Skip to Content

دوو ڕەوتی ناسیونالیزمی کورد :شەڕکەرو خۆبەدەستەوەدەر.. موزەفەر عەبدوڵا

دوو ڕەوتی ناسیونالیزمی کورد :شەڕکەرو خۆبەدەستەوەدەر.. موزەفەر عەبدوڵا

Closed
by كانونی دووه‌م 20, 2021 General, Opinion


لەبارەی ناسیونالیزمو تایبەتمەندییەکانی ناسیونالیزمی کوردەوە


دەروازەیەک…..

پاش نزیک بە سەدەیەک لە سەرهەڵدان و گەشە کردنی بزوتنەوەی قەومی کورد ، کوردایەتی – ناسیونالیزم – و بە حزبی بونی لە پارتی دیموکراتی کوردستان و- زیاتر لە نیو سەدەش لە دووبەش بونی ئەم حزبە بۆ دو ڕەوتی قەومی – خێڵەکیو ناوچەگەری بەناوی مەلایی و جەلالی سەرەنجام لە سەرەتای نەوەتەکان لە هەلومەرجێکی تایبەتی ناوخۆیی و ناوچەیی و جیهانیدا بە دەسەڵاتی سیاسی گەییشتن. وە لەسەر دابەشکردنی پلەو پۆستوداهاتەکان ،دوای چەند جەولەی شەڕو کوشتاری نێو خۆیانو قوربانی هەزاران کەسی بێتاوان ،ڕێککەوتن لە بەڕێوەبردنی ناوچەگەریانەی کۆمەڵگای کوردستان.
ئەو هەلومەرجە تایبەتیانەش کە تیایدا دەسەڵاتیان گرتە دەست بریتی بون لەو گۆڕانو وەرچەرخانەی هەرەسی بلۆکی ڕۆژهەڵاتی سەرمایەداری دەوڵەتی ،بەناو سۆشیالیستی و کۆمۆنیستی ،بە ڕابەری یەکیتی سۆڤیەتو، باڵادەستی بلۆکی ڕۆژئاوای سەرمایەداری بازاری ئازادی دیموکراسی بە ڕابەری ئەمریکا .ئەو گۆڕانکاریانەش مۆری ئەوپەڕی ڕاستڕەوی خۆیان دا لە هەمو بزوتنەوەو ڕێکخراو و دەسەڵاتێکی سیاسی کۆنو نوێ.بزوتنەوەی قەومی کوردو حزبەکانیشی نەک هەر بێبەش نەبون لەم مۆرلێدانە بەڵکو خۆیان پێداخ کرد.
پارتی و یەکێتیو هاوپەیمانەکانیان بە قەومیو ئیسلامی یەوە سەرەتا بە ناوی بەرەی کوردستانی و پاشان بەناوی حکومەتی هەرێمی کوردستانی عێراق لە لایەن ئەمریکاو هاوپەیمانەکانیەوە مۆڵەتی دەسەڵاتیان پێدرا تا کۆمەڵگایەکی هاوچەرخ بەڕێوە بەرن بەناوی پەرلەمانو حکومەتی هەڵبژێردراوەوە.

بەڵام ئەوەی جێگای سەرنج بو هەر لەسەرەتاوە ئەم دوو حزبەو دەسەڵاتەکەیان ڕوبەڕوی ڕەخنەو ناڕەزایەتی ڕەوتێکی چەپی نوێ بونەوە بەناوی کۆمۆنیزمی کرێکاری کە لە دروشـمی ناسیونالیزم شەرمەزاری یە بۆ مرۆڤایەتی کورت کرابۆوە.بەلام سەرەڕای بەرزکردنەوەی ئەم دروشمەو ڕەخنەو ناڕەزایەتیوناکۆکیو دژایەتی قوڵی چینایەتی کۆمۆنیزمی کرێکاریو حزبەکانی بۆ ناسیونالیزمی کوردو حزبو دەسەڵاتەکەیان هاوکات ئەم بزوتنەوە نوێیە خواستی کۆتایی پێهێنانی ستەمی نەتەوەییان بەرزکردەوە تا ڕادەی جیابونەوەو پێکهێنانی دەوڵەتیکی سەربەخۆ لە ڕێگای دەنگدانی گشتی و ڕاستەوخۆوە.بە پێی توانا کاریان کرد بۆ بەدیهێنانی ئەم ئامانجە وەک سیاسەتێکی فەرمی و ئاشکراو بێسەوداکاری هەر لە سەرەتای نەوەتەکانەوە.لە ڕاستیدا هیچ کاتو ساتێک هیچ حزبو ڕیکخراوێکی سیاسی ناو بزوتنەوەی قەومی کورد سەرەڕای شینو شەپۆڕیان بۆ قەومی کورد بەڵام وەک حزبی کۆمۆنیستی کریکاری بە فەرمی و ئاشکراو بە ئیرادەو جورئەتەوە ئەم مافو خواستە جەماوەرییەیان بەرزنەکردۆتەوە.
ئەگەر بارزانیو پارتیوهاوپەیمانەکانی چەند ساڵێک لەمەوبەربانگشەی دەنگدانو سەربەخۆیی کردو هەنگاوێکی بە کردەوەی نا بۆ ئەنجامدانی ریفراندۆم ئەوە لە ئاکامی قەیرانو بنبەستی حزبو دەسەلاتەکەیان و هیز هاوسەنگیو پیلانێکیان بو بەرامبەر نەیارە ناسیونالیستی یە کانی خۆیان و هاوکات ململانێ لەگەڵ دەسەڵاتدارانی قەومی و ئیسلامی تایەفی لە بەغدا .
هەڵبەت سەرەتا زۆربەی سەرکردەکانی ئەم بزوتنەوەیەوحزبەکانی ،بیرمەندان ، ڕۆشنبیران ، نوسەرانو میژونوسانیان ئەم دروشمو ڕخنەو ململانێی تازەیەیان بەلاوە کێشەو گرفتێک وبەرهەڵستکاریەک نەبو. بەڵام هەر کە ڕێکخراوەکانی ئەم بزوتنەوە نوێیە ،بە تایبەتی ڕەوتی کۆمۆنیست ، یەکێتی خەباتو دەستەو گروپەکانو سەدان هەڵسوڕاوی تری چەپو کۆمۆنیست دەستیان دایە پێکهێنانی شوراکان لە زۆرێک لە شارو شارۆچکەکانی کوردستان ئیتر بەرەی کوردستانی ، بە تایبەتی یەکێتی نیشتیمانی کەوتە پەلەقاژەو هەڕەشەو گوڕەشەو هەوڵی سەرکوت کردنیاندا بە هێزی چەکدار بەڵام سەرکەوتو نەبون .ئیتر لەو کاتەوە ناسیونالیزمی کوردو حزبەکان درکیان بەوە کرد ئیتر کۆمەڵگا گۆڕەپانی سیاسی و میلیشایی تەنها خۆیان نییە تا بە بێ ڕکابەری چینایەتی تەڕاتێن بکەن . بەڵکو بزوتنەوەو ڕێکخراوگەلێکی تەواو جیاواز پەیدا بونەو دەتوانن نەک هەر ببنە بەرهەڵستکار بەڵکو ببنە ئەلتەرناتیڤی جەماوەری خەڵكی کرێکارو زەحمەتکیشو ژنانو لاوانی یەکسانیخوازو ئازادیخواز و توێژە ستەمدیدەکان ئەگەر ئەم جوڵانەوەیە بەهرەمەند بێت لە حزبی سیاسی و ڕێکخراوەی جەماوەری و کۆمەڵایەتی بەهێز.
دیارە هۆکاری زۆر هەن وای کردوە کە بەرەی کوردستانیوحزبەکانی ئەم دروشمو ڕەخنەو ناڕەزایەتیو ململانێی ئەم جوڵانەوە نوێیە پشتگوێ بخەن . وەک کێشەو گرفتێک تەماشای نەکەنو بۆیان گرینگ نەبێت .بەڵام دوو هۆکار لە نێو ئەو هۆکارانەدا گرینگ ترینیانن ئەوانەش :
یەکەم : بزوتنەوەی کوردایەتیو هەردو حزبەکانی لەبەرخۆشیو سەرگەرمی سەرکەوتن و بەدەسەڵات گەییشتنیان لە سایەی ئەو وەرچەرخانە ڕاستڕەویەی جیهانوپاشەکشەیەی چەپی دەسەڵاتداری هەرەسهێنراو هیچ دەنگو ڕەنگو دروشمێکی ناڕازی یان نەدەبیست.
دوەم : خودی ئەم چەپەی کە ئەم دروشمەی کۆمۆنیزمی کریکاریان بەرزکردبوەوە کە بیرمەندەکەی مەنسور حیکمەت بوو چەپێک بوو سەرەڕای ڕوهێنانی بۆ ئەم تێورو جوڵانەوەیەی کۆمۆنیزمی کرێکاری هێشتا تەسفیە حیسابی تەواوی سیاسی و فکری و کۆمەڵایەتییان لەگەڵ ئەو چەپە باوو تەقلیدیانەی سەر بە بلۆکی سۆڤیەتو چین و ئەلبانیاو..هتد یاخود نەیارە چەپە پەراویزی یەکانی ئەو بلۆکە نەکردبو.ڕاستە لە ژێرکاریگەری باسو بابەتە تیوری و سیاسیو هەڵویستەکانی ڕەوتی مارکسیزمی شۆرشگێری حزبی کۆمۆنسیتی ئێڕانو پاشان بزوتنەوەی کۆمۆنیزمی کرێکاری کە مەنسور حیکمەت مەنسور حیکمەت ڕابەری فکری و سیاسی بو جۆرێک سنوربەندی ئایدیۆلۆژی و فکریان کردبو بەڵام هێشتا لە ڕووی سیاسی و کۆمەڵایەتی و دابونەریتە کۆمەڵایەتی و ڕیکخراوەییەکانەوە نەچوبونە مەیدانی خەباتو ململانێی سیاسی و چینایەتی کۆمەڵایەتی واقعی.بێگومان زۆرێک لە هەڵسوراوانی ئەم چەپە نوێیە زیاتر لە ڕەخنەیەکی ڕۆشنبیری ڕادیکاڵی لە کۆمەڵەی مارکسی لینینی -کۆمەڵەی رەنجدەران – هاتبونە دەرەوە کە دوایی یەکێتی تێکۆشەرانی کارگەران و ڕەوتی کۆمۆنیستو زۆر دەستەی تریان پێکهێنا.سەرەنجام بە پێکهێنانی حزبی کۆمۆنیستی کریکاری عیراق لە ساڵێ ١٩٩٣ گەییشت.

ئەتوانین بڵێین بەڵگەی سەلماندنی ئەم بۆچونەش لەسەر ئەم چەپە نوێ یە لەو دەورانە ،کە خۆم هەڵسوڕاوێکی بوم، لەو سەرەگێژەیەدا دەرکەوت کە لە ڕوداوەکانی داگیرکاری کوێت لەلایەن ڕژێمی بەعسو ، شەڕی کەنداوو پەیوەندیان بە ئاڵوگۆڕە ڕاسترەوییە جیهانییەکان هاتنە پێشەوە.بە تایبەتی لە ڕوداوەکانی مانگی ئازاری ١٩٩١ کە جەماوەری کوردستانو بەشیک لە شارەکانی عیراق هەڵمەتیان بردە سەرمۆڵگاو دامودەزگاکانی ڕژێمی بەعس .ئەو کات ئەم چەپە ئەم ڕوداوو هەستانو هەڵمەتە جەماوەرییەی بە ڕاپەرین و شۆڕشی کرێکاری و سۆسیالسیتی دەزانی هەروەک لە پلاتفۆرمەکانی رەوتی کۆمۆنسیتو یەکێتی خەبات ..هتد دەرکەوت .

