ئامانجە ترسناکەکانی پوتین… ئاوات ئەسعەدی
داوا، یان بە زمانێکی رۆشنتر، پڕوپاگەندی روسیا سەبارەت بە “مافی ڕەوا”ی ئەو ووڵاتە، لە “دوورخستنەوەی ناتۆ لە سنوورەکانی”، کەم و زۆر بوونەتە بابەتێک، کە نەک هەر بووەتە پاساو دانەوەی شەڕی دەسدرێژکارانە بۆ سەر ئۆکرانیای لێقەوماو، بەڵکو بووەتە ئەوەی ناتۆ و رۆژئاوا بخرێنە بەر رێژنەی رەخنە، تەنانەت بگاتە ئەوەی، “بەشێک” لە تاوانی ئەم جەنگەی ئیستەی پوتین دژ بە ئۆکرانیا، بخرێتە ئەستۆی رۆژئاوا.
ئەم لێکدانەوە چاوپۆشی لە زۆر شتی گرنگ ئەکات و بێدەنگە لە ئاستی گەلێ ڕاستی تردا.
لە سەرەتاوە سەبارەت بە روسیاوە ناکرێت ئەمانە لەبیر بکرێن: لە پاش دوەم جەنگی جیهان یەکێتی سۆڤیەت، نەک رۆژئاوا، ببوە بەڵایەکی زۆر گەورە بۆ هەموو وڵاتانی رۆژهەڵاتی ئەوروپا و کەسیش گومانی لەوە نیە، کە “هەموو ئازادیەکی” لێ زەوتکردبوون.. تاوانەکانی سۆڤیەت لە بەرلین لە 1953، لە بودابێست لە 1956 لە پراگ لە 1968 لەبیرناکرێن… هی تریش هەن.
جا کەسێک روخانی ئەو سیستەمە تیرۆرەی یەکێتی سۆڤیەتی دژ بە ئازادی مرۆڤ بە “گەورەترین کارەساتی گیوسیاسی سەدەی بیستەم” ناوببات، (ئەمە وتەی ڤلادیمیر پۆتین خۆیەتی) بێگومان بەدوای شتی ترەوەیە نەک ئاسایشی وڵاتەکەی، نەک سنورەکانی ناتۆ.
کێشەیەکی ترسناکیش لەم گۆشە نیگایەوە ئەوەیە، وەک چاودێرێکی روسی ڤلادیسلاڤ ئێنۆسێمت ئەڵێت: زۆرینەی گەلی روسیا بیری ئیمپریالیستانەی هەیەو، هەر وەک پوتین، ئۆکرانیا بە خاکی خۆیان ئەزانن. پوتینیش خۆی چەندین جار دووپاتی کردۆتەوە بەشێوەیەک لە شێوەکان، کە ئۆکرانیا، کەمو زۆر، مافی دەوڵەتبوونیان “نیە”.
ئەو داوایەی پوتین خستبویە بەردەم ناتۆ لە دیسەمبەری 2021، نەک تەنیا رەتکردنەوەی داوای ئۆکرانیا بوو لە بوونی بە ئەندام لە ناتۆ، بەڵکو وەرنەگرتنی فنلەندەو سویدیشی گرتبووە خۆ! ئەمەو سەرەڕای داوای گەڕانەوەی هەیکەلیەتی ناتۆ لە ئەوروپا بۆ ساڵانی 1997. لەمانەش پڕرووتر ئەو خاڵە بوو، کە ئەم داوایانە لە روانگەی مۆسکۆوە بابەتی “گفتوگۆکردن نین”. بەڵکو وەک فەرمانێک وا بن بەسەر ناتۆیا، کە ئەبێت جێبەجێ بکرێن. ئەگەر نا، ئەوا روسیا پەنا ئەباتە بەر “هۆکارە سەربازی و تەکنیکیەکان”. واتە هەر لەسەرەتاوە پوتین مەبەستی شەڕ و پەلاماردان بوو. بۆیەش هەندێ لە داواکانی تەعجیزی بن بەهەموو واتایەکی وشە. تەنانەت ئەم داوایەی پوتین دوو رۆژ دوای گەیاندنی بە ناتۆ بەدەستی قەستی مۆسکۆ بڵاوی کردەوە.
