دیمانە لەگەڵ چیرۆک نووس فاروق هۆمەر … سازدانی: شاخهوان سدیق
فاروق هۆمهر”
ههر چیرۆكێك ئهگهر له دوای تهواوبوونی، خوێنهر نهتوانێ بۆ كهسێكی دی بگێڕێتهوه، بهلای منهوه چیرۆكێكی خراپه و ههڵهیهكی لهگهڵ خۆی ههڵگرتووه.
له ماوهی ساڵانی ڕابردوودا، دهنگێكی جیاوز به سادهی چیرۆكهكانی ناوبهناو بۆ ههموان به زمانێكی ساده، بهڵام قوڵ دهگێڕێتهوه، ئهو دهنگهش بێگومان (فرۆق هۆمهر)ی چیرۆك نوسه، من بۆ زیاتر ئاشنابوون به دونیای چیرۆك و ئهدهی ئهو پێم خۆشبوو ئهم دیدارهی لهگهڵدا سازبدهم.
سازدانی: شاخهوان سدیق
پ1/ له ئهدهبی جیهانیدا، (ماركیز) دهڵێت” قوتابخانهی چیرۆكهكانی من نهنكمه، واته له نهنكمهوه، فێری چیرۆك نوسین بووم، ئهتوانی پێم بڵیت، هۆكاری چیرۆك نوسین لای تۆ چی بوو؟، تۆ كێ وای لێكردیت چیرۆك بنوسیت.
وه/ بهركهوتنی یهكهمم به چیرۆك، دهگهڕێتهوه بۆ ئهوحیكایهتانهی كه باوكم له منداڵیما بۆی دهگێڕامهوه. ئهو شهوانه دهیكردمه باوهش و بهدهم گێڕانهوهوه دهیكردمه خهو . له باوهشی ئهودا وهك زیندانییهك وابووم و دهبوو دوای تهواوبوونی قسهكانی ئیدی من خهوم لێكهوتبێ . واته گێڕانهوه ئارهزوویێك نهبوو بۆ كرانهوهی گوێچكه و فراوانكردنی خهیاڵ و خوڵقاندنی دونیایێكی رهنگاورهنگ، ئهوهندهی له پشتییهوه مهبهستێكی دی خۆی حهشاردابوو كه ههرچی زووه بخهوم . لهو ڕۆژگارهی حهفتاكان دا زۆربهی خێزانی كوردی له ژوورێكا دهنووستن.
بیر لهوه بكهرهوه من نۆبهرهبووم له خێزانی خۆمان، واته لهو دهمهدا دایك و باوكم سهرهتای گهنجێتی تهمهنیانبووه و لهوپهڕی جوانی خۆیان دا بوون و من لهوێدا و لهبهردهم شادی ئهوان چقڵێك نهبێ هیچی دی نهبووم. بهوجۆره فێڵانه باوكم دهیكردمه خهو و له كۆڵ خۆی دهكردمهوه، بهڵام لهگهڵ ئهوهشا فێڵێكی خراپ نهبوو و دواجار خزمهتێكی گهورهی پێكردم.
من ڕیگرێك بووم لهبهردهم ئاسودهیی دایكم و باوكم و بۆ ئهوهی كهشێكی لهبار بۆ ئهوان سازبووایه، دهبوو من بكرێمه خهو .
ئیدی باوكم وهكو فێڵێك پهنای بهبهر حیكایهت دهبرد بۆ ئهوهی من بنووم . جارێك له نیوهی شهو و له منداڵی خۆما به خهبهر هاتم و ڕوانیم دایكم و باوكم له ژوورهكهدا نهمابوون. زۆر ترسام و ههستم به تهنیاییهكی زۆر كرد.
بهناو ماڵهكهدا گهڕام و چوومه حهوشێی پشتهوه و له پهنجهرهكهوه ڕوناكییهك سهرنجی ڕاكێشام و كه ڕوانیم ئهوان له ژوورهوه خهریكی دونیای عاشقانهی خۆیانن. ئهو دۆزینهوهیه، له ههمان كاتا جۆرێكیش بوو له سهركێشی و دهرگا واڵاكردنێكیش بوو لهبهردهم یاخیبوونێك كه لهگهڵ گهورهبوونم گهوره و گهورهتر دهبوو. من له یهكێك له چیرۆكهكانی ناو كۆمهڵه چیرۆكی یهكهمم ” سهرگهردانییهكانی پیاوێك ” چیرۆكێكم ههیه بهناوی ” حیكایهتهكانی باوكم ” زۆر به قووڵی باسم لهوه كردووه. ئهو دهیان چیرۆكی بۆ دهگێڕامهوه و ههر لهو دهیان چیرۆكهوه سهدانی دیكهشی لێدادهتاشین. بۆ نموونه كه چیرۆكی شیرین و فهرهادی بۆ دهگێڕامهوه، له گێرانهوهیهكا فهرهاد خۆی له كێوی بێستون ههڵدهداشته خوارێ و له گێڕانهوهیهكی ترا باوكم لهبیری چووبۆوه چی بۆ گێڕابوومهوه و دهیگووت” فهرهاد كه دهگاتهوه ماڵێ شیرین خۆی كوشتبوو و جارێكی دیش دهیگووت له كۆتاییا شیرین و فهرهاد دهگهن به یهكدی و ژیانێكی پڕ له ئاسودهیی دهبهنهسهر.
ئیدی كه گهورهبووم وورده وورده پهییم به زۆرزانی باوكم و بهو مهبهستتانهش برد كه له پشتی ئهو گێرانهوانهوهبوون. لهگهڵ ئهوهشا ئهو حیكایهتانه سهرچاوهیێكی گهورهبوون بۆ من، ههر شهوێك به جۆرێك من چاوم دهچووه خهو.
جارێك بهدهم گریان و جارێك بهدهم پێكهنین و خۆشی و زۆرجاریش تووڕهیی. لهگهڵ كارهكتهری ئهو حیكایهتانهدا دهژیام و بیرم لێدهكردنهوه و بۆیان دهگریام و وامدهزانی كهسانی ههقیقین. حیكایهتی عاشقانهی لهیل و مهجنون و شێتبوون لهپای عهشق، حیكایهتی رۆستهم و زۆراب و كوشتنی كوڕ به دهستی باوك، دووان بوون لهو سهربووردانهی دواتر له مێشكی منا لهبیرنهدهچوونهوه و بهردهوام لام گهورهدهبوون. ئهوهی كه تا ئیستا باسم لێكرد بهركهوتنێكی ڕاستهوخۆی من بوو به چیرۆك، بهڵام هۆكار تهنیا یهك نییه و دونیاییهك ههن. بهڵام ئهوهی گرنگه من ههر بهو جۆرهی باوكم چیرۆك ناگێڕمهوه. بهردهوام بیر له كارهكتهرێك دهكهمهوه كه جووڵه و بیركردنهوه و دونیابینی ههبێت . ڕوانینێك كه پڕی بێت له جوانی و رهنگینی. حیكایهتێك بگێرمهوه كه لای خوێنهر تازه بێ و شیاو بێت. مامهڵهم لهگهڵ خوێنهردا وهكو مامهڵهی باوكم مهبهستگهرا نهبێت بۆ تهفرهدان و ههلخهڵهتاندنیان. چیرۆكنوس دهبێت كهسێكی خاوێن بێ و ڕاستگۆیی لهگهڵ ووشه و بیركردنهوهی دا له ڕۆحیهوه ههڵقوڵاوبێت. ئهوانهی بۆ مهبهستێك له دهرهوهی جوانی دهنووسن دواجار دهڕوخێن و هیچ بهرههم ناهێنن .
