Skip to Content

بوون و ھەبوون.. ھیوا محەمەد ئەمین

بوون و ھەبوون.. ھیوا محەمەد ئەمین

Closed
by شوبات 2, 2022 General, Literature

پرسیارە گرنگ ، مانادار و ھەستیارەکان لەنێو ھەر کۆمەلگەیەک دا ھەمیشە لەڕێگە ی جیھانبینیی بۆ دنیا ی ( بوون ) ، دێنە نێو پڕۆسە ی ژیانەوە ! واتا چەندێک کۆمەڵگە کار لەسەر سەلماندن و چەسپاندن ی پرنسیپ ی ” بەبوونکردن ” ی تاک وەکو گرنگترین و ھەستیارترین دۆز ی نێو کۆمەڵگە بکات ، ئەوا ئەو کۆمەڵگەیە بەپێویست دەبێتە کۆمەڵگەیەک ی چالاک ، دامەزراو و زیندو . بەبوونکردن لێرە دا دەستپێکە بۆ بەواقیعیکردنی تاک لەنێو کۆمەڵگە دا ، نەک ئەنجام . ئامانجە بۆ بنیاتنان ی کۆمەڵگەیەک ی بەختەوەر و پایەدار ، نەک کەرەستەیەک . جەوھەر و کرۆک ی دنیابینیی بوون لەئاست ی تاک دا ، تێڕوانین و تێڕامانێکی شێواز شاقوڵییە ، کە لە ئاست ئەرک و بەرپرسیارێتیی خۆی دا کار ی قوڵ و بەپەرۆش لەسەر دیاریکردن ، سەلماندن و چەسپاندن ی پایە و بایەخ ی مرۆڤ بەگشتیی و تاکەکەس بەتایبەتیی ، لە ئاست ی کۆمەڵگە دا دەکات . بەھەمان شێوەش بوون و ڕۆڵ و کاریگەریی ئەو وەکو کەسایەتیەکی ئازاد ، خاوەن ئیرادە ، بنیاتنەر ، داھێنەر و سەربەخۆ دەسەلمێنێت . دۆز ی ” بوون ” ناوەندێک ی گرنگ و ھەستیارە بۆ سەرجەم باس و خواستەکان ی نێو کۆمەلگە ، کە زۆرێک لە دیدگە و کایە فەلسەفیی ، ئەدەبیی ، ھونەریی و مێژوییەکان کە ئامانج تیایان دا ئازادکردن ی مرۆڤە لە بەربەستەکان ، بەرەوخۆی کێش دەکات ! لێرە دا نمونەیەک بەئامانج دەگرم ، تاکو لەوڕێگەیەوە بتوانم مەفھوم و جیھانبینی دنیای ” بوون ” و پڕاکتیزەکردن ی پڕۆسە ی ( بەبوونکردن ) لەنێو کۆمەڵگە دا بەرجەستە بکەم
لە پڕۆگرام ی خوێندن ی پۆل ی یەکەم ی بنەڕەتیی وڵاتێک ی دیموکراسیی و پێشکەوتوو ی وەک ئەڵمانیا دا یەکەم وشە و ڕستە کە منداڵ ی پێئاشنا دەکرێت : ( من ، منم – تۆ ، تۆیت ) ە ! ئەم ڕستەیە لە ڕواڵەت دا منداڵانە یان زۆر سادە و ساکار دێتە پێش چاو و بەر زەینمان ، بەڵام لە ناوەڕۆک دا دەشێت فەلسەفەیەک ی گرنگ ی کۆمەڵایەتیی و مێژویەک ی پڕکێشە ، ئاڵۆزیی و ململانێی مرۆڤایەتیی تیای دا بەرجەستە بووبێت لە سادەترین شڕۆڤە و تێگەیشتن بۆ ئەو ڕستەیە ئەوەیە ، کە ھەم من بوونم ھەیە و ھەمیش تۆ . لێرە دا من – تۆ بەپێی سروشت ی مرۆڤایەتیی خۆیان ھەڵگری دوو جەمسەر ی ناکۆک و دژبەیەکن ، بەڵام پەیوەندیەکی دیالێکتیکیانە ھەردوولا ی دژبەیەک و ناکۆک پێکەوە گرێ دەدات.