بەڵام ئێستا پاش نزیک بە سێ دەیە کە ڕەخنە لە ناسیونالیزمی کورد دەگرین و ناوەرۆکی دژە ئینسانی و دواکەوتویی و سەرکوتگەری و گەندەڵی و بەکریگیراوی… دەسەڵاتەکەیان دەردەخەین هاوکات بە چاوێكی ڕەخنەیی و هەڵسەنگاندن سەرنجی ئەم چەپە ڕۆشنبیرە ڕادیکاڵە بدەین کە ڕویان هێنا بۆ باسو بابەتە فکری و سیاسی و جوڵانەوەی کۆمۆنیزمی کرێکاری و، پاشان پێکهێنانی حزبی کۆمۆنیستی کرێکاری عێراق و کوردستانو بدەین کە خۆیان بە نوێنەری ئەم بزوتنەوە نوێیە دەبینین زۆر ئاڵوگۆڕیان بەسەردا هاتوەو ڕوبەڕوی زۆر قەیران بوینەتەوە.
ئەگەر بزوتنەوەی کوردایەتیو حزبو دەسەڵاتەکەیان لە بنی پێوە تا تەوقی سەر توشی قەیرانی هەمەلایەنە و داڕزیین بونەتەوەو کەوتونەتە بەر نەک هەر ڕەخنەوە بەڵکو کەوتونەتە بەرناڕەزایەتی و ڕاپەرینی جەماوەرەوە.تا ئەو ڕادەیەی کۆتایی هێنان بە دەسەڵاتی ئەم حزبانەی ناسیونالیزمو کوردایەتی بۆتە خواستیکی گەورەی جەماوەری لە ١٠-١٢ ساڵی ڕابردو تا ئێستا. بەڵام کیشەو گرفت لەوەدایە کە ئەم بزوتنەوە نوێیەو حزبەکانی کۆمۆنیستی کرێکاریش کە وەک نەیاری سەرسەختی ناسیونالیزمو دەسەڵاتەکەی دەرکەوتون، بە تایبەت لە ١٠-١٥ ساڵی ڕابردوەوە توشی پاشەکشەو قەیرانی سیاسی و حزبی بۆتەوە .تا ئێستا توناو ئامادەییەکی سیاسی و کۆمەڵایەتی نییە ڕابەری ئەم ناڕەزایەتیانە بکاتو لە پەراوێزی ڕوداوەکان وەستاوە. دیارە ئەم قەیرانو دۆخە نالەبارەش زیاتر لە دوای مردنی مەنسور حیکمەت و زنجیرە جیابونەوەو واز‌هێنانە بە کۆمەڵەکانی حزبەکان لە ئیران و عێراق هاتە پێشەوە . بۆیە بە بڕوای من چەندە گرینگە ئێمە ناوەڕۆکو تواناکانو تایبەتمەندیەکانی ئاکامەکانی جولانەوەی ناسیونالیزمی کوردو حزبەکانیو دەسەڵاتەکەیان و بارودۆخە تایبەتی و گشتیەکە بناسین ئەوەندەش گرینگە چاوبخشێنین بەو قەیرانەی حزبی کۆمۆنیستی کرێکاری بە گشتی توشی هاتوە و هۆکارو ئاکامە زیانبارەکانی و ڕێگا چارەی خوازراوو مەیسەر بدۆزینەوە تا کۆمەڵگا لەم دۆخە پڕ قەیران و چەوسانەوەیە ڕزگار بکات.

تا ئەو جێگایەی دەگەڕێتەوە بە قەیرانی هەمە لایەنەی ناسیونالیزم و دەسەڵاتەکەیان ئەوەیە ئەم ڕۆژگارە دەیانو سەدان نوسەرو ڕۆشنبیرو تەنانەت ڕابەرانێکی سیاسی خودی جوڵانەوەی ناسیونالیزمی کورد خۆیان ڕەخنە لە ناسیونالیزم دەگرن .زۆر جار ڕەخنەکانیان تەنها ئەخلاقیانەو ڕیسواگەرانەیە . هەتا کار گەیشتوە بەوەی سوکایەتی بە سەرکردەو هێما ناسیونالیستی یەکان بکەن و بەراوردی بکەن بە ڕژێمی فاشی قەومی بەعسوسەرانی ئەو ڕژێمەو ئاواتە خوازی ڕوخانی بن وەک بەعس بەهەر شێوازو نرخێک بێت. بەڵام ئەوەی جێگای سەرنجە ئەوەیە زۆربەی ئەو ڕەخنەو نارەزایەتی یانە ڕواڵەتی و ڕوکەشی و دابراوە لە دەست بردن بۆ زەمینە ئابوری و کۆمەڵایەتی و مێژویی یەکانی سەرهەڵدانو باڵاکردنی ئاوابونی مێژویی ناسیونالیزم بە گشتیو جوڵانەوەی کوردایەتیو تایبەتمەندی یەکانی بە تایبەتی. هەڵبەت لە لایەکەوە بەشێک لەو ڕۆشنبیرو نوسەرو سیاسیانە پییان وایە پارتیو یەکیتیو زۆریک لە هاوپەیمانەکانیان ناسیونالیستی ڕاستەقینە نین . هەروەها هەندێک لایەنو حزبی کوردایەتی بەهۆی کاروکردەوە ڕیسوایییەکانی پارتی ویەکیتیەوە ،بە ڕواڵەتو بە جۆرێک لە جۆرەکان ، کوردایەتی یەکەیان کاڵ کردۆتەوە بە تایبەتی لە ناو جولانەوەی ناسیونالیستی کوردستانی سوریا و تورکیا .
جا بۆ لێکۆڵینەوەو هەڵوێستگیری بەرامبەر ناسیونالیزم بە گشتیو ناسیونالیزمی کورد- کوردایەتی – بە تایبەتی، هاوکات ڕەخنە و ڕۆشنگەری چینایەتی لەهەردولا ،یانی بزوتنەوەی کوردایەتی و حزبەکانیو ،ڕەخنەگرە ناڕازییە ڕۆشنبیرو نوسەرە بەناو لیبرال و نیو لبرالەکانیش ، ئەوە وا پێویست دەکات چاوێکی خێرا بخشێنین بەسەر ناسیونالیزم بەگشتی لە ڕووی بنەمای ئابوریو کۆمەڵایەتی هەتا بنەما فکری و سیاسی و مێژوویو تایبەتمەندی یەکانیو ئاکامەکانیشی ئاماژە پێبدەین . هەر وەک لە تایتڵەکەشدا کورتمان کردۆتەوە بەناوی دوڕەوتی بزوتنەوەی قەومی کورد :جەنگاوەرو خۆبەدەستەوەدەر- میلیتانت و پاسیفیست.
بە ئومێدی ئەوەی ئەم باسە تیشکێک بێت بۆ زیاتر ڕۆشنکردنەوەو هەڵوێستگیری لە ڕوانگەیەکی چینایەتی و هاوچەرخەوە بەرامبەر ناسیونالیزم.

ناسیونالیزم : قۆناغەکانی سەرهەڵدان وباڵاکردن و ئاوابون …!
پێموایە زۆربەمان کۆکبین- بە تایبەتی ئەوانەی لە ڕوانگەیەکی چینایەتی و بنەما ئابوری و کۆمەڵایەتی یە بابەتییەکانەوە بۆ ناسیونالیزم دەڕوانن – لەسەر ئەو تیورەی کە بوە بە پێناسەیەکی زانستی سیاسی بۆ ناسیونالیزم کە دەڵێت ناسیونالیزم ئایدیۆلۆژیای جولانەوەی سیاسی چینی بۆرژوای هاوچەرخە کە لە سەدەکانی شانزەو حەڤدەو هەژدە لە ئەروپا سەریهەڵداو گەشەو باڵای کردو رابەری شۆرشی کۆمەڵایەتی بۆرژوا سەرمایەداریان لەساڵی ١٧٨٩لە فەرەنسا کرد.ئەو شۆرشە یەکەم شۆرشی سیاسی کۆمەڵایەتی بۆرژوا ناسیول لیبرال بو کە کۆتایی بە دەسەلاتی فیودالی ئایینی وکڵێسا هیناو چینی بۆرژوای سکولاری هاوچەرخ گەییشتە دەسەڵاتی سیاسی .دوای ئەوەش لە چەندین ووڵاتی تری ئەوروپی ئەو شۆرشانە ڕویاندا. پاشان ناسیونالیزم بە شێوەیەکی گشتی لە سەدەی بیستیش لە زۆربەی ووڵاتانی تری دونیا گەشەیانکردو بە دەسەڵات گەییشتن بەڵام نەک بە هەمان شێوازو ناوەڕۆکی شۆرشگێڕیەوە. ئەم بزوتنەوەیە سەرەتا لە هەناوی ململانێی چینایەتی کۆمەڵگای دەرەبەگییەوە سەری هەڵداوە لە ووڵاتانی ئەوروپا بە تایبەتی لە ئیتالیاو ئەلمانیاو هۆڵەنداو بەریتانیاو فەرەنسا…هتد.

بو نمونە بەریتانیای گەورە ،کە لە سەدو نیوی ڕابردو وا ناونراوە ، تا پیش سەدەی شانزەش وەک نەتەوە فۆرمی نەگرتبو. هۆکارێکی گەورەی ئەمەش ئەوەبو کە بەشێکی چینی باڵادەستی ئەو ووڵاتە بە زمانێکی جیاواز لە زمانی زۆرینە دەئاخاوتن .وە لە بنەڕەتدا جیاواز بون لەو نۆرماندیانە کە ئینگلتەرەیان داگیرکردبو. یاخود ووڵاتیکی وەک هۆڵەندا هەر لەو سەردەمانە یەکەمین ناسیونالیزمی مۆدرینی لەسەر ژێرخانێکی سەرمایەداری دروست کردبو کەهاوکات لە جەنگدابون دژی داگیرکاری ئیمپراتۆری فیودالی ئیسپانیا.هەروەها ئیتالیا وەک مارکس دەڵێت کە یەکەمین توخمە سەرەتاکانی پەیوەندی سەرمایەی تێدا وەدەرکەوت. بەڵام لەگەڵ تێپەڕ بونی کات و بەرەو پێشچونی شێوازی بەرهەمهێنانی سەرمایەداری پێویستی بازاری گەورەو هاوبەش ..هتد بوە هۆی بەرەو یەکگرتنی هەمو ئەو ئیمارەتە بچوکانەی ئەو ناوچانە و ئەم زمانو ووڵاتە یەکگرتوەی ئەمروی لێبێک ىێت .
ئەم زمانە یەکگرتوەی ئەمرۆی ئیتالی سەرەتا شێوەزاری کەمایەتییەک بوە.بەڵام لەسەدەی هەژەدەوە بوە زمانی فەرمی سەرجەم چینی بۆرژواو جولانەوە ناسیونالیستیەکەی …. ئەمانەو دەیان نمونەی تر هەن لە ئاستی جیهان بە تایبەتی ئەوروپا کە چۆن ناسیونالیزم جوڵانەوەی سەرەتایی چینی بۆرژوایە کە لەسەر شیوەبەرهەمهینانی سەرمایە وەستاوە. هەمو ئاسۆ ئامانجی ئەم چینەو جوڵانەوەکەی کۆتایی هێنان بە سیستەمی فیودالی وزاڵبونی سیستەمی سەرمایەداری بوو.
چینی بۆرژواو بزوتنەوە ناسیونالیستیەکەی بە گوتەی کارڵ مارکس دەورێکی لە ڕادەبەدەر شۆڕشگیرانەی لەهەمو ڕوویەکی ئابوری و سیاسی و ئایدیۆلۆژی و فکری و کەلتوری گێڕاوە بەرامبەر چینی فیودالو سیستەمە ئابوری و سیاسی و فکری و کەلتوری یەکەی .دیارە ئەوە ڕۆشنە کە سەرخانی سیستەمی دەرەبەگی – فیودالی – بە شیوەیەکی گشتی لە ڕووی ئایدیۆلۆژییەوە پشتی بە ئاینەکان بەستبو.بەڵام بۆ چینی بۆرژوای تازە هەڵچو کاریگەر ترین ئایدیولۆژیا لەو قۆناغەدا بیرو ئایدیۆلۆژیای ناسیونالیزمێکی پێشکەوتنخوازبو کە توانی هەمو پێکهاتە فکری و سیاسی و کەلتوری یە ناوچەییە قەومی و خێلەکییەکان لە یەک سیستەمی ئابوری و سیاسی کەلتوری لێکهەڵپێکی و بتوێنێتەوە .هەر وەک زۆربەی بیرمەندو ڕاڤەکارانی ناسیونال لیبرالو سۆشیال دیموکراتەکانیش پێیان وایە ئامانجی ناسیونالیزم یەک دەوڵەت – نەتەوە – میللەتە – لەسەر یەک خاک- نیشتیمان، زمانو کەلتورە. تەنانەت بیرومەندو ڕاڤەکارانی چەپی ستالینیوماویو .. .بڕوایان بەهەمان لێکدانەوە هەیە بۆ پرسی دەوڵەتو نەتەوە.ئەگەرچی هەندێکیان باس لە نەتەوەی ڕەسەنو ناڕەسەن یان سەرەکی و لاوەکی دەکەن .