پ2/ له زۆرێك له چیرۆكهكانتا گهڕانهوهیهكی سهیر بۆ منداڵی دهبینم، وهك ئهوهی له چیرۆكی (كوڕی باڵنده)دا دهیبینین، ئهم ههموو سهرسامیهت به منداڵی چیه؟ تۆ دهتهوێت له ڕێگهی چیرۆك نوسینهوه، منداڵیت بنوسیتهوه؟ یان منداڵی تهنها تێمایه بۆ داڕشتنی چیرۆكهكانت.
وه/ ههموو گرێ كوێرهكانی ژیان وان لهناو منداڵی دا، منداڵی سهرهتای فامكردنهوه و بهركهوتنه به دونیا. ههموو شتێك لهوێ دا تازهن و بۆ یهكهمجار دهیانبینی. تۆ تهماشای گێرانهوهی ئهو ڕووداوانه بكه منداڵ دهیانگێڕێتهوه، ههست دهكهی سهرسامی و رهنگینیهكی سهیری تیایه و شاخ و گوێ له ڕوداوهكان دهڕوێنێ بهتایبهتی منداڵێك كه له دهمی ههژاندایه. بۆ نمونه له ڕووداوی پهلاماردانی سهگێك بۆ منداڵێك، یان كهوتنهخوارهوهی منداڵێك له پهیژهیهكهوه، گوێیان لێبگره چۆن باسی لێوه دهكهن. منداڵ بۆ گوزارشتكردن لهو ڕوداوانه زمانی جیاواز و ڕوانینی جیاوازیان ههیه. كاتێك باسی ئهو سهگه دهكات دهمی به ئهشكهوت دهشوبهێنی و ئهو سهگهش به ئهژدیهایێك دهبینێ. كهوتنیش لهسهر پهیژهیهكهوه وهكو كهوتنهخوارهوه له شاخێكهوه دهگێڕێتهوه. هونهری وێنهكێشانیش لای منداڵ، خزمهتێكی گهورهمان دهكات بۆ ناسینی ئهو دونیا فراوانهی لای منداڵ ههیه. من ههمیشه سهرسامم بووم به منداڵ و منداڵی خۆمم زۆر خۆش دهوێ.
من له منداڵییهوه لهوهم دهڕوانی ئهو دونیا فراوانه چۆن دروستبووه، من له كوێوه هاتووم. درهخت و ئاسمان و چۆلهكه له كوێوه هاتوون. كه بۆ یهكهمجار تهلهفیزۆنم بینی و خهڵكانم لهناو شاشهدا هاتهبهرچاو تهواو دڵنیابووم كه ئێمه له تیڤییهوه له دایكبووین. جارێك تیڤییهكهمان شكا، خاڵم هات پشتهكهی كردهوه و ڕێكهوتیش وابوو شیروانی برام لهو ڕۆژهدا له دایكبوو. ئیتر گومانم نهما كه ئینسان خوڵقاوی تیڤییه. ڕۆژێك به دزییهوه و كاتێك ماڵمان چۆڵبوو و ههر بهو شێوهیهی خاڵم پشتی تیڤییم به چهقۆیێك كردهوه و لهناوهوهی دا به دوای منداڵ دا دهگهڕام. زۆر خهمباربووم كه هیچم تیا نهدۆزییهوه. ههموو ئهو زانیاریانهی تا ئهو كاته لهسهر دونیا پێیگهیشتبووم ههمووی ههڵوهشانهوه. من تا ئیستاش پێكهنینم به ههموو ئهو شتانه دێ كه كۆمهڵگا به منداڵیان دهڵێ و گومانم له ههموو ئهو زانیاریانهی كۆمهڵگای خۆمانه له كاتی مامهڵهكردنیان لهگهڵ منداڵ دا هانای بۆ دهبهن .
دایكم دهیگووت تۆمان له تهنهكهی خۆڵدا دۆزیوهتهوه، تا ڕۆژگارێكیش خۆم به منداڵی ناو خۆڵهكان دهزانی. دهیان چیرۆكم له ئهندێشهی خۆما دهخوڵقاند، كه من منداڵێكی بێ دایك و باوكم و كهسم نییه و دهچوومه گۆشهیهكهوه بۆ خۆم دهگریام و بۆ بهدبهختی خۆم دهلاوامهوه. منداڵی سهرهتایێكی زۆر ههستهوهره بۆ داهاتوو و ئهوهی لهوێ دا بهدهستیدههێنی له خهیاڵ و ئهندێشه و ڕوانین، دواتر سهخته بهدهستی بهێنی.
من تا مردن منداڵی خۆم دهگێڕمهوه. ئاخر لهلایێكی دییهوه ههموو شهڕهكانی ئینسانیش لهوێ دا خۆیان حهشارداوه. ههموو ئهو گرفتانهی ناو خێزان، زهبروزهنگی باوك و باوكێكی دڕنده، نهرمونیانی دایك و دایكێكی بهستهزمان و میهرهبان. گرفتارییهكانی نێر و مێ و گونجان و نهگونجان لهگهڵ قوتابخانه و ئهو زیندانه گهورهیهی بهناوی پهروهردهوه فڕێت دهدهنه ناوی. من منداڵێكبووم لهگهڵ ههموو شتێكی چواردهوری خۆم ناسازگاربووم و گهرهكمه له ڕێگهی نووسینهوه جارێكی دی ههموو شتهكان بخهمهوه سهر ڕێچكهی ڕاستهقینهی خۆیان. كاتێك تۆ منداڵییهكی ناسروشتی دهژیت و ناسازگار دهخوڵقێیت، ئاسان نییه له دوایی دا ئهو ناسازگارییه تێپهڕێنی و بۆ ههتاههتایه لهگهڵت دهمێنێتهوه .
من زۆر بهسهختی دهتوانم ڕوداوهكانی ناو ژیانی منداڵی خۆم تێپهڕێنم و بهردهوام دهیانهێنم و دهیانبهم و لێیان دهكۆڵمهوه. من ههمیشه منداڵێكم و گهورهنهبووم و ههستدهكهم لهوێ دا بهجێماوم. واش بیردهكهمهوه خهڵكانی نێو كۆمهڵگاكانی ئێمه بهپیریش منداڵ دهمێننهوه. وهكو منداڵ به شتێكا دهنوسێن و لێینابنهوه. ههیه حهزی بهوهیه ههموو مافهكانی خهڵكانی چواردهوری خۆی بۆ خۆی بهرێ، ههر وهكو چۆن منداڵێك حهز دهكات ههموو یارییهكان بۆ خۆی بهرێ، یاوهخوود له یارییهكی دووگۆڵییا، پێیخۆشه خۆی گۆڵچی و هێڕشبهر بێ و ههمیشه تۆپهكه له قاچی خۆی دا بێت. منیش به منداڵی خۆما نوساوم و لێینابمهوه. تۆ بڕوانه ئێمه له دونیایێك گهورهبووین پڕیبوو له درۆ و زۆرزانی. من تهمهنم ده ساڵ بوو كه سهدام حوسێن هاته سهر كورسی دهسهڵات، ئیستاش له بیرمه له پشتی ماشێنێكی دوا بهتاڵ دا هاتبووه شاری ههولێر و به خهڵكی دهگووت، دڵنیاتان دهكهمهوه كه ساڵی دادێ من به زمانی خۆتان لهگهڵتان دهدوێم و خۆم فێری زمانی كوردی دهكهم. من ههر چاوهڕوانبووم و ئهو نهك ههر فێری كوردی نهبوو و بهڵكو درۆ لهدوای درۆ بۆ خهڵكی دهكرد. من چۆن بتوانم چی دی نهگهڕێمهوه بۆ ئهو ڕۆژگاره و به فهرامۆشی بسپێرم، ئهی چۆن ئهو منداڵه كه خۆمم بڕوا پێبهێنم كه ئهوه درۆیه و هانابردن بۆ درۆش كارێكی سادهیه، چۆن پێیبڵێم له یادی بكه و گوێی مهدهرێ.