ئەم داوایە هەر لەناوەڕۆکدا چەندین پێشێلکردنی لە خۆگرتبوو. گرنگتریان سەبارەت بە ئۆکرانیاوە بوو: بە پێی رێکەوتنامەی بۆداپێستی 1994 روسیا و وڵاتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاو بەریتانیا تەئمینی ئەوەیان دابوو بەو وڵاتە، کە بە تەسلیم کردنی چەکە ئەتۆمیەکانی سۆڤیەت بە روسیا “سەروەری و سنوورەکانی” بپارێزرێن. ئەم کارە کاتی خۆی بێ هیچ کێشەیەک دوایی هات… کەچی ئۆکرانیا هەر لە 2014 راستەخۆ دووچاری دەستدرێژی مۆسکۆ بوو، ئەویش بە داگیرکردنی دورگەی قرم و لکانی بەزۆری ی ئەو دورگەیە بە روسیاوە. ئەمەش پێشێلکردنێکی قورسی قانونی نێودەوڵەتی بوو.
ئەمە لە کاتێکدا کە ئۆکرانیا هیچ کاتێک مەترسی نەبووەو نیەو ناشبێت بۆ روسیای خاوەن چەکی ئەتۆمی و خاوەن گەورەترین رووبەری سەر ئەم زەویە.
لەمەش بترازێت بە پێی رێکەتنامەی ناتۆ و روسیای ساڵی 1997 ناتۆ پابەندی ئەوەبوو، بەرژەوەندیەکانی روسیا لە رووی ئاسایشەوە لەبەرچاوبگرێت و یەکەی سەربازی گەورەو، بە شێوەی بەردەوام، لە وڵاتانی ئەندامی پێشووتری پەیمانی وارشۆ دانەنێت، جگە لە یەکەکانی eFP، کە هەرگیز نەبونەتە مایەی هەرەشە بۆ روسیا.
کەواتە هیچ شتێک لە ئارادا نیە، کە ناتۆ لەئاستی روسیا پێشێلکاری کردبێت و ببێتە پاساوێک بۆ دەستدرێژی پوتین بۆ سەر ئۆکرانیا. ئۆکرانیا یەکەم وێستگەی پەلاماری روسیای پوتین نیە. هەر ئەم پوتینەش بوو، کە لە 2008 سنورە نێودەوڵەتیەکانی بەزاندو، پەلاماری گورجستانی داو، خوێنی پتر لە 1500 مرۆڤ رژێنرا. با کارەساتی گەلانی کەفکاس لە سیاسەتی دڕندایەتی روسیا لەناوەوەی سنوورەکانی روسیا “لەولاوە بوەستن”…
پوتین بە پەلاماردانی ئۆکرانیا، شتێکی دیکەشی ئیسپات کرد، کە هیچ ئیعتیبارێک بۆ ئەڵمانیا و فەرەنسە لە ئەوروپا دانانێت. بەرلین و پاریس خاوەنی پرۆسەی ئاشتی ئۆکرانیا “مینسک” بوون.
رەفتاری پوتین هاڵاوێکی گەورەی دیکەشی لێوەدێت: “دروسکردنەوەی زلهێزیتی روسیای” یان وەک لەسەروە ئاماژەمان پێدا، ئیمپریالی روسی بەو بڕوایەی، کە بشتوانێت ببێتە جەمسەرێکی هاوچاو لە بەرامبەر ئەمریکا و ئەورپا. ئەمەش بێگومان وەک سیستەمێکی دیکتاتۆری و دژ بەئازادی رۆژئاوا. مۆسکۆ لەم هەنگاوەیدا لەو رووەوە “سەرکەوتووە”، کە سێ لە دڕندەترین رژێمەکانی جیهان (سوریا و بێلاروس و کۆریای باکوور) چەپڵەی بۆ لێدەدەن. هەروەها “نەیاران”ی رۆژئاواش، بەتایبەتیش سیستەمە ئیستیبدادیەکان، لەبەر هەر هۆیەک بێت، لەوەیە ئامانجێکی وای پوتین بە کارێکی باش بزانن. هەڵوێستی چین و هیندستانیش وا ئاسان نابێت بۆ روسیا بۆ ئەم بابەتە.
