Skip to Content

‎دیموکراسی وەک خەونی دونیاکەمان …  چالاک ئـاغجەلەری

‎دیموکراسی وەک خەونی دونیاکەمان … چالاک ئـاغجەلەری

Closed
by ئازار 22, 2017 General

‎بۆ خۆی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە ڕووی جیو سیاسیەوە زادەی ڕوخانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی بوو لە كێشانی ھێڵە سیاسیەكانی نێوانیاندا ، تەنها هۆكار گەڕانەوە بۆ بەرژەوەندی ووڵاتە سەركەتوەكان بەولاوە لە دروستكردنی دەوڵەتی نەتەوە لە ناوچەکە ،خواستەكانی تر كەمتر بە هەند وەرگیرا لە پەیوەند بەو ماڵە سیاسیە نوێیانە .

‎ئەگەر یونانی كۆن و سپارتا بە هەنگاوە
سەرەتاییەكانی سیستەمی دیموكراسی ڕۆژئاوا هەژماربكرێت ،كەواتە ئەو دیوی شارستانیەتی میزۆبۆتامیاش بۆ ڕۆژهەڵات دەكرێت بەسەرتایەكی كۆتایی داری كۆمەلگەی شرق بە نزیكایەتی لە دیموكراسی ببینرێ(پیتەر ڕۆدۆڵفی دانیمارکی) پشت ڕاستی ئەو ڕەوتەی كردۆتەوە لە پەیوەند بەم پرسە.

کاتێک ئـەماشای دوو ڕەھەندی ڕوحی ،شارستانیەتی . فەلسەفی جیاوازی کرستیانیتی ڕۆژئـاوا و ئـیسلامی ڕۆژھەڵات دەکەین ، لە ڕووی سوسیوڵۆژیەوە ھەڵمژین و تێکەڵ بوون و کار کردن بە یەک تێرمی سیاسی بۆ بەشەریەت ھێند سانا بە جوڵە ناکەوەێت لە کاتێکدا پێکدادانی ئـەم دوو جێکەوتە شارستانیە ھەموو کات بە شێوەی جیاواز دژ بەیەک ڕەوتە مەعرفیەکانیان جوڵاندوە ، دیموکراسیش وەک میتۆدێک یان مۆدیڵێک کە ڕۆژئـاوا بە جوڵەی خستوە لە کۆمەڵگەیەکی کراوە و سێکۆلار کاری پێدەکەن ، ئـەستەمتر ئـەم کاروانە بەڕێدەکەوێت لە جیھانێک تا ئـەم ساتەش ناوەندێتی ڕاھای ئـایدۆڵۆژی و قەیرانی کرانەوەی کۆمەڵگاکەی بە شکڵە سێکۆلارستیەکەی نەبۆتە خواستی گشتی.

ئـەگەر بێت و ھەمان خواست بۆ سیستەمی سیاسی ( دیموکراسی) بکەنە نێو گێژەنگی مێنتاڵتی ناسیونالستی شەرقی جیا لە دەقی ئـەو سیستەمە لەسەر پەیڕەوی پارتە سیاسیەکانیان دەنوسرێتەوە بەمەبەستی بۆندارکردنی ڕوئـیای سیاسی لە پەیوەند بە گەوجاندنی کۆمەڵگە و تەحرش کردن بە ناو ناوبانگ دەقەکانی سیستەمەکە ھیچ شوێنێکی تری نیە بۆ پێناسەکردن، وەک دیارە دروست بوونی زۆرێک لە قەوارە سیاسیەکانی ڕۆژھەڵات لەسەر خواستی بەرژەوەندیەکانی ووڵاتانی سەرکەوتو لە جەنگی جیھانی یەکەم دامەزراون ، ئـەوەی ئـامادەی بڕیاری ئـەو چارەنوسە سیاسیانە نەبوو کۆمەڵگەبوو، ھەر بۆیە زادەی دروستکردنی دەوڵەت بۆ بەرژەوەندی ھێزێکی دەست ڕۆیشتوو ھەر دەسەڵاتێکی تۆتالیتاری دەستگیر دەبێت، ھەناسەیەک کە لە بنەچەدا خێنکێنرا دەسەڵات و ھێزی گەل بوو ، دیموکراتیەتیش پێویستی بەم ھێزەیە کە ھەر لەسەرەتاوە ئـامادەی نەبووە، وەک لە پێشتر سەرنجم پێدا.

بەدوای ئـەو ڕوداوەدا( جەنگی جیھانی یەکەم و دەرھاویشتەکانی) ھەڵپەکردن بۆ دەسەڵات لە ژێی ناوی ناسیونالیستی نەژادی و ئـاینی و تەنانەت چەپگەریش بەشێک بوون لەو شەپۆلە سیاسیانەی خۆرھەڵاتی ناوەڕاست پێدا گوزەرری کرد ، ئـەتواننین بڵێین زۆربەی شۆڕشەکانی ناوچەکە لە گۆڕینی دەموچاوەکان ومۆدیلێکی نوێ لەسەرکوتکردن و خۆسەپاندن زیاتر ھیچ داھاتێکی سیاسی ، فەرھەنگی ، ئـابوری نەبوونە ھۆکاری ژیانەوەی کۆمەڵگەی ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاست، ھەموو ئـەم ڕووداوە مێژوویانە تارماییەکانی تۆختر کردوە و خەڵکی ئـاوێزانی دونیای یەئـس و بێ ئـومێدی کرد ، تەنھا و تەنھا ئـانارکیەکان بوونە براوەی ڕۆژگارەکە، شتێک کە ناوی پێشکەوتنی بەشەریەتی شەرقە لە چواچێوەی ژیان لەگەڵ مێژوو و کەلتور ، ڕقی نەژادی و ئـاینی بەرامبەر ھاونیشتمانەکەی زیاتر تێپەڕی نەکرد ، دروست بوونی دەوڵەتی جوو( ئـیسرائـیل)ش وەک نموونەیەکی زیندوو بۆ دەسەڵاتی ناسیونالیستی نەژادی و دینی ناوچەکە(عەرەبی بەتایبەتر) مکۆمکردنی پێگەی سیاسی و ناوەندێتی دەسەڵاتی ڕەھا قوڵترکردوە ، ئـەوەی بە کۆتا ھات ئـازادی تاک و بڕیاری خەڵک بوو.

فەراغی یاسا و ئـیغتیسابی دەسەڵات لەلایەن ڕەقەمەکانەوە بە ھۆکاری پاراستنی ئـاسایش لە تەواوی جومگەکانی دەوڵەتداری ھۆکارێکی دورستکراوی تربوو بۆ سەرکوتی جەماوەر و شەقامەکەی ، مرۆڤ کاتێک قسە لەسەر دەسەڵاتی گەل دەکات قسە کردنە لەمەڕ یاسا و ئـیدارەدانی دەوڵەتداری بە شێوەیەکی کراوە و بینراو، لە ھەمان کاتدا زەمینەیەک بۆ سیکۆلاریەت فەرھەم بێت کە خەڵک بەشێوەیەکی تەندروست تێکەڵ بە جیھانی سیکۆلاریستی ببێت، لێرەدا ئـەرکی دەسەڵاتە بە دەرجەی یەکەم ئـەم فەزایە بجوڵێنێت، ھەر بۆیە ئـەگەر تەماشای دونیای ڕۆژئـاوا بکەین دەستپێکی ئـەم ڕەوتە لە ژیانی سیاسی و کۆمەڵایەتییان دەگەڕێتەوە بۆ شازدە سەدە پێش ئـەمڕۆ.
ھۆکارێکی تر خودی ڕۆژئـاوایە بەرامبەر ئـاڵوگۆڕ و پێشھاتەکانی ڕۆژھەڵاتی ناوین ، بە درێژایی ئـەو ڕابردووە بەھۆی پاراستنی بەرژەوەندیەکانیان کەمتر لەگەڵ گۆڕینی دەسەڵاتێکی ڕادیکاڵیدا بوون لە ناوچەکە ، ھەمیشە ھەوڵیان بۆ ڕێفۆرم داوە لەکاتێکدا یەقین بوونە لەو دەسەڵاتە خۆسەپێنەرە ، بۆ خۆی ئـەم ئـیزدیواجیەتەی ووڵاتانی زلھێز باری سەرشانی خەڵکی ڕۆژھەڵاتی ناوینی قورستر کردوە ، لە ئـەگەری ھەر ھاوپشتی و داواکاریەک شۆڕشی ئـیسلامی ئـێران دەکەنە نموونەیەک بۆ خۆ دزینەوە لە خواستەکانی خەڵکی ناوچەکە.

تەواوی جەنگ و ململانیە سیاسیەکان ھەر لە جەنگی یەک و دووی جیھانی و جەنگی ساردی ھەردوو بلۆکی شەرقی و غەربی تا پەلامارەکەی ١١ی سێپتەمبەر ، ڕاستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ کاری لەسەر پەکخستن و دواکەوتنی کرانەوەی دونیای کۆمەڵگەی ڕۆژھەڵاتی ناوین کردوە، ھەر لەلادانی ڕژێمی بەعسی عێراق و شێوازی ئـیعدامی خودی سەدام و بەرھاری عەرەبی و ئـاکامەکانی ئـاماژەیەکی بەردەستن لە نەگۆڕی ھزری دۆگمای ئـەو ناوچەیە.

ئـەنجام بۆ کرانەوەی گرێ کوێرە و توانەوەی بەستەڵەکی دۆگما ، پێویستی کرانەوەی ئـایدۆڵۆژی و بەجێھێشتنی ڕوئـیای قەومگەرایی بەلانی کەمەوە بۆ پاتریوتیزم ( نیشتمانیبوون) ی کراوە وەک ھەوڵێک بۆ ئـاشتەواییەکی ھاوڵاتی،ھەروەھا دوور خستنەوەی ئـاین لە دەستور، دەبێت دین لەگەڵ پێشکەوتنی کۆمەڵگە ڕێکبخرێت دەستوەردانی سیاسی بەشێک نەبێت لە ئـەجندای وەکو پێویستیەکی ڕوحی تاک لە گۆمەڵگە مامەڵەی پێبکرێت، دواجار بەدوای ئـەم ھەنگاوانە دەکرێت قسەیەک لەسەر خەونی دیموکراسی ناوچەکە بکرێت و سەرڕێبکەوێت.

mm

دەنگەکان وەک رۆژنامەیەکی ئەلکترۆنی لەپێناوی فەراهەمکردنی سەکۆیەکی ئازاد بۆ دەنگە جیاوازەکان لە ١ی حوزەیرانی ٢٠٠٢ دەستی بەکارکردن کردووە لە شاری تۆرنتۆ. دەنگەکان بە رۆژنامەی خۆتان بزانن و لەرێی ناردنی بابەتەکانتانەوە بەرەو پێشی بەرن لەپێناوی بنیاتنانی کۆمەڵگەیەکی هۆشیار و ئازاد و یەکساندا.

Previous
Next
Kurdish