كاتێكیش دهستم بۆ چیرۆكنووسین برد، بێجگه له منداڵی خۆم هیچ شتێكی دیم لهبهردهستا نهبوو لێیان بدوێم، یاوهخوود پێموابوو منداڵی خۆم باشترین و ڕاستگۆیانهترین جێگهیه كه هانای بۆ بهرم. ئهوهش ناشارمهوه، یهكهمجار پهلاماری دایك و باوك و خێزانهكهی خۆمم دا و له ههموو ئهو گوناهانه ڕووتم كردنهوه. زۆربهی چیرۆكهكانی ناو كۆمهڵه چیرۆكی سهرگهردانییهكانی پیاوێك شهڕی خۆمه لهگهڵ خێزان . ههر كهسێكیش سڵ لهو شهڕ و پهلاماره نهكاتهوه دواتر دهتوانێ پهلاماری شار و خهڵكانی شارهكهی خۆی بدات و سهر بۆ هیچ شتێك دانهنهوێنێ و سڵ له دڵیا تهواو تهواو چۆڕابێتهوه . چیرۆكهكانی ناو كۆمهڵه چیرۆكی ” نیگایێك پڕ له گرفتاری ” سهرهتای هاتنه دهرهوهمه له خێزانی خۆم بۆ ناو شار و زهمینهیێكی فراوانتر. من سهرقاڵم به ڕووتكردنهوهی كهسێتی خۆم له ههموو ئهو درۆ و دزی و لێدان و زلله و فێڵبازییانهی كه تیای گهورهبووم و بهردهوام بهدوای ئهوهوهم ئهو منداڵه لهو دونیایه بێنمه دهرێ و له شوێنێكی ئارامی دابنێم. له زۆربهی چیرۆكهكانما منداڵێك ههیه و هیچ كارهكتهرێك لای من دروستنابێت ئهگهر منداڵی نهزانم. زۆرباشیش دهزانم ئهگهر نووسین نهبوایه، ئهوا من جهللادێكی گهوره دهردهچووم و دهبوومه پیاوكوژێكی گهوره .
پ3/ زۆرجار دهوترێت چیرۆك نوسین مهشقه بۆ نوسینی ڕۆمان. یان چیرۆك پشوی خوێنهره له نێوان ڕۆمان بۆ ڕۆمانێكی دیكه، تۆ تاچهند لهگهڵ ئهم بۆ چونهی، تۆچیرۆك به ژنرێكی سهر بهخۆدهزانیت؟.
وه/ من وای نابینم چیرۆكنوسین مهشقێك بێ بۆ نوسینی ڕۆمان. بهلای منهوه چیرۆك هونهرێكی ناڵێم گهورهتره له ڕۆمان، بهڵام گهلێك دژوار و پڕ ئاستهمیتره له ڕۆمان و كاركردنه له ڕووبهرێكی تهواو بچكۆلانهتر و بهرتهسكتردا. ههر به كاری میناتۆر دهچێت كه لهناو دهرزییهكی بچكۆلانهدا سهرقاڵی ههڵكۆڵین بیت. ئهگهر ڕۆمان بهكاری گروپێك لهناو سهمفۆنیایهك دا بشوبهێنین، ئهوا چیرۆك كاری ئهو سۆلۆكارهیه كه لهپڕێكا و له شوێنێكی ئهو سهمفۆنیایهدا ههموو ڕوانینی گوێگر بۆ خۆی دهدزێت و تهواو ئاگایی ههموویان بۆ خۆی ههڵدهمژێت. یان بهكاری ئهو تهنافبازه دهكات كه لهبهرزاییهكان گهمه دهكات. ههموو كهسێك ناتوانێ چیرۆكێكی جوان بنوسێت. ئهگهر وابووایه دهبوو ئهدهبی كوردی پڕیبوایه له چیرۆك. لهكاتێكا لهناو ئهدهبی كوردییا ژمارهی ئهو چیرۆكانهی ئاستێكی بهرز و باڵایان ههیه و دهتوانن شان بهن له شانی چیرۆكه گهورهكانی جیهان زۆر كهمن. ڕاسته نوسهری ئێمه پێیوابووه دهبێ چیرۆك بنوسێ و دواجار بڕوات ڕۆمان بنوسێت، بهڵام له ههردوكیان دا وهك یهك سهركهوتوو نهبووه. بۆ ئهدهبی دهرهوهی دونیای ئێمهش ههر وای دهبینم. من كهم نوسهرم پێ شك دێت له ههردوكیان دا ههمان ئاستی بڕیبێت. له كاتێكا زۆر چیرۆكنوسی گهوره ههن له دونیادا تهنیا چیرۆكی نوسیوه و خۆی له قهرهی ڕۆمان نهداوه . من وهك خودی خۆم خۆشیم به ڕۆمان نایهت، ڕۆمان درێژدادڕییهكی سهیری تیایه كه من حهزم بهو درێژدادڕییه نییه . ئهگهر تهماشا بكهین، خهڵكان له دهمی ئاخافتنی خۆیان دا دهڵین چیرۆكی ژیان و مردن و ناڵێن ڕۆمانی ژیان و مردن . خوداوهند له حهوت ڕۆژا ههموو دونیای دروستكرد . ڕۆژی یهكهم زهمین و ئاسمانی دروست كرد .
تۆ دهتوانی له ڕۆژێكا چی بكهیت . مهبهستمه با تهماشای كات بكهین. من زۆربهی چیرۆكهكانم له ڕۆژێكا نوسیون . كاتێكی زۆرم به نوسینیانهوه نهكوشتووه، بهڵام هیچ چیرۆكێكم نهبووه چهندین ساڵ له مێشكما ههڵمنهگرتبێ. من بۆ خۆم چێژێكی زۆر گهوره له چیرۆك وهردهگرم، ههم وهك خوێندنهوه و ههم وهكو نوسینیش. دهتوانم ڕۆژانه له پشتی مێزهكهمهوه دابنیشم و چیرۆكێكی تازه بنوسم. ئهگهرچی وام نهكردووه و بۆ ههر كۆمهڵه چیرۆكێكم نێوانێكی زۆری لێخواستووم. دهتوانم ڕۆمان بنوسم و له ئاستێكی بهرزیشا بێ وهكو چۆن پێشتر تێكستی شانۆیم نوسیوه. كاتێكیش ئهگهر ڕۆمان بنوسم زۆر دڵنیام ئهزموونی چیرۆكنووسینم وهك دونیابینم بۆ كایه جیاوازهكانی ئهدهب به هانامهوه دێ، بهڵام هاوكاری تهواوم ناكات، چونكه ئیدی من لهناو بۆته و چوارچێوهیهكی دی دا دهجوڵێمهوه كه تهواوێك له بۆته و چوارچێوهی چیرۆك دهڕواته دهرهوه. من كاتی خۆی خۆم تهرخان كردبوو بۆ شانۆنووسین كهچی لهپڕێك خزاما نێو دونیای چیرۆكنووسینهوه، ئهگهرچی ههموو ئهو زانیارانهم دهربارهی شانۆ دهستگیرۆییهكی زۆری كردم، بهڵام ئهوهی لێرهدا ههستم پێكرد لێكنهچوونی تهواوی ئهو دوو كاركردنهبوو كه هیچیان لهوی دی نهدهچوون و بۆ ڕۆمانیش ههر وههای دهبینم.
