كۆمەڵەی میسێلا و ماڵی داهاتوو.. فریشتەیەك لە ‘بابل’ دابەزیوە

“پوختەی پرۆژە”

+پرۆژەی “بابلیۆن” جەخت لەسەر كار و كاریگەریی دوو نوسەر دەكات: “فریدریش دوێرینمات” و “شێرزاد حەسەن”. ‘فریدریش دوێرینمات’ لە كانوونی دووەمی/ (٢٠٢١)دا (١٠٠) سەد ساڵ بەسەر لەدایكبوونیدا تێدەپەڕێت. نووسەری كوردیش “شێرزاد حەسەن” كە لەسەر ئاستێكی جیهانی ناوبانگی هەیە وەك داكۆكیكارێك لە مافەكانی ژنان، هەروەها وەك نووسەر و توێژەرێکی کۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و ئەدەبی، تێڕوانینی تایبەت بە خۆی هەیە سەبارەت بە كورد و پێناسەی نەتەوەیی، هەر لە هەمان ساڵدا حەفتاهەمین یادەوەری لە دایكبوونی دەكاتەوە. بواری سەرەكی كارەكەی بریتییە لە ناساندنی دۆخی سەرەتای قۆناغی “گواستنەوە” تایبەت بە دانیشتووانی كوردستان-ی گەمارۆدراو لە ناو بازنە و چوارگۆشەی سنووری نێوان {سوریا و عێراق و ئێران و توركیا}دا. هەندێك لە شاکارەکانی بریتین لە: چیرۆکەکانی “لۆزان”، “مارلین”، “گەمەی گۆڕینەوەی قەرەوێلەکان”، “گۆرانییە خەمناكەكانی غوربەت”، “نهێنی”، “دووكەڵ”، “گەڕەکی داهۆڵەكان”، “ئیزرائیل”، لەتەک چەندین رۆمان و چیرۆکی دیکە و وتارگەلێک سەبارەت بە سیاسەت و پەروەردە و ژینگە و ئاریشەکانی ژنان و لاوان و منداڵان، سەرباری وەرگێڕانی سی (٣٠) کتێب لە ئینگلیزییەوە بۆ کوردی کە فرە تەوەر و ژانری جیاوازن. ئەوەی كە ‘هێشتا’ تێبینی نەكراوە لە کۆی پرۆسە و پرۆژەکەی ئێمەدا ئەوەیە کە “سویسرا” نیازمەندە پێشوازی لەم دوو نووسەرە بکات، لە میانەی لە سازدانی کۆڕ و کۆبوونەوە و بۆنە و ئاهەنگێکی کولتووری بەرفراوان بە بیانووی یادی (١٠٠) سەد ساڵەی لەدایكبوونی “دۆرینمات”، کە تیایدا ئەو هەلە دەقۆزینەوە کە خودی کەرنەڤالەکەمان رازاوەتر بکەین بەوەی کە وەرگێڕانەکەی “شێرزاد حەسەن”ە ببێت بە تەوەرێکی دیاری ئەو دیدارە، كە لە ساڵانی نەوەدەكانی سەدەی پێشوودا نووسەر لە زمانی ئینگلیزییەوە شانۆگەرییەکی “دوێرینمات”ی بە نێوی “فریشتەیەك لە ‘بابل’ دابەزیوە”ە بۆ سەر زمانی كوردی وەرگێڕاوە.