بەڵام لە چەند دەیەی ڕابردوەوە چەندین تیۆرزان و پسۆرو بیرومەند هەن پیاچونەوەیان بەو تیۆرو تێزانە کردەوەو ڕەخنەیان لێگرتون لەوانە ئەریک هۆبزباوم ،ئێرنست گیلنەر،بندێکت ئەندرسن ،هێنری لۆڤیرە هەتا سمیر ئەمین ومەنسور حیکمەت …هتد لە پرسی سەرهەڵدانی ناسیونالیزم و دەوڵەت جەخت لە ڕوانگەو تێزەکانی مارکس و ئەنگڵزو لینین دەکەنەوە.بەڵام بەبڕوای هەمو ئەوانەی سەر بە خەتی کۆمۆنیزمی کرێکارین بۆچونو لێکدانەوەو هەڵویستگیریەکانی مەنسور حیکمەت کە خاڵی هاوبەشی لەگەڵ ئەوانەدا هەیە کە ناومان هێنان بەڵام لە ڕویی سیاسی و کۆمەڵایەتی و حزبییەوە لەهەمویان ڕۆشنترە.زۆربەی ئەو بیرمەندو تیۆردانانە تەنها پرسی ناسیونالیزم و نەتەوەیان ڕاڤەکردەو ڕۆشنگەرییان کردەوە. بەڵام مەنسور حیکمەت نەک هەر لێکدانەوەو ڕونکردنەوەی بۆ کردەوە بەڵکو هەڵوێستگیرسیاسی وحزبیشی بۆ کردوە.نوسراوەی نەتەوەو ناسیونالیزمو بەرنامەی کۆمۆنیزمی کریکاری لەو نوسراوە دانسقانەیە کە قوڵی فکری سیاسی مەنسور حیکمەت دەردەخات لە چاو هەمو تیورزانو ڕابەرە سیاسی یەکانی پێشو.تەنانەت لە تیۆرو باسو بابەتەکانی لینین و مارکسیش لەم هەلومەرجەی دونیادا زیاتر ئەم پرسەی ڕۆشنکردۆتەوە.ئەوەی مەنسور حیکمەت لەو لێکدانەوەو ڕۆشنگەریانەی تر جیا دەکاتەوە هەروەک مارکس دەلێت:
تەنها لێکدانەوەی دونیا بەس نییە ،گرینگ گۆڕینەکەیەتی ،مەنسورحیکمەت هاتوە نەک هەر زۆربەی ئەو تیوریانەی لیبرالەکانو چەپی تەقلیدی بردۆتە ژێر پرسیارەوەو ڕەتی کردونەتەوە بەڵکو هەڵوێستگیری سیاسی و حزبی بەرامبەر ناسیونالیزم و دەسەڵاتەکەیان کردەوە.بە تایبەتی ئەو تیزەی کە باوە ئەوەیە گوایە نەتەوە ناسیونالیزم دروست دەکات بەڵام واقعییەت ئەوەیە ئەوە ناسیونالیزمە نەتەوە دروست دەکات. بە مانایەکی تر نەتەوە دیادرەیەکی ئابوری و سیاسی و کۆمەلایەتی یە نەک دیاردەیەکی سروشتی و ڕەگەزی.ڕاستە زمانودیالەکتیکەکان و تەنانەت کەلتورەکان دیاردەی کۆمەڵایەتی و ئاکامی ململانێی چینایەتی و بەرەو پێشچونی کۆمەڵایەتین بەڵام ناسیونالیزم وەک بزوتنەوەی سیاسی چینیکی دیاریکراوی هاوچەرخ –بۆرژوازی- لە پیناوی گەیشتن بە دەسەڵاتی سیاسی و دامەزراندنی سیستەمی ئابوری و کۆمەڵایەتیەکەی هەمو ئەم دیاردانەی گردو کۆکردۆتەوەو بە پیرۆزیکردون. تەنانەت زۆریک لە بیرمەندە رەگەزپەرستەکان وەک دیاردەی دەرەوەی مێژوی ململانێی چینایەتی و کۆمەڵایەتی و سیاسیو مێژویی چاویان لێکردون.

بیرمەندەکانی فاشیزمو نازیزم و بەعسیزم ..هتد لەوانەن کە زمان و ڕەگەزو مێژوی خۆیان لەسەرو هەمو ئەوانەی تر ڕادەگرن .تەنانەت هەندێک لە سەرکردە فاشییەکان وەک ئایینو ڕەگەز بۆ ناسیونالیزمو تایبەتمەندییەکانیان دەڕوانن . لەم ڕوەوە ناسیونال ڕاسیزمی ئەڵمانی ،هیتلەری نازی ،و ئیتالی ، مۆسۆلینی فاشی ، تەنانەت هەندێک لە حزبو ڕێکخراوەکانی ناسیونالیزمی عەرەبیش کە لە ڕوی ئایدیۆلۆژییەوە ئیلهام لە ئیسلام وەردەگرن خۆیان بە نێردراوی خوداوەند دەزانن. بە تایبەتی ناسیونالیزمی عەرەب هەتا ئەمرۆش کەڵک وەردەگرن لەو ووتەیەی محمدی پەیامبەری ئیسلام کە وتوێتی عەرەب بەخێرترین نەتەوەیە کە خودا ناردوێتی بۆ خەڵک ئەم دیدگاو هەڵویستەش ئەوپەڕی رەگەزپەرستانەو فاشیانەیە.
جا قۆناغی یەکەمی سەر‌‌‌‌هەڵدانی ناسیونالیزم تا ئەو ساتانەی باڵای کردو دەسەڵاتو سیستەمی دەرەبەگایەتی کۆتایی پێهێنا قۆناغیکی لەڕادەبەدەر پێشکەوتنخوازانەو شۆرشگێرانە بوە . وە ئەم ڕۆڵەش وەک ئاماژەمان پێدا چینی بۆرژوای فەرەنسا لەشۆڕشی گەورەی بۆرژوازی نیشتیمانی لە ١٤ تەموزی ١٧٨٩ گێڕایو بوە پێشەنگی بزوتنەوەی ناسیونالیزمی جیهانی .
ئیتر لەوە بەدواوە شۆرشە بۆرژوازییە کۆمەلایەتیەکان لە ووڵاتانی تری ئەوروپای ڕۆژئاواو ناوەندو ئەمریکا بە شێوازی جۆراوجۆر ڕوویاندا.
بەڵام لەگەڵ تەواو بە دەسەڵات گەییشتنی چینی بۆرژوا لەهەمو ووڵاتانی ئەوروپاو ئەمریکا وگەشەی سەرمایەداری وپێویستی بازاڕی گەورەی جیهانی و هێزی کاری هەرزانی چینی کارگەرو کاڵای هەرزان لەسەر بنەمای هاوکێشەی خستنەڕو و داواکاری – عرض و طلب –و باڵاکردنی سەرمایەداری تا ئاستی ئیمپیریالیزم و پێویستی جەنگو داگیرکاری ووڵاتانی تر، ئیتر بۆرژوا ناسیونالیزمیش پێێ نایە قۆناغێکی ترەوەو ئەو تایبەتمەندیی یە شۆڕشگێریەی سەرەتای لە دەستدا.

قۆناغی دووەمی بزوتنەوەی ناسیونالیزم لەگەڵ جەنگی جیهانی یەکەم دەستپێدەکات.لێرەوە ئیتر چینی بۆرژوا ناسیونالیزمی ئەو ووڵاتانەی کە لە لایەن دەوڵەتانی ئیمپریالیزمی بەریتانی و فەرەنسی و ئیتالی کە لە جەنگی جیهانی یەکەم داگیریان کرد،ئەو تایبەتمەندییە شۆرشگیریەی ئەوروپای سەدەکانی هەژدەو نۆزدەی نەما. ئەمەش بەهۆی هەم گەشەی شێوە بەرهەمهێنانی سەرمایە لە هەناوی سیستەمی فیودالی ئاسیاو ئەفریقاو ئەمریکاری لاتین، هەم بەهۆی هاوردەکردنی سەرمایەی دارایی و ئامرازەکانی بەرهەمهێنانی تەکنیکی . دۆزینەوەو دەسبەسەراگرتنی کەرەسەی خاو،بە تایبەتی کانەکان ،لەوانە دۆزینەوەی پەترۆل وگازی سروشتی . هەمو ئەمانە وایکرد چینی بۆرژوا وەک یەک چینی یەکگرتو لە بەرامبەری سیستەمی دەرەبەگی دەرنەکەویت کە لەئەوروپا دەرکەوت .بۆنمونە لە زۆربەی ووڵاتانی ڕۆژهەڵاتو ئاسیاو ئەفریقا هەتا ئەمریکای لاتینش بۆرژوازی بونە دو ڕەتوباڵی سەرەکی دژ بە یەک.ڕەوتو باڵیکیان کە زۆربەیان خودی دەسەڵاتدارە پاشاو سوڵتان و میرە فیودالەکان بون بەڵام توانای مانەوەو خۆ گونجانیان هەبو لەگەڵ دەوڵەتانی داگیرکەر.تەنانەت لەم ووڵاتانەدا ئاڵوگۆڕی دەسەڵاتی سیاسیش ڕوینەدا.بۆ نمونە لەو ووڵاتانەی کە تا ئێستا ڕژێمەکەیان پاشایەتیە و شاو مەلیکەکان لە ئاکامی ئاڕەزایەتی و ڕاپەڕینەکان ملیاندا بە کۆمەڵێک ڕیفۆرم- چاکسازی – دەستوری و یاسایی لە بوارە ئابوری و کۆمەلایەتیو کەلتوریەکان.دیارە ئەمە بۆ خودی ووڵاتێکی زلهێزی پاشایەتی وەک بەریتانیاش هەر ڕاستە . ڕژێمە پاشایەتیەکەی پێ بەپێی ئاڵوگۆڕو وەرچەرخانەکان کە ئاکامی ناڕەزایەتی و ڕاپەڕینەکان بون خۆیان گونجانو ڕێککەوتن لەسەر ریفۆرمی سیاسی و کۆمەڵایەتی.
بەم شێوەیە بینمان کە بزوتنەوەی ناسیونالیزم دوای جەنگی جیهانی یەکەمو هەتا دووەمیش ، توشی لێکترازانو جیابونەوەو ڕەوتگەلو باڵ باڵێن هاتن .ڕەتو باڵی سەرەکیان بەناوی شۆرشگیڕی نیشتیمانیو نەتەوەیی ڕزگاریخوازیو جەنگاوەریەوە ئاڵای سوری بەرزکردەوەو خۆی بە نوێنەرو پاڕیزەری گەلو نەتەوەو نیشتیمان دەزانی دژی داگیرکاری ئیمپریالی.
هەڵبەت شۆرشی ئۆکتۆبەری ١٩١٧ کە هۆکارێکی سەرەکی بو لە کۆتایی پێهینانی جەنگی جیهانی یەکەمو دامەزراندنی یەکیتی سۆڤیەتی سۆشیالیستی و سەرەتای بلۆکبەندی نوێی جیهانی کاریگەری گەورەی هەبو لەسەر گەشەی باڵی سۆشیال ناسیونال میلیتانتی ووڵاتانی داگیرکراو.