من زۆر بهسادهیی لهو ئهزموونه سادهیهی خۆمهوه دهدوێم و دهشێ كهسانێك ههبن جیاواز له من به جۆرێكی دی دهربارهی ئهو پهیوهندییه بدوێن. كهسانێكی زۆر كهم له ئهدهبیاتی دونیادا كه لهپهنجهكانی دهست تێناپهڕن، بۆیان كراوه له ههردوو ژانری ڕۆمان و چیرۆك دا ههمان ڕهنگینی تۆمار بكهن. ڕهنگه ههمهنگوای یهكێك بێ لهو كهسانه.
پ4/ ههموو مرۆڤێك له ژیانیدا شتگهلێكی ههیه بۆ گێڕانهوه، دهوترێتیش “مرۆڤ گیانلهبهرێكی حیكایهت خوانه و ئهوهی ئاژهڵ و مرۆڤ له یهك جیادهكاتهوه، گێڕانهوهیه” مهبهستمه بڵێم تۆ دهتهوێت چی بگێڕیتهوه، چیرۆكهكانی تۆ بۆ گێڕانهوه چین؟
وه/ من كاتێك منداڵبووم له كۆڵان یاریم به قوڕ دهكرد. ههر لهو قوڕ و خاكه شارانێكم دروستدهكرد و تێكم دهدانهوه. خهڵكانم دههێنا و لهوێ دامدهنان. لهگهڵ خۆم دهدوام و ناوم له ههموو جێگهكانی دهنا. ههر بۆ خۆم قسهم دهكرد و بهخۆم دهگووت، ئهوه ماڵ و كۆڵان و قوتابخانهن. ناوم له خهڵكهكانی ناوی دهنا و به ئارهزووی خۆم منداڵم دابهشدهكردن بهسهریان دا و حیكایهتم بۆ دهخوڵقاندن. جارجارێكیش سهركێشیم دهكرد و كهسێكم دهمراند و كهشێكی ناو پرسهم دهخوڵقاند. من سهرهتا بۆ سهرگهرمی خۆم حیكایهتم بۆ خۆم دروستدهكرد و ڕهنگه هۆكارهكهشی ههر ئهوهبووبێ من له منداڵیم دا لهبهرئهوهی زۆر بهباشی قسهم بۆ نهدهكرا و منداڵێكی ڵاڵهپهته بووم ههستم بهتهنیاییهكی زۆر قووڵ دهكرد و بۆ پڕكردنهوهی ئهو تهنیاییه قسهم لهگهڵ خۆم دهكرد و تهنیا هاوڕێی خۆم خودی خۆمبووم.
حیكایهتهكانیشم تا دههاتن زۆر دهبوون و زیادیان دهكرد. كاتێكیش كه چوومه قوتابخانه و لهسهر شتێك سهرزهنشت دهكرام و لێپرسینهوهم لهگهڵ دهكرا، هانام بهبهر بیانووییهك دهبرد و ئهوهندهم حیكایهت له ناخابوو ئیدی مامۆستاكان بڕوایان پێدهكردم و لهوێشهوه ههستم كرد ئهو حیكایهتانه دهتوانن لهگهڵ ههر بهرهوڕووبوونهوهیێك له شوێنی دیش به فریامهوه بێن . زۆرجار به بیرم دێتهوه نهنكم و پورهكانم خستۆته گریان به ههڵبهستنی حیكایهتێك كه لهكاتی گهڕانهوهما له قوتابخانهوه بۆ ماڵهوه دروستمكردبوو . دهمگوت پورێ، ههر ئیستا لهسهر شهقامهكه گهڕامهوه ماشێنێك ژنێكی شێڵا و كوشتی. بڕۆ تهماشابكه عهبا خوێناوییهكهی هێشتا ههر لهوێ كهوتووه .
ئهوان دهگریان و زیاتر پرسیاریان لێدهكردم كێ بوو نهتناسی، پێمان بڵێ چی لهبهرابوو و تۆ بهچاوی خۆت بینیت. ئیدی منیش به ئارهزووی خۆم ترش و خوێم دهكرد و لهسهر پرسیارهكانی ئهوانهوه حیكایهتهكهم دهستكاری دهكرد و ڕێكمدهخستنهوه .
دهتوانم بڵێم له ههر قۆناخێكی ژیانما حیكایهتێكی تایبهت بهو ڕۆژگارهی خۆم ههبووه. له ههر شهقام و كۆڵانێكهوه تێپهڕیبم، تهماشای سهربان و پهنجهره و ناو تاق و دهرگاكانیم كردووه و له ڕهنگی دهرگا و له تهنافی پڕ له جلی حهوشه و سهربان و له خهڵكهكهی ووردبوومهتهوه و له رهفتار و ههڵسوكهوتیانم ڕوانیوه و گوێم له قسه و هاوار و ژاوهژاویان گرتووه. كاتێك میوهفرۆشێكم له كۆڵان دهدی هاوار دهكات، من بۆم دهكرا حیكایهتێكی بۆ دروستبكهم و ئیدی ئهو ڕۆژهم بهوپهڕی تهنیایی و بێدهنگی خۆمهوه به فراوانكردنی ئهو حیكایهتهوه دهبرده سهر. پهرداخێكی شكاو، گۆزهیهكی كهوتوو له كۆڵانێك و جووتێك پێڵاوی كۆنی فڕێدراو له كهلاوهیێك حیكایهتی خۆیان ههیه. حیكایهت بۆ من وهكو مهشقێكی لێهاتووه و من له منداڵییهوه لهگهڵی ڕاهاتووم و بهردهوام پهراوهی دهكهم . جارێك له شوێنێك و لهگهڵ كیژێك گوێمان له گۆرانییهكی حهمهی ماملێ دهگرت، له خۆمهوه حیكایهتێكم بۆ گۆرانییهكه دروستكرد و بۆ كیژۆڵهكهم گێڕایهوه .
دوای ساڵێك پێمگووت ئهوهی دهربارهی ئهو گورانییه بۆم گێڕایتهوه خۆم ههڵمبهستبوو و ڕاستنهبوو. تا ئیستاش لای بووه به ههقیقهتێك و بۆمناكرێ ئهوهی له لا بسڕمهوه و لهگهڵ ئهو گۆرانییهدا كتوپڕ دهگری و ئهو حیكایهته ههڵبهستراوهی منی بیردهكهوێتهوه.
من بهرلهوهی حیكایهتهكان بۆ ناو نووسین بگوازمهوه، ناخی خۆمم پڕكردبوو له حیكایهت. ناخم سهر شاره له حیكایهت و ئهوهنده پڕه كه بهشی ههموو تهمهنم بكات . لهوهشهوه فێری ئهوهبووم كه دهكرێ سهرهتا حیكاتهكان لهناو ناختا بنوسیتهوه و ئهوجا بۆ دوو توێی لاپهڕهیێكی بگوازیتهوه. من دهمهوێ چی بگێرمهوه ؟ پێموایه ههموو شتێك شایانی گێڕانهوه بێ. ئێمه له دونیایێك گهورهبووین پڕی بوو له ڕووداو. منداڵی و گهنجیم لهگهڵ جهنگدا بهسهربردووه. ههر لهو گهڕهكهی منی تیا گهورهبووم، سێ له چواری هاوتهمهنهكانم كوژران. دهتوانم ههتا مردن بهدبهختی دایك و خوشكهكانی ئهوان بگێڕمهوه . دواجار شهڕی براكوژی و ئهو ماڵوێرانییهی نهوهدهكان. چیرۆكی ههڵاتن له نیشتیمان و بهركهوتنم به تهلی دڕكاوی سنورهكان. ژیانی ئێمه و مێژوومان سهر شاره به حیكایهت .