ئەو نەخشە و رێڕەوەی کە ئێمە گرتوومانەتە بەر بۆ ورووژاندنی ئەم بۆنە و بابەتە سەنگینە، بە روانینی ئێمە شایستەی دەركەوتن و دیالۆگێکی فرە لایەنە، لە ئێستادا، کە نیازمەندین کە پسپۆران سەبارەت بە خودی ئەم شانۆگەرییە و بەرهەمەکانی دیکە سەرگەرمی لێكۆڵینەوە و راڤەکردن بن؛ لەتەک پرۆژەیەكی تایبەت و فرە رەهەند، هەروەها بۆ ئەوەی كە ئەو بابەتە بە شێوەیەكی پراكتیكی و لە ڕێگەی نمایش و پانتۆمایم و مۆسیقا و کۆی ئەو بەشانەی دیکەی هونەر دەخەینە گەڕ کە دەنگ و رەنگ تیایدا پتر پرۆژەکەمان رەنگین و سەنگینتر بکات، کار لەسەر ئەوەش دەکەین کە خودی شانۆگەرییەكە پەیوەست بەو رووداوە تراژیک و كارەساتبار و مەرگەساتەکاندا بکەینەوە کە بە چەق و رۆحی ئەو رووداوە مەزنەی خۆمانی دەزانین، بۆ نموونە: جەنگ و کاولکارییەکانی هەمیشەیی کە یەكێكە لەو ئاڵانگاری بەرەنگاربوونەوە سەرسەختانەی کە “دوێرینمات” لەگەڵ “بنیاتنانی تاوەر”دا یەکانگیری دەکاتەوە کە رەگی وا لە ناو ‘میتۆلۆژیا’ی ئێمە و ئەواندا تۆمار و چەسپیوە، هەروەها لەگەڵ گەڕان بە دوای رەگوریشەی ئەفسانەكانمان. هەر لە سۆنگەی ئەوەشەوەیە کە ئێمەش ناوونیشانی “فریشتەیەك لە ‘بابل’ دابەزیوە”مان بۆ ویستیڤاڵەکە هەڵبژاردووە. بە هەر حاڵ.. ناوەرۆکی شانۆگەرییەکە بە کوردی و زمانەکانی دیکەش لەبەر دەستە، چەند لایەنێكی دیكەی شانۆگەرییەكە و كارەکتەرەکانی ناوئاخنی چیرۆكە ئەفسانەئامێز و خەیاڵییەكانی و مانا شاراوەکانی دەبنە بابەتی دیالۆگ و شیکاری، بە نیازین کە پەیوەستیان بکەینەوە بە مێژووی پڕ لە تراژیدیا و دراما و رووداوە خوێناوییەکانی ئێستا و ئەو کاروانی قوربانییانەی كە لەم رۆژگارە و هەم لە رابردوودا هەبوون و نەبڕاوەن؛ کە تا هەنووکەش بەردەوامن کە تیایدا ‘نەتەوەی کورد’ لەسەر ئاستی رامیاری و ئابووری و کۆمەڵایەتی و کولتووری دوچاری “جینۆساید” و کارەساتی جەرگبڕ بووە، کە دواترینیان قڕکردن و ئەتککردنی ژنان و کچان بووە، سەرباری کاولکردنی زێدی ئێزیدییەكان بوو کە نموونەی بەرجەستەی رۆحی بارباریست و خوێناوی کەسانێکن کە زادەی خودی مێژوویەکن کە هەمیشە بۆ هەزارەها ساڵە بە خوێن سوور بووە.

لەگەڵ دامەزراندنی تیمی شانۆی “ئیمێنتەڵ / كوردی” لە لایەن گروپێك کە ئەندامەکانی ئارەزوویان لە هەموو ئەو بوار و بابەت و کایانەدا هەیە کە پەیوەندیدارن بە خەم و گرفت و کێشە مرۆییەکانەوە، لەسەر هەموو ئاست و رەهەندەکاندا، کۆی پرۆژەکەمان پتر جێکەوتە بوو ئەو کاتەی لەڕێگەی یەكگرتنی ئەكتەرانی گروپی/٤٠٠- asa) کە بۆ ساڵی {٢٠١٦} بوون بە براوەی “خەڵاتی/ BAK سویسری” کە تایبەتە بە شانۆ. هەروەها بە هاوکاریکردن لەگەڵ هونەرمەندانی خاوەن هونەرە بەرجەستە و بینراوەكان. هاوکات کۆی میوانان و بەشداربووان وەک رێزلێنان لە پێگەی خودی”دۆرینمات” لەو مارش و پیادەرەوییە بەشدار دەبن کە چەندین كاژێر دەخایەنێت.

+هەنگاوی یەکەمین لە ناوچەی “كۆڵۆنفینگن”دا دەستپێدەکات کە زێدی لە دایكبوونی ‘فرێدریش دۆرینمات’ە کە دوا قۆناغ و هەواریش دەگەینە “وانەر” کە دەکا “مەزرای پەیكەرتاش ‘وانەر نیوهاوس’ كە خۆیشی هونەرمەندێکی فرە بەهرەیە و هەم سەرگەرمی کشتوکاڵە و ئەندامی مێسێلا”یە.
كۆتاییەکەی یادكردنەوەی كار و داهێنانەکانی “فرێدریش دۆرینمات”ە، هەروەها رۆشنایی دەخرێتە سەر وەرگێڕانە كوردییەكەی “شێرزاد حەسەن” بە یاوەری هونەرمەندە سویسری و كورد-زمانەكان.