لە دوای جەنگی جیهانی یەکەم دەوڵەتە ئیمپریالیستیەکان ڕیکەوتن لەسەر دابەشکردنی ئەم ووڵاتانە لە نێوان خۆیان لەسەر بەنەمای ریکەتنامەو پەیمانەکانی سیڤەرو لۆزاندا لە ساڵی ١٩١٨-١٩٢٠. ئەم ڕیکەوتنانەش بونە هۆی پێکهاتن و دامەزراندنی چەندین دەوڵەتی پاشکۆو ژێردەستەی سەر بەو داگیرکەرانە.زۆربەی ئەو دەسەڵاتو رژێمانە ناوەرۆکیکی جۆریک لیبرال قەومیان هەبو .ئەم بارودۆخەش بوە هۆی سەر‌هەڵدانی بزوتنەوە رزگاریخوازە نیشتیمانی و گەلییەکان هاوکات پرسو کیشەی نەتەوەیی لەو ووڵاتانەو سەپاندنی ستەمو چەوسانەوەو پێشێلکردنی مافو ئازادیە کۆمەڵایەتی و سیاسی و کەلتوری یەکانی خەڵکانی تر کەسەر بە زمانی و کەلتوری تر بون .لێرەوە بۆرژوازی ناو ئەو خەڵکوکۆمەڵگا چەوساوانە خۆیان کرد بە نوێنەری جەماوەری ستەملێکراو. وەک وتمان تورکیاو عێراقو سوریا وجەزائرو هەتا دەگاتە ئێران و ئەفغانستان ..هتد لە زۆرێک لەم ووڵاتانە لە دوای کۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی یەکەمو داگیرکاری لە لایەن دەوڵەتە زلهێزەکانەوە چەوسانەوەو پلەیی دوویی لە نێوان نەتەوەکان سەریهەڵدا. پاشان دەسپێکردنی بزوتنەوەی ناسیونالیزمیی خۆ بە رزگاریخوازو ئازادیخواز. لە ڕاستیدا ناسیونالیزمی کورد – کوردایەتی لەم میژوە بە دواوە سەریهەڵدا.ئەمەش وەک وتمان بەهۆی دامەزراندنی دەوڵەتو ڕژێمە بۆرژوا ناسیونال قەومییەکانی وەک عەربو تورک و فارس و..هتد لە ووڵاتانی بەناو عەرەبی و جیهانی سێهەم .
لە دوای جەنگی جیهانی یەکەمو دامەزراندنی یەکیتی سۆڤیەتو بلۆکی سۆشیالیستی بە ڕابەری لینین و بۆلشەڤیکەکانو حزبە چەپە هاوپەیمانەکانیان بۆ یەکەم جار مافی نەتەوەکانیان بۆ دیاریکردنی چارەنوسیان بە فەرمیو بە کردەوە ناساند. وە بوە بە شێک لە ستراتیژو تاکتیکی ئەم دەولەتو بلۆکو حزبانە. چ لەو ووڵاتانەی دەسەڵاتدار بون چ لەو وولاتانەی هیشتا داگیرکراوی ئیمپریالی بون. پشتیوانی خۆیان ڕاگەیاند بۆ هەر جولانەوەیەکی نەتەوەیی – ڕزگاریخوازی . لەمبارەیەوە لینینو تروتسکی و ڕۆزالۆگسەمبروگ ..هتد لە زۆرێک نوسینە شیکارییەکانیان بۆ پرسی نەتەوەو جولانەوەو چەوسانەوەیی نەتەوەیی لە باسە تیوری و سیاسی یەکانی پشتیوانی ئەم جولانەوە نەتەوەیی و نیشتیمانیانەی کردەوە کە خۆیان لە ژێر ئاڵای بزوتنەوەی نیشتیمانی و نەتەوەیی پێشکەوتنخواز دەناساند.

بۆیە ئەتوانین بڵێین قوناغی دوەمی باڵاکردنی ئەم جۆرە لە ناسیونالیزم هەمو تایبەتمەندییە شۆرشگێرییەکەی لە ڕویی سیاسیو کەلتوریەوە لە کۆمەڵە دروشمێکی بریقەدارداردا قەتیس بویەوەو هیچ پەیامو بەرنامەیەکی شۆرشگێرانەی ئابوری و کۆمەلایەتی نەماو لە ناوەڕاستی ڕێگا ڕاوەستا. تەنانەت ئەوەندەی مەیلی بۆ دواکەوتویی و پاشەوپاشگەڕانەوە هەبو مەیلو ئارەزوی بۆ چونە پێشەوە بەرەو ئازادیخوازی و یەکسانیخوازی تەواو نەبو.وە هەر هەنگاوێکی نابێت بە قازانجی چینی کرێکارو تویژە کەمدەرامەتەکان و ژنان و لاوانو ، یاخود مافو ئازادییە فەردی و مەدەنییەکانو ، مافو ئازادییەکانی خەڵکانی سەر بە زمان و ئایین و..هتد ئەوە لە ژێڕ ناڕەزایەتی و ڕاپەرینی جولانەوە کرێکاری و کۆمۆنیستی یەکاندا بوە .بە کورتی ئەم جوڵانەوەیە هەمو تایبەتمەندیە شۆرشگێڕییەکەی خۆی لە ناکۆکی و ململانێوجەنگی دژی داگیرکەری دەرەکی ئیمپریالیستیەکە قەتیس کردبوەوە.لە کاتێکدا داگیرکەر خۆی خاڵی هاوبەشی ئابوری و سیاسی زۆری هەبو لەگەڵ ئەم بۆرژوایەو جولانەوەکەی.
بۆیە لەهەر ووڵاتیک ئەم جوڵانەوەیەو حزبەکانی هەوڵیانداوە هەمو جولانەوەیەکی جەماوەریو ناڕەزایەتی ئازادیخوازانە دەسبەسەردا بگرن بەناوی شۆڕشی خۆیان. بە شیوازی چەکداری و کودەتای سەربازی وەک ئەوانەی پەنجاکانی عیراق و سوریاو میسرو لوبنان و …هتد بەسەرەنجام بگەیەنن لە پێناوی بە دەسەڵاتگەییشتنی خۆیان .
ئا لەم ڕوانگەیەوەیە هەمو ئەو ڕودوانەی کە ئەم جوڵانەوەیەو حزبەکانی ڕابەریان کردو ناوی شۆڕشیان لێنا لە بناغەوە جگە لە کودەتاو ڕیفۆرمێکی نیوەناچڵ زیاتر هیچی تر نەبون.هەمو ناوەڕۆکی شۆڕشگێڕی ئەم جوڵانەوانە خۆی لە ڕوخانی دەسەڵاتی پاشایەتیداو وەدەرنانی دەوڵەتی داگیرکەر دەبینیەوە.

هەرچەندە ئەم جۆرە لە ناسیونالیزم خۆی وەک ناسیونالیزمێکی نیشتیمانی و نەتەوەیی سەربەخۆخوازلە سەرمایەی دەرەکی و ئیمپریالی مۆنۆپۆلی دەردەخست بەڵام خاڵی جیاوازیان لەگەڵ خودی سیستەمی ئابوری و سیاسی دەوڵەتی داگیرکەر ئەوەندە نەبو. جیاوازییەکانیان لەو دەورانە ئەوەبو بەشێ زۆری بەرنامەو سیاسەتی بۆوژوازی دامەزراندنی سەرمایەداری دەوڵەتی بو کە خۆیان بە سۆشیالیزم دەناساند. ئەمەش لە ژێر کاریگەری بلۆکی ڕۆژهەڵاتو هاوکاری ئەم دەوڵەتانە بۆ ئەم جولانەوانە.بانگشەکارانی ئەم جۆرە ناسیونالیزمە زیاتر لە جولانەوەی ناسیونالیزمی تورکی و ئێرانی و عەرەبی وهندی کوردی..هتد بون.
بەڵام ئەم جولانەوەیە بە حوکمی ناوەرۆکە ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتی و کەلتوری یەکەی نەک هەر ئازادیخوازو یەکسانیخواز نەبو بەڵکو بگرە کۆنەپەرستیش بو بە تایبەتی لە بێتوانایی لە سنوربەندی فکری و سیاسی و کەلتوری تەواو لەگەڵ فکرو ئایدیولۆژیاو کەلتوری فیودالیو ئایینیەوە.بۆ نمونە ناسیونالیزمی عەرەبی هەرگیز نەتیوانی سنوربەندی لەگەل ئایینی ئیسلام بکات و بە کردەوە ئایین لە دەوڵەتو سیستەمی سیاسی جیابکاتەوە.لە کاتیکدا یەکێک لە تایبەتمەندییە گەورەکانی ناسیونالیزمی پێشکەتنخواز دامەزراندنی سیستەمو دەوڵەتێكی عەلمانی – سکولارە.
ڕەنگە لەمبارەوەیەوە ناسیونالیزمی تورکی کە ڕابەرای شۆڕشی نیوناچڵی سەرەتای سەدەی بیستی کرد بە سەرکردەیی ئەتاتورک ڕادیکاڵترینیان بێت لە سنور بەندی لەگەڵ ئایین و کەلتورو نەریتەکانی.هەڵبەت گرفتی سەرەکی ئەم ناسیونالیزمەش ئەوەبو کە خاوەن ئایدیولۆژیایەکی قەومی فاشی بو هەر لەسەرتاوە تا ئەمرۆ.
قۆناغی سێهەمی ناسیونالیزم دەکرێت بە کۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دووەم و جەنگی سارد ئاڵوگۆڕەکانی سەرەتای نەوەتەکان دیاری بکەین کە ئیتر قۆناغی داکشانوئاوابونو پاشەوپاشگەرانەوەی سەرەڕۆییانەی بناسێنین.
تا ئەو جێگایە دەگەڕێتەوە بە پێگەی ناسیونالیزم لە دوای جەنگی جیهانی دوەم و ماوەی جەنگی سارد وەک ئاماژەیەکمان پێدا هەمویان کەوتنە ژێڕ هەژمونی باڵادەستی هەردو بلۆکی رؤژهەڵاتو رۆژئاوا.

لە ماوەی جەنگی ساردی نێوان بلۆکی ڕۆژهەڵاتی بەناو سۆشیالسیتی و ڕۆژئاوای سەرمایەداری بەهۆی ڕیکەوتنە سیاسی و ستراتیژی و تاکیکییەکانی نێوان ئەم دوو بلۆکە ئیتر خودی ئەم جولانەوە ناسیونالیستیانەش زیاترو زیاتر جێگۆڕکێیان بەسەردا دەهاتوئەمبەرو ئەوبەریان دەکرد، یان پێیان دەکرا بە پێی بەرژوەندی زلهێزە جیهانییەکان . هەڵبەت ئەمەش لە لایەکەوە دەگەڕایەوە بۆ سەر‌هەڵدانی دەوڵەتی گەورەی تر لە ڕویی ئابوری و سیاسی و سەربازییەوە وەک چین و یوغسلاڤیاو پێکهێنانی هاوپەیمانی تری وەک کۆنگرەی ووڵاتانی بیلایەن و کۆنگرەی کۆمکاری ووڵاتانی عەرەبیو ئیسلامیو لە پال هاوپەیمانی ناتۆو وارشۆدا.