پ5/ وهك دهزانین تهكنیك بهشێكی گهورهی چیرۆكی مۆدێرنه، تۆش گرنگی بهم لایهنه زۆر دهدهیت، بهتایبهت له چیرۆكی (كوڕی باڵنده)دا (زهمهنی ڕابردوو ئێستاو داهاتووت) بهكارهێناوه، ئهو ههموو گرنگیدانه به تهكنیك بۆ لای تۆ بابهت گرنگه یان تهكنیك.
وه/ نهك ههر بهتهنیا كوڕی باڵنده، ههر یهكێك لهو چیرۆكانهی من نوسیومه، تهكنیكێكی تازهی تیایه و ههوڵم داوه تایبهتمهندێتییهكی جیاوازی پێببهخشم. ههر چیرۆكه دونیای خۆی و زهمینهیێكی تایبهت به خۆی ههیه. چیرۆك وهكو بنیادهم وایه چۆن له بنیادهمێكی دی ناكات و بهسهرهاتێكی خۆی ههیه، چیرۆكیش به ههمان شێوه نابێ له چیرۆكێكی دی بچێت. من لهڕێی تهكنیكهوه گهرهكم بووه ههمیشه خۆم تازه بكهمهوه . پێموایه ئهگهر چیرۆك لهناو تهكنیكا دانهمهزرێ ههمیشه خۆی دووباره دهكاتهوه. تۆ تهماشای منداڵێك بكه كاتێك یارییهكی دهدهیته دهست، دهیهوێت ههرجارهی به جۆرێكی دی لێیبڕوانێت و تا ئهو شوێنهش كه ههوڵی شكاندنی دهدات بۆ مامهڵهكردن لهگهڵیا بهدوای بهخشینی شێوه و شێوازێكی دی دا دهگهڕێت.
من پێشتر باسی ئهوهم كرد كه منداڵبووم به قوڕ یاریم دهكرد و ههر جارهی شتێكم لهو قوڕه ههڵشێڵاوه و به جۆرێك دهستم خستۆته ناوی كه شتێكی دی لێ پێكبهێنم. من نانهوایێك نهبووم ههموو گونگهكانم به قهد یهك و یهك قورساییان ههبوبێ و دهستم به یهك جووڵه و یهك شكاندنهوه ڕاهاتبێت. من سێ كۆمهڵه چیرۆكم ههن؛ ههر یهكێك لهو چیرۆكانه ههم لهڕووی بابهت و ههم لهڕووی تهكنیكیش ههمهڕهنگن و ههم لهڕووی كتێبیش له یهكدی ناچن، فهزای بیركردنهوهی من له كتێبی یهكهمم دا خێزان و سهرگهردانییهكانی تاكن لهناو خێزان دا، له كتێبی دووههم دا ههر ههمان كهسه و له چوار چێوهیهكی گهورهتر و فراوانترا دهخولێتهوه كه نیگهرانییهكانی ناو كۆمهڵگان .
كتێبی سێههمیش نیشاندانی شارێكه به جۆرهها چیرۆك و كارهكتهری جیاوازهوه و قووتكردنهوهیهتی لهبهردهم جیهان دا وهكو شارێكی زیندوو. بابهت و تهكنیك ههردوو وهكو یهك شوێن بایهخن و ناكرێ بۆ یهكێكیان ئهوی دییان فهرامۆش بكرێ. ههموو ئهو توخمانهی كه سهر به تهكنیكن و لهودا دهتوێنهوه و ههموو ئهوانهشی كه لهناو بابهتدان، تێكڕا له بۆتهیێكی هارمۆنیا كۆدهبنهوه بۆ دامهزراندنی چیرۆكێك. بهڵام گرنگی تهكنیك لهوهدا دهردهكهوێت كه ڕێگا دهدات چیرۆكێك به دوو تهكنیكی جیاواز و به دوو تهرزی جلوبهرگهوه لهیهكدی نهچن. ئهگهر دهربارهی لێكچوون و جیاوازی بدوێین، بابهتهكان بهدرێژای مێژوو ههر ههمان ئهو بابهتانهبوون كه خهڵكان لێرهولهوێی دونیا پێوهی سهرقاڵبوون و ئهوهی كه له كهسێك بۆ كهسێكی دی جیاوازی دهخوڵقێنێ چۆنێتی گێڕانهوه و خستنهڕوویهتی. ئهو خستهڕووهش هونهر و كارامهیی دهخوڵقێنێ.
پ6/ ههندێك چیرۆك له گهڵ نوسینیاندا لای خوێنهر دهمرن، و كۆن دهبن، دهتوانی پێمان بڵیت خاڵه بههێزهكانی چیرۆكی زیندووی نهمر چین؟
ئهگهر چیرۆكێك چیرۆك بێت نابێت بمرێت. ههر وهكو چۆن ژیان بهردهوامه و سروشت به ڕهنگینی خۆیهوه بۆ سهدان ساڵ درێژهی ههیه و بهردهوام خۆی تازه دهكاتهوه، دهبێت چیرۆكیش ئاوا توانای مانهوهی ههبێت. ئهو چیرۆكانهی له دوای خوێندنهوهیێكهوه دهمرن ژیانیان تیا نییه و بۆیان نهكراوه پهی بهو پرسیار و خهمگینی و سهرقاڵیانهی ڕۆژگارهكهی خۆیان بهرن. چیرۆك ههر به تهنیا گێڕانهوهی ڕووداوێك و ڕیزكردنی ووشه و ڕسته نییه له پاڵ یهكترهوه. بۆ ئهوهی چیرۆكێكی باش بنووسیت دهبێت بتوانیت ژیان بنووسیتهوه و توانای خهڵقكردنت ههبێت. ئهو گرفتارییانهی مرۆڤ لهناو ژیان دا تووشیان دێ چین؛ مردن و ژیان، منداڵی و پیربوون، عهشق و گهڕان بهدوای نهمری دا، ستهمكاری و نادادوهری ناو كۆمهڵگاكان. تۆ چیرۆكی ئینسان دهنوسیتهوه. ئیدی چۆن دهبێ ئینسان نهناسیت و درك به ههناسه و ترپهی لێدانی دڵی نهكهیت.
دهبێ دهست بخهیته ناو ههناوییهوه و لهگهڵیا بدوێی. دهبێ بهو زهمینهیهش نامۆ نهبی كه كارهكتهرهكهتی لێ دادهنێیت. كارهكتهرێك دروستبكهیت له گوشت و خوێن. ئهو كارهكتهره بناسیت و وهكو كهسێكی زیندوو بتوانی ڕابردوو و ئیستا و داهاتووی بنوسیتهوه. قسهی لهگهڵ بكهیت و ئهو گرفتهی دووچاری هاتووه گرفتێكی ههقیقی بێ و سهرهتا و كۆتایی ههبێ و دهمی ههستپێكردن و دهمی چارهسهربوونی بزانیت. چۆن ڕۆژگار چركه چركه بهرهو پێشهوه دهڕوات و وهستانی نییه، دهبێت چیرۆكهكهت تێكهڵاوی ئهو دهمكاته بێ و توانای تێكهڵاوبوون و سازانی لهگهڵیا ههبێت و لێیدانهبڕێت. دهبێت چیرۆك وهكو ساختومانێكی توندوتۆڵ ههڵبچنرێت و ڕێگه نهدهیت یهك خشت له شوێنی خۆی گرنگی و بایهخی خۆی نهبێت.