پرۆژەی “فریشتەیەك لە ‘بابل’ دابەزیوە” یەكەم بەشە لە پرۆژەیەكی درێژخایەنی (سێ‌ ساڵی) كە ناوونیشانێكی سێیانی هەیە “كانتۆنەكان / كانتۆنەكان / كانتۆنەكان”. پرۆژەكە لە لایەن “كۆمەڵەی مێسێلا”وە دانراوە بە هاوكاریی “ماڵی داهاتوو – Maison du Futur” کە لە ( ٢٠٢١/ تا/ ٢٠٢٣) دەخایەنێت. كرۆكی پرۆژەكە پەیوەستكردنی كەلتوور و سیاسەتی “هێڵڤیتی/ هێڵڤژیانی” کە ئاماژەکردنە بە سێگۆشەی ‘کۆماری هێلڤیتی’کە لە مێژووی “سویسرا”دا هەوڵێکی وا هەبووە کە دەستەڵاتێكی سێنتراڵ و ناوەندگەرا بەسەر هەموو سویسرا بسەپێنن. کە لە سەردەمانێکی زووتردا چەندین کانتۆنی لە خۆ گرتبوو کە لە ئۆتۆنۆمی خۆیان بەهرەمەند بوون، بەڵام لەژێر هاوپەیمانییەکی سەربازی لاوازدا، دواتر فرەنساوییەکان داگیری دەکەن و لەژێر هەمان ناودا کۆمارێکی چکۆلەیان بۆ ساز دەکەن و کە وەک هاوپەیمانی “فرەنسا” ئەو قەوارەیە جێگیر دەکرێت
کە ئاماژەیە بە کۆنفدرالی خێڵە کۆنەکانی سویسرا کە بەسەر چوار ناوچەدا دابەش ببوون، لە سەردەمی رۆمانییەکاندا، هاوکات کۆماریكی خۆیان هەبووە بە هەمان ناو کە بەردەوام لە تەنگژەی سیاسیدا بووە-(١٧٩٨-١٨٠٣) “یە، هەڵبەتە لە ناو ئەو پرۆژەیەدا نیازمەندن کە ئەم دۆخە سیاسی و کولتوورییەی “‌‌هێڵڤژیان” لەگەڵ مێژووی ‘كوردستان’دا پرد و پەیوەست بکەینەوە؛ هاوکات ئاماژە بە تراژیدیای ئەوان و کوردستان بکرێت لە چوارچێوەی پەیماننامەی {لۆزان}دا كە لە ساڵی (٢٠٢٣)دا سەد ساڵ بەسەر ئەو پەیماننامەیەدا تێدەپەڕێت.

باكگراوند/پاشخان: لە ساڵی (١٩٢٣)دا وڵاتە زلهێزەکان کە لە براوەكانی جەنگی جیهانی یەكەم بوون. بە گوێرەی پەیماننامەی {لۆزان} ئەو ناوچانەیان لەنێوان خۆیاندا دابەشكرد كە پێشتر لەژێر دەستەڵاتی ئیمپراتۆرێتی “عوسمانلی”دا بوون. هەروەها ئەمە ئەو پەیماننامەیەشی گرتۆتە خۆی كە سنوورەكانی ئێستای “توركیا” و “یۆنان”ی دیاری کردووە. بە پێچەوانەی ئەو بەڵێنانەی كە “ئینگلتەرە” و “توركیا” لە سەرەتای دانوستانەكاندا دابوویان، پەیماننامەی {لۆزان} هیچ ناوچەیەكی ئۆتۆنۆمی بە كوردەكان نەبەخشی. تاوەكو ئەمڕۆکەش ئەوان گەورەترین گروپی ئێتنین لە جیهاندا كە وڵاتی خۆیان نییە.

پرۆژەی “فریشتەیەك لە ‘بابل’ دابەزیوە” مامەڵە لەتەك ناوکۆی كارلێكەكانی ئەدەبیاتدا دەکات، سەر و سەودای لەگەڵ هونەرە بینراوەكان و هەم ژینگەییدا هەیە، لەگەڵ رۆشنایی خستنە سەر “سویسرا” و “كوردستان”. لە ناوجەرگەی لێكۆڵینەوەكەدا هاوشێوەیەكی كولتووری و سیاسی و ئەفسانەیی لە نێوان كارەكان و ژیاننامەی “فرێدریش دۆرینمات” و “شێرزاد حەسەن”دا هەیە کە نیازمەندین یەکانگیری بکەین.