هەمو ئەم بارودۆخەش کاریگەری زیاتری دانا لەسەر بزتنەوە سیاسییە ناسیونالیستییەکانی وەک ڕەوتو باڵی ناسرو بەعس کە مۆری خۆیدا لە میژویی ٤٠-٥٠ ساڵی ماوەی جەنگی سارد لە جیهانی عەرەبدا.بە دەسەڵاتگەیشتنی بۆرژوا ناسیونال – سۆشیالیستی عەرەب بەهەردو ڕەوتەکەیەوە ئەوە زیندوترین و ڕاسترین بەڵگە بو بۆ ئەوەی کە ئیتر ناسیونالیزم سەرەتایی ترین تایبەتمەندی شۆرشگێڕی و ئازادیخوازیو یەکسانیخوازی تیدا نەماوە کە لە هەمو ووڵاتانی عەرەبزمان ڕژێمی قەومی – ئیسلامییان دامەزراند نەک دەوڵەتو حکومەتی تەواو عەلمانی – سکولار.
هەر بۆیە ئەم جۆرەش لە ناسیونالیزم لە سەردەمی قەیرانی ئابوری و سیاسی وکۆمەڵایەتی دەتوانێت ببێتە دەسەڵاتێکی فاشی وەک هیتلر. بەعسیزم بە کردەوە لە دەیەی حەفتاکانو هەشتاکانو نەوەتەکان بەهۆی قەیرانی ئابوریو سیاسی یە وە ئەو فاشیزمەی سەلماند. کۆمەڵکوژییەکانی ئەنفال و هەڵەبجەو تاوانەکانی چەند دەیەیەی حزبی بەعس لە سوریاش بەڵگەی ئەو ناسیونال فاشیزمەن .
هەروەکووتمان ئەم دابەش بونو جیابونەیە لە ڕیزەکانی ناسیونالیزم هەر لەناو ناسیونالیزمی عەرەبو تورکو فارس ..هتد نەبو بەڵکو لەناو ناسیونالیزمی کوردیش بو لە ماوەی جەنگی سارد بە تایبەتی نیوەی پەنجاکانەوە تا ئەمرۆ.
دابەش بونی ناسیونالیزمی کورد بۆ دوو ڕەوتو باڵی پارتی دیموکراتی مەلاییو پارتی شۆڕشگیری جەلالیو دژایەتی و کوشتو بڕی یەکتر تا ئەمرۆ ئاکامی داڕزینو گەندەڵ بونو کۆنەپەرستی ئەم بزوتنەوەیەیە .

ئەگەر باڵێکی ناسیونالیزمی عەرەبی بە هاوکاری خودی دەوڵەتە ئیمپریالییەکان ،بە تایبەتی بەریتانیاو فەرەنسا و لەم دواییانەش ئەمریکا ،بۆ لێدانی باڵە جەنگاوەرەکەی بلۆکی سۆڤیەت دەستی دایە هاوکاری کۆنەپەرست ترین تویژی بۆرژوازی بە ئایدۆلۆژیاو ئالای ئیسلامەوە بەناوی ئیخوانو وەهابییەوە ئەوە ئەم ڤایرۆسە لە چینی بۆرژوزی و ناسیونالیزمی کوردیشیدا.جا ئەم بزوتنەوە ئیسلامی یە چ هی ووڵاتانی عەرەبزمان یان کوردزمان یان هەر ووڵاتێكی تر بێت تا ئیستا دواکەوتوترین و دژی ئینسانی ترین بزوتنەوەن لەهەمو مێژوی کۆنو نوێدا .هەڵبەت ئەم دەستەوتاقمانەی ئەم بزوتنەوە ئیسلامیانە لەگەڵ حزبەکانی ناسیونال- قەومی بەردەوام لە ململانیی و هەندێک جار لە گفتوگۆو ئاشتیدان بونە.بەڵام وەک ووتمان گەورەترین دوژمنی هەر جولانەوەیەکی چەپو ئازادیخوازی و یەکسانیخوازی بونە . بە تایبەتی دوژمنی سەرسەختی پرس و مافەکانی ژنان و مناڵانو لاوان و کرێکارانن کە ئامانجوئاسۆیەکی سۆشیالیستی و کۆمۆنسیتیان هەیە لەم سەردەمەدا.

ئەم بزوتنەوە بۆرژوا ئیسلامی یە ئەگەر چی سەرچاوەی هێزە کۆمەڵایەتیو کەلتوریو داراییەکەی لە ململانێی نێوان ناسیونالیزمی عەرەبو ئیسرائیل و چەوسانەوەی خەڵکی فەلەستین وەردەگرێت بەڵام هاوکات پشتی تەواوی بەستوە بە دەوڵەتە ئیمپریالییەکانی بەریتانیاو فەرەنساو ئەمریکا .تەنانەت بە بەڵگەوە دەرکەوتوە کە خودی دەوڵەتی ئیسرائیل کە دەوڵەتێکی قەومیو دینی رەگەزپەرستە دەستی هەبوە لە هاوکاریو گەورەکردنەوەی ئەم بزوتنەوە ئیسلامیانە بە تایبەتی لەناو جولانەوەی ڕزگاریخوازی ناسیونال عەرەبی لە فەلەستین و لوبناو سوریا لە دژی ڕژیمەکانو جولانەوە قەومییە عەرەبییەکان.
سەرنجڕاکیش ئەوەیە لە ماوەی نێوان جەنگی جیهانی یەکەم تا دوەمو جەنگی ساردیش دەوڵەتە ئیمپریالیستەکان لە پاڵ هاوکاری هەمەلایەنەی بزوتنەوەی جویزم و دەوڵەتی ڕەگەزپەرستی ئیسرائیل هاوکات گەورەترین هاوکاری بزوتنەوەی ئسیلامیشیان کردوە کە بە ڕواڵەت دوژمنی سەرسەختی یەکن.
هەر بۆیە دەتوانین بڵێین کە بزوتنەوەی ئیسلامیزمو جویزم ،کە ناسیونالیزمی عەرەب و خودی ئیسلامی سیاسی بە زایونیزم ناوی دەبات، دوو بزوتنەوەن بەڵام یەک ئاسۆو ئامانجیان هەیە سەڕەرای هەر ناکۆکی و دوژمنایەتییەکی نێوانیان.ئەو ئاسۆو ئامانجەش دامەزراندنی دەوڵەتێکی دینی و قەومی ڕەگەزپەرستی وایە کە داننانێن بە هیچ بیروباوەرێکی سیاسی و قەومی و دینی تردا بە تایبەتی زۆر دوژمنی سەرسەختی بزوتنەوەوی چەپوکۆمۆنسیتی و کرێکاری و بیروباوەرە ئازادیخوازو یەکسانیخوازەکانن.

پێم وایە باشترین بەڵگە بۆ هاوکاری و پشتگیری هەمەلایەنەی دەوڵەتە ئیمپریالییەکان بۆ ئەم جولانەوە ئیسلامی و قەومیانە فلیمەکانی ڕامبۆن ،کە پاڵەوانی ئەفسانەیی ئەم جوڵانەوەیەی بەناو خەڵکی ستەملێکراوە.
بەم شێوەیە دەبینین لە دوای کۆتایی هاتنی جەنگی جیهانی دوەم و هەرەسی بلۆکی ڕۆژهەڵاتی بەناو سۆشیالیستی وکۆمۆنیستی و باڵا دەستی ئیمپریالیزمی ئەمریکا بە سەرکردەیی ڕەوتی لیبرالیزمی نوێ لە ساڵی ١٩٩٠وە ئیتر چینی بۆرژواو بزوتنەوە ناسیونالیستیەکانیشی ١٨٠ پلە گۆرانو وەرچەرخانی ڕیشەیییان لەهەمو جهاندا بەسەردا هات.
وەک پێشتر ووتمان لە نێوان جەنگی جیهانی یەکەم و دووەم و ماوەی جەنگی سارد ئەم بزوتنەوانە لە ناوەراستی ڕێگا وەستابونو زیاتر مەیلیان بۆ گەرانەوە دواوە هەبو .بەڵام لە سەرەتای هەشتاکان و نەوتەکانەوەو قوڵ بونەوەی قەیرانی ئابوری و کۆمەڵایەتی و سیاسی لە ئاستی جیهاندا ئیترئەم بزوتنەوانە بە تەواوی ملی پاشەوپاس گەرانەوە بەرەو ئەوپەری کۆنەپەستی بۆ سەدەکانی ناوەڕاست گرتە بەر،بە تایبەتی لە ڕوی ئایدیۆلۆژی و کەلتوری یەوە. لەو کاتەوە هیچ ڕەوتو حزبێکی بۆرژوا ناسیونالیستی هەرچەند خۆیان بە ناوی نەتەوەی ژێردەستو ستەملێکراو وداگیرکراو بناسینن یەک زەڕە لەناوەڕۆکی کۆنەپەرستانەو دواکەوتوانەیان بە ئایدیۆلۆژیای قەومی و دینی کەم ناکاتەوە.
ئەم سەردەمە ئیتر هەمو جۆرە ناسیونالیزمێک لە ئاستی هەمو جیهان ،بە تایبەتی ئەوەی ناوی لێنراوە جیهانی سێهەم و جیهانی عەرەب ،،هتد،کە گوایە قوربانی دەستی ستەمو داگیرکاری ئەمریکاو ئەوروپاو ..هتد ناسیونالیزمی نەتەوەی سەردەست بن یان ژێر دەست ، لە دەسەڵات بن یان بی دەسەڵات ،لە شاخ بن یان شار ،جەنگاوەر بن یان خۆبەدەستەودەر یەک بزوتنەوەو یەک ئامانجو یەک ئاسۆی ئابوری و ستراتیژی سیاسی و کۆمەڵایەتیان هەیە ئەویش زۆرترین کەڵەکەی سەرمایەو قازانج بەهەر شیوازێکی سیاسی دژی ئینسانی بێت.هەر بۆیە ئەم بزوتنەوانەو حزبو دەسەڵاتەکانیان دەیان ناسنامەی داڕزیو بۆ مرۆڤ بەناوی ،ئایین، مەزهەب ، زمان، قەوم ،خێڵیو بنەماڵەیی دادەتاشن و مرۆڤەکان دەکەن بە دوژمنی یەکتروبە کوشتیان دەدەن. هەموی لە پێناوی مانەوەی خۆیان لە دەسەڵات و کۆکردنەوەو کەڵەکەی پارەو پول و سەرمایە بە دزی و گەندەڵی و جەردەیی و دور لەهەر ڕێساو یاساو میکانیزمێکی ئاسایی بەرهەمهێنانی سەرمایەو سەرمایەداری یە ستانداردەکانی خودی سیستەمی سەرمایەداری.
ناسیونالیزمی کوردو تایبەتمەندییەکانی….!