لەنێوان من – تۆش دا بەڵام پرنسیپێک بوون ی ھەیە ، کە باوەڕبوون ، داننان و قبوڵکردنی یەکتریە وەکو واقیعێک ی تاکەکەسیی و کۆمەڵایەتیی لەنێو کۆمەڵگە دا . لەتێگەیشتن و تێڕامانێک ی دی بۆ ئەو دەربڕینە ئەوەیە ، کە ” من ” منێک ی جیاوازم و ” تۆ ” ش بەھەمان مەفھوم تۆیەکی جیاوازیت . لەنێوان من – تۆ ش دا دەشێت بەڵام توانا ی ئەوە ھەبێ ، کە سروشتی جیاوازییەکان بکرێنە خاڵ ی یەکانگیریی و ھاوبەش ، تاکو لەڕێگەیانەوە ئەو ئامانج و ئەنجامانە بەدەستبێت کە بەلایەنی کەمەوە بتوانن دوو دراوسێ ی باش بۆیەکتری بن . واتا کێشانکێش ، جەمسەربەندیی و سروشت ی جیاوازیی و ململانێکانی من – تۆ دەشێت و دەگونجێت کە بکرێنە بنەمایەک ی پتەو ، بەڵام زۆر سادە بۆ پێکەوەژیانێک ی ڕاستەقینە و ئاشتیانە لە چوارچێوەی ھەر کۆمەڵگەیەک دا . کار و ئەرکی کۆمەڵگە ی دیموکراتیی و شارستانیی ، جەختکردن و پێداگیرییە لەسەر بنیاتنان و دروستکردنی کەسایەتیی و سەلماندن ی بوونی( من ) وەک ناوەندێک ی گرنگ لەنێو کۆمەڵگە دا . کۆمەڵگەیەک ی لەوجۆرەش ، بەپێویست توانا ی ئەوەی دەبێت ھەبێ ، کە بوون ی من و بنیات ی کەسایەتیی من وەک بوون و کەسایەتیەکی ئازاد ، سەربەخۆ ، خاوەن ئیرادە ، چالاک ، بەرھەمدار ، داھێنەر و ڕۆڵبگێڕ ئاوێتە بە دنیابینیی و کۆی دەزگا و دەمەزراوەکانی خۆی بکات ، تاکو زەمینە ی ئەوە بڕەخسێت کە کۆ ی سیستەم ی سیاسیی ، ئابوریی ، کۆمەڵایەتیی و ڕۆشنبیریەکان بخرێنە خزمەت بەرژەوەندیی من و ھەر تاکێک ی وەکو منەوە .
بچوککردنەوە و ئاراستەکردنی کۆمەڵگە و کۆی ئەو سیستەم و دامەزراوانە تاکو ڕادە و ئاستی ئەوەی کە تاک گرنگترین و شایستەترین بەشی کۆمەڵگەیە ، دەشێت باشترین مێتۆدێک بێت بۆ پاراستن ، سەلماندن و چەسپاندنی من و بوونی من وەک تاکێک ، و دەستەبەرکردن ی مافەکانی ھەر تاکێک ی تر و پاراستن ی ھاوسەنگیی ئاساییش و ئارامیی بۆ سەرجەم کۆمەڵگە . لە ھەلومەرجێک ی وەھا دا تاک دەبێتە بوونێک ی ڕیالیستیی و خاوەن ڕۆحێک ی ئازاد ، مانادار ، کرۆکدار و مێژویی ، لە ھەمان کاتیش دا فاکتەرێک ی گرنگ و کاریگەر بۆ گۆڕینی کۆمەڵگە . بەرھەمھێنان ی مرۆڤ ی ئازاد ، دروستکردن ی خەون و ئیرادەیە لە بوون ی کەسایەتیی ئەو دا ، مرۆڤ ی ئازاد کاتێک لە ناخ و ویژدانی دا خەونێک چەکەرە دەکات ، ئەوا خەونی ئەو خەونێک دەبێت بۆ ژینگە ، خزمەت بە نیشتیمان ، دادپەروەریی ، ئازادیی ، پاراستنی ماف ی مرۆڤ و ڕێزگرتن بۆ ژن و منداڵ و ….تاد

لەپەیوەست بەو بابەتە دا، کۆپلە شیعرێکی شەھید مەلا عەلی بەناو ی ( سێدارە ) دەکەینە نمونەیەک بۆ پێشاندان و بەرجەستەکردن ی ئەو خەسڵەت ، خەون و ڕۆح ی ئازادە ی کە شاعیر ی لەسێدارەدراو لە بوون ی کەسایەتیی ڕاناو ی ” من ” دا دەخوازێت وەسفی بکات:

بەشم چونکە مردنی ناوجێ نیە
شادم کە تا دواھەناسەش بەپێوەم
مەرگی ئاوا ناگۆڕمەوە بە سەد ژین
ژینێ سەرم بۆ دوژمن بێ بە پەرژین
سەربەرزیە کە پێڵاوم ئەبینم
بەسەر سەری دوژمنەوە لەبەرزین