+دووەم بەشی: پرۆژەكە بە ناوی “كۆبانی”وە دەناسرێت، كە لە ساڵی (٢٠٢٢) مۆنیومێنتێكی بۆ دادەنرێت وەك هێمایەك بۆ وێرانكردنی “كۆبانی”‌ و ئەو جینۆسایدەی كە (دەوڵەتی ئیسلامی لە عیراق و شام/ داعش) ئەنجامیدا دژ بە “ئێزیدییەكان”. هەروەها بۆ یادەوەری قوربانیانی كوردستان }مۆنیومێنت{ێكی ئێلیكترۆنی دادەنرێت بە جۆرێك كە بتوانرێت لە دوورەوە ‘مۆنیومێنت’ەكە ببینرێت.

+سێهەم بەشی: پرۆژەكە لە ساڵی (٢٠٢٣)دا كە بەردوامی خۆی وەردەگرێت لەژێر ناوی “لۆزان”ەوەیە و جەخت لەسەر كاریگەرییەكانی پەیماننامەی “لۆزان” دەكات لەسەر ئاستی سیاسی و رەهەندە چارەنووسسازەکانی دیکە بۆ گەلی كوردستان. ئەم پرۆژەیەیان لە شێوەی گوتاربێژی و شانۆیی و نواندن ‌و هەروەها بە شێوەیەکی تۆکمە و دامەزراوییەوە مامەڵە لەتەك بنچینە و دەرئەنجامەكانی ئەو پەیماننامەیەدا دەكات. سەرەڕای ئەوەش کە ئەو کەیس و بابەتە دەخرێتە ڕوو كە ئاخۆ دەشێت رۆڵی “سویسرا” و “ئاوروپا” چلۆن دەبێت بۆ سەر لە نوێ‌ دیاریكردنی چارەنووسی ئایندە و داهاتووی كوردستان؟

(بەشی یەکەمی نمایش و چالاکییەکە لە “كۆبانی” و “هەولێر” رێکدەخرێت؛ هەروەها لە “سلێمانی”ش دیمەنەكانی شانۆگەرییەكە بە شێوەیەكی ئەوتۆ نمایش دەکرێن كە بتوانرێت لە لایەن تیمێكی دیاریكراوی ناوخۆیی و کوردستانییەوە لەو شوێنانەی کە لە ناو خاکی کوردستان هەڵیاندەبژێرین.. بە رێککەوتن؛ لە دوای ماوەیەكی كورتخایەنی پرۆڤەكاریی و مەشق و راهێنان بە ئاسانی مامەڵەیان لەتەكدا بكرێت بە نیازی سەرکەوتنی پرۆژەکەمان. بەرهەمهێنانەكە بەندە بە رێنماییەكانی نەخشەسازەکانی كولتووری بەو مەرجەی کە بەردەوامی بدات بە خۆی، ئەمەش گۆزەگۆز و گەشتكردنی ناپێویست كەم دەكاتەوە، لە هەمان کاتدا ئاڵوگۆڕێكی كولتووری ‌و پرۆسەیەكی راستەقینەی بەشداریكردن لەگەڵ دانیشتووانە ناوخۆییەكانی {کوردستان}دا دروست دەکەین کە ئاماژەکردنە بە سێگۆشەی ‘کۆماری هێلڤیتی’کە لە مێژووی “سویسرا” هەوڵێکی وا هەبووە کە دەستەڵاتێكی سێنتراڵ و ناوەندگەرا بەسەر هەموو سویسرا بسەپێنن. کە لە سەردەمانێکی زووتردا چەندین کانتۆنی لە خۆ گرتبوو کە لە ئۆتۆنۆمی خۆیان بەهرەمەند بوون، بەڵام لەژێر هاوپەیمانییەکی سەربازی لاوازدا، دواتر فرەنساوییەکان داگیری دەکەن و لەژێر هەمان ناودا کۆمارێکی چکۆلەیان بۆ ساز دەکەن و کە وەک هاوپەیمانی “فرەنسا” ئەو قەوارەیە جێگیر دەکرێت.

هەڵبەتە هەر کەسانێک مێژووی دێرینی ‘سویسرا’ و ‘کوردستان’ بخوێننەوە بەسەر ئەو راستییە تراژیدییەدا دەکەون کە بە درێژایی مێژووی دێرینی خۆیان بۆ چەندەها سەدە کەوتوونەتە بەر زەبری کاولکاری و داگیرکاری، بە لە بارچاوگرتنی دۆخی جیاواز و هەنووکەیی هەردوو لایەن.

www.maison-du-futur.ch
www.mesela.ch

---

دەعوەتنامەی کۆمەڵەی مێسێلا بۆ نووسەری بەڕێز شێرزاد حەسەن..