بۆ خستنە ڕویی تایبەتمەندی یەکانی ناسیونالیزمی کوردو ڕەوتو باڵەکانی و ئاسۆوئامانجەکانی، شێوازی بەڕێوەبردنی دەسەڵاتەکەیانوئاکامە دژی ئینسانییەکانی لەم سێ دەدەیەدا وا پێویست دەکات کەمێک بگەڕێینەو بۆ دواوە لە ڕویی سیاسی و مێژویی یەوە .تا هەم زیاتر ناوەڕۆکی خێڵەکیو دواکەوتوانەی چینی بۆرژوازی و بزوتنەوە قەومییەکەی و هەم ئەو ڕەخنە ڕوکەشی یە بەناو لیبرالی و نیو لیبرالیانەیەش ڕونبێتەوە کە لە لایەن بەشێک لە ڕۆشنبیرانی ناو بازنە یان دەرەوەی بازنەی سیاسیو حزبی ناسیونالیزم دەخرێتە ڕوو.
سەرەتا ئەوە بڵێین کە پیم وانییە هیچ سیاسەتمەدارو شرۆڤەکارو میژونوسێو ڕۆشنبیریکی خودی ئەم بزوتنەوەیە ناکۆک بن لەوەی کە ئەوەی پێی دەڵێن کوردستان و خاکی کوردستان بە گشتی هیچ کات و سەردەمێک خاوەنی قەوارەیەکی سیاسی سەربەخۆ بو بێت ،چ لە ئاستی سەراسەری کوردستان چ لە بەشێکیدا.بە تایبەتی لە قۆناغەکانی فیودالی و سەرمایەداری تا ئەمرۆ .ڕەنگە ئەم سی ساڵەی دەسەڵاتی پارتی و یەکێتی و هاوپەیمانەکانیان بە قەومی و ئیسلامییەوە ،کە زۆربەی جار بە داخەوە حزبی شیوعیش هەلپەرستانە هاوکاریان کردون، باڵاترین نمونەی دەسەڵاتدارێتی ئەم جوڵانەوەیە بو بێت کە ئەوە دەساڵیکە زۆرایەتی خەڵک خوازیاری کۆتایی پێهێنانو ڕوخانین.ڕاستە لە کۆتایی چلەکان ولە هەلومەرجێکی تابیەتدا بۆرژوازی کورد لە کوردستانی ئێران لە کۆتایی جەنگی جیهانی دوەمو قەیرانو ئاڵۆزیو بۆشایی سیاسی لە ئیران بە ڕابەری هەندێک لە شیخو مەلاو دەرەبەگ وهەندێک لە ڕۆشبیرانو سیاسەتمەدارانی قەومی بە سەرکردەیی قازی محمد توانیان لە شاری مهابادو هەندێك ناوچەی دەوروبەری دەسەڵاتی خۆیان دامەزراێنن بۆ ماوەی چەند مانگێک ، بەڵام ئەو دەسەڵاتە بە بەراورد لەگەڵ دەسەڵاتی پارتی و یەکێتی هەرێمی کوردستان نیو ئەوەندەی هەرێم کاریگەری سیاسی نەبو.
جا بە پێی لێکۆڵینەوە سیاسی و مێژویی یەکان کە زیاتر هی خودی ئەکادیمی و پسپۆرانو میژونوسانو نوسەرانی خودی چینی بۆرژوازو جولانەوەکەن جەخت لەوە دەکەنەوە کە لە سەردەمە جیاوازەکان هۆزو خێڵ و تیرەکانی کورد لەو ناوچانەی پێێ دەڵێن کوردستان خاوەن قەوارەی سیاسی بونە بەڵام زۆربەیان لە ژیر سایەی دەسەڵاتی ئیمپراتۆرە فیودالەکانی پێش ئیسلام و دوای ئیسلام بونە هەتا دەگاتە ئیمپراتۆری خەلافەی ئیسلامی عوسمانی .

هەڵبەت هەندێک مێژونوس و پسپۆر بە پێی بەرژەوەندی یە سیاسی یەکانیان لە سەردەمە جیاوازەکان مێژویان داتاشیوە . بەڵام لەو مێژووەی کە شەرەفخانی بەتلیسی بەناوی شەرەفنامە نوسیوێتی یاخود داستانەکانی ئەحمەدی خانی هەتا دەگاتە سەرەتاکانی سەدەی بیست میژونوسانی وەک ئەمین زەکی و کوردستانو کوردی قاسملوو کوردو بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردی جەلال تالەبانی و بارزانی و بزوتنەوەی ڕزگاریخوازی کوردی مەسعود بارزانی هتد نوسیویانە سەرەڕای زیادەڕەوی بەڵام هیچیان جەختیان لەسەر بونی دەوڵەتێکی گەورەی یەکگرتوی وەک فارسەکان و عەرەبەکان و مەغۆلەکان و تورکەکان ..هتد نەکردۆتەوە.هەرچەند بە پێی ڕیوایەتەکان ئاماژە بە دەوڵەتی مادو ..هتد لە ناوچەی میزۆپۆتامیا وەک دەوڵەتی کوردی دەدەن بەڵام ئەوانە ڕاستی میژوویی نوسراو و بەڵگەدار نین.
بیگومان ئەم دانەمەزراندنو فۆرم نەگرتنە دەوڵەتیە یەکپارچەیەش هۆکاری زاتی و مەوزوعی زۆری هەبوە . وە هەر ئەم نەبونی دەوڵەتە جا ئیتر لە هەر فۆرماسیونێکی ئابوری و کۆمەڵایەتیدا بوبێت هۆکار بونە بۆ ئەوەی ئەم ئیمارەتانەی وەک بابان و سۆران و بادینان و ..لە هیچ سەردەمێکدا تا ئەمرۆشی لەگەڵ بێت پایەکانی دەوڵەت – میللەت (نەتەوە) دانەمەزرێننو نەبنە خاوەن یەک نیشتیمانو زمانو کەلتورو میژووی یەکگرتوو هاوبەش لەسەر بنەمای ئابوری یەکی تایبەتو هاوبەش .هەڵبەت ئەمەش بە پێی ڕاوبۆچونی پسپۆرانو ڕاڤەکارانی خودی ناسیونالیزم نەک لە ڕوانگەی چینایەتی و مارکسیستییەوە.چونکە لە ڕوانگەی مارکس و ماتریالیزمی مێژوییەوە دامەزراندنو بونی دەوڵەت و نیشتیمان و هەمو دامەزراوەکانی کە سەرخانی ئابورین ئاکامی بونی چینە کۆمەڵایەتیەکانو خەباتو ململانێی چینەکانن .بە گوتەی مارکس وەک لە مانیفێستدا هاتوە دەوڵەت جگە لە کۆمیتەیەکی سیاسی بۆ بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا لە ڕوی ئابوری و کۆمەڵایەتی یەوە هیچی تر نی یە . بەڵام لەگەڵ بە فەرز وەرگرتنی تێزی دەوڵەت – نەتەوەش بۆ پرسی بونو نەبونی دەوڵەتی کوردی تا ئێستا هیچ قەوارەیەکی سییاسی بونی نەبوە. ئەوەی هەبوە زیاتر ئیماراتەکان بونە.دیارە ئەوانەش بونەتە قوربانی شەڕو ململانێی ناوخۆیان یاخود لەناوچونیان لە ئاکامی داگیرکاری زڵهێزە دەرەکییەکانو یەکنەگرتنیان بەرامبەری هێزی داگیرکەر.ئەوەتا لە ماوەی زیاتر لە نیو سەدەی ڕابردوی سەدەی بیست تا ئەمرۆ ڕەتوباڵەکانی ناو بزوتنەوەی ناسیونالیزمی کورد ئەوەندی دژایەتی و دوژمنایەتی خۆیان دەکەن ئەوەندە هی دوژمنە هاوبەشو داگیرکەرەکەیان نەکردوە.وە زۆربەی کات باڵێکیان پاڵی داوە بە یەکێک لە دوژمنەکەیانەوە تا باڵەکەی تری یان لە گۆڕەپانی سیاسی وەدەرنێت.
زیندو ترین نمونەش ئەو شەڕو ململانێ سیاسی و چەکداری یەی ئەم دوو ڕەوتە جەنگاوەرو خۆبەدەستەودەرەیە کە لە پەنجاکانەوە سەری هەڵداوەو لە چوارچێوەی دەستەو تاقمی سیاسی و چەکداری هەر جارەی بەناوێک تا ئەمرۆ خۆیان ساز داوە.

تا ئەو جیگایەش دەگەڕیتەوە بە شەڕوداگیر کاری هێزە دەرەکییەکانەوە بۆ سەر کۆمەڵگای کوردستان و قەوارە سیاسی یەکانی بە درێژایی مێژو تا ئەمرۆش شەڕو داگیرکاری دەوڵەتو خەلافەتە ئیسلامییەکان بوە.بە پێی سەڕچاوەو گێڕانەوە مێژویی یەکان داگیرکاری دەسەڵاتە ئیسلامییەکان لەسەردەمی عومەری کوری خەتاب و خالید کوری وەلید ،کە سوپاسالاری سوپای زەبەلاحی ئیسلامی بوە ،دەستیان نەپاراستو لە کوشتنو بڕینی بە کۆمەڵ . ئیغتیسابی مناڵانی کوڕو کچو بە کەنیزەکو کۆیلەکردنیان ،بە هۆی ملکەچ نەبونیان بۆ دەسەڵاتی خەڵافەتو ئایینەکەیان ڕوداوی خوێناوی مێژویین.ئەوەی داعش لە چەند ساڵی ڕابردودا کردی دوبارە بونەوەی ئەو مێژوە خوێناویە کوشتنە بە کۆمەڵە بوە کە مۆری شەرمەزاری نا بە ناو چەوانی دەسەڵاتی ئەم جولانەوە ناسیونالیستییە کە پارتی و یەکیتی ڕابەری دەکەنو بە گشت کۆمەڵگای نێو دەوڵەتییەوە.
هەڵبەت قسەوباسو ىۆچونەکانی ئێمە لێردەدا زیاتر ئاماژەو جەخت کردنەوەیە لەسەر دوای مێژویی زایینی . بە تایبەتی دەورانی سەرهەڵدانو باڵاکردنی ناسیونالیزم لە ئاستی جیهان و ناوچەکە هەروەک پێشتر قسەوباسمان لەسەر کردەوە. جا ئەوانەی پێش زایین چۆن بوە هەموی دەچێتە خانەی ئەفسانەو داستانەوە .هەروەک ئەفسانەو داستانی کاوەو زوحاک چونکە مێژوی نوسراو نین. میژوو ئەوەیە کە نوسراوە. هەمیشەش بزوێنەری کۆمەڵگاو مێژوو لە ڕوانگەی مارکسو هەر بیرمەندو ڕاڤەکارێک کە بابەتیانە بۆ کۆمەڵگاو ناکۆکی و ململانێ کۆمەلایەتیو سیاسییەکان بڕوانێت ئەوە پشت دەبەسیت بە بنەمائابوری و چینایەتیەکانی کۆمەڵگاکان.

هەر بۆیەش بە ووتەی مارکس هەتا ململانێی و ستەمی چینایەتی بمێنێت ململانێ و ستەمی نەتەوەیی قەومی و خێڵەکی و ڕەگەزی …هتد دەمێنێت.یان وەک ئەنگلز دەڵێت هەر گەلێک گەلێکی تر بچەوسێنێتەوە ئەو گەلە خۆشی چەوساوەیە. بێگومان مەبەستی ئەوانە چەوسانەوەی چینایەتی خودی ئەو مرۆڤانەیە کەسەر بەو گەل و نەتەوەیەن.
جا ئیمە ئەمرۆ کە قسەو باس لەسەر ناسیونالیزم و جوڵانەوەیی نەتەوەیی دەکەین ئەوە یانی قسەو باس لە دیاردەیەکی کۆمەڵایەتی و سیاسی و تەنانەت ئایدیۆلۆژی و کەلتوری هاوچەرخ دەکەین کە ئاکامی ململانێی نێوان چینی بۆرژوای تازە هەڵچون لە دژی سیستەمی دەرەبەگایەتی.
بەڵام ئەوەی جێگای سەرنجە لە نێو کۆمەڵگای کوردستان لە هیچ پارچەیەکیدا ئەم ئاڵوگۆڕە ئابوری و کۆمەڵایەتی و سیاسی و کەلتوری یە چینایەتی یەی چینی بۆرژواو بزوتنەوەکەی سەریهەڵنەداوە وەک ئەوەی لە ووڵاتانی ئەوروپا سەری هەڵداوە.نەک هەر بەو شێوازە سەریهەڵنەداو بەڵکو بە هۆی داگیرکاریەوە بۆتە پاشکۆی ئەو ئاڵوگۆڕە ئابوری و سیاسی و کۆمەڵایەتی و کەلتوریانە کە لەناو ئەو ووڵاتو دەوڵەتە داگیرکەرانەی وەک عەرەبی و عوسمانی ئیسلامی و فارسی ڕویان داوە.