ههموو پێكهاتهكانی چیرۆك له خهیاڵ و ئهندێشه و ڕوداو، ههر خۆیان به تهنیا و بهبێ یاریدهی هاوپاڵهكانی دی ناتوانن چیرۆكێكی باش بگێڕنهوه و بخوڵقێنن. ههر چیرۆكێك ئهگهر له دوای تهواوبوونی، خوێنهر نهتوانێ بۆ كهسێكی دی بگێڕێتهوه بهلای منهوه چیرۆكێكی خراپه و ههڵهیێكی لهگهڵ خۆی ههڵگرتووه. تۆ بڕوانه پشیله ڕهشهكهی ئێدگار ئالان پۆ، تا ئیستا ئهو چیرۆكه دهژی و ههناسه دهدات و توانای بڕێنی ڕۆژگاره جیاوازهكانی ههیه. تهنیا و تهنیاش سهركهوتنی ئهو چیرۆكهش لهو ڕوداوهدا خۆی نابینێتهوه كه پۆ، وهستایانه چنیوێتی، بهڵكو دهتوانی گوێت له ههناسهدانی كارهكتهرهكهی بێ، پهی به ترس و نیگهرانی و داچڵهكین و چاوهڕوانییهكهی بهریت و وهكو میلهكانی كاتژمێرێك بهبێ وهستان له پنتێكهوه بهرهو پنتێكی دی دهڕوات.
له چیرۆكی كوردی دا، گهله گوركی حوسێن عارف، به ههمان شێوه یهكێكه له ههره چیرۆكه زیندووهكانی ئێمه، تۆ له دهمی خوێندنهوهدا ههستناكهیت ههر بهتهنیا چیرۆكێك دهخوێنیتهوه، بهڵكو تۆ لهناو ڕووداوێكا دهژیت كه به ههقیقی ڕوو دهدات و خهیاڵ نییه و ههست دهكهیت چركه چركه بهرهو كۆتایی دهڕوات و ههر چركهیێكی دهتوانی دهستی تێوه بدهیت و قورسایی خۆی ههیه. خاڵیكی زۆر بههێزی چیرۆك، ئهوهیه له دوای خوێندنهوهوه وا له خوێنهرهكهت بكهیت ئهو كهسه نهبێت كه لهوهبهر ههبووه و بتوانی بچیته ناو یادهورییهوه و لهوێ دا تا مردن بمێنیتهوه و ناچاری بكهیت كه دهستت لێههڵنهگرێت. ئهوهش كارێكی ساده نییه و سیحرێكه كه له ئهزموونی خوێندنهوه و دونیابینییهوه دهرسكێت.
پ7/ نوسهرێك دهڵێت” پێش بڵاوكردنهوهی چیرۆكهكهت خۆت (10) جار بیخوێنهوه ئهگهر بێزاربوت لێی بیدڕێنهو بڵاوی مهكهرهوه، تۆ تا چهند دوای نوسین و بڵاوكردنهوه چیرۆكهكانی خۆت دهخوێنیتهوه.؟
وه/ خهمی بڵاوكردنهوه خهمێكی زۆر سادهیه و ڕهنگه تهنیا لهسهرهتای نووسین دا ئهو ههڵپهیه بوونی ههبێت و دواتر نامێنیت. ئهگهر زانیت ئهو ههڵپهیه لهگهڵتا دهمێنێتهوه ئهوه گرفتارییهكی زۆر گهورهیه و دهبێت زوو له خۆتا بیكوژیت. وهكو بڵاوكردنهوه من باكم به بڵاوكردنهوه نهبووه و كاتێكیش چیرۆكێكی خۆم بڵاودهكهمهوه ئیدی ترسم لێی نییه و ئهو ژیانهم پێبهخشیوه كه توانای مانهوهی ههبێت. من تا ئیستا له هیچ چیرۆكێكی خۆم بێزارنهبووم و نهك دهجار بهردهوام دهیانخوێنمهوه. من ههر چیرۆكێكی خۆم، چونكه ههڵقوڵاوی نێو ژیانی خۆمبوون لهناو مندا بوونیان ههیه و لهگهڵم دهژین .
منت لێت ناشارمهوه بههۆی ئهو پاشخانه ڕۆشنبیرییهی دهربارهی هونهری نووسینی شانۆ ههمه، توخمێكی سهیرم لهناو چیرۆكهكانم چاندووه كه دهشێ به سیناریۆ ناوزهدی بكهم . تۆ ئهگهر دهرهێنهرێكی شانۆ بیت، پێویستت بهوه نییه سیناریۆ بۆ چیرۆكهكانی من بنوسیت و زۆر ساده دهتوانی بیانخهیته سهر شانۆ و تهنانهت بشیانكهیت به فیلم . تۆ سهیری ئهو منداڵه بكه كه لهژوورێكی پڕ له ئاو ڕادهكات و لهناو هێڵانهی حاجی لهقلهقێك دهگیرسێتهوه . ئهو عاشقهی ماڵی خۆشهویستهكهی گوڵباران دهكات و ئامادهیه گورچیلهی خۆی پێ ببهخشێ. ئهو ژنهی له حهوشهیهكدا خهریكه خۆی دهسوتێنێ. ئهوانه ڕووداو گهلێكن كه لای من بیرناچنهوه و من ڕۆژانه لهناو یادهوهری خۆم دا دهیانبهم و دهیانهێنم. من ئهگهر چیرۆكێك ههموو ئهو سیحرانه ههڵنهگرێت كه خۆم دهمهوێت ئهوا به هیچ جۆرێك بڵاوی ناكهمهوه و حهزیشم بهزیادكردنی ژمارهی چیرۆكهكانم نییه. من لهو نوسهرانهم كه زۆر كهم دهنوسم و دهمهوێت كاری پوخت بهرههم بهێنم .
پ8/ ناونیشانی چیرۆك بهشێكی گرنگی سهنج ڕاكێشانی خوێنهره، بهڵام ئهوهی لای تۆ تێبینی دهكرێت، ههڵبژردنی ناونیشانهكان لای تۆ تا ڕادهیهك ناوێكی سادهی بێگرێ و گۆڵن، هۆكاری گرنگی نهدان به بههێزی ناونیشانهكان لای تۆ بۆچی دهگهڕێتهوه؟
وه/ زۆر ساده دهشێ بڵێم مهرج نییه ناونیشان مهبهستی چیرۆكهكه ڕهنگ پێبداتهوه. ههندێكجار ناونیشان ههڵخهڵهتێنهره. خهڵكان به ناودا دهناسرێنهوه، بهڵام به ناودا ههڵناسهنگێنرێن. مهرج نییه ههموو ناو دانایهك پیاوێكی دانا بێت و ههموو كچێكی جوانیش ناوی جوان بێ . لای من ئهوهی كاری لهسهر دهكهم كۆی گشتی چیرۆكهكهیه وهكو یهكهیهكی گشتگیر. دهمهوێ سهرنجی خوێنهر بهناونیشانهوه مژووڵ نهكهم و ئهو خوێنهرهی ههر به تهنیا لهڕێی ناونیشانهوه بڕیار دهدات و تهنیا ناونیشانهكه ڕایدهكێشێ یان ڕایناكێشێ ههر لهسهرهتاوه وای لێبكهم بڕوات و له كۆڵم بێتهوه. چیرۆك وهكو تهماشاكردنه له گوڵێكی سوور لهناو پارچه خاكێكی ڕووتهن دا، ئیدی ئهو تۆزه خاكهی گوڵهكهی لێ ڕواوه ههر ناوێكی ههبێ و ئهو گوڵهش ههر ناوێكی لێدهنێی هیچ كات هێندهی ئهو تهماشاكردنه بایهخی نییه كه له ئهندێشهی تۆدا ههڵیدهكۆڵێ. كاتێكیش ناونیشان لای من ساده و بێگرێ و گوڵ له دایك دهبێ، داوهتكردنی خوێنهره بۆ چیرۆكێكی ساده و بێگرێ و گۆڵ. بۆ نموونه، كاتێك چیرۆكی گوڵهكانی شهوم نووسی، ئارهزووم نهبوو سیحرێك لهناونیشان دا بهجێبهێڵم ئهوهندهی ئارهزووم بوو ئهو سیحره له كۆتایی دا و له دوای خوێندنهوهوه به هێواشی دروست ببێ .