*ئازیزی رێزدار/ شێرزاد حسن

• ئێمە گروپێكی هونەریی و رەوتێكی روناكبیرین كە شوێنی سەرەكیمان “سویسرا”یە. یەكێك لە پرۆژەكانی داهاتوومان، كە لە خودی خۆیدا یەكێكە لە گرنگترین پرۆژەكانی ئێمە، بە هاوكاری رێكخراوێكی دیكەی “سویسرا”یی دەبێت بە ناوی (كۆمەڵەی مێسێلا /Verein Mesela ) كە بایەخ و تیشكۆی كارەكانی لەسەر ناوچەی “خۆرهەڵاتی ناوەندە” و بە تایبەتیش ‘كوردستان’.

پرۆژەكە كە بە ناوی “فریشتەیەک لە ‘بابل’ دادەبەزێت” کە رۆشنایی دەخاتە سەر كارێكی فرێدیریش دوێرنمات (Friedrich Durrenmatt) كە بە هەمان ناوونیشانە، هەروەها ئەو وەرگێڕانە نایابەی كە تۆ خستووتە بەرچاوی هەمووان. ئێمە لەگەڵ چەند هونەرمەندێكی “سویسرایی” و “كوردەیل”دا پلانی پرۆژەیەكی هێماگەری و رەمزی دادەنێین كە چالاکی نمایشی جۆراوجۆری تێدەکەوێت، سێمینار و دیالۆگی بازنەیی و پێشانگا و ئاهەنگی میوزیك و كۆنسێرت و چالاکی دیکە لە خۆدەگرێت و رۆشنایی دەخاتە سەر ژمارەیەك بابەتگەلی جیاواز، بەڵام هێندەی كە پەیوەندی بە شانۆگەری”فریشتەیەك لە ‘بابل’ دادەبەزێت”ەوە هەیە؛ لەوەدا درێغی ناکەین و هەوڵدەدەین کە ببێتە تەوەرێكی سەرەكی و چەقی رووداوەکە کە تۆی وەرگێڕ پشکی بەشداری دەبێت. لەتەک هاوپێچی ئەم ئیمەیڵە، تۆ ئاشنا دەبیت بە وردەکاری و ناسینی سەرتاپای پرۆژەكە.

بۆ كاركردن لەسەر ئەم بابەتە، ئێمە زۆر دڵخۆش و سوپاسگوزار دەبین ئەگەر بتوانین راستەوخۆ لەگەڵ تۆدا بدوێین. هەروەها ئێمە پێشنیاری گفتوگۆ و چاوپێكەوتنێكی ڤیدیۆیی دەكەین كە بە “ئۆنلاین” ساز بکرێت، دیارە زمانی ئینگلیزی دەبێت بە پردی لێکتێگەیشتنی نێوانمان کە ئەم بەڕێزانەن:-

• رێزدار ‘ساموئێل شڤارتز’: بەڕێوەبەری “ماڵی ئایندە: “Maison du Futur”
• رێزدار ‘لیۆپۆڵد هێلبیك’: شارەزای بواری ئەدەبیات.
• خاتوو ‘ئۆزڵەم یەشار’: یەكێك دامەزرێنەرانی “كۆمەڵەی مێسێلا / Mesela” هەروەها بەرپرسی پەیوەندییە گشتییەكانی نێوان سویسرا و كوردستان-ە.
• هەروەها خۆم، بەندە “كاثى لینز” كە بەرپرسی پەیوەندییە گشتییەكان و كار-رێكخستنەكانی “Maison du -Futur” ماڵی ئایندە”م.

خۆ ئەگەر بەو پێشنیارەی دیدار و لێدوانە دۆستانەیە قایل بوویت لەمەڕ”فریشتەیەك لە ‘بابل’ دادەبەزیوە”، هەروەها پشتگیریت لە پرۆژەكەمان، ئەوسا دەتوانین تاووتوێی بژاردەكان بكەین سەبارەت بە بەروار و كات بۆ کۆبوونەوەکانی هەموومان.

پێشەكی زۆر سوپاس بۆ وەبەرچاوگرتنتان.

لە “سویسرا”وە ئەوپەڕی هیوای سەركەوتن بۆ ئێوە دەخوازین.

(كاثى لێنز)