لایەنێکی دیکەی پەلاماردانی ئۆکرانیا پەیوەندی بە عەقلیەتی سیستەمەکەوە هەیە. بۆ پۆتین هەر سیستەمێک، کە تۆزقالێک بۆنی ئازادی و دیموکراتیەتی لێوە بێت، خەتەرناکە. ئۆکرانیاش بەو رێگەوەیە.
ئەو سیستەمەی پوتین هەوڵی بۆ ئەدات، بەلایەنی کەمەوە، سیستەمێکە بە توندی دژی بیرورای جیاوازە: تەنیا دۆست و دوژمن هەیە لەو سیستەمەدا. ئەو کەسانەی لەگەڵ سیاسەتی پۆتین نین، پوتین بە کەسانی “بێفەڕ و خاین” دایان ئەنێت، وەک “مێشولەیەک، کە بەهەڵە هاتبێتنە سەر لێوی مرۆڤ و بە ئاسانی تفیان لێبکرێت.” ئەمە قسەی پۆتین خۆیەتی. داوای لێبوردن لە خوێنەر ئەکەم لە نووسینەوەی ئەم رستە ناشیرینە. بەڵام هەڵە نیە، ماهیەتی پوتین بناسرێت.
سەبارەت بە ناتۆشەوە سێ خاڵ شایستەی ئاماژەپێدانن:
- مێژووی هاوچەرخی ناتۆ مێژووی چەوساندەوەی ئەندامەکانی نیە و نەبوە. هیچ کاتێک ناتۆ لە ئەوروپا روداوێکی وا خوێناوی تۆمارنەکردووە، کە وڵاتێکی “زلهێز” لە کاروباری ناوخۆی وڵاتانی ئەندامیدا دەستێوەبگلێنی. یاخود بە زۆری هێز دەسەڵات بگۆرێت.
- تەنیا و تەنیا ترسە لە روسیا، کە پاڵ بە وڵاتانی ئەوروپاوە بنێت، ببنە ئەندامی ناتۆ، نەک مەترسی بێت لە ئەمریکا. تەنانەت وڵاتانی بێلایەنیش، وەک فنلەندە و سوید، ئێستە بیر لە بوونە ئەندامی ناتۆ ئەکەنەوە. چونکە روسیا “ئەمانی نیە”.
- ناتۆ هاوپەیمانێتێکی بەرگریکەرە نەک هێرشبەر. بۆ روونکردنەوەی ئەم خاڵە پێم چاکە ئاماژە بە شتێک بدەم: تورکیا، کە بێشک تاریکترین پەڵەی ئەندامانی ناتۆیەو دەوڵەتێکی شەڕخوازەو دیموکراتیش نیە، ئەمەش بە پێچەوانەی 29 ئەندامەکەی دیکە، کاتێ کە لە مانگی دووی 2020 پتر لە 30 سەربازی لە نزیک ئیدلبی سوریا تیاچوون، بۆی نەبوو داوای خستنە کاری ماددی 5 پەیمانی ناتۆ بدات و بەمەش ئەندامان لە شەڕە خوێناوی و دڕندانەکەیەوە بگلێنێ. چونکە سەربازەکان لە دەرەوی سنوورەکانی تورکیادا کارا بوون، نەک ناو سنوورەکانی تورکیا.
میکائیل گۆربەتشۆف لە ساڵی 2019 بە سەرۆکی ئەو دەمەی ئەڵمانیا، کریستیان ڤۆلف، ی راگەیاندبوو، کە دەسەڵاتدارانی روسیا “یادەوەریەکانی ستالین دێننەوەو خەریکن، دەوری ئەو دیکتاتۆرە چەواشە بکەنەوە.” لای کەس شاراوە نیە: ستالین دیکتاتۆرێکی دڕندەو مرۆڤ کوژ بوو. جا تۆ بڵێیت، لە خۆڕایی بووبێت، کە سەرۆکی ئەمریکای ئیستە، جۆ بایدن، لە کاتی دەسەڵاتگرتنیدا لە گفتوگۆیەکدا لەگەڵ کەنالی ABC بە خۆڕایی پوتینی بە “پیاکوژ” ناوبردبێت؟
ئامانجی فراوانخوازی وشەرخوازی و دیکتاتۆریەتی پوتین مەترسیەکی جیدین بۆ ئاسایشی ئەوروپا و تارادەیەکیش بۆ جیهان.
Dengekan
دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.