ههرواش بوو و تهماشام كرد زۆر بهباشی مهبهستهكهم گهیشتووه و خهڵكانێك بههۆی ناونیشانهوه چیرۆكهكهیان نهناسی، بهڵكو بههۆی ئهو سیحرهوه كه لهناو چیرۆكهكهدا خۆی حهشاردابوو. كاتێك ئهو چیرۆكه بڵاوبۆوه كهسانێكی زۆر ساده له چهمچهماڵ و شاروشارۆچكهكانهوه بهو چیرۆكهكه سهرسامبوون. لهوه تێگهیشتم ناونیشان ئهوهنده سهرنجڕاكێش نییه و ئیدی خۆم لهو كاكردنه بوارد. من لهو چیرۆكنووسانهم كه نامهوێ چیرۆكهكانم خوێنهرێكی زۆری ههبن و خوێنهرێكی كاتی لێ كۆبێتهوه، لهوه دهگهڕێم ئهگهر خوێنهر چیرۆكهكهی خوێندهوه به هێواشی بڕیاری لهسهر بدات. زۆرجار تۆ چیرۆكێكیش دهخوێنیتهوه هیچت لا دروستناكات و زۆر به سادهیی دهشێ بڕوات. كهچی له شوێنێك و لهپڕێكا ئهندێشهیێك دهتباتهوه بۆ ناو چیرۆكهكه و تهواوی چیرۆكهكه جارێكی دی لات زیندوو دهبنهوه. من بۆ خۆم ئهو كاره دهكهم و دهمهوێت شوێنكاری من له چیرۆك دا له كۆتایی خوێندنهوهدا شتێك لای خوێنهر بهجێ بهێڵێت. ههر لهسهرهتای خوێندنهوهشمهوه چیرۆكم وهها بینی و وههاش ناسی. بۆ تێگهیشتن و خۆشویستنی ههموو چیرۆكهكانی چیخۆف و ههمهنگوای و پۆ، دهیان ساڵیان لێخواستم و له دوای خوێندنهوه و به هێواشی سیحری چیرۆكهكان لام شوێنی خۆیان كردهوه. چیرۆك دهبێ لهناوتا بژی و ههرگیز له دهموساتی خوێندنهوهدا بۆتناكرێ بڕیار لهسهر باش و خراپی چیرۆكهكان بدهیت. من دهزانم خوێنهری كورد ههر وهكو چۆن هێشتا چێژی له دهقی شانۆ وهرنهگرتووه و شانۆناس نییه، چیرۆكناسیش نییه چیرۆك لهناویا ناژی. هۆكارهكهشی زۆر بهسادهیی ئهوهیه كه ئێمه نازانین چۆن بخوێنینهوه و بۆ دهخوێنینهوه .
پ9/له نوێترین كتێبتا (سلێمانیهكان) زۆر كار لهسهر شاری سلێمانی و كهسایهتیهكانی دهكهیت و بنهمای سهرهكی چیرۆكهكانتن، ئهم ههموو گرنگیدانه به سلیمانی بۆچی دهگهڕێتهوه؟
وه/ سلێمانی بۆ من شاری منداڵی و پنتی هاتنهدهرهوهمه وهكو ئینسانێك بۆ نێو دونیایێكی فراوان . كاتێك منداڵێك له دایك دهبێت لهناو ژوورێكی بچكۆلهدا دهخوڵقێ و بهستراوهتهوه به تهنیا كهسێكهوه كه دایكه و دواتر لهڕێی ههر چوار پهلیهوه بهنێو ژورهكهدا ههوڵی چوونه دهرهوه و ناسینی ڕووبهره جیاوازهكانی دی دهدات. ههوڵی ناسینی ئهو خهڵكانهی تر كه له ماڵهكهی دا ههن و له گهڕهكهكهی و له شارهكهی دا ههن. مرۆڤ ههر بهتهنیا لهڕێی چوارپهلیهوه ئهو گهشته ئهنجام نادات، بهڵكو لهڕێی بینین و بیستن و دهست لێوهدانهوه دهكرێ زۆر واوهتر له زهمینهی خۆی بڕواته دهرهوه و پهلبكێشێ. سلێمانی بۆ من ههر بهتهنیا شارێك نییه، بهڵكو جیهانێكیشه كه من ڕۆژ به ڕۆژ ههوڵی دۆزینهوهی دهدهم. سلێمانی ئهو كاتانهی لهوێبووم و لهناویا ژیاوم و ئهو كاتانهشی كه لێوهی دووربووم و ههوڵم داوه بۆی بگهڕێمهوه، تاكه شارێك بووه كه داگیری كردووم و بهردهوام بهخۆیهوه سهرقاڵی كردووم. من وای دهبینم ههر مرۆڤێك لهژیانی دا بۆی دهكرێ تهنیا شارێك بهباشی بناسێ و دواتر ههموو شارهكانی دی دونیا وهكو ئهو شاره بینا دهكاتهوه كه له یادهوهرییدا جێی خۆی كردۆتهوه. من كاتێكیش له سلێمانی دوورنهكهوتبوومهوه ههر به سلێمانییهوه بهسترابوومهوه و بهردهوام دهگهڕام بیناسم. له درهخت و ئاسمان و شاخهكانی دهوروبهری وورد دهبوومهوه، لهو خهڵكانهی له ناویا دهژیان، لهو كهسانهی دهمردن و بهخاكمان دهسپاردن و لهو منداڵانهشی كه دههاتن و هێندهی پێنهدهچوو لهپاڵمانهوه گهوره دهبوون . كاتێك سلێمانیم بهجێهێشت و شارانێكی تری دونیام ناسی، ههستم كرد تاكه شارێك كه من وهكو بهری دهستم لهگهڵ خۆم ههڵمگرتووه تهنیا سلێمانییه و من دهتوانم تا مردن لهسهری بدوێم. شارهكان ههر چارهكه سهدهیێك ڕهنگ و شێوهیێكی دی وهردهگرن و له ڕابردووی خۆیان ناچن. من زۆرجار به خهڵكانێكی جیاوازی شارهكانی دی دهگهیشتم هیچیان دهربارهی ڕابردووی خۆیان نهدهزانی. تهنانهت ناوی شهقام و كۆڵان و قوتابخانه و مزگهوتهكانیان له یاد دهكرد. ترسێك دایگرتم لهوهی لهبیرچوونهوه حهقیقهتێكه نهك ههر تهنیا مرۆڤهكان، بهڵكو شارهكانیش دهگۆڕیت. زۆرجار زۆر ساده و بێ ویستێكی تایبهت دهربارهی گۆرانییهكی كوردی له گهنجێكم دهپرسی ئهو گۆرانیبێژه كێیه، تهماشام دهكرد كهمێك ڕادهما و ههوڵی دهدا بیری لێبكاتهوه و به دوایا بگهڕێ . كهچی له ههمان كاتا زۆر شارهزایانه گۆرانیبێژهكانی چوار دهوری خۆمانی دهناسی. لێرهدا ههڵوێستهیێكم كرد و گهیشتمه ئهو بڕوایهی كه دهبێت شتێك بكهم ئهو شاره بهجۆرێك له جۆرهكان له مردن و لهبیرچوونهوه