زیندو ترین نمونەیان ئەم دەسەڵاتە سی ساڵەیەی پارتی و یەکێتی و هاوپەیمانە قەومی –خێڵەکی و ئیسلامی – مەزهەبیەکانیانە کە هیچیان ئامادە نین دەسەڵاتو بەڕیوەبردنی نەک هەر هەرێمی کوردستان بەڵکو شارو گوندو دامەزراوەیەکیش لە ئاکامی دەنگودانو هەڵبژاردنی دیموکراسی کە بانگشەی بۆ دەکەن بگوێزنەوەو ڕادەستی یەکتری بکەن.
ئەمەش ئیتر زیندو ترین و گەورەترین بەڵگەیە بۆ وەدەرخستنی ناوەڕۆکی ئەم ناسیونالیزمەو ئاسۆ و ئامانجە ئایدیۆلۆژی و سیاسی یە خێڵەکییەکەی .
بۆیە ئێمە کە دەڵێین مێژویی سەرهەڵدانی و گەشەو باڵاکردنی چینی بۆرژوازی کۆمەڵگای کوردستان و ناسیونالیزمەکەی ڕێک پێچوانەی ڕەوتی میژووی سروشتی خودی ئەم چینەیە لە چاو ئەوروپاو زۆر ووڵاتی ترەوە بێگومان لەم ڕوانگە چینایەتییەوەیە . ئەگەر ناسیونالیزمی تورکیو ئیرانی و عەرەبی بە پڕوپاگەندەی دژی داگیرکاری و ئیمپریالیستی لە ڕوانگەی چەپو سۆشیالیزمی نیشتیمانی و نەتەوەییەوە وەک حزبی بەعسو ناسریەکان کە تا ڕادەی فاشیزم دەڕۆیشتن …هتد وهەوڵیاندا نەتەوەو نێشتیمانەکەیان یەکبگرنەوەو هێمای پێشکەوتنخوازیان نیشان دەدا هەتا گەییشتن بە دەسەڵات ،بەڵام ناسیونالیزمی کورد لە ماوەی سی ساڵی دەسەڵاتیدا هەرچی هێمایەکی پێشکەوتنخوازی و سکویلاری هەیە نەیانماوە.
ئەوە لەم سەردەمەی بە جیهانیبونی سەرمایەدا وەک ووتمان ئەم جولانەوەیە زیاتر کەوتۆتە ژیر کاریگەریە ڕاستڕەویەکانی ئەم پرۆسەیە.
ڕوداوەکانو ململانیی و شەڕی نێوان ئەم دو ڕەوتە لە سەرەتای پەنجاکانەوە بە تایبەتی لە ساڵی پەنجاکان و ٧٠ و ٧٥ و ٨٣ و ٩١ و ٩٦ چ لەگەڵ ڕژیمە یەک لە دوای یەکەکانی عیراق چ لەگەڵ ڕژێمەکانی ئێران و تورکیا دەوڵەتە زلهێزەکانی ڕۆژهەلاتو ڕۆژئاواکە هەر جارەی یەکێكیان دەبنە جەنگاوەرو خۆ بەدەستەوەدەر زیندوترین بەڵگەن بۆ ناوەڕۆکی کۆنەپەرستی، دواکەوتویی، پەرشوبڵاویو نا شۆرشگێڕی ئەم بزوتنەوەیەو، سەوداکاری و بەکرێگیراوی ڕەوتەکانیو گەندەڵیو سەرکوتگەری چەوسێنەری دەسەڵاتەکەیان.

هەڵبەت ڕوداوەکانو ئاڵوگۆڕەکانی سەرەتای ١٩٩٠ و تاکجەمسەری دونیا بە ڕابەری ئەمریکا و ڕاگەیاندنی سیستەمی نوێی جیهانی بە باڵا دەستی ڕەوتی نیو لیبرالی سەرمایەداری ئیمپرالیستی ئەمریکا وخۆجوتکردنی ناسیونالیزمی کوردو حزبەکانی لەگەڵ ئەم ئاڵوگۆڕانەو پاسەوانیبونیان بۆ سیاسەتەکانی ئەمریکاو غەرب زیاتر بەتاڵی ناوەرۆکی ئایدیۆلۆژی و سیاسی وکۆمەڵایەتی و کەلتوری ئەم بزوتنەوەیەو حزبەکانی بۆ بەرەی چەپو ئازادیخوازی و یەکسانیخوازی ناوخۆییو جیهانی دەرخست .
سەبارەت بەم ئاڵوگۆڕە سیاسی ، ئابوری ،کۆمەڵایەتیو کەلتوریەش کە لە سەرەتای نەوەتەکان دەستی پێکردوە ئەگەر قسەیەک بکەین تا زیاتر تیشک بخەینە سەر ناوەڕۆکی بزوتنەوەی ناسیونالیزمی کورد ئەمەیە ئەم پرۆسەو پەرەسەندنو بە جیهانی بونی سەرمایەو سەرمایەداریش پێشبینیەکانی مارکس وئەنلگز پێش هەرڕاڤەکاروئابوریناسو سیاسەتمەدارێک بە وێنەی دوو ڕابەری شۆڕشگێربە ڕاست دەرهێنا.ئەگەر چی جیا لە مارکس و ئەنگلزو لینین و تەنانەت بۆخارین جەی ئەی هۆبسن وکارل کاوتسکی …هتد زۆری تر لە ڕوانگەی جیاجیاوە باسیان لە ئیمپریالیزمو بە جیهانیبونەوەی سەرمایەو سەرمایەداری کردەوە بەڵام هیچیان وەک لینین بە بەڵگەو ڕاپۆرتو ئامارو داتای خودی دەزگاو دامەزراوەو دەوڵەتە سەرمایەداری یەکان ئیمپریالیزمیان بە وێنەی باڵاترین قوناغ سەرمایەداری ڕوننەکردۆتەوەو نەسەلماندوە.

سەبارەت بە بوچونو پیشبینیەکانی مارکس و ئەنگلز هەر ئەو دەستەواژە باوەی کە وتویانە سەرمایەداری تایبەتمەندییەکی کۆسمۆپۆلیت- بە جیهانی بون -ی هەیە بەسە بۆ ناساندنو دەرخستنی ناوەڕۆکی ئاسۆ و ئامانجی سیستەمی سەرمایە.
بەڵام لینین هات بە بەڵگەی زانستی ئابوری لە کتێبی ئیمپریالیزم باڵاترین قۆناغی سەرمایەداری یە کە لە سالی ١٩١٦دا نوسی ئەو ڕاستیانەی شیکردەو هۆشداریشیدا لە مەترسییەکانی ئەم قۆناغەی سەرمایەداری و ئاکامە وێرانکارییەکانی .لەمبارەیەوە لینین پێنج خاڵی وەک تایبەتمەندی ئیمپریالیزم باس کردوەو جەختی لێکردۆتەوە کە یەکێک لەوانە ئاکامەکانی ئەو قۆناغە جەنگە جیهانیو داگیرکاریەکانو ،فەرهود کردنی سەروەتو سامانو هێزی هەرزانی ووڵاتانی دواکەوتو لە رووی ئابوری و کۆمەڵایەتی سەربازییەوە.دەوڵەتی داگیرکار هەوڵدەدات بەهاوکاری دواکەوتوترین توێژی بۆرژوازی و وردە بۆرژوازی دارزیوترین بەهاو دابتو نەریتو باوەرە کۆنەپەرستیەکانە زیندو بکاتەوە بە بەهانەی بیرو کەلتوری خودی . کۆمەڵگا لە ژێر هەلومەرجی هەژاری و نەداری و بێکاری و کۆچی بەکۆمەڵ ڕادەگرێت بۆ خودی دەوڵەتە ئیمپریالییەکان. تا بە هێزی کاری هەرزانی کرێکارانی کۆچ کردو ڕکابەری پێکبینن لەگەڵ کرێکارانی ووڵاتانی خۆیان.بەم شیوازەش دەتوانن چینی کرێکاری خۆیان زیاتر پەرشو بڵاو بکەنەوەو هەقدەست کەم کەنەوەو ڕادەی ڕیکخرابونیان لاوازتر بکەن.

ئەمرۆش هەمومان ئەم تایبەتمەندیانە بە چاوی زیندوی خۆمان دەبین .ئەوەتا لە ووڵاتانی ژێر دەستەی ئیمپریالی کە بە شێوازی جۆراوجۆر داگیریان کردوە کۆنەپەرست ترین بزوتنەوەی قەومی و خێڵەکی و ئیسلامی و تایەفی یەکانیان زیندو کردۆتەوەو بە دەسەڵاتیان گەیاندونو وەک دڕندەیەکی هارو بەرەڵا لە ڕووی سیاسییەوە بەریانداونەتە ژیانو گیانی جەماوەری ئازادیخواز.هاوکات ئەوپەڕی هەژاری و بێکاری و نەداری برسێتی و هێزی کاری هەرزان- بە چەند مانگ جارێک موچەو کرێ – بەسەر خەڵکدا سەپاندوە.
هیج کەس ناتوانێت نوکولی لە کۆچی بەکۆمەڵی ئەم چەند دەیەیە بکات لە ووڵاتانی ژێردەستەوە بەرەو ئەروپاو ئەمریکا .بە پێی ئامارەکانی کۆمیساریای باڵای نەتەوە یەکگرتوەکەیان ٧٠- ٨٠ ملیۆن پەنابەرو کۆچپێکراو ووڵاتانی خۆیان بەجێهێشتوە بەرەو ووڵاتانی ناوەند هاتون بە هۆکاری جۆراوجۆر.ئەوە جگە لە ئاوارەیی چەند ملیون کەس لە ناوخۆی ووڵاتەکانی خۆیاندا.

ئەم ڕۆڵو کاریگەرییە تێکدەرانەیەی دەوڵەتە ئیمپریالییەکان لەم ووڵاتانە لە سەد ساڵی ڕابردودا ،لە جەنگی جیهانی یەکەمو دووەم بە تایبەتی،و دوای ئاڵوگۆڕەکانی سەرەتای نەوەتەکان زیاتر و زیاتر بەجیهانیبونەوەی سەرمایەو سەرمایەداری ،بە تایبەت لە بواری پەرەسەندنی تەکنەلۆژیای پەیوەندییەکانو زانیاری یەکانی گواستنەوەی سەرمایەی دارایی بەدی کراوە. هەر بە کلیکی ئایپادو ئایفۆنیکو وای کردەوە هەمو شتو دیاردەکان بە ئاسانی بە جیهاندا گوزەر بکات.
لە کۆتایید ئەگەربە کورتی ڕیزبەندی ئاکامە سیاسی و کۆمەڵایەتی وکەلتورییەکانی دەسەڵاتی ئەم جۆرە ناسیونالیزمە بکەین کە بەرهەمی تایبەتمەندییەکانێتی دەکرێت ئاماژە بە چەندین خاڵێک بدەین لەوانە:
یەکەم:ناسیونالیزمی کوردو هاوشێوەکانی بە تایبەت لە ووڵاتانی ژێر دەستەدا بزوتنەوەیەکی سیاسی قەومی – خیڵەکی و ئیسلامی – تایەفی لۆمپەنییە هەمو هەوڵێکیان گەییشتنە بە دەسەڵاتو پاشان پاراستنی دەسەڵاتەکەیان بەهێزی چەکداری میلیشایی.
هاوکات هەوڵ دەدەن کەڵک وەرگرن لە ناو ناوبانگی دەنگدانو هەڵبژاردن و پەرلەمان و حکومەتی هەڵبژێرداوی دیموکراسی ومافی مرۆڤ کە بۆ دەورەیەک دەسکەوتێکی پێشکەوتنخوازانەو ئازادیخوازنە بون لە کۆمەڵگا ئەوروپییەکانو هەندیک ووڵاتانی تر. تەنانەت هەتا ئیستاش ئەم جۆرە سیستەمە کەمێک ئازادترە وەک لە سیستەمە سەرکوتگەری یە سەربازی یەکانو میلیشاییەکانی وەک ڕژێمی بەعس و ئەمانە.