لێرە دا شاعیر باس لە دوو دنیا ی جیاواز ی ” ژیان ” و ” بوون ” دەکات ، ژیانێک کە بۆ ھەمووانە و دەبێت لەپێناوی جوانکردن و بەخشینی مانا و ناوەڕۆکێک پێی ، قوربانی بدەیت ، بوونێکیش کە پێویستە لە ناخ و کەسایەتیی ” من ” دا خەسڵەت ی مرۆڤێک ی ئازاد ، بەئاگا ، ژیاندۆست و خۆنەویست ، کە ناخوازێت ژیانێک ی پوچ ، بێناوەڕۆک و بێخەسڵەت بژێت ، بەرجەستە بکات . لێرە دا دەگەینە ئەو ئەنجامە ی ، کە جیھان ی ( بوون ) لە گۆشەنیگا و ڕۆژنە ی فەلسەفە ی کۆمەڵایەتیی و مرۆڤایەتیی دا ، جیھانێکە کە مرۆڤ بە خەسڵەت ی ڕەوشت ، پاکیی ، وەفا ، خەون ، ھەڵوێست ، ڕۆح ی ئازاد و ھەست ی مرۆڤبوون بارگاویی دەکات . بێبایەخکردن و بێکاریگەرکردن ی فەلسەفە ی بەبوونکردن ی تاک و کەسایەتیی تاک لە کۆمەڵگە دا ، زەمینە ساز دەکات بۆ بچوککردنەوە و بێبەھاکردن ی من ی تاک ، تاکو ڕادە و ئاست ی کەسایەتیەک ی لاواز ، بێبایەخ ، بێبەرھەم ، فەرامۆشکراو ، بەکاربەر ، بێکرۆک ، بەپاشکۆکراو ، بەکەرەستەکراو و بەدیسپلینکراو . زەمینەسازبوون بۆ بنیاتنان ی کۆمەڵگەیەک ، کە تاک تیای دا بێبەھا ، بێکاریگەر و خاڵیی لە ڕۆح ی ئازاد و ئیرادە بکرێت ، ئەوا ئەو کۆمەڵگەیە دەبێتە جەستەیەکی بێگیان ، کە لە دواجار دا و بەتێپەڕبوون ی کات کۆتایی بەبوونی خۆی و ڕۆژگاری خۆی دەھێنێت . ماک یان ھۆکاری سازبوونی ئەم زەمینەیەش ھاوجووت و ھاوتەریبە لەگەڵ سەرھەڵدان و ھاتنەکایە ی جیھانێک کە ڕێک ناتەبا و دژبەر ی جیھان ی بوونە ، ئەویش جیھان و دنیابینیی ( ھەبوون )ە.

