دوو جەمسەری ناوێت، ئەوروپا کێشەیەکی گەورەی نێوخۆیی هەیە. ئەوروپا لە نێوخۆیدا دوو چینی کۆمەڵایەتی پۆلارێزەیشن بوونە، ئەبێت سەرنجمان لەسەر ئەم کێشەیە بێت.
سەرەتایی تەموزی ٢٠٢١