قوتاربكهم . من پێموابوو له دوای ڕاپهڕین ئێمه دهتوانین ئهرشیفێكی گهورهی نیشتیمانی دابمهزرێنین و ههموو ئهو كهسانهی كارێكیان بۆ شارهكانیان كردووه لهوێدا تۆمار بكهین و یاد و بۆنیانی تیا بپارێزین . كهچی وا دهرنهچوو و بههۆی دابهشبوونهوه خهریكه كهسانیكی دهستڕهنگین و ماندوونهناس پووچ و ڕیسوا دهكرێن. كهسایهتییهكان بهجۆرێك لهیاد دهكرێن، كه دوور نییه سبهی خهڵكانێك شوێنهواریشیان نهدۆزێتهوه. هیچ شارێك نییه له دونیا ئهرشیف و مۆزهخانهیێكی تایبهت به خۆی نهبێت . شارهكانی ئێمه لهبهردهم فهوتانێكی سهیردان و ههندێكجار ههست دهكهم ئهوه به دهستئهنقهست ڕوو دهدات و ڕهشهبایێكه بۆ شۆرینهوه و سرینهوهی شوناسمان ههڵیكردووه. ههڵبهت من دڵنیام ئهو كتێبه ههر وا به تهنیا نامێنێتهوه و ئهو پهیامهی من ههڵمگرتووه، ئهمڕۆ یان سبهی ڕوون و ڕوونتر دهبێتهوه و شوێنههڵگری بۆ پهیدا دهبن. من ههر بهتهنیا مهبهستیشم به ئهرشیفكردنی شارێك نییهـ، بهڵكو نیشاندانی هونهری خۆمه كه دهتوانم ههموو شتێك بهێنمه ناو هونهری چیرۆكهوه و ئهو چوارچێوه و تهوقهش بشكێنم كه له دهوری خۆمان ههڵمانچنیوه دهربارهی نوسینی چیرۆك. گهلێك له نوسهرانی گهورهی دونیا بابهتی ناو شار و نیشتیمانهكهی خۆیان بوونهته ههوێنی نوسینهكانیان و دهشبێ ههرواش بێ. منیش بیرمكردهوه سلێمانی تاقه شوێنێكه كه من خۆشم دهوێ و ههر خۆشهویستی ئهویش وایلێكردووم ههموو دونیام خۆشبوێ. كاتێك له ههر شارێكی دی تهماشای ئاسمان دهكهم، دهست له درهختێكهوه دهدهم بۆم ناكرێ چڵێكی لێ بشكێنمهوه، چونكه من شارهكهی خۆمم زۆر زۆر خۆشویستووه و ههرگیز ڕێگهم به خۆم نهداوه دڵی بڕهنجێنم. سلێمانییهكان گهڕانهوهی ئهو وهفا و پێزانینهی منه بۆ ئهو شارهی كه به ههناسهی خۆی گهورهی كردووم .
پ10/ بهختیار عهلی له دیدارێكدا دهڵێت” باشترین خزمهتێك كه نوسهرێك پێشكهش به خوێنهرهكانی بكات ئهوهیه كه له كاتی نوسیندا بیریان لێنهكاتهوه” ئایا نوسهر دهبێت بۆ خوێنهر بنوسێت، یان بهپێچهوانهوه نوسهر نابێت بۆ خوێنهر بنوسێت و ئهوه خوێنهره دهبێت بۆ ئاستی نوسینی نوسهر بهرزبێتهوه. تۆ تا چهند لهكاتی نوسینی چیرۆكدا خوێنهرهكانتت له بیره؟
وه/ منیش لهگهڵ ئهو ڕوانینهی كاك بهختیاردام كه دهبێ نوسهر له دهمی نووسین دا بیر له خوێنهرهكانی نهكاتهوه . ههمیشه له ئهندێشهی نووسهردا خوێنهرێكی گریمانكراو ههیه، له دهمی نووسین دا بۆی دهگهڕێتهوه، كه رهنگه ئهو خوێنهره گریمانكراوه، بهشێكیشی له خودی نووسهر ههڵگرتبێ. ههمیشه كاری نووسهران ئهوه بووه كه خوێنهر بۆ ئاستی نووسین بهرزبكاتهوه. ههندێك بیركردنهوه ههن له ڕۆژگارێك دا خراونهته ناو ئهو بابهتانهی كه ناكرێ قسهیان لهسهر بكرێ و به جۆرێك له جۆرهكان تابۆ كراون، ئیدی مانای ئهوه نییه كه ڕۆحی كۆمهڵگا نابێت بهر بهو داخرانه بگرێت. مافه ئینسانییهكان به گشتی و لهناویان دا مافهكانی ژنان و منداڵان ئهو بابهتانهن بهناوی بێدهنگی و ملدان بۆ بیروڕای زۆرینه ههمیشه كۆمهڵگاكان خۆی لێ دزیونهتهوه. نوسهر دهبێت كهسێكی بوێر و یاخی بێت و بایهخێك بۆ ئهو ترسه دانهنێت كه له دهرهوه دێته بهرڕێی و ههمیشه بهدووی ئهو ئایینده گهشهوه بێت كه كۆمهڵكا و زمان و ڕوانینی باو بگهیێنێته ئاستێكی بهرزتر. من وهكو خودی خۆم له دهمی نووسین دا ئاگام لهو خوێنهره باوه نییه و زۆرجاریش بههۆی ئهو بابهتانهوه كه كردومنهته ناوهڕۆكی چیرۆكهكانم ههندێكجار بابهتێكی خوازراو نهبوون و بۆ خودی خۆمم نوسیون و بۆ ئاسودهیی و مهزاجی خۆمم نوسیوون. ئهو نوسهرهش كه بۆ خۆی نهنوسێ، بڕوا دهكهم بابهتی سواو و بێ كهڵك بنوسێت و بوێری ئهوه نهكات كه له بیركردنهوهی ڕۆژگار بترازێ. من زۆرجار لهو ڕوانینهم دا بۆ هینریك ئهپسنی شانۆنووسی نهرویژی دهگهڕێمهوه و كهڵك له لهكارهكانی ئهو وهردهگرم. ههردوو شانۆیی ” دوژمی خهڵك ” و ” ماڵی بووكهشووشه ” له دهم و ساتی خۆی دا زۆر به خراپی لهلایهن ڕۆژگاری خۆیهوه به ڕووی دا وهستاونهتهوه و دووچاری بهرهنگارییهكی قورس بوونهتهوه. من كاتێك چیرۆكی ” جیهانی ههردوو دیووی تهویلهكهم نووسی ” كه یهكهمین چیرۆكی من بوو، بهرهنگارییهكی زۆرم هاتهڕێ بهڵام لهو ڕوانینهم پهشیمان نهبوومهوه كه ههمیشه پێموابووه نووسین دهبێ ڕۆحێكی پێشرهوانهی ههبێت. لێرهدا نابێت ڕۆمانی ” سهگوهڕی ” خوالێخۆشبوو محهمهد موكریشمان له یاد بچێت كه دوور نهبوو به هۆی ههڵه شیكاركردنهوه لهناو شۆرش دا سزای كوشتنی بهسهرا بدرێت .