ھەبوون لە سادەترین پێناسە و واتا دا، بریتیە لە ھەر شتێک ی مادیی کە مرۆڤ ئارەزو ی ھەبوون ی دەکات . شێواز ی تێڕوانین و تێڕامانی دنیابینیی جیھان ی ( ھەبوون ) شێوازێک ی ئاسۆییە کە یەک بوعد و تاکلایەنانە بۆ بوون ، ناخ ی کەسایەتیی مرۆڤ ، کۆمەڵگە، مێژو و دیاردە کۆمەڵایەتییەکان ، دەڕوانێت . لێرە دا ژیان وەک ھونەرێک وایە و ھەر جیھان و دنیابینییەک بەجۆرێک لێیدەڕوانێت و مامەڵە ی لەگەڵ دا دەکات ! مامەڵە ی دنیابینیی بوون گەڕانە بەدوای دیوە ستاتیکیی و ڕوناکیەکەی مرۆڤ ، واتا ئەو خەسڵەتە مرۆڤایەتیی و مۆڕالییە ی ، کە پێویستە کەسایەتیی مرۆڤی لەسەر بنیاتنرابێت . بوونی خەسڵەتێکی وەھایشە کە دەتوانێت کۆمەڵگە ئاراستە ی ئارامیی و بەختەوەریی بکات . دنیابینیی ھەبوون بەڵام لەسەر ( شت ) ەکانە ، واتا ئەو شتە مادیانە ی کە مرۆڤ بێبڕانەوە و بێکۆتا ئارەزوی خاوەندارێتیان دەکات . کورتکردنەوە و ساخکردنەوەی ڕۆح ، کرۆک ، ئیرادە ، ڕەوشت و بەھا ی مڕۆڤ لە دنیا ی بازاڕ و خاوەندارێتیی دا ، جگە لە کردنی مرۆڤ بەکۆیلەیەکی دنیا ی بازاڕ ھیچی تر بەباڵای دا نابڕدرێت .
ئەگەرچی دنیا ی ھەبوون خاوەنی تێڕوانین و تێڕامانێک ی سادە ، ڕوکەش ، تەمبەڵ و بێخەسڵەتە بۆ گشت کۆمەڵگە و کۆ ی مرۆڤایەتیی ، بەڵام ھێز ، تین و گوڕی ئەوەی تێدا ھەیە ، کە دەرگا ی جیھانێکی ئاڵۆز ، کێشەدار و شێواو بەڕوو ی کۆمەڵگە دا واڵا بکات ، بەجۆرێک کە مرۆڤ ئاسان نەبێت بە شەقڵ و خەسڵەتی خۆیەوە توانای بەدەستھێنانی ھێز و ڕۆڵگێڕانی ھەبێت .
جیھان ی ( ھەبوون ) لە دید و تێڕوانینی خۆی دا بۆ کۆمەلگە و مرۆڤایەتیی ، کار لەسەر بنیاتنانی کۆمەڵگەیەک دەکات ، کە لەسەر سێ ستون و پایە ی موڵکدارێتیی ، دەستەڵات و قازانج بنیاتنراوە . لێرە دا تۆ چەندێک لە ڕوبەر و پانتایی دنیا ی ھەبوون دا توانا و وزە ی خۆت بەگەڕبخەیت ، ھێندەش دەتوانیت دەستەڵات لەنێو کۆمەڵگە دا بەدەستبھێنیت . دەستەڵات بەڵام بۆئەوەی بەردەوامیی بەخۆی بدات ، دەبێت ھەم خاوەنی پاشخانێک لە دنیای فەلسەفەی ھەبوون بێت ھەمیش خاوەنی بازاڕێک ی سیاسیی و ئابوریی بێت ، ئاش ی ئەم بازاڕەش تەنیا بە باراشی سەرمایە و قازانج ھەڵدەسوڕێت . ئەم ھاوکێشەیە دەمانگەێنێتە ئەو باوەڕ و ئەنجامە ی ، کە ئەگەر بخوازیت چەندێک بەختەوەر و ئاسودە بیت ، دەبێت بەھەمان بڕ و ئەندازەش خاوەن ی موڵک و سامان بیت ؟! پرسیارە گرنگەکە لێرە دا بەڵام ئەوەیە کە ، ئایا بەڕاستیی خەرمانێک لە پارە و سامان دەتوانێت مرۆڤ ئاراستە ی دنیا ی خۆشبەختیی و بەختەوەریی بکات ؟! کێشە ، گرفت و ئاڵۆزییەکە لێرە دا ئەوە نیە کە وەڵام بە بەڵێ یان نەخێر بێت ، بەڵکو لە دوورکەوتنەوە ، نائامادەیی و شوێنبزربوونی دنیا ی بوون و پڕۆسە ی بەبوونکردنی مرۆڤە لە واقیعی کۆمەڵگە دا. ئاڵۆزیی و گرفتێک ی دی لە جیھان و دنیابینیی ( ھەبوون ) دا ئەوەیە ، کە چەندێک خواست و ئیشتیھا بۆبەدەستھێنان ی دنیای ( ھەبوون ) زیاتر بێت ، بەھەمان ئەندازەش ڕۆحیەتی مرۆڤبوون ، و نرخ و پێگە ی عەقڵ و ئاوەزیش دادەبەزنە ئاستێک ی نزم لە جیھان ی غەریزەکان . ئالێرەدایە کە دەبێت ئیدی زەنگ ی مەترسیەکان لەسەر پاشەڕۆژ ی تاک و کۆمەڵگە لە ھۆش ، ئاوەز و بوونی ئێمە دا بزرنگێتەوە ! ئا لەم وەرچەرخانە مێژوییەدایە ، کە خۆر ی دنیای من وەک بوونێک ی مۆڕالیی ، گرنگ و شایستە لە ئاسۆوە ئاودیوی دنیای تاریک ی جیھانی ( ھەبوون ) دەبێت !! لەسەرھەڵدان ی ڕۆژگارێکی وەھادایە ، کە ” من ” ی کاریگەر ، داھێنەر و خاوەن ئیرادە و ڕۆح ی ئازاد دەبێتە کاراکتەرێکی بێڕۆح ، بەکاربەر ، کۆیلە و بێئیرادە . مەترسیدارترین قۆناخی مێژویی ھەر کۆمەڵگە و شارستانێتیەک لەوێ دا دەستپێدەکات ، کە جیھان ی ” ھەبوون ” باڵادەستیی و دەستەڵاتی خۆی بەسەر کۆ ی کایە و جومگەکانی جیھانی ( بوون ) دا بسەپێنێت . شێرکۆ بێکەس لە قەسیدە ی ” ئێستا کچێک نیشتیمانمە ” دا ئاماژە بۆ ئەو مۆتەکەیە ی جیھان ی ( ھەبوون ) دەکات ، و لە جەستە ، ڕۆح و ناخ ی کۆمەڵگە ی کورد لە باشور ی کوردستان دا بەرجەستەی دەکات :