دووەم: ئاکامێکی تری دەسەڵاتی ئەم بزوتنەوە لۆمپەن بۆرژوازییە زیندو کردنەوەی بیرو کەلتوری دارزیوی سەدەکانی ناوەراستە بەناوی کەلتوری خودیو ڕەسەنایەتی باووباپیرانەوە.وە هەوڵی بە پیرۆز کردنی نەک هەر بیرو کەلتوروو کەسایەتیەکانیانن بەڵکو هەوڵ دەدەن دەسەڵاتی سیاسی و هیماکانیان وا پیرۆز بکەن و بیکەن بە یاساو بڕیار تا ئەگەر کەسێکی چەپو ئازادیخوازو ئینساندۆست ڕەخنەیان لێبگڕیت و ناڕەزایەتی بەرامبەریان دەربڕێت ئەوە دەسگیری بکەن و تیرۆری بکەن. کوشتنی رۆژنامەنوسانو نوسەرانو هەڵسوڕاوانی سیاسی چەپو ئازادیخواز لە سایەی ئەم دەسەڵاتەی پارتی و یەکیتی و هاوشیوەکانیان بەڵگەی ئەم راستیەن.
سێهەم:لە شیرازە دەرکردنی پرۆسەی کارو بەرهەمهێنانی سەرمایەو سەرمایەگوزاری وکرێ وموچە بە بێ بونی دەستور ویاساو بڕیارەکانی دەسەڵاتێکی مەدەنی .خۆ ئەگەر دەستورو یاساو بڕیارگەلێکیش دەرکەن لە سایەی دەسەڵاتەکەیان ئەوە بۆ بەلاڕیدابردنی ڕای گشتییەوبە هیچ شێوەیەک کاری پێناکەن. لە جیاتی ئەمە کۆنترۆل کردنی هەمو جومگەکانی ئابوری و سیاسی وکۆمەڵایەتی. تەنانەت دروست کردنو پێکهێنانی ڕێکخراوو کۆمەڵە بەناوی ڕێکخراوەی کۆمەڵگای مەدەنی یەوە لەهەمو بوارەکاندا کە هەمویان دەستەو تاقمی بەکرێگیراوی خۆیاننو ڕۆڵی جاسوسی و دەزگای هەڵخەڵەتاندن و فریوکاریو ترسو تۆقاندن دەبینن.

چوارەم: ئاکامێکی تری ئەم ناسیونالیزمە قەومی و عەشیرەتی ئایینی یە هەوڵ دانێتی بۆ هەڵتەکاندنی شیرازەی مەدەنیەتو شارستانێتی هەر کۆمەڵگایەکی سیڤل و هاوچەرخ بە زەبری هێزی مادی و مەعنوی.یانی بە زەبری هێزی چەکداری میلیشایی میشک بەتاڵو داماڵراو لەهەر بەهاو مۆراڵێکی مرۆڤایەتی . ئەو دەستەو تاقمانە هەر دەڵێی مرۆڤە مردوەکانی گۆڕستانەکانن بە ئیسکو پروسک ڕاستبونەتەوەو سڵ لەهیج کوشتو برێک ناکەنەوە لە پێناوی پاراستنی دەسەڵاتی ڕەهای ئاغاکانیان و ئەو پاروە نانو چۆڕە ئاوەی دەکرێتە بەردەمیان تا وەک دڕندە بیانهێڵنەوە بۆ پاراستنی دەسەڵات.
پێنجەم:لە جیاتی ناسنامەی مرۆڤ و هاووڵاتی ئازادو یەکسانی هاوچەرخ زیندو کردنەوەو دروست کردنی ناسنامەی داڕزیوی بنەماڵەیی،خێڵەکیو ناوچەگەری سەدەکانی ناوەڕاستی دەورانی کۆیلایەتی و دەرەبەگیو شانازی کردن پێیانەوە. دیارە یەکەمین کەڵک وەرگرتن لەم ناسنامە دارزیوانە بۆ بەرزڕاگرتن و پلەبەندی کردنی مرۆڤەکان و کۆمەڵگایە تا بنەماڵەو عەشیرەتی خۆیان لەسەری سەرەوە بەرز ڕابگرن و پیرۆزی بکەن. پاشان بە پێی هێز هاوسەنگی شوێنکەوانی ناسنامەکانی تری کۆمەڵگا وا پلەبەندی و ڕیزبەندی بکەن بیکەن بە یەک هەرەم کەس نەتوانێت بەرامبەری ئەم دەسەڵاتە هەرەمییە خێڵکییە میلیشایی یە ڕەخنە بگریت و ناڕەزایەتی دەربریت و داوای کۆتایی هاتنی بکات.خۆ ئەگەر کەسانیک یان ڕێکخراو حزبو کۆمەڵەیەکش ڕەخنەو نارەزایەتی بگرن وداوای کۆتایی هاتنی بکەن هەوڵ و خەباتەکەیان ئاسایی نی یە. وەک ئەوە نییە کە لە کۆمەڵگاو سیستەمیکی سیاسی سکولارو شارستانی و هاوچەرخ هەیە.

ئەگەر سەرنج بدەین لە سایەی ئەم دەسەڵاتانەدا فڵانە کەس پرۆفیسۆرو ئوستادی زانکۆیە خۆی بە فەیلەسوفو ڕۆشنبیرانی سەردەمی ڕێنیسان- ڕۆشنگەری – ناگۆڕیتەوەو هەمویان بە قوتابی خۆی دەزانیت ، بەڵام دەچێت لە ڤیستیڤاڵی خێڵی زەنگنەو جافو بەرزنجی ..هتد کە بە کۆمەكو پشتیوانی خێڵی تاڵەبانی و بارزانی و ساز دەکریت …دەبێتە ڕابەرو نوێنەرو گوتاربێژیان .
جا کاتێک کەسانی ئازادیخواز ىە جدی پێی دەڵێی استاز ئەوە لەگەڵ بیرو کەلتورو پێگەی زانستی تۆدا نایاتەوە لچت لێخواردەکاتەوەو دەڵیت ئاخر چی بکەین سەردەمەکە وامان لێدەخوازێت. پێمان دەڵێت کاکە خۆ ئێرە ئەوروپا نییە کوردستانە کوردستان …!! وەک ئەوەی قاتو قەرەوێتو قۆندەرەو قاپوتو هەتا دیموکراسی و پەرلەمانەکەو مافی هەلبژاردن و مافی مرۆڤەکەی ..هتد کەلتوری ئەوروپی نەبێت …!! ئەم هەلومەرجە ئیتر تاکەکان دەکاتە تاکی بێ ئیرادەو سەرکزو دەرون نزم و هەلپەرستی سیاسی …!
تەنانەت لە ناو هۆڵێ پەرلەمان کە بە حیساب دامەزراوەیەکی دونیای شارستانی وهاوچەرخی ئەوروپیی سەردەمی دیموکراسیە نەک دیوەخانی سەرۆک عەشیرەتو فیودالو ئەسیادەکانی سەدەکانی کۆن بەڵام شانازی بەوەوە دەکەن کە هەر کەس بە جلوبەرگو کەلتوری خێڵەکی و دینی خۆیانەوە گفتوگو دەکەن و یاساو بڕیار دەردەکەن بەڵام یەک دانەشی جێبەجێ نابیت چونکە سەرۆکی خێڵی گەورەی بارزانی و تاڵەبانی بەناوی حزبە سیاسی یەکەیانەوە قەبوڵی ناکەن.

جا لە سایەی ئەم ئاکامو تایبەتمەندییەی دەسەڵاتی ئەم جۆرە ناسیونالیزمە زۆرایەتی کۆمەڵگا دەبنە قوربانی . بە تایبەتی ژنان و مناڵان و لاوانی کوڕو کچی دڵ پڕ لە هیوای ئازادو یەکسان بۆ ژیانیکی باشتر.ئەگەر چاوێک بخشێنن بە لیستی تیرۆری ژنان و لاوان و ڕۆژنامەنوسان و نوسەرانی ئازادیخوازو هەڵسوڕاوانی سیاسی چەپو ئازادیخواز لەم سی ساڵەدا زیندوترین بەڵگەیە بۆ سەلماندنی ئەم ڕاستیانە.
ئەمانەو دەکرێت چەندین ئاکامی ئابوری و کۆمەڵایەتی و سیاسی وکەلتوری تر ڕیز بکەین لە سایەی تایبەتمەندیەکانی دەسەڵاتی ئەم جۆرە لە ناسیونالیزم .
هاوکات ئاماژە کردن بەم ئاکامو تایبەتمەندیانە بەڵگەی زیندون بۆ ڕاستی و دروستی ئەو دروشمەی کە سی ساڵ لەمەوبەرکۆمۆنیزمی کرێکاری لە دژیان بەرزی کردەوە کە ناسیونالیزم شەرمەزاری یە بۆ مرۆڤایەتی . ئەم ناسیونالیزمە ئەگەرچی خۆی پێچاوەتەوە بە ئاڵای ستەمو چەسانەوەی نەتەوەیی یەوەو خۆی بە نوێنەری جەماوەری ستەملێکراوی کوردستان دەزانێت بەڵام لە ڕاستیدا چینێکی لۆمپەنە- تڵتە-و هەمو ئاسۆو ئامانجەکەی گەییشتنە بە دەسەڵاتو دوبارە سەرکوتکردنەوەی جەماوەری چەوساوەو هەژارو نەدار لە کرێکارانو کارمەندان وڕۆژنامەنوسان و نوسەرانی هەڵسوراوانی سیاسی ئازادیخوازو ژنانو لاوانو تویژە نەدارەکان.

بەڵام بە داخەوە بە حوکمی هەلومەرجو هێز هاوسەنگی چینایەتی لە چەندین ساڵی ڕابردا لە ئاستی ناوخۆییو جیهانیو، نا ڕۆشنی فکری و سیاسی زۆرایەتی جەماوەرو ، بونی کێشەو ستەمی نەتەوەیی یەوە ، کاتێك ئێمە ڕەخنە دەگرینو ناڕەزایەتی دەردەبڕینو داوای کۆتایی هاتنی دەسەڵاتی ئەم هێزانە دەکەین سەرکردە سیاسیو ڕۆشنبیرونوسەرو ڕۆژنامەنوسە چاپلوسو بەکرێگیراوەکانیان هەم خۆیان وا تێگەییشتون و هەم خەڵک وا تیدەگەیننو فێردەکەنو قەناعەتیان پێدێنن کە ئەم بۆچونو هەڵوێستو دروشمانە جوێن و سوکایەتی یە بە خەڵكی وکورستان . لە کاتێکدا هەر مرۆڤێک کە لە ڕوانگەی مرۆڤایەتی و بیروبۆچونیكی ئازادانەوە سەرنجی کۆمەڵگاو هەلومەجەرکە و ململانێکانو ئەم واقیعە بدات بە ئاسانی لە ناوەڕۆکی ئەم چینە بۆرژوا لۆمپەنە دەگات.ئەو کات ئەم تێگەییشتن و ئاگاییەش دەبێتە کلیلی کردنەوەی قوفڵی کەلەپچەی مرۆڤەکانو گرتنە بەری ڕێگای چارەسەرو ڕزگار بونو ئازاد بون لە دەسەڵاتی سەرکوتگەری ئەم ناسیونالیزمە.

تێبینیەک:
لەم باسەدا ئەگەر چی ئاماژە دراوە بە ناوی زۆر بیرمەندو تیوریسیەنو لیکۆڵەرو میژونوسو سیاسەتمەدارو سەرکردەیی سیاسی و هەندێک گوتەو پەراگرافیان ئاماژە پێکراوە بەڵام بە پیویستم نەزانی ناوەکانو نوسینو کتێبەکانو لاپەڕەکان ڕیزبەندی پەراوێزی بکەم.
بەڵام بێگومانە لەم باسەدا سودم لە دەیان کتێب ونوسین وەک سەرچاوەی زانیاریو زانین وەرگرتوەو ئەنجامگیرم لێکردون.

موزەفەر عەبدوڵا
جەنیوەری ٢٠٢١

Previous
Next
Kurdish