ئەوا ئەمڕۆش پێڵاو ی لاستیک زێڕینە و
ڕوبار ئەکڕێ و
شاخ ئەفرۆشێ و
ئەیەوێ دەریاچە قوت دا و .
تەماعی کردۆتە مانگ و
داوادەکا بۆی داگرن


لەم ھاوکێشە و جیھانە ترسناک و نوێیە دا مرۆڤ ی ئالودەبوو بە دنیا ی ( ھەبوون ) ، ناتوانێت خاوەنی ھیچ ئامانج و مۆڕاڵ یان خەونێک بۆ مرۆڤایەتیی بێت ! مەفھومی ” من ، منم – تۆ ، تۆیت ” چیتر بایەخ ، گرنگیی و کاریگەریی خۆی وەکو بەھایەکی مرۆڤایەتیی ، ئەخلاقیی ، مێژویی و یاسایی لەدەستدەدات ! چ ” تۆ ” یان ” من ” وەک تاک ، کەسایەتیی و مرۆڤێکی سروشتیی ، سەربەخۆ و خاوەن ڕەوشت و ئاکار ی بەرز و باڵا دەبنە موڵک و خاوەندارێتیی ئەوانی دی ، و لەوەش ترسناکتر ئاوێتە و بارگاویی بە جیھان ی پوچ ، بێناوەڕۆک ، بێڕۆح و بێمانا ی دنیا ی ( ھەبوون ) دەبن . مەترسیەکان ی دنیا و جیھانبینیی ھەبوون تەنیا لەچوارچێوە ی موڵکدارێتیی دنیا ی ” شتەکان ” دا نیە ، بەڵکو لەوێدایە کەدەستەڵات بەدەستدەھێنێت ، دەستەڵاتێک ، کە نەک ” تۆ ” یاخود ” من ” وەک تاک ، کەسایەتیی و مرۆڤێک ، بەڵکو سەرجەم ڕەگەز ، پێکھاتە ژیاریی و سامانە مەعنەوییەکانی کۆمەڵگەش وەکو ڕەوشت ، کردار ، ئەڤین و ئەڤینداریی ، ئیرادە ، ماف ، ئیمان و ئیماندارێتیی ، شەڕع و ئایین ، زانین و زانیاریی ، ھونەر ، ئەدەب ، داد و دادگەریی ، و تەنانەت مێژو ، شارستانێتیی و سەروەرییەکانی کۆمەڵگەش دەخاتە ژێر ڕکێف و کاریگەریی جیھان ی ( ھەبوون ) ەوە . کۆمەڵگە ی کورد لە باشور ی کوردستان ڕێک لە بار و دۆخێک ی وەھا دا ڕۆژگار ی خۆی بەڕێدەکات . نابێت پێمان سەیر و سەرسوڕمان بێت ، کە لە جیھانبینیی و دنیا ی ” ھەبوون ” دا کە کوڕە مەسئولێک ی دەوڵەمەند و ساماندار داوا لە کچێک بکات کە دانەوێتەوە و پێڵاوەکانی ماچ بکات . واتا کێشە ی مرۆڤ ی کورد لەمڕۆ دا بەتەنیا ھێندە نیە کە برسیی و نەبووە ، بەڵکو لەوەش خراپتر و کارەساتبارتر ئەوەیە ، کە پێناسە ، بوون ، بەھا و ڕوناکاییی ئەو وەک تاک و کەسایەتییەکی ئازاد ، خاوەن ئیرادە ، بەھرەدار ، داھێنەر و خاوەن ڕەوشتڕی بەرز و باڵا ، بێبایەخ دەکرێت و ماڵئاوایی لە دنیا ی ” بوون ” دەکات ! لە دنیا ی ” ھەبوون “یش دا فەرامۆش دەکرێت و بۆ دواجاریش ئەستێرە ی درەوشاوە ی دنیا ی ” بوون ” ی ئەو دەکوژێتەوە .


ھیوا محەمەد ئەمین
22.1.2022

mm

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.

Previous
Next
